Izbeglice i progoni u drugom svetskom ratu

⚔️ 0. 4. 1941. U Crnu Goru stigao veliki broj izbeglica iz Vojvodine, Hercegovine, Kosova i Metohije, koje su se povlačile ispred terora mađarskih okupatora, ustaša i albanskih Kvislinga. U mnogim krajevima Crne Gore obrazovani su posebni odbori za njihov prihvat i zbrinjavanje.

⚔️ 11. 4. 1941. Šef generalštaba mađarske vojske izdao poverljivu naredbu o uvođenju vojne uprave nad teritorijom Baranje i Bačke i iseljavanju svih Srba koji su se u te pokrajine doselili posle 31. oktobra 1918.

⚔️ 22. 4. 1941. Mađarske okupacione trupe nastavile prisilno iseljavanje iz Bačke i to: iz sreza titelskog - iz s. D. Kovilja 187 a iz s. G, Kovilja 167 meštana za Srem i iz s. Kaća jednu grupu za Srbiju; iz sreza Sente - iz naselja Vojvode Zimonića potpuno završeno iseljavanje 123 osobe, a iz Uzunovića odvedeni samo muškarci; oko 150 stanovnika naselja St. Kanjiža proterano za Hrvatsku a neki odvedeni u logor Šarvar (u Mađarskoj); iz sreza odžačkog iseljeno 500 stanovnika naselja Tomićevo, a iz naselja Bođanski Rit odvedeno 27 kolonista, od kojih je 16 pobijeno pri sprovođenju.

⚔️ 30. 4. 1941. Poglavnik NDH Ante Pavelić izdao zakonsku odredbu o rasnoj pripadnosti, koja je poslužila kao osnov za progone Srba, Jevreja i Cigana u ustaškoj državi.

⚔️ 0. 5. 1941. Mađarske jedinice i žandarmerija prisilno iselile i internirale: iz sreza kulskog - iz naselja Sokolac 1340 lica a iz N. Crvenke 103 lica; iz sreza Bač. Topola iz naselja N. Selo Feketić 145 osoba. Iseljena lica su proterana u razne pravce, mahom u Srbiju i Srem, a intemirci su sprovedeni u logor u Bač. Palanci, Budimpešti i Šarvaru (u Mađarskoj).

⚔️ 28. 5. 1941. Mađarske jedinice završile prisilno iseljavanje 1500 stanovnika, iz naselja Hadžićevo (srez Bač. Topola), a na njihova imanja počeli da naseljavaju Mađare iz Erdelja.

⚔️ 2. 6. 1941. Iz Slov. Bistrice krenuo prvi transport slovenačkog stanovništva koje nemačke vlasti preseljavaju u Srbiju.

⚔️ 4. 6. 1941. U nemačkom poslanstva u Zagrebu održana konferencija predstavnika NDH i Nemačke, na kojoj je rešeno da se iz NDH iseli u Srbiju oko 200.000 Srba, a isto toliko i Slovenaca iz Slovenije u Hrvatsku.

⚔️ 14. 6. 1941. Mađarske okupacione jedinice završile prisilno iseljavanje 500 stanovnika iz s. Mošorina (srez titelski) i 500 stanovnika iz naselja Aleksa Šantić (srez Sombor), kao i stanovništva naselja Rastina (srez Sombor).

⚔️ 28. 6. 1941. Ustaše izvršile prisilno iseljavanje oko 4.000 Srba iz sreza virovitičkog na područje Brčkog.

⚔️ 3. 7. 1941. Na grebenu pl. Trusine (u zahvatu puta Stolac-Nevesinje), nevesinjski ustanici, u dvočasovnoj borbi, razbili tri kolone ustaša i domobrana, sprečivši im prodor u oslobođena sela i zbegove. U borbi su, pored ostalih, poginula i dva istaknuta ustaška komandanta.

⚔️ 31. 7. 1941. Gerilske grupe iz zbegova Zupci, Bobani i Ilija pl. na više mesta porušile železničku prugu Gabela-Hum-Dubrovnik i put Ljubinje-Trebinje.

⚔️ 0. 8. 1941. Od gerilskih grupa zbega u Bijeloj gori (kod Trebinja) formirana Lastvanska gerilska četa.

⚔️ 2. 8. 1941. Ustaše i domobrani (jačine jednog bataljona) iz Trebinja pokušali da se probiju u zbeg na pl. Viduši. Potiskujući delove Viduškog odreda narodne vojske, oni su. preko Begović-Kule, sutradan izbili na Zmijinac, ali su ovde protivnapadom razbijeni.

⚔️ 2. 8. 1941. U Jablanici (kod Mostara) ustaše formirale logor-sabiralište, gde su zatvarali Srbe, koje su zatim prisilno preseljavali u Srbiju ili internirali u koncentracioni logor u Gospiću. Krajem meseca logor je rasformiran.

⚔️ 5. 8. 1941. Posle napada ustanika na ustašku posadu u s. Divoselu (kod Gospića), dva ustaška bataljona iz Gospića i Karlobaga napali na pl. Velebitu zbeg naroda iz s. Divosela i s. Čitluka i pobili oko 560 lica (većinom žena i dece).

⚔️ 14. 8. 1941. Ustaške vlasti otpočele interniranje i prisilno iseljavanje Srba iz Mostara u koncentracioni logor u Gospiću ili, preko Višegrada, u Srbiju. Krajem meseca iseljavanje obustavljeno.

⚔️ 19. 8. 1941. Kod Predolja (na putu Stolac-Berkoviei) grupa od dvanaest boraca čete narodne vojske iz zbegova Kubaš i Zasada uništila jedan vod domobranskog 7. pešadijskog puka.

⚔️ 2. 9. 1941. Čete narodne vojske iz zbegova Ilija. Bobani i Šuma napale šest ž. stanica na pruzi Hum-Gabela. Posle kraće borbe razoružane su posade ž. st. Jasenica-Lug i Poljice (60 domobrana). Istovremeno napadnuti vod domobrana u s. Veličanima i s. Dubljanima održao se uz pomoć meštana. Pošto su četiri dana odbijali protivnapade tri čete domobrana iz Ravnog i proterali posadu iz s. Veličana i s. Dubljana, ustanici su se 7. septembra povukli pred nastupanjem italijanskih kolona iz Trebinja i s. St. Slanog.

⚔️ 0. 10. 1941. U slobodnom Užicu (sada: Titovo Užice), održana konferencija Slovenaca prognanih u Srbiju. Data inicijativa za stvaranje Slovenačke čete u okviru Užičkog NOP odreda i u tom smislu izdat proglas.

⚔️ 18. 10. 1941. U Užicu (sada: Titovo Užice) činovnici i nameštenici održali miting na kome su odobrili odluku GNO odbora o radničkim i činovničkim platama i o pomoći nezbrinutim slojevima radnog naroda i izbeglicama.

⚔️ 20. 10. 1941. Šef nemačke civilne uprave za D. Štajersku izdao naredbu o preseljavanju Slovenaca iz pograničnog pojasa Brežice-Krško.

⚔️ 27. 10. 1941. Iz rejona Vranskog otpočeo -brežički marš-, 1. štajerskog partizanskog bataljona na pl. Bohor, sa zadatkom da spreči nasilno iseljavanje Slovenaca sa područja Brežica i podigne ustanak u tome kraju.

⚔️ 1. 11. 1941. OF objavila proglas sa pozivom na oružani otpor zbog nemačke odluke o iseljavanju Slovenaca iz Štajerske i Gorenjske u Šleziju i Poljsku.

⚔️ 5. 11. 1941. U Užicu (sada: Titovo Užice) od Slovenaca prognanih u Srbiju, formirana Slovenačka partizanska četa.

