Stolac u drugom svetskom ratu

⚔️ 24. 6. 1941. Napadom na žand. st. Lukavac (kod Nevesinja) otpočeo masovni ustanak naroda gornje Hercegovine. Za pet dana ustanici su uništili žand. st. u selima Lukavcu, Riljima, Kifinom Selu, Morinama, Odžaku. Pojnici, Krstači. Trusini i Zmijancu, zauzeli Avtovac, prodrli u Nevesinje i oslobodili đelove bilećkog, stolačkog i trebinjskog sreza, gotovo čitav nevesinjski i veći deo gatačkog sreza.

⚔️ 25. 6. 1941. U nekoliko sela Dabarskog polja (srez Stolac) ustaše otpočele dvodnevni pokolj srpskog stanovništva, u kome su ubile oko 260 ljudi, žena i dece.

⚔️ 25. 6. 1941. Kod Opuzena (blizu Metkovića) ustaše streljale deo pohapšenih Srba iz sreza Stolac, njih oko 280, među njima i dr Ivu Bosnića-Kovačića, Hrvata iz Metkovića, koji se suprotstavio vršenju zločina.

⚔️ 3. 7. 1941. Na grebenu pl. Trusine (u zahvatu puta Stolac-Nevesinje), nevesinjski ustanici, u dvočasovnoj borbi, razbili tri kolone ustaša i domobrana, sprečivši im prodor u oslobođena sela i zbegove. U borbi su, pored ostalih, poginula i dva istaknuta ustaška komandanta.

⚔️ 11. 8. 1941. Grupa od 50 ustaša iz Stoca pobila i opljačkala sve stanovnike s. Čavaša kod Ljubinja ukupno 116 ljudi, žena i dece.

⚔️ 19. 8. 1941. Kod Predolja (na putu Stolac-Berkoviei) grupa od dvanaest boraca čete narodne vojske iz zbegova Kubaš i Zasada uništila jedan vod domobranskog 7. pešadijskog puka.

⚔️ 25. 8. 1941. Nekoliko četa narodne vojske Oblasnog štaba za Hercegovinu izvršilo napad na ustaško-domobransko uporište u s. Berkovićima (kod Stoca). Razoružano i zarobljeno oko 100 domobrana, žandarma, ustaša i milicionera.

⚔️ 31. 8. 1941. Na brdu Zečak (kod Trusine) grupa boraca iz odreda narodne vojske -Nevesinjska puška- razoružala 340 domobrana dok se oko pola jedne čete probilo za Stolac.

⚔️ 31. 8. 1941. Čete narodne vojske Oblasnog štaba za Hercegovinu otpočele trodnevni napad na ustaško-domobranski garnizon u Ljubinju. Međutim, 1. septembra je neprijatelju pristiglo pojačanje iz Stoca i Dubrovnika, pa je napad i inače slabo organizovan, 2. septembra obustavljen.

⚔️ 0. 9. 1941. U s. Baljcima održana prva partijska konferencija za srez Bileću. Diskutovano je o organizaciji partizanskih jedinica, jačanju partijskih organizacija, stvaranju seoskih organa narodne vlasti i usmeravanju masa na borbu protiv okupatora. Izabrani SK KPJ za Bileću obuhvatao je i Dabarsku opštinu sreza Stolac.

⚔️ 19. 9. 1941. U s. Fatnici (kod Bileće), po direktivi Štaba NOP odreda BiH, formiran Štab Hercegovačke brigade NOP odreda. Time je prestao da postoji Oblasni štab za Hercegovinu. Mesto sreskih štabova za Bileću, Nevesinje, Gacko i Trebinje formirani su štabovi 1. bataljona (obuhvatao Nevesinje, Gacko, Stolac i deo bilećkog sreza) i 2. bataljon (obuhvatao Trebinje, Ljubinje i veći deo bilećkog sreza).

⚔️ 1. 12. 1941. Trebinjski bataljon Hercegovačkog NOP odreda pokidao sve tt veze Trebinja sa okolnim garnizonima (Dubrovnikom, Bilećom i Stocem) i posekao oko 350 tt stubova. Kidanje veza je otpočelo 30. novembra uveče.

⚔️ 25. 12. 1941. Izdvajanjem četa iz 1. bilećkog bataljona -Vladimir Gaćinović- formiran Stolački bataljon Hercegovačkog NOP odreda.

⚔️ 2. 2. 1942. NO odbor s. Zagrede (kod Danilovgrada) uputio pismo Štabu Lovćenskog NOP odreda u kome se predlaže: trebalo bi nekoliko grupa partizana uputiti u Hercegovinu, Boku, Albaniju i Sandžak da kupe izvesnu količinu hrane za prehranu siromašnog stanovništva; hrana u žitu i stoci mogla bi se nabaviti i u obliku dobrovoljnih priloga.

⚔️ 13. 2. 1942. Kod vodovoda u s. Dolu (kod Stoca) Stolački bataljon Operativnog štaba NOP odreda za Hercegovinu razoružao italijansku stražu, a zatim razbio jednu kombinovanu četu 1. bataljona 52. puka italijanske divizije -Kačatori dele Alpi-, koja je na kamionima intervenisala iz Stoca.

⚔️ 0. 3. 1942. U s. Berkovićima (kod Stoca) Operativni štab NOP odreda za Hercegovinu formirao zarobljenički logor za nemačke i italijanske vojnike, koji je postojao do. maja 1942 godine.

⚔️ 10. 3. 1942. Na Zegulji (na putu Ljubinje-Stolac) Sitnički i Ljubinj ski bataljon Operativnog štaba NOP odreda za Hercegovinu uništili deo nemačke auto-kolone (4 motocikla, 1 putnički auto i 30 kamiona), sa pratnjom, koja je prevozila duvan iz Ljubinja. U borbi je uništeno 12 kamiona a duvan zaplenjen. Ubijeno je 27, ranjeno 12 i zarobljeno 45 nemačkih vojnika. Zaplenjeno: 3 mitraljeza, 11 p. mitraljeza i automata, oko 60 pušaka, 20 pištolja, 4 radio-stanice itd.

⚔️ 31. 3. 1942. Udružene nemačko-italijanske, ustaške i četničke snage otpočele operacije protiv NOP i DV Jugoslavije u istočnoj Bosni, Crnoj Gori, Sandžaku i Hercegovini (tzv. treću ofanzivu). U borbama koje su trajale preko dva meseca (vlaseničko-srebrenička - -Trio II-, rogatičko-fočanska - -Trio I-, operacija -Stolac- i druge) neprijatelj je ovladao slobodnom teritorijom u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, Sandžaku i većem delu istočne Bosne. Nanoseći neprijatelju znatne gubitke snage oko VŠ NOP i DV Jugoslavije, zbog nadmoćnosti neprijatelja i četničkih pučeva, postepeno su se povlačile prema rejonu pl. Zelengore, gde je VŠ formirao tri nove proleterske NOU brigade.

⚔️ 17. 4. 1942. U s. Berkovićima (kod Stoca) održana Oblasna skupština NO odbora Hercegovine, na kojoj je donet niz odluka i mera privrednog, prosvetnog, pravnog i zdravstvenog karaktera, formiran Oblasni NO odbor za Hercegovinu i izdat proglas narodu Hercegovine.

⚔️ 28. 4. 1942. Otpočeo prodor četiri bataljona Južnohereegovaekog NOP odreda s linije Stolac-Ljubinje ka Neretvi. U borbama do 4. maja jedinice Južnohereegovaekog NOP odreda su savladale brojna ustaška i italijanska uporišta, izbile na r. Neretvu, prekinule železničku prugu Mostar-Dubrovnik u dužini od 30 km i oslobodile oko 80 sela i zaselaka. Protivnapadi delova italijanskih divizija -Marke- i -Mesina- ostali su bez uspeha. U borbama su poginuli komandant Stolačkog bataljona Savo Belović i puškomitraljezac 6. hercegovačkog udarnog bataljona Jefto Bošnjak, narodni heroji.

⚔️ 1. 5. 1942. U s. Bjelojevićima (kod Stoca) formirana 1. muslimanska četa -Mustafa Golubić- Južnohercegovačkog NOP odreda.

⚔️ 5. 5. 1942. U s. Hrasnu (kod Stoca), od samostalne udarne čete za dejstvo u Crnoj Gori i izabranih boraca Stolačkog, Ljubinjskog, Sitničkog i Bilećkog bataljona Južnohercegovačkog NOP odreda, formiran 6. hercegovački udarni bataljon.

⚔️ 16. 5. 1942. Iz Čapljine dva italijanska bataljona, podržana četom tenkova i artiljerijom, izvršila ispad. U desetočasovnoj borbi kod s. Pribilovaca dve čete Južnohercegovačkog NOP odreda sprečile su dalji prodor neprijatelja, protivnapadom mu odsekle odstupnicu, uništile četu koja je bila prešla r. Bregavu, a ostale jedinice odbacile u Čapljinu. U borbi je poginuo komandir čete Stolačkog partizanskog bataljona Danilo Soldatić, narodni heroj.

⚔️ 21. 5. 1942. Italijanska divizija -Kačatori dele Alpi-, jači delovi divizija -Marke- i -Murđe- i ojačani četnički Nevesinjski i Gatački odred otpočeli koncentričan napad iz Nevesinja, s. Plužina, Gacka, s. Hutova, Čapljine i Mostara (operacija -Stolac-). U osmodnevnim borbama oni su razbili jače delove Južnohercegovačkog i Severnohercegovačkog NOP odreda i 28. maja se spojili u rejonu do tada odsečenog garnizona Stolac. Italijanske jedinice i četnici su u 25 sela spalili oko 1.000 kuća.

⚔️ 6. 1. 1943. U s. Bjelojevićima (kod Stoca), odlukom Oblasnog komiteta KPJ za Hercegovinu, od ilegalaca stolačkog, nevesinjskog, Jjubinjskog, čapljinskog i mostarskog sreza formiran samostalni partizanski bataljon -Iskra-.

⚔️ 0. 2. 1943. U s. Aladinićima (kod Stoca), po odluci Oblasnog komiteta KPJ za Hercegovinu, formiran OK KPJ za srednju Hercegovinu.

⚔️ 20. 3. 1943. U rejonu s. Krupca, s. Vranješine i brda Javorka 4. i 6. bataljon 1. proleterske udarne brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ razbili Stolačku i Bilečku četničku brigadu i 4. bataljon Mostarske četničke brigade i zauzeli š. Ulog (kod Nevesinja).

⚔️ 0. 4. 1943. Kod Stoca rasformiran Južnohercegovački NOP odred, te od njega formiran 6. bataljon i popunjeni 2. i 5. bataljon 10. hercegovačke udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ. Topovi su upotrebljeni za formiranje artiljerijskog diviziona 1. proleterske udarne divizije NOVJ.

⚔️ 1. 4. 1943. Na pl. Trusini Udarna grupa bataljona (2. i 5. bataljon) 10. hercegovačke udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ prodrla u južnu Hercegovinu kroz položaje delova četničkog Trebinjskog korpusa. U desetodnevnim borbama ona je, sa Južnohercegovačkim NOP odredom, zauzela Ljubinje, napala Stolac, razbila više grupa četničkog Trebinjskog korpusa i prokrstarila niz sela u Dabru i Popovom polju. U borbi protiv četnika na Oblom brdu (pl. Sniježnica) poginuo je komandant Sitničkog bataljona Južnohercegovačkog NOP odreda Pasto Vreča, narodni heroj.

⚔️ 4. 4. 1943. Udarna grupa bataljona (2. i 5. bataljon) 10. hercegovačke NOU brigade i Južnohercegovački NOP odred napali italijansko-četničku posadu u Stocu, prodrli delom snaga u grad i razoružali jednu četničku četu.

⚔️ 27. 4. 1943. Jedinice italijanskog 6. armijskog korpusa (ostaci razbijene divizije -Murđe-, divizija -Marke- bez jednog puka, po jedan ojačani puk divizija -Mesina- i -Emilija-, te 73. legija crnih košulja divizije -Sasari-), sa četničkim Nevesinjskim, Trebinjskim i Nikšićkim korpusom i tri bataljona domobranske 6. pešadijske divizije, počele napad iz Blagaja, Stoca, s. Meke Grude, prevoja Kobilje glave i Vilusa. U petodnevnim borbama one su potisnule zaštitničke delove 3. udarne divizije NOVJ i 3. dalmatinske NOU brigade i ovladale Dabarskim, Nevesinjskim i Gatačkim poljem.

⚔️ 28. 4. 1943. Pukovska borbena grupa -Skoti- italijanske divizije -Mesina-, četnički Trebinjski korpus i dve brigade Romanijskog korpusa, nastupajući od Blagaja i Stoca zauzeli Nevesinje, iz koga su se povukli zaštitnički delovi 3. dalmatinske NOU brigade.

⚔️ 5. 6. 1943. Nemačka borbena grupa -Anaker- (glavnina 738. puka 118. lovačke divizije, u toku borbi ojačana delovima puka -Brandenburg- i 659. pionirskog motorizovanog bataljona, podržavana delom artiljerije nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-) napadom preko pl. Tovarnice pokušala da levom obalom Sutjeske izbije u rejon s. Tjentišta. Upornom aktivnom trodnevnom odbranom, uz gubitke od oko 235 poginulih i nestalih, 2. dalmatinska udarna brigada 2. proleterske udarne divizije NOVJ održala je položaje u rejonu katuna Bare i time, po oceni Vrhovnog komandanta NOV i POJ, -odigrala presudnu ulogu u povlačenju naše glavnine preko tjesnaca Sutjeske-, zbog čega je pohvaljena. Brigada je 8. juna ojačana Majevičkom brigadom (takođe iscrpljenom), ali ih je neprijatelj (sada ojačan i pešadijskim delovima 7. SS divizije) pred veče odbacio na liniju M. i V. Siljevica - Stoca, gde su se zadržale do 9. juna, kada je VŠ NOV i POJ naredio napuštanje odbrane na ovom pravcu. Poginuli su, između ostalih, komandir čete Boško Zunić i politički komesar čete Drago Marković (oba iz 2. dalmatinske NOU brigade), narodni heroji.

⚔️ 0. 7. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- spalili s. Dabricu (kod Stoca) i pobili 56 lica zatečenih u selu.

⚔️ 24. 10. 1943. Ljubinje zauzeli delovi 10. hercegovačke udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ potisnuvši u Stolac manje delove nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i četničku Ljubinjsku brigadu.

⚔️ 22. 11. 1943. U sastavi 29. udarne divizije NOVJ obnovljen Južnohercegovački NOP odred. U njegov je sastav ušlo 5 manjih NOP odreda: Stolački, Popovopoljski, Vlahovićki, Šumski i Bilećki.

⚔️ 24. 11. 1943. S linije Mostar-Stolac-Bileća nemačka 7. SS -Princ Eugen- divizija, ojačana po jednim bataljonom nemačke 181. pešadijske i domobranske 6. pešadijske divizije i sa 2.000 četnika Trebinjskog i Nevesinjskog korpusa, napala novoformiranu 29. udarnu diviziju NOVJ s ciljem da je izbaci iz Hercegovine. Dok je Južnohercegovački NOP odred estao u neprijatelj evo i pozadini, glavnina 29. udarne divizije odbačena je istočno od puta Bileća. Gacko, gde je u šestodnevnim odbrambenim borbama nanela neprijatelju (uglavnom 13. SS puku) velike gubitke: oko 300 mrtvih i znatan broj ranjenih.

⚔️ 17. 12. 1943. U s. Potkomu (kod Stoca) delovi 3. hercegovačke udarne brigade i Južnohercegovačkog NOP odreda 29, udarne divizije NOVJ (3 bataljona) napali i razbili Stolačku brigadu četničkog Trebinjskog korpusa. Poginulo je 30, zarobljeno je 28 i ranjen je veći broj četnika.

⚔️ 20. 12. 1943. Kod s. Udore (blizu Stoca) jedan bataljon Južnohereegovaekog NOP odreda u zasedi, bez vlastitih gubitaka, uništio manju nemačku kolonu. Od oko 50 nemačkih vojnika ubijena su 32, Zaplenjeno je 6 p. mitraljeza, 15 automata i 14 pušaka i uništena su 3 kamiona.

⚔️ 1. 2. 1944. Iz zasede na Zegulji (na putu Stolac-Ljubinje) delovi 10. hercegovačke udarne brigade 29. udarne divizije NOVJ uništili 6 kamiona sa obezbeđenjem jačine voda iz sastava 1. bataljona 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Istovremeno su sprečili intervenciju ojačane čete istog bataljona iz Ljubinja. Neprijateljski gubici: 32 mrtva i 9 zarobljenih vojnika, a gubici delova 10. brigade: 2 mrtva i 3 ranjena borca.

⚔️ 5. 2. 1944. Iz Ljubinja, Stoca, Bileće i Trebinja dve nemačke pukovske borbene grupe, jedna iz 7. SS divizije -Princ Eugen- a druga iz 181. pešadijske divizije, ojačane delovima četničkog Trebinjskog korpusa i 14. puka domobranske 6. pešadijske divizije (oko 4.000 vojnika), počele koncentričan napad s ciljem da 10. hercegovačku udarnu brigadu i Južnohercegovački NOP odred 29. udarne divizije NOVJ unište u okruženju (operacija -Falkenjagd-), Do 16. februara neprijatelj je prokrstario okruženi deo slobodne teritorije, spalio 5 sela i uništio 2 mosta na r. Trebišnjici. Brigada i odred 29. divizije NOVJ izbegli su odlučujuće sudare s jačim neprijateljem, ali su mu u dvadesetak manjih akcija i diverzija naneli znatne gubitke, sprečivši pljačku i masovnije represalije. Drugi delovi 29. divizije razbili su jedan nemački bataljon kod s. G. i D, Meke Grude. Neprijatelj je imao blizu 200 mrtvih i preko 100 ranjenih (skoro isključivo nemačkih vojnika). Gubici jedinica 29, udarne divizije NOVJ: oko 20 mrtvih i preko 30 ranjenih boraca.

⚔️ 12. 3. 1944. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- (1. bataljon, kaznena i oklopna četa 14, puka i divizion artiljerije), počeli četvorodnevnu akciju (-Fajerštos) u cilju odbacivanja Južnohercegovačkog NOP odreda s komunikacije Trebinje-Ljubinje-Stolac. Neprijatelj je zauzeo Ljubinje, izvršio represalije po selima i spalio četiri sela (Žarkovo, Tulje, Drijenjane i Veličane), ali je, 16. marta odbačen u Stolac.

⚔️ 28. 3. 1944. Otpočele trodnevne borbe na Zegulji (na putu Stolac-Ljubinje) u kojima su 11. hercegovačka udarna brigada i Južnohercegovački NOP odred 29. udarne divizije NOVJ sprečili delove nemačke 369. legionarske divizije (do dva bataljona pešadije, divizion artiljerije i tenkovska četa), sa delovima četničke Ljubinjske i Stolačke brigade da se iz Stoca probiju za Trebinje i naneli im gubitke od 65 mrtvih.

⚔️ 5. 4. 1944. U višečasovnoj borbi na Zegulji (na putu Stolac-Ljubinje) 11. hercegovačka udarna brigada i manji delovi Južnohercegovačkog NOP odreda 29. udarne divizije NOVJ slomili napad dva nemačka bataljona (po jedan bataljon iz nemačke 118. lovačke i 369. legionarske divizije), 100 četnika i 6 tenkova, te ih, uz gubitke od oko 50 mrtvih vojnika i 2 oštećena tenka, povratili u Stolac.

⚔️ 29. 5. 1944. Delovi četničkog Trebinjskog korpusa iz Stoca i Nevesinjskog korpusa iz Nevesinja i Gacka, oko tri bataljona nemačke 369. legionarske divizije i jedna četa 13. SS divizije -Handžar- počeli napad na 29. udarnu diviziju NOVJ u istočnoj Hercegovini. Dok su Južnohercegovački i Severnohercegovački NOP odredi i 10. i 11. hercegovačka udarna brigada sprečavali dublje prodore, dotle su 12. hercegovačka i 2. dalmatinska udarna brigada Primorske operativne grupe 2. udarnog korpusa NOVJ napadom na četnički garnizon u Bileći prisilile neprijatelja na pregrupisavanje. Time je 29. udarnoj diviziji NOVJ omogućeno da neprijateljske kolone odbaci u polazne garnizone. Divizija je u petodnevnim borbama imala 22 mrtva, 16 ranjenih i oko 20 nestalih boraca, a gubici neprijatelja procenjeni su na preko 200 vojnika izbačenih iz stroja.

⚔️ 29. 6. 1944. U Potkomskoj pećini (u Dabarskom polju), posle četvorodnevne opsade, 13. hercegovačka udarna brigada 29. udarne divizije NOVJ prinudila jednu četu četničke Stolačke brigade na predaju. Zarobljeno je 36 četnika, jedan je poginuo. Nekoliko četnika se probilo. Plen: 2 mitraljeza, 2 p. mitraljeza, 40 pušaka, 5.000 metaka i 50.000 kg žita.

⚔️ 2. 7. 1944. Delovi 29. udarne divizije NOVJ prodrli u Dubrave (predeo između Stoca, Čapljine i Mostara). U trodnevnim borbama razbili su protivtenkovski bataljon nemačke 369. legionarske divizije, uništili ustaško-žandarmerijsku posadu u s. Trijebnju i izvršili demonstrativan napad na Stolac. Pored dve čete milicije koje su se raspale, neprijatelj je imao preko 120 vojnika izbačenih iz stroja.

⚔️ 2. 8. 1944. Iz Nevesinja glavnina 370. puka nemačke 360. legionarske divizije počela proboj preko pl. Trusine i pl. Hrguda za Stolac. Trinaesta hercegovačka udarna brigada 29. udarne divizije NOVJ nanela je neprijatelju gubitke od oko 30 mrtvih.

⚔️ 6. 8. 1944. Iz Stoca ojačani 370. puk nemačke 369. legionarske divizije počeo napad prema Ljubinju u cilju proboja u Bileću i Trebinje i ovlađivanja komunikacijom Stolac-Trebinje. U dvodnevnim borbama on se jednom kolonom, prihvaćenom od Leteće bridage četničkog Trebinjskog korpusa, preko pl. Sitnice probio u Bileću, ali su 13. hercegovačka udarna brigada i Južnohercegovački NOP odred 29. udarne divizije NOVJ, bočnim protivnapadima, prisilili njegovu glavninu da se povuče u Stolac. Neprijatelj je imao oko 30 mrtvih i 50 nestalih, a jedinice 29. divizije - 3 mrtva, 6 ranjenih i 1 zarobljenog.

⚔️ 17. 8. 1944. Stolačka, Ljubinjska, Neretljanska i Leteća brigada četničkog Trebinjskog korpusa (700-800 vojnika) napala na Južnohercegovački NOP odred u s. Hrasnu (kod Stoca). Protivnapadom u s. Bjelojevićima, delovi ovog odreda su razbili Neretljansku brigadu i uništili njen štab, što je prisililo četnike da sutradan obustave napad. Odred je imao 2 mrtva i 5 ranjenih, a četnici - 10 mrtvih i nešto veći broj ranjenih.

⚔️ 26. 10. 1944. Delovi 14. hercegovačke (omladinske) udarne brigade 29. udarne divizije NOVJ oslobodili Stolac, iz koga su se izvukli delovi nemačke 369. legionarske divizije.

⚔️ 27. 10. 1944. Posle dvodnevnih borbi, nastupajući od Stoca ka Čapljini, 13. hercegovačka udarna brigada, u sadejstvu sa delovima 12. hercegovačke udarne brigade, zauzela raskrsnicu puteva Domanoviće, odbacivši Protivtenkovski divizion 369. legionarske divizije prema Mostaru.

⚔️ 7. 12. 1944. U Ljubinju, od Hercegovačkog bataljona narodne odbarne i izabranih boraca rasformiranih NOP odreda (Zapadnohercegovačkog, Trebinjskog, Bilećkog, Stolačkog, Ljubinjskog) formirana 3 (herecegovačka) brigada 3 (bosansko-hercegovačke) divizije Korpusa narodne odbrane.