Bosansko Grahovo u drugom svetskom ratu

⚔️ 0. 6. 1941. U Banjoj Luci formiran Oblasni vojni komitet (rukovodstvo) za Bos. krajinu. Na prvom sastanku, kojim je rukovodio član Pokrajinskog vojnog komiteta Mahmut Bušatlija, prenete su direktive o stvaranju diverzantskih grupa i mreže vojnih poverenika i imenovani su sreski vojni poverenici ga srezove: Bos. Grahovo, Bos. Petrovac, Ključ, Bos. Krupu, Bos. Novi, Bos. Dubicu. Prijedor, Prnjavor, Jajce i Mrkonjić-Grad i rukovodioci diverzantskih grupa.

⚔️ 18. 7. 1941. U s. Bukovači (kod Bos. Petrovca), na sastanku rukovodilaca Oblasnog vojnog rukovodstva za Bos. krajinu i članova Sreskog komiteta KPJ za Bos. Grahovo, formiran Štab gerilskih odreda za srez Bos. Grahovo i okolinu i preneta direktiva CK KPJ za formiranje odreda i otpočinjanje ustanka.

⚔️ 24. 7. 1941. Na Kamenici, Crvljivici i Javorju (kod Drvara) Štab gerilskih odreda za srez Bos. Grahovo i okolinu formirao gerilske odrede.

⚔️ 27. 7. 1941. Gerilski odredi, pod rukovodstvom Štaba gerilskih odreda za srez Bos. Grahovo i okolinu, praćeni stotinama seljaka, zauzeli Drvar[Posada Drvara (3. četa 1. bataljona domobranskog 10. pešadijskog puka).] i Bos. Grahovo, uništili žand. stanice Oštrelj, Manastir Rmanj, Potoke, Grkovce, zauzeli dvadesetak ž. stanica i razbili nekoliko manjih odreda ustaša, žandarma i domobrana koji su pokušali da od Srnetice, duž železničke pruge, prodru u Drvar. [Taj dan se praznuje kao Dan ustanka naroda Bosne i Hercegovine.]

⚔️ 30. 7. 1941. U Drvaru Štab gerilskih odreda za srez Bos. Grahovo imenovao Vojno-revolucionarno veće (imalo je karakter SNO odbora), koje su sačinjavali svi komesari odreda, odbora (kako su se zvali izvršni organi Veća) i ustanova. Veće je imalo odbore za komunalnu politiku i za industriju, komesarijate za ishranu, za javnu sigurnost i druge. Ono je bilo prvi organ narodne vlasti u Bosni i Hercegovini.

⚔️ 31. 7. 1941. Oko 300 ustanika zauzeli žand. st. Ribnik i Opštinu u s. Velijama i oslobodili 80 talaca. Istovremeno je Prekajski gerilski odred Štaba gerilskih odreda za srez Bos. Grahovo i okolinu zauzeo ž. i žand. st. Mliništa (kod Glamoča). Time su spojene oslobođene teritorije oko Drvara i Jajca i povezane tamošnje ustaničke jedinice.

⚔️ 0. 8. 1941. U s. Prekaji (kod Drvara), odlukom Štaba gerilskih odreda za srez Bos. Grahovo i okolinu, formiran Štab gerilskih odreda za Glamoč i okolinu.

⚔️ 2. 8. 1941. Gerilski odredi Štaba za Bos. Grahovo i okolinu zauzeli raskrsnicu puteva Vrtoče i žand. st. Lipu, i time odsekli neprijateljski garnizon u Bos. Petrovcu.

⚔️ 3. 8. 1941. Kod s. Srnetice gerilski odredi Štaba za srez Bos. Grahovo i okolinu razbili polubataljon domobrana, koji se, probijao iz s. Potoka u Ključ. Tom prilikom su mu naneli gubitke od 50 mrtvih.