⚔️ 11. 5. 1942. GŠ NOP i DO za Crnu Goru i Boku naredio Štabu Nikšićkog NOP odreda: da Komanda nikšićkog područja poruši put Nikšić-Javorak; da se partizanska bolnica iz s. Šipačna evakuiše u Pivu; da se organizuje izviđanje prema s. Miločanima, a na Virovštaku postave stalni osmatrači; da se uputi jedna čvršća jedinica sa zadatkom proterivanja četnika iz rejona s. Trepče, kao i da se obezbede partizanska bolnica i zbeg od neprijatelja.

⚔️ 4. 7. 1942. Glavnina 2. krajiškog NOP odreda (s ranjenicima i većim delom zbega), pod komandom Operativnog štaba za Kozaru, pokušala da se u rejonu Planinice probije iz okruženja na Kozari. Uprkos obostrano vrlo visokim gubicima, zbog velike nadmoćnosti neprijatelja probio se samo mali broj pojedinaca.

⚔️ 22. 7. 1942. Na pl. Zelengori sedam četničkih odreda (jačine oko 2.200 četnika) okružilo i napalo 5. proletersku NOU brigadu, Hercegovački i Kalinovički NOP odred, zbeg naroda i deo bolnice (170 ranjenika) VŠ NOP i DV Jugoslavije u s. Vrbnici. U dvodnevnim borbama partizani su se, sa zbegom i ranjenicima, probili u Miljevinu, ali je pri proboju razbijen Kombinovani bataljon i odsečen 3. bataljon (koji se posle 17 dana probio u sastav svoje brigade). U borbi sa četnicima, između ostalih, kod s. Rataja je poginuo pomoćnik političkog komesara Kombinovanog bataljona Dragoslav Bogavac, narodni heroj.

⚔️ 24. 7. 1942. Peta proleterska NOU brigada i Hercegovački NOP odred, opterećeni bolnicom i zbegom, otpočeli osmodnevni marš pod borbom sa pl. Zelengore prema Prozoru. Do Igman-planine na maršu je učestvovao i Kalinovički NOP odred (50 boraca), čije je poznavanje terena znatno koristilo.

⚔️ 24. 7. 1942. Kod brda Soplja (blizu Vodica) jedinice Primorske partizanske čete, braneći zbeg (preko 300 staraca, žena i dece), odbile napad jakih italijanskih snaga i nanele im velike gubitke.

⚔️ 28. 7. 1942. U s. Zabrđu (pod pl. Bitovnjom) 1. bataljon 738. puka nemačke 718. pešadijske divizije iznenadio na zastanku zbeg i bolnicu 5. proleterske NOU brigade i Hercegovačkog NOP odreda. Protivnapadom, delovi 5. proleterske NOU brigade i Hercegovačkog NOP odreda spasli su bolnicu i zbeg uz gubitke oko 45 izbačenih iz stroja među njima i lekar Hercegovačkog NOP odreda dr Safet Mujić i puškomitraljezac iz 5. proleterske NOU brigade Dragan Cerović, narodni heroji.

⚔️ 31. 1. 1943. Nemačke snage, nastupajući ka pl. Grmeču sa severozapada, severa i istoka, još nisu uspele da okruže slobodnu teritoriju i preseku je na dva dela, već su i dalje samo potiskivale jedinice NOV i POJ. Rastojanje između nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, čiji je prodor zadržavala 7. divizija NOVJ, i nemačke 717. pešadijske divizije, koju je uspešno zadržavala 5. udarna divizija NOVJ, iznosilo je oko 70 km. Time su bili stvoreni i porostor i vreme za evakuaciju ranjenika, bolesnika, izbeglica, ustanova i materijala za slobodne teritorije u pravcu juga.

⚔️ 12. 2. 1943. Oko 6.000 izbeglica s Korduna i iz Banije, povlačeći se pred neprijateljskim terorom, stiglo u Glamočko polje (oko 4.000) i Livno (oko 2.000).

⚔️ 14. 2. 1943. Ustaško-domobranske snage jačine preko dva bataljona i kombinovani odred žandarma i folksdojčera otpočeli trodnevnu koncentričnu akciju -čišćenja- prostorije s. Buđanovci - s. Šimanovci - s. Ogar (u južnom Sremu). Pod neprijateljskom vatrom, u teškim vremenskim uslovima, nekoliko hiljada izbeglica (ljudi, žena i dece), sa delom 4. bataljona 3. NOP odreda 3. operativne zone NOV i PO Hrvatske, povuklo se u močvarni predeo Bene (kod s. Ogara) i tako izbeglo potpuno okruženje i uništenje. Neprijatelj je ubio 8 a uhapsio 92 lica.

⚔️ 0. 8. 1943. Povereništvo CK KP Makedonije za teritoriju pod italijanskom okupacijom uputilo proglas Makedoncima - izbeglicama (koji su zbog italijansko-balističkog terora napustili svoje domove i prešli na teritoriju pod bugarskom okupacijom) da ne stupaju u službu okupatora, već u redove NOV i PO Makedonije.

⚔️ 29. 9. 1943. U Umbriji (Italija) formiran partizanski odred od Jugoslovena izbeglih iz zatvora -Spoleto- i -Idolfiorite-. Odred je poslužio kao jezgro za formiranje italijanske brigade -Antonio Gramši-, koja je u svom sastavu imala pet bataljona (tri bataljona su formirana od jugoslovenskih zatvorenika i interniraca).

⚔️ 2. 10. 1943. U Bariju (u Italiji) osnovana Baza NOVJ, sa zadatkom: da organizuje prijem oružja, opreme i hrane iz savezničke pomoći i njihov prenos u Jugoslaviju; da prihvati internirane Jugoslovene i desetine hiljada Istrana i primorskih Slovenaca koji su bili u italijanskoj vojsci i obezbedi im povratak u otadžbinu i stupanje u NOVJ; da se stara o smeštaju ranjenika koji su pristizali iz Jugoslavije, kao i o svim zbegovima na savezničkoj teritoriji.

⚔️ 23. 12. 1943. Postignut sporazum između Vrhovne komande savezničkih snaga za Sredozemlje i predstavnika Nacionalnog komiteta narodnog oslobođenja Jugoslavije o prihvatu izbeglica iz Jugoslavije, njihovom prebacivanju za severnu Afriku i stvaranju zbegova.

⚔️ 0. 1. 1944. Brodovi mornarice NOVJ i saveznički brodovi otpočeli prebacivanje oko 34.000 jugoslovenskih izbeglica (žena, dece i staraca) sa o. Visa, preko južne Italije, u severnu Afriku. Oko 27.000 lica smešteno je u novoosnovane logore zbega u Egiptu (El Sat. El Khatatba i Tulumbat). Za rukovođenje životom i radom ovih logora formiran je Centralni odbor zbega, koji je bio potčinjen Oblasnom NO odboru za Dalmaciju.

⚔️ 9. 1. 1944. U rejonu s. Karaula-Gora - s. Božikovac 1. proleterska udarna divizija 1. proleterskog udarnog korpusa i delovi 11. udarne divizije 5. udarnog korpusa NOVJ probili se severno od komunikacije Travnik-Jajce i time izbegli udare od jedinica nemačke 1. brdske divizije i 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 12. 2. 1944. Predsednik NKOJ-a maršal Jugoslavije Josip Broz Tito uputio depešu izvršnim odborima ZAVNO Crne Gore i Boke i ASNO Sandžaka u kojoj traži podatke: o stanju stoke i stočnih stanica, o pripremama za ovogodišnju setvu i stanju poljoprivrednog alata, o broju izbeglog stanovništva, o zaraznim bolestima, javnim zdravstvenim službama i mogućnosti izolacije zaraznih bolesnika.

⚔️ 22. 3. 1944. Dva bataljona 1. dalmatinske udarne brigade 26. divizije NOVJ i jedan saveznički komandos sa o. Visa izvršili desant na o. Hvar. U borbama vođenim do 25. marta protiv delova 738. puka nemačke 118. lovačke divizije oni su zarobili 131 nemačkog vojnika i 2 oficira a sami su imali 4 mrtva i 12 ranjenih boraca. Bataljoni su se na o. Hvaru zadržali do 31. marta, kada su se, sa zbegom i novodošlim borcima, povukli na o. Vis.

⚔️ 0. 6. 1944. Na konferenciji delegata NOP-a Jugoslavije u Francuskoj demokratskim putem izabran novi NO odbor oslobođenja Jugoslavije, od 16 članova (on je kasnije izdavao svoj list -Nova Jugoslavija-), Određeni su zadaci NO odbora: okupljanje jugoslovenskih iseljenika oko NOP-a u cilju pružanja aktivne pomoći narodima Jugoslavije u borbi za konačno oslobođenje; pružanje pomoći demokratskom pokretu Francuske; rad na propagandi s ciljem da se javnost Francuske što bolje upozna sa oslobodilačkim pokretom jugoslovenskih naroda. [U celoj Francuskoj je do kraja 1944. godine formirano 11 NO odbora, koji su obuhvatili oko 2.500 jugoslovenskih iseljenika, od kojih je većina aktivno sarađivalj sa pokretom otpora u Francuskoj.]

⚔️ 1. 6. 1944. Južno od o. Blitvenice pet nemačkih torpednih čamaca zarobilo motorne jedrenjake -Sokol-, -Palma-, -Sloga-, jednu barkasu i jedan čamac 3. pomorsko-obalskog sektora Mornarice NOVJ koji su evakuisano ljudstvo (zbeg i vojsku, oko 250 ljudi) sa Kornatskog otočja prevozili na o. Vis.

⚔️ 1. 6. 1944. Južno od o. Blitvenice tri nemačka torpedna čamca zaplenila motorne jedrenjake -Mali Ante- i -Sv. Juraj- 3. pomorsko-obalskog sektora Mornarice NOVJ koji su se, prevozeći 50 izbeglica, povlačili sa o. Žirja za o. Vis.

⚔️ 3. 6. 1944. U Teheranu (u Iranu) održan zbor jugoslovenskih iseljenika i formiran Jugoslovenski odred NOVJ od 212 boraca. Odred je položio zakletvu da će se kao samostalan odred NOVJ boriti u SSSR-u rame uz rame sa Crvenom armijom. (Odred je u julu prebačen u širi rejon Moskve, gde je u sastavu Crvene armije proveo tri meseca.)

⚔️ 0. 9. 1944. CK KPJ odao Komitetu nacionalnog oslobođenja Jugoslavije za Italiju priznanje što je okupljao jugoslovenske izbeglice, zarobljenike i internirce i upućivao ih u NOVJ, što je popularisao NOP i uspešne se borio protiv emigranata.

⚔️ 0. 9. 1944. Juraj Krnjević, jedan od rukovodilaca HSS u inostranstvu, postavio je svim izbeglim članovima HSS zadatak da se povežu u političke grupe koje će se boriti protiv NOP-a i sporazuma Tito-Šubašić.

⚔️ 4. 9. 1944. Na prostoriji s. Babljak s. Trebaljevo - s. Vranještica - pl. Ključ - Melaja (kod Kolašina) 9. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ vodila borbu protiv oko 1200 četnika i nemačkih vojnika. Posle jednodnevne oštre borbe četnici su, uz pomoć nemačke jedinice iz s. Mateševa, ušli vi Kolašin. Brigada se, štiteći zbeg stanovništva, povukla na položaje Patkovica-Okolišta-Troglav. U toj borbi je poginulo 50 četnika a ranjen ih je veći broj. Brigada je imala 1 mrtvog i 4 ranjena borca.