Banja Luka u drugom svetskom ratu

⚔️ 0. 6. 1941. U Banjoj Luci formiran Oblasni vojni komitet (rukovodstvo) za Bos. krajinu. Na prvom sastanku, kojim je rukovodio član Pokrajinskog vojnog komiteta Mahmut Bušatlija, prenete su direktive o stvaranju diverzantskih grupa i mreže vojnih poverenika i imenovani su sreski vojni poverenici ga srezove: Bos. Grahovo, Bos. Petrovac, Ključ, Bos. Krupu, Bos. Novi, Bos. Dubicu. Prijedor, Prnjavor, Jajce i Mrkonjić-Grad i rukovodioci diverzantskih grupa.

⚔️ 24. 10. 1941. Kod s. Lipca (na pruzi Banja Luka - Kotor-Varoš) 3. krajiški NOP odred uništio jedan voz.

⚔️ 30. 10. 1941. Delovi nemačkog 738. i 10. domobranskog pešadijskog puka iz Banje Luke izveli akciju čišćenja protiv delova 1. partizanske čete na desnoj obali r. Vrbanje u rejonu Crnog vrha. Pod pritiskom nadmoćnih snaga partizani su se povukli. Neprijatelj je popalio logore i pobio oko 20 seljaka.

⚔️ 18. 1. 1942. Delovi 2. krajiškog NOP odreda zauzeli i zapalili ž. st. Kozarac (na pruzi Banja Luka - Prijedor) i razoružali vod domobrana.

⚔️ 12. 2. 1942. Delovi 3. čete 2. krajiškog NOP odreda zauzeli ž. st. Piskavicu (na pruzi Banja Luka - Prijedor), razoružali 15 domobrana i uništili sve stanične instalacije i državne zgrade u selu.

⚔️ 17. 2. 1942. Nemačka 718. pešadijska divizija (bez dva bataljona), ojačana manjim delovima drugih jedinica, otpočela desetodnevne borbe protiv tri bataljona 2. krajiškog NOP odreda, probila se iz Bos. Dubice u Prijedor i obezbedila saobraćaj iz Prijedora prema Bos. Dubici, Banjoj Luci i Bos. Novom.

⚔️ 31. 3. 1942. Napadom na Štab 4. krajiškog NOP odreda i njegovu bolnicu u s. Jošavki otpočeo četnički puč u 4. krajiškom NOP odredu. Četnici su u bolnici pobili sve bolesne i ranjene partizane, među kojima i načelnika Operativnog štaba NOP odreda za Bos. krajinu dr Mladena Stojanovića, sekretara OK KPJ za Banju Luku Milana Ličinu i člana PK SKOJ-a za BiH Rajka Bosnića, narodne heroje.

⚔️ 0. 4. 1942. Delovi nemačke 714. pešadijske divizije, domobranske Banjalučke brigade i četnici odbacili delove 4. krajiškog NOP odreda i Proleterski bataljon Operativnog štaba NOP i DV za Bos. krajinu sa Crnog vrha i iz Banje Luke prodrli u Kotor-Varoš.

⚔️ 1. 5. 1942. Kod s. Bunareva (na putu Mrkonjić-Grad - Banja Luka) delovi četničkog puka -Manjača- iz zasede ubili grupu od 8 partijskih i političkih radnika, među kojima i sekretara OK KPJ za Banju Luku Kasima Hadžića i sekretara OK SKOJ-a za Banju Luku Draga Langa, narodne heroje.

⚔️ 15. 5. 1942. U Banjoj Luci četnički puk -Manjača- potpisao ugovor sa ustašama o zajedničkoj saradnji u borbi protiv NOP-a, o priznanju ustaške vlasti i o uključivanju u oružane formacije NDH.

⚔️ 9. 6. 1942. U Banjoj Luci između Štaba četničkog odreda -Borja- i predstavnika NDH potpisan sporazum o saradnji u borbi protiv NOP-a.