⚔️ 16. 8. 1941. Odlukom delegata CK KPJ Marka Oreškovića, objedinjavanjem i reorganizacijom ustaničkih jedinica iz delova Bosne, Like i Dalmacije, formirana Drvarska brigada (-Brigada gerilskih odreda za oslobođene krajeve Bosne i Like-) sa sedištem u Drvaru. Štab gerilskih odreda za Bos. Grahovo i okolinu preimenovan u Štab brigade, ostali sreski štabovi idućih dana preimenovani u štabove bataljona a odredi (delom objedinjavanjem po 2-3 odreda) reorganizovani u čete, koje su se još neko vreme nazivale odredima.

⚔️ 9. 9. 1941. Po prethodnom sporazumu između komandanta italijanske divizije -Sasari- i komandanta Kninskog bataljona Drvarske brigade, italijanski vojnici ušli u Bos. Grahovo. Time se raspao i Grahovski bataljon Drvarske brigade.

⚔️ 0. 3. 1942. Po odluci I oblasne konferencije KPJ za Bos. krajinu, održane 21-23. februara u Skender-Vakufu, formiran 5. krajiški NOP odred, za dejstva na teritoriji srezova Bos. Petrovac, Drvar, Bos. Grahovo i na jednom delu teritorije livanjskog i glamočkog sreza.

⚔️ 5. 4. 1942. Kod s. Crnog Luga (blizu Bos. Grahova) četnici uhvatili političkog komesara Dinarsko-dalmatinskog NOP odreda i člana Pokrajinskog komiteta KPH za Dalmaciju Vojina Zirojevića, narodnog heroja, i posle zverskog mučenja zakopali ga još živog u zemlju.

⚔️ 7. 4. 1942. Otpočele trodnevne borbe u kojima su delovi italijanske divizije -Sasari- i četničke Dinarske divizije, uz podršku tenkova, artiljerije i avijacije, prodrli iz Bos. Grahova i Bos. Petrovca u Drvar, odbacili delove 5. krajiškog NOP odreda, zapalili desetak sela i uspostavili saobraćaj sa dotada blokiranim garnizonom u Drvaru.

⚔️ 27. 5. 1942. U selima Peulje, Crni Lug i Grkovci (kod Bos. Grahova) Udarni bataljon 5. krajiškog NOP odreda i bataljon -Starac Vujadin- 4. operativne zone NOP odreda Hrvatske uništili jaču četničku grupu, ubivši preko 40 četnika. Time je uspostavljena čvršća veza krajiških i dalmatinskih partizana.

⚔️ 10. 7. 1942. Iz rejona Bos. Grahova, Sinja, Vrlike i Vagnja otpočeo napad italijanskih jedinica na područje Dinare (Vještića gora). Posle trodnevnih borbi jedinice 4. operativne zone NOP odreda Hrvatske su zaustavile napad neprijatelja.

⚔️ 11. 7. 1942. Jedan bataljon italijanske divizije -Sasari-, ojačan četom tenkova i artiljerijom, i oko 250 četnika iz Bos. Grahova, uz podršku jedne eskadrile aviona, izvršili napad na partizanski bataljon -Starac Vujadin- Dinarsko-dalmatinskog NOP odreda u donjem Livanjskom polju. Do 13. jula neprijatelj je prodro do s. Sajkovića, ali je protivnapadom partizanskog bataljona -Starac Vujadin- i 2. dalmatinskog udarnog partizanskog bataljona odbačen u Bos. Grahovo. Između ostalih, zarobljeno je 38 italijanskih vojnika, dok ih se jedan deo podavio u blatu Ždralovac.

⚔️ 0. 8. 1942. U s. Lugu, na konferenciji delegata opštinskih NO odbora, izabran SNO odbor za Bos. Grahovo.

⚔️ 16. 8. 1942. Vrhovni komandant NOP i DV Jugoslavije Josip Broz Tito izdao uputstvo Operativnom štabu NOP i DV za Bos. krajinu da se pripremi za zauzimanje Bos. Grahova, Mrkonjić-Grada i Jajca u cilju proširenja oslobođene teritorije i stvaranje čvrstog oslonca za preduzimanje dejