Ključ u drugom svetskom ratu

⚔️ 0. 6. 1941. U Banjoj Luci formiran Oblasni vojni komitet (rukovodstvo) za Bos. krajinu. Na prvom sastanku, kojim je rukovodio član Pokrajinskog vojnog komiteta Mahmut Bušatlija, prenete su direktive o stvaranju diverzantskih grupa i mreže vojnih poverenika i imenovani su sreski vojni poverenici ga srezove: Bos. Grahovo, Bos. Petrovac, Ključ, Bos. Krupu, Bos. Novi, Bos. Dubicu. Prijedor, Prnjavor, Jajce i Mrkonjić-Grad i rukovodioci diverzantskih grupa.

⚔️ 0. 7. 1941. U Ključu rukovodilac Oblasnog vojnog rukovodstva za Bos. krajinu formirao Sreski vojni štab. Kako su članovi Sreskog štaba istog dana uhapšeni, pripreme za ustanak nisu ni izvršene.

⚔️ 29. 7. 1941. Gerilski odredi Podgrmeča izvršili prve napade: zauzeli veliki broj sela i uništili žand. st. Lanište, Majkić-Japru, Benakovac, Lušči-Palanku, Drenovo Tjesno, G. Sanicu, Bravsko, rudnik boksita u Suvaji i električnu centralu u s. Gudavcu, napali Bos. Krupu, Budimlić-Japru i D. Sanicu i porušili komunikacijske veze Bos. Krupe sa Bihaćem, San. Mostom, Bos. Petrovcem i Ključem.

⚔️ 1. 8. 1941. U Ključu ustaše streljale 500 Srba.

⚔️ 3. 8. 1941. Kod s. Srnetice gerilski odredi Štaba za srez Bos. Grahovo i okolinu razbili polubataljon domobrana, koji se, probijao iz s. Potoka u Ključ. Tom prilikom su mu naneli gubitke od 50 mrtvih.

⚔️ 8. 8. 1941. Na putu između Bravskog i Bos. Petrovca gerilski odredi uništili domobransku snabdevačku kolonu (7 kamiona i 120 vojnika) koja se iz Ključa probijala u Bos. Petrovac (samo 30 vojnika se vratilo u Ključ).

⚔️ 12. 8. 1941. Na putu Ključ-Sitnica, iz zasede Manjački NOP odred uništio domobransku patrolu od 25 vojnika.

⚔️ 19. 8. 1941. Kod Ključa gerilski odredi Ribnika i okoline odbili pokušaj dve čete domobrana i ustaša iz Ključa da zauzmu Ribnik.

⚔️ 28. 8. 1941. Na konferenciji delegata seoskih NO odbora u Ribniku (kod Ključa) izabran Opštinski NO odbor [Tačan naziv nije poznat: verovatno se nazivao komesarijatom.].

⚔️ 0. 9. 1941. Dva ustaška, dva domobranska i jedan nemački bataljon, uz podršku avijacije, prodorom iz Ključa i doline Vrbasa počeli šestodnevni konvergentan napad u cilju ugušenja ustanka u Janju i Pljevi. Neprijatelj je razbio neke ustaničke jedinice, ovladao Mrkonjić-Gradom, Jezerom, Šipovom, Mliništima i komunikacijama, izvršio masovne zločine [Tom prilikom je 1. bataljon 738. puka nemačke 718. pešadijske divizije spalio u selima Janja sve kuće i pobio 1195 ljudi, žena i dece, a jedna ustaška četa samo kod crkve u s. Jezeru ubila 165 ljudi.], ali je i sam pretrpeo gubitke.

⚔️ 0. 9. 1941. Po naređenju Štaba Drvarske brigade, gerilski odredi sreza Ključ reorganizovani u Ribnički bataljon -Soko- Drvarske brigade.

⚔️ 2. 9. 1941. Dva ustaška bataljona iz Ključa savladali slab otpor ustaničkih odreda i zauzeli Mrkonjić-Grad. Štab NOP odreda za Bos. krajinu probio se pod borbom iz grada.

⚔️ 6. 9. 1941. Da bi sprečio prodor ustaških snaga iz rejona Mliništa prema Drvaru, Štab Drvarske brigade formirao Operativni štab Mliništa (-Komandu partizanskih odreda za Mliništa i okolinu-), objedinivši, pod njegovom komandom, jedinice iz srezova Glamoč, Ključ, Mrkonjić-Grad i Jajce. U sastav tih snaga ušli su i delovi 1. partizanskog bataljona -Sloboda-.

⚔️ 19. 9. 1941. U dvodnevnoj akciji čišćenja ustaše popalile sela Bunaru, Jasenovac, D. Polje i Glavice (srez Ključ) i ubile 189 Srba (ljude, žene i decu).

⚔️ 0. 10. 1941. U Ključu, na inicijativu mesnog partijskog aktiva, formiran gradski odbor NO fonda.

⚔️ 26. 11. 1941. Posle 17 dana opsade, delovi 3. krajiškog NOP odreda zauzeli Sitnicu (pod pl. Manjačom). Kod s. Ratkova posada (6. četa domobranskog 10. pešadijskog puka i žandarmi) razbijena pri pokušaju proboja u Ključ.

⚔️ 27. 1. 1942. Italijanske snage iz Ključa, uz pomoć i zaštitu četničkog bataljona -Petar Kočić-, doturile opkoljenom garnizonu u Mrkonjić-Gradu borbene potrebe i ojačale ga novim snagama.

⚔️ 4. 5. 1942. Delovi italijanske divizije -Sasari- i trupe Zadra (oko dva puka sa ojačanjima i nešto četnika) prodrli iz Drvara i Ključa ka Bos. Petrovcu. Delovi 3. i 1. krajiškog NOP odreda naneli su im gubitke od nekoliko stotina izbačenih iz stroja ali su se italijanske jedinice sutradan probile i deblokirale okruženi Bos. Petrovac.

⚔️ 5. 5. 1942. Kod s. Bravskog (na putu Ključ - Bos. Petrovac) delovi 1. i 5. krajiškog NOP odreda razbili 7. fašistički bataljon italijanske divizije -Sasari-. U borbi je poginuo pomoćnik političkog komesara Vođeničke čete 5. krajiškog NOP odreda Đuro Pećanac, narodni heroj.

⚔️ 29. 5. 1942. Četnički odred -Kočić-, ojačan četom ustaša, otpočeo dvodnevni napad na s. Ribnik (kod Ključa). Napad je odbio 3. bataljon 1. krajiškog NOP odreda.

⚔️ 22. 6. 1942. Delovi četničkog puka -Manjača- i odreda -Kočić-, ojačani jednom ustaškom četom, počeli napad na Ribnik (kod Ključa), Potisnuvši delove 3. i 5. krajiškog NOP odreda, četnici i ustaše su do 25. juna prodrli u Ribnik i opljačkali veći broj sela.

⚔️ 28. 7. 1942. Posle trinaestočasovne borbe 1. krajiška NOU brigada, sa delovima 1, 3. i 5. krajiškog NOP odreda, zauzela Ključ. Razbijene ustaše i delove domobranskog 10. pešadijskog puka je podržavala avijacija, koja je u toku napada zapaljivim bombama spalila grad.

⚔️ 27. 8. 1942. Oko 1000 ustaša i domobrana iz Sanskog Mosta pokušalo da preko sela Vrhpolja prodre u Ključ u cilju sadejstva nemačkoj motorizovanoj borbenoj grupi -Putlic- na Manjači. Delovi 6. krajiškog NOP odreda su upornom odbranom sprečili prodor neprijatelja i omogućili Saničkoj omladinskoj poljoprivrednoj radnoj brigadi da izvrši evakuaciju žita.

⚔️ 0. 9. 1942. Odlukom Oblasnog komiteta KPJ za Bos. krajinu, na teritoriji 6. krajiškog NOP odreda formiran OK KPJ za okrug Ključ-Mrkonjić-Grad.

⚔️ 18. 9. 1942. Operativni štab NOP i DV za Bos. krajinu, 1. i 2. krajiškom i 2. proleterskom NOU brigadom i delovima 3. sandžačke i 4. crnogorske NOU brigade i 6. krajiškog NOP odreda, otpočeo protivudar (na Manjači) na nemačku pukovsku borbenu grupu -Vedel-. Prodorom 3. krajiške NOU brigade od Ključa prema Bronzanom Majdanu borbena grupa -Vedel- se povukla na prilaze Banje Luke kod s. Han-Kola.

⚔️ 28. 9. 1942. Glavnine nemačke 714. i 718. pešadijske divizije, ojačane bataljonom -Ludvig fon Baden-, ustaškim 21. bataljonom, delovima domobranskog 2. i 3. korpusa i sa pet odreda Glavnog štaba bosanskih četničkih odreda, koncentričnim dejstvom iz rejona San. Most - Banja Luka i D. Vakuf - Travnik, otpočele prvu jajačku operaciju (-Jajce I-) deo nemačko-italijanske protivofanzive (ciklusa operacija -Dinara-), Do 6. oktobra su ovladale Ključem, Mrkonjić-Gradom i Jajcem. Iznenađeni Operativni štab NOP i DV za Bos. krajinu, sa šest brigada i dva odreda na tome sektoru, zbog slabih veza nije mogao pružiti jači otpor, ali je jedinice izvukao ispod udara nadmoćnih neprijateljskih snaga.

⚔️ 28. 9. 1942. Jake nemačke, italijanske, četničke i ustaško-domobranske snage (oko 50.000 vojnika) iz rejona Banje Luke, Travnika, Mostara, Sinja i Knina otpočele ofanzivna dejstva (ciklus operacija -Dinara-). U toku prozorske (-Alfa-), prve jajačke (-Jajce I-), Livanjske (-Beta-) i druge jajačke operacije (-Jajce II-) neprijatelj je ovladao delom slobodne teritorije oko Prozora, Livna i Jajca, ali su njegove snage, protivudarima u rejonu Ključa i Bos. Grahova i brojnim manjim napadima jedinica Operativnog štaba NOP i DV za Bos. krajinu, 4. operativne zone NOP odreda Hrvatske i Grupe proleterskih i udarnih brigada, razvučene i iscrpljene pa je 31. oktobra obustavio dejstva a da nije izveo još dve planirane operacije.

⚔️ 29. 9. 1942. Nemačka borbena grupa -San. Most-, sastava: 3. bataljon nemačkog 741. pešadijskog puka i 2. bataljon domobranskog 10. pešadijskog puka, ojačani tenkovima, artiljerijom i mesnim četnicima, posle dvodnevnih borbi protiv delova 6. krajiškog NOP odreda zauzela Ključ.

⚔️ 6. 10. 1942. Operativni štab NOP i DV za Bos. krajinu, prikupivši dovoljne snage (pet brigada i delove dva odreda), prešao u protivudar u gornjem toku r. Sane. U trodnevnim borbama je zauzet Ključ i razbijen niz posada između Sitnice i Vrhpolja, ali je dejstva prema San. Mostu omeo napad nemačke pukovske borbene grupe -Vedel- iz Sitnice.

⚔️ 7. 10. 1942. Prva proleterska NOU brigada i delovi 6. krajiškog NOP odreda razbili ojačani 2. bataljon domobranskog 10. pešadijskog puka i zauzeli Ključ.

⚔️ 12. 10. 1942. Kod s. Majkića (blizu Ključa) dve čete 1. krajiške NOU brigade iz zasede iznenadile na maršu i razbile jednu četu borbene grupe -Vedel- nemačke 718. pešadijske divizije. U zabuni neprijatelj je artiljerijom tukao svoje trupe.

⚔️ 0. 11. 1942. Po naređenju Štaba 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ formirana Komanda vojnog područja za okrug Ključ - Mrkonjić-Grad.

⚔️ 27. 12. 1942. U s. Orahovljanima (kod Ključa), od krajiške polubrigade i delova 3. krajiškog NOP odreda, formirana 7. krajiška udarna brigada 5. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 18. 1. 1943. Zamenik načelnika VŠ NOV i POJ izvestio Vrhovnog komandanta o koncentraciji jakih neprijateljskih snaga u zoni dejstva 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ i o njihovim pripremama za ofanzivne operacije iz San. Mosta, Ljubije, Ključa i Bos. Novog na slobodnu teritoriju u Bos. krajini.

⚔️ 20. 1. 1943. Otpočela tzv. četvrta neprijateljska ofanziva protiv glavnih snaga NOV i POJ i -Titove države- u zapadnom delu Jugoslavije, s ciljem: uništenje NOVJ i gušenje narodnog ustanka. Neprijatelj je angažovao 5 nemačkih i 3 italijanske divizije i jake ustaške, domobranske i četničke snage. Predviđeno je da se izvedu tri operacije: Vajs 1 - na prostoru između Karlovca, Ogulina, Knina, Bos. Petrovca, Prijedora i Gline; Vajs 2 - između Drvara, Livna, Jajca i Ključa; Vajs 3 - na preostalom delu teritorije do zapadne granice Crne Gore.

⚔️ 21. 1. 1943. Kod s. Kamička (blizu San. Mosta) delovi 749. puka nemačke 717. divizije napali 2. bataljon 1. krajiške NOU brigade i prinudili ga da se povuče u s. Peći (kod Ključa). Neprijatelj je imao oko 15 mrtvih i ranjenih, a bataljon NOVJ 5 mrtvih i 1 ranjenog

⚔️ 23. 1. 1943. Kod s. Peći (blizu Ključa) delovi 749. puka nemačke 717. divizije iz s. Vrhpolja napali delove 1. krajiške udarne brigade 5. udarne divizije NOVJ, ali su posle žestoke borbe razbijeni. Neprijatelj je imao oko 80 mrtvih i ranjenih, a brigada 30 mrtvih i ranjenih.

⚔️ 24. 1. 1943. Kod s. Peći (blizu Ključa) delovi 749. puka nemačke 717. divizije iz s. Vrhpolja, ojačani tenkovima, napali delove 1. tt krajiške udarne brigade 5. udarne divizije NOVJ i prinudili ih da se povuku u pravcu s. Krasulja. Gubici jedinica NOVJ: 3 mrtva i 15 ranjenih, a neprijateljski oko 50 mrtvih i ranjenih.

⚔️ 27. 1. 1943. Kod s. Pudin-Hana (blizu Ključa) delovi 5. udarne divizije 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ odbili napad jedinica 749. puka nemačke 717. divizije i prinudili ih na povlačenje u pravcu s. Ramića. Neprijatelj je imao oko 80 mrtvih i ranjenih a jedinice NOVJ 5 mrtvih i 15 ranjenih.

⚔️ 31. 1. 1943. U rejonu s. Blaževića (kod Ključa) jedinice 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije napale delove 5. udarne divizije NOVJ i posle sedmočasovne ogorčene borbe potisle ih u pravcu s. Kopljenice i Paunovca. Neprijatelj je imao oko 60 mrtvih i ranjenih, a jedinice NOVJ 4 mrtva i 17 ranjenih.

⚔️ 31. 1. 1943. Kod s. Ramića (blizu Ključa) delovi 5. udarne divizije NOVJ napali jedinice 5. udarne divizije nemačkog 202. tenkovskog bataljona. U toku borbe koja se produžila i sledeće noći, uništili su deo neprijateljske komore i zaplenili 30 pušaka, 1 p mitraljez, 120 ručnih bombi i drugu opremu. Neprijatelj je imao 9 mrtvih (među kojima je i komandant 202. tenkovskog bataljona) i 17 zarobljenih, a jedinice NOVJ 4 mrtva i 12 ranjenih.

⚔️ 2. 2. 1943. Kođ s. Ramića (blizu Ključa) delovi 5. udarne divizije 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ napali jedinice 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije, ali su se u zoru povukli zbog brojne i tehničke nadmoćnosti neprijatelja.

⚔️ 8. 2. 1943. Kod s. Jasenovca i brda Debele strane i Cigelja (na putu Bos. Petrovac - Ključ) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i nemačke 717. pešadijske divizije napali delove 5. udarne divizije NOVJ. Posle nekoliko obostranih napada i protivnapada jedinice 5. udarne divizije NOVJ su se povukle u pravcu s. Bravskog i s. Prisjeke.

⚔️ 22. 2. 1943. Mrkonjić-Grad zauzeli delovi nemačke 717. pešadijske divizije iz Ključa posle jednodnevne borbe protiv jedinica 7. krajiške udarne brigade 5. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 26. 2. 1943. Južno od Ključa delovi nemačke 369. legionarske divizije napali 12. krajišku udarnu brigadu 4. udarne divizije NOVJ i posle dvodnevne borbe prinudili je da se 27/28. februara, sa Štabom 4. divizije, povuče na pl. Grmeč.

⚔️ 0. 4. 1943. U rejonu Ključa, po naređenju Štab 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ, u sastavu 10. udarne divizije formiran Ribnički NOP odred.

⚔️ 9. 4. 1943. Ojačani 741. puk nemačke 114. lovačke divizije, uz podršku avijacije, delova domobranskog 10. pešadijskog puka i četnika, savladao jak otpor 2. krajiške udarne i delova 6. krajiške udarne brigade 4. udarne divizije NOVJ duž komunikacije Ključ - Bos. Petrovac, te posle trodnevnih borbi zauzeo Bos. Petrovac.

⚔️ 11. 4. 1943. Kod Paunovca (na putu Ključ - Bos. Petrovac) delovi 2. krajiške udarne brigade 5. udarne divizije NOVJ uništili iz zasede snabdevačku kolonu (sa obezbeđenjem) 741. puka nemačke 114. lovačke divizije (7 kamiona i 3 motocikla).

⚔️ 20. 4. 1943. Koncentričnim napadom iz Bos. Novog, Bos. Krupe, Bos. Petrovca, Ključa i San. Mosta nemačka 114. lovačka divizija (bez dva bataljona), ojačana bataljonom nemačke 187. rezervne divizije, domobranskom 3. brdskom brigadom i delovima 10. pešadijskog puka, otpočela drugu grmečku operaciju -Oto-, u kojoj je pokušala da 4. udarnu diviziju NOVJ nabaci na pl. Grmeč i tu je razbije, ali je ova divizija veštim manevrom i infiltracijom u pozadinu, izbegla udar nadmoćnog neprijatelja. Zbog neuspeha neprijatelj je posle 5 dana obustavio operaciju.

⚔️ 12. 5. 1943. U s. Bravsko (na putu Ključ - Bos. Petrovac) dva bataljona 6. krajiške udarne brigade 4. udarne divizije NOVJ napali jedan neprijateljski ojačani bataljon i izbacili iz stroja oko 12 neprijateljskih vojnika.

⚔️ 17. 7. 1943. Delovi 4. udarne divizije 2. bosanskog udarnog korpusa NOVJ (6 bataljona) napali u utvrđenom Ključu ojačani 1. bataljon domobranskog 10. pešadijskog puka i oko 70 nemačkih vojnika. Delovi Ribničkog NOP odreda neopaženo su prodrli u Ključ i iznenadili jednu četu, zarobili 159 domobrana i zaplenili 4 haubice. Zbog slabe organizacije napada i veze oni su to mesto u svitanje morali napustiti, izvukavši samo deo plena i zarobljenika. Poginuo je i komandir 3, čete 1. bataljona Ribničkog NOP odreda Trivo Latinović Garonja, narodni heroj.

⚔️ 23. 7. 1943. U s. Velečevu (na putu Ključ - s. Čađavica) ojačani 2. bataljon Ribničkog NOP odreda uništio iz zasede jednu četu nemačke 373. legionarske divizije, zaplenivši 2 mitraljeza, 6 p. mitraljeza i 40 pušaka.

⚔️ 0. 8. 1943. Delovi domobranskog 10. pešadijskog puka, zbog stalnog pritiska delova 4. udarne divizije 2. bosanskog udarnog korpusa NOVJ, napustili Ključ i povukli se u s. Čađavicu.

⚔️ 0. 8. 1943. U s. Busijama (kod Ključa) počeo izlaziti -Mladi krajišnik-, mesečni list USAOBiH-a za Bos. krajinu.

⚔️ 8. 8. 1943. U Ključu, u prisustvu 50 delegata, održana okružna konferencija KPJ za okrug Ključ-Mrkonjić-Grad.

⚔️ 23. 8. 1943. U rejonu Ključ-Mrkonjić-Grad, po naređenju Štaba 2, bosanskog udarnog korpusa NOVJ, od Ribničkog NOP odreda formirana 13. krajiška udarna brigada 10. udarne divizije NOVJ, sastava: 3 bataljona.

⚔️ 1. 3. 1944. U Ribniku (kod Ključa) počeo izlaziti mesečni list -Riječ bosansko-hercegovačke omladine-, organa USAOBiH-a.

⚔️ 14. 3. 1944. U Ključu, na inicijativu Oblasnog NO odbora za Bos. krajinu, održana konferencija predstavnika okružnih i sreskih NO odbora s terena Bos. krajine. Bili su prisutni predstavnici PK KPJ za BiH, ZAVNOBiH-a, Oblasnog komiteta KPJ za Bos. krajinu i 5. udarnog korpusa NOVJ i 57 delegata. Raspravljalo se o sprovođenju setvene kampanje i o organizaciji Korpusne vojne oblasti 5. udarnog korpusa NOVJ.

⚔️ 26. 3. 1944. Na području San. Most - Ključ - Banja Luka, po naređenju Štaba 5. udarnog korpusa NOVJ, od Sanskog i Ribničkog NOP odreda formirana 15. krajiška udarna brigada 39. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 10. 4. 1944. U s. G. Sanici (kod Ključa) otpočeo viši sanitetski kurs sanitetskog odseka 5. udarnog korpusa NOVJ. Kurs je trajao mesec dana.

⚔️ 2. 6. 1944. Trinaesta krajiška udarna brigada 39. divizije NOVJ napala na s. Ribnik (kod Ključa) koje su branili delovi 7. SS divizije -Princ Eugen-. Neprijatelj je pretrpeo gubitke od 50 mrtvih i ranjenih vojnika.

⚔️ 3. 6. 1944. Po ulasku u Ključ 13. i 16. krajiška udarna brigada 39. divizije NOVJ proterale neprijatelja preko Klokotovca i s. Čađavice i nastavile gonjenje ka Mrkonjić-Gradu.

⚔️ 7. 6. 1944. Kod s. Vojića (na putu Ključ - Bos. Petrovac) delovi 39. divizije 5. udarnog korpusa NOVJ vodili borbu protiv ustaško-domobranskog bataljona i naneli mu gubitke od 13 mrtvih i 30 ranjenih, uz sopstvene gubitke od 1 mrtvog i 3 ranjena borca.

⚔️ 14. 6. 1944. Kod s. Oklinaca (na putu Ključ - Bos. Petrovac) jedinice 39. divizije 5. udarnog korpusa NOVJ napale domobransku kolonu jačine jednog bataljona i 22 kamiona i nanele joj gubitke od 60 mrtvih, više ranjenih i 1 zarobljenog, uz sopstvene gubitke od 1 mrtvog i jednog ranjenog. Zaplenjeno: 1 minobacač, 1 mitraljez, 8 pušaka, 6000 metaka i druga ratna oprema.

⚔️ 17. 7. 1944. Otpočeo napad delova 4. udarne divizije NOVJ na Ključ koji su branili nemački vojnici i ustaše. Neprijatelj je pretrpeo gubitke od oko 100 mrtvih i 108 zarobljenih.

⚔️ 24. 7. 1944. Kod s. Veleševa i s. Klokotovca (na putu Ključ-Mrkonjić-Grad) Ribnički NOP odred napao nemačko-ustašku kolonu i naneo joj gubitke od oko 60 mrtvih vojnika.

⚔️ 2. 8. 1944. U blizini Ključa, od mitraljeske vatre iz aviona, poginuo član PK SKOJ-a za BiH Kosta Bosnić, narodni heroj.

⚔️ 0. 9. 1944. Jedinice 5. udarnog korpusa ušle u Bos. Grahovo, San. Most, Ključ, Mrkonjić-Grad, Glamoč, Kupres i Prozor, iz kojih su se povukle nemačke jedinice.

⚔️ 11. 3. 1945. Po naredbi Štaba 5. udarnog korpufa JA rasformirana Komanda mrkonjićkog vojnog područja čije su komande mesta u Ključu i Bronzanom Majdanu potpale pod Komandu prijedorskog vojnog područja a komande mesta u Mrkonjić-Gradu i Mliništima pod Komandu jajačkog vojnog područja.