⚔️ 10. 6. 1942. Delovi nemačke oklopne borbene grupe -Vedel- (dva bataljona motorizovane pešadije, bataljon tenkova i jedan artiljerijski divizion) prodrli iz Banje Luke i zauzeli Prijedor. Iznenađena Komanda mesta, sa zaštitnom četom, velikim brojem građana i pozadinskim rukovodstvima, probila se pod borbom na Kozaru.

⚔️ 14. 6. 1942. Kod s. Slavića (blizu Banje Luke) delovi 1. krajiške NOU brigade razbili domobranski 1. jurišni bataljon i time jedinice Zapadnog odseka odbrane Banje Luke (oko tri bataljona domobrana i nešto četnika) odbacili na polazne položaje.

⚔️ 25. 8. 1942. Kod s. Bunareva (na putu Banja Luka - Mrkonjić-Grad) dva bataljona 2. krajiške NOU brigade u susretnoj borbi zaustavila nemačku motorizovanu borbenu grupu -Putlic- nemačke 714. pešadijske divizije (3. bataljon 721. puka sa vodom oklopnih automobila) koja je podržana eskadrilom lovaca nastupala iz Banje Luke. U borbi su uništeni 1 avion, 1 oklopni automobil i 3 motorna vozila a oštećena 2 aviona i 2 oklopna automobila.

⚔️ 18. 9. 1942. Operativni štab NOP i DV za Bos. krajinu, 1. i 2. krajiškom i 2. proleterskom NOU brigadom i delovima 3. sandžačke i 4. crnogorske NOU brigade i 6. krajiškog NOP odreda, otpočeo protivudar (na Manjači) na nemačku pukovsku borbenu grupu -Vedel-. Prodorom 3. krajiške NOU brigade od Ključa prema Bronzanom Majdanu borbena grupa -Vedel- se povukla na prilaze Banje Luke kod s. Han-Kola.

⚔️ 28. 9. 1942. Glavnine nemačke 714. i 718. pešadijske divizije, ojačane bataljonom -Ludvig fon Baden-, ustaškim 21. bataljonom, delovima domobranskog 2. i 3. korpusa i sa pet odreda Glavnog štaba bosanskih četničkih odreda, koncentričnim dejstvom iz rejona San. Most - Banja Luka i D. Vakuf - Travnik, otpočele prvu jajačku operaciju (-Jajce I-) deo nemačko-italijanske protivofanzive (ciklusa operacija -Dinara-), Do 6. oktobra su ovladale Ključem, Mrkonjić-Gradom i Jajcem. Iznenađeni Operativni štab NOP i DV za Bos. krajinu, sa šest brigada i dva odreda na tome sektoru, zbog slabih veza nije mogao pružiti jači otpor, ali je jedinice izvukao ispod udara nadmoćnih neprijateljskih snaga.

⚔️ 0. 12. 1942. Po direktivi VŠ NOV i POJ, 1. proleterska i 3. udarna divizija NOVJ, posle napuštanja Jajca, prodrle u srednju Bosnu, razbile brojne četničke jedinice, presekle komunikacije između Banje Luke i Doboja, ugrozile Banju Luku i železničke pruge u dolini r. Bosne i r. Lašve i stvorile uslove za razmah oslobodilačke borbe u tom kraju.

⚔️ 14. 12. 1942. Kod Banje Luke 1. proleterska udarna brigada 1. proleterske udarne divizije NOVJ u susretnoj borbi razbila ojačanu 3. četu 1. bataljona 741. puka nemačke 714. pešadijske divizije i četnički bataljon -Petar Mrkonjić- i zauzela s. Jošavku.

⚔️ 15. 12. 1942. Prva proleterska udarna divizija NOVJ (bez 3. krajiške NOU brigade) u četvorodnevnim borbama protiv delova četničkog odreda -Borje-, ojačanih manjim nemačkim jedinicama, oslobodila sela u rejonu Prnjavor - Kotor-Varoš - Banja Luka i odbacila ih u s. Čelinac i s. Klašnice (kod Banje Luke).

⚔️ 22. 12. 1942. Ojačani 1. bataljon nemačkog 741, pešadijskog puka zauzeo s. Čelinac kod Banje Luke potisnuvši delove 1. proleterske udarne brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ. U borbi je poginuo pomoćnik političkog komesara čete Vojnih Maslovarić, narodni heroj.

⚔️ 28. 12. 1942. Kod s. Devetine (na putu Banja Luka - Prnjavor) dva bataljona 1. proleterske NOU brigade razbila nemačko-četničku kolonu (350 nemačkih vojnika i 150 četnika sa 2 tenka, 4 minobacača, 2 haubice) i proterala je u s. Klašnice.

⚔️ 2. 1. 1943. Na prostoriji s. Lišnja -- s. Dubrava - s. Crni Vrh - s. Devetina nemačke jedinice, ustaše i četnici iz Banje Luke i Prnjavora napali delove 1. proleterske udarne i 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ. Posle četvorodnevnih borbi, u kojima je imao 11 mrtvih i 27 ranjenih, neprijatelj je obustavio napad i povukao se u polazne garnizone, pošto je opljačkao i opustošio više sela. 

⚔️ 21. 1. 1943. Na putu Banja Luka - Bos. Gradiška jedinice 2. i 5. krajiške udarne brigade 4. udarne divizije NOVJ napale domobrane i žandarme u s. Klašnicama i drugim uporištima, te zauzele s. Krnete i s. Klašnice, a u ovom selu zapalile zgradu opštine i žand. stanicu.

⚔️ 23. 1. 1943. Štab 1. proleterske udarne divizije NOVJ naredio 1. proleterskoj NOU brigadi da vrši pritisak prema Banjoj Luci zbog početka tzv. četvrte neprijateljske ofanzive prema oslobođenoj teritoriji Banije, Korduna, Like i Bos. krajine.

⚔️ 24. 1. 1943. Kod s. Boškovića jedinice 1. proleterske NOU brigade razbile četničke snage, zauzele s. Slatinu Ilidže i napale domobranske i četničke snage u s. Klašnicama (kod Banje Luke), ali se, posle petočasovne borbe, morale povući kada su iz Banje Luke došli neprijateljski delovi ojačani tenkovima.

⚔️ 16. 5. 1943. Četnički Borjanski odred i delovi četničkog Trebavskog odreda, ojačani nemačkim bataljonom i dvema četama domobrana, protivnapadom iz Teslića, Banje Luke i Prnjavora odbacili glavninu 5 udarne divizije 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ iz doline r. M. i V, Ukrine na pl. Uzlomac.

⚔️ 14. 6. 1943. Po jedna pukovska borbena grupa nemačke 114. lovačke i 373. legionarske i domobranske 4. pešadijske divizije, te glavnina četničkog Srednjobosanskog korpusa (ukupno 10.000-12.000 vojnika) iz Banje Luke, Kotor-Varoši, Teslića, Dervente i Prnjavora počeli koncentričan napad (operacija -Pfingsten-) na 12. udarnu diviziju 2. bosanskog udarnog korpusa NOVJ u srednjoj Bosni. U petodnevnim borbama, počesnim razbijanjem kolona od Banje Luke (preko s. Jošavke), Kotor-Varoši i Teslića i izbegavanjem sudara sa glavnim kolonama, 12. divizija je izbegla okruženje i prisilila neprijatelja da se 18. juna povuče u polazne garnizone. Neprijatelj je imao oko 200 izbačenih iz stroja, a uništen mu je i jedan avion.

⚔️ 0. 8. 1943. Podelom OK KPJ za centralnu Bosnu formiram OK KPJ za Banju Luku i OK KPJ za Prnjavor (centralnu Bosnu).

⚔️ 27. 8. 1943. U s. Lamovitoj (na putu Banja Luka - Prijedor) Kozarskom NOP odredu predala se 6. četa 2. bataljona domobranskog 7. lovačkog puka s kompletnim naoružanjem.

⚔️ 7. 12. 1943. U s. Verićima i s. Lamovitoj (na putu Banja Luka - Prijedor) 11. krajiška udarna brigada 4. udarne divizije NOVJ napala iz zasede 1. bataljon 384. puka nemačke 373. legionarske divizije i posle osmo časovne borbe odbacila ga ka s. Omarskoj, sprečivši mu prodor ka Prijedoru. Poginuo je i ranjen velik broj nemačkih vojnika, dok je 11. krajiška NOU brigada imala 3 mrtva i 7 ranjenih.

⚔️ 3. 1. 1944. S linije Derventa-Teslić-Sarajevo-Konjic-Jablanica i iz Banje Luke glavnina nemačkog 5. SS brdskog armijskog korpusa i delovi nemačkog 15. i 69. korpusa otpočeli operaciju u cilju odbacivanja 1. proleterskog udarnog i 5. udarnog korpusa NOVJ sa glavne komunikacije Slav. Brod - Sarajevo - Mostar. Trebalo je brzim prodorom razbiti njihove jedinice i izbiti u dolinu r. Vrbasa, odakle odmah produžiti dejstva glavninom ka Livanjskom i Duvanjskom polju, a slabijim delovima, preko Kozare, ka dolini Une. Operacija je trajala do 24. januara.

⚔️ 12. 1. 1944. VŠ NOV i POJ uputio depešu Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ obaveštavajući ga o iskustvima stečenim tokom zimskih operacija 1943!944. godine. U depeši se, pored ostalog, ističe: napad jedinica NOVJ na Banju Luku poremetio je neprijateljske operacije; taktika samostalnih operativnih grupa, dubinski raspoređenih, pokazala se pravilnom; izbegnuti su kruti frontovi i omogućeno je da se jedinice NOVJ zabace neprijatelju iza leđa i da mu nanose gubitke; operacije još traju, ali je neprijatelj nemoćan.

⚔️ 22. 1. 1944. Na pruzi Banja Luka - Prijedor, između s. Omarske i s. Piskavice, delovi 6. krajiške udarne brigade 4. udarne divizije NOVJ minom uništile neprijateljski voz od 5 vagona. Neprijatelj je pretrpeo gubitke od oko 18 mrtvih i 34 zarobljena vojnika. Brigada je imala 3 ranjena borca.

⚔️ 20. 4. 1944. Nemačka motorizovana kolona iz Banje Luke zauzela Kotor-Varoš, potisnuvši slabije delove 14. srednjobosanske udarne brigade. 11. udarne divizije 5. korpusa NOVJ.

⚔️ 25. 5. 1944. Vazdušnim napadom na Drvar, nemačke, domobranske i četničke snage (ojačani 500. SS padobransko-lovački bataljon, ojačana pukovska grupa nemačke 373. legionarske divizije, pukovska grupa nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, nemački 92. motorizovani puk ojačan domobranskim 1. pukom 2. lovačke brigade i nemačkim 54. brdskim izviđačkim odredom, nemački 105. izviđački SS odred sa ojačanim izviđačkim odredom nemačke 369. legionarske divizije, nemački 1. puk -Brandenburg- bez jednog bataljona, manje četničke snage upotrebljene na svim pravcima i oko 100 aviona za podršku jedinica) iz garnizona Bos. Krupa, Bihać, Srb, Knin, Livno, Jajce, Mrkonjić-Grad i Banja Luka otpočele drvarsku operaciju s ciljem da unište VŠ NOV i POJ, koji se nalazio u Drvaru, a zatim okruže i unište jedinice NOVJ u zapadnoj Bosni (1. proleterski udarni i 5. udarni korpus NOVJ i delove 8. korpusa NOVJ). Operacija je neuspešno završena sredinom, juna.

⚔️ 20. 6. 1944. Jedinice 11. udarne divizije 5. udarnog korpusa NOVJ odbile napad neprijatelja iz Banje Luke i Kotor-Varoši i nanele mu gubitke od 18 mrtvih i 8 ranjenih.

⚔️ 22. 6. 1944. Jedinice 11. udarne divizije 5. udarnog korpusa NOVJ posle oštre borbe odbacile u polazne garnizone dve neprijateljske kolone (iz Banje Luke 150 vojnika i 2 tenka i od s. Klašnica 350 vojnika i 2 tenka) i nanele im gubitke od 7 mrtvih i 10 ranjenih.

⚔️ 6. 7. 1944. Na komunikaciji Banja Luka - Prijedor delovi 11. krajiške udarne brigade 4. udarne divizije NOVJ napali domobransku kolonu jačine puka i posle tročasovne borbe naneli joj gubitke od oko 70 mrtvih vojnika.

⚔️ 15. 9. 1944. VŠ NOV i POJ uputio direktivu Štabu 5. udarnog korpusa: ispitati jačinu neprijateljskih snaga u Travniku i, ako su ove slabe, zauzeti grad; na Banju Luku ne vršiti napad ako Štab korpusa nije siguran u uspeh; orijentisati izvesne snage prema Sarajevu, da bi one, s jedinicama 3. udarnog korpusa, eventualno zauzele taj grad i, na taj način, sprečile da u njemu uzmu vlast, posle povlačenja nemačkih snaga, četnici, ustaše ili drugi kontrarevolucionari; rasporediti domobranske jedinice koje su prešle na stranu NOVJ.

⚔️ 18. 9. 1944. Otpočela druga banjolučka operacija 5. udarnog korpusa NOVJ protiv nemačkih, ustaško-domobranskih i četničkih snaga (ukupne jačine oko 15.000 vojnika) s ciljem da se zauzme prostorija Banja Luka - Bos. Gradiška - Kotor Varoš. Posle trodnevnih borbi zauzeta je skoro cela Banja Luka, izuzev utvrđenja Kaštel. Međutim, neprijatelju je stiglo pojačanje, pa grad nije potpuno zauzet, a operacija se završila tek 27. septembra. Gubici neprijatelja: velik broj mrtvih; a predalo se ili je zarobljeno 3.366 vojnika. Zaplenjene su velike količine naoružanja i druge ratne opreme. Gubici 5. udarnog korpusa NOVJ: 154 poginula, među kojima i zamenik komandanta 13. krajiške udarne brigade Nikola Bokan, narodni heroj.

⚔️ 18. 9. 1944. Jedinice 5. udarnog korpusa NOVJ slomile spoljnu odbranu Banje Luke i okružile neprijatelja u dve odvojene grupe: u centru grada i u Kaštelu.

⚔️ 18. 9. 1944. Osamnaesta srednjobosanska udarna brigada 53. udarne divizije NOVJ zauzela s. Trapiste i most na Vrbasu kod ušća r. Vrbanje i očistila deo Banje Luke do Vojne bolnice.

⚔️ 19. 9. 1944. Trinaesta krajiška udarna brigada 39. divizije NOVJ zauzela predgrađe Lauš, prodrla u Banju Luku i uništila neprijatelja u zgradama žandarmerijskog puka i železničke stanice.

⚔️ 20. 9. 1944. Jedinice 5. udarnog korpusa NOVJ likvidirale čvor neprijateljske odbrane u centru Banje Luke (izuzev Kaštel).

⚔️ 20. 9. 1944. Trinaesta krajiška udarna brigada (bez jednog bataljona) 39, divizije NOVJ, uz sadejstvo jednog bataljona 18. srednjobosanske udarne brigade 53. udarne divizije NOVJ, zauzela aerodrom Zalužane (kod Banje Luke). U tom rejonu su zarobljeni nemački general fon Devic i zapovednik ustaške policije u Banjoj Luci Gutić.

⚔️ 28. 9. 1944. U rejonu s. Klašnica spojile se nemačke borbene grupe -Panvic- i -Rudno-, zatim produžile dejstva ka Banjoj Luci i deblokirale posadu. Jedinice 5. udarnog korpusa NOVJ povukle su se s linije Banja Luka - Bos. Gradiška na istočne padine pl. Kozare i u okolini Banje Luke.

⚔️ 6. 10. 1944. Glavnina 16. krajiške udarne brigade 39. divizije NOVJ odbila ispad ustaša iz Banje Luke ka s. Saračici i nanela im gubitke od 11 mrtvih i 15 ranjenih, a sama imala 1 mrtvog, 2 ranjena i 1 nestalog borca.

⚔️ 8. 10. 1944. Šesnaesta krajiška udarna brigada 39. divizije NOVJ napala kolonu od 700 ustaša, koja se iz Banje Luke kretala ka s. Pavlovcu i s. D. Motikama, i nanela joj gubitke od 55 mrtvih i 43 ranjena. Brigada je imala 3 mrtva, 12 ranjenih i 10 nestalih boraca.

⚔️ 0. 11. 1944. Na teritoriji OK KPJ za Banju Luku izabran Okružni odbor AFŽ-a.

⚔️ 7. 11. 1944. Delovi 15. krajiške udarne brigade 39. divizije NOVJ, posle četrnaestočasovne borbe, odbili ispad tri čete ustaša iz Banje Luke ka Saračici. Poginulo 19 a ranjeno 15 ustaša. Gubici delova 15. brigade: 1 mrtav i 5 ranjenih boraca.

⚔️ 1. 1. 1945. Delovi 39. divizije 5, udarnog korpusa NOVJ odbili ispad pet četa ustaša i jednog četničkog bataljona iz Banje Luke ka s. Motikama, nanevši im gubitke od 11 mrtvih i 10 ranjenih, uz sopstvene gubitke od 2 mrtva i 1 ranjenog.

⚔️ 4. 1. 1945. Kod s. Dubrave (na putu Banja Luka - Bos. Gradiška) delovi 39. divizije 5. udarnog korpusa NOVJ napali iz zasede kolonu od 200 milicionera i naneli joj gubitke od 6 mrtvih, 10 ranjenih i 14 zarobljenih.

⚔️ 17. 2. 1945. Kod Banje Luke delovi 39. divizije 5. udarnog korpusa NOVJ, posle kraće oštre borbe, odbili ispad ustaša i domobrana (jačine bataljona) ka s. Orlovcu i naneli im gubitke od oko 70 mrtvih, ranjenih i zarobljenih, uz sopstvene gubitke od 1 mrtvog i 4 ranjena.

⚔️ 13. 3. 1945. U rejonu s. Motike - s. Vučelovići - s. Staninkovići 15. krajiška udarna brigada 39. divizije JA odbila napad ustaških i četničkih snaga iz Banje Luke nanevši im velike gubitke. Gubici 15. krajiške udarne brigade JA: 4 mrtva i 14 ranjenih.

⚔️ 0. 4. 1945. Delovi 53. udarne divizije 5. udarnog korpusa JA prisilili nemačke jedinice da se povuku prema Banjoj Luci i oslobodili Kotor-Varoš.

⚔️ 5. 4. 1945. Jedinice 2. armije JA prešle u opšti napad protiv nemačkih i ustaških jedinica opštim pravcem Doboj - Banja Luka - Bos. Novi. (Koordinirajući dejstva sa 1. armijom JA duž desne obale r. Save, one su do 2. maja oslobodile teritoriju severoistočne i severozapadne Bosne.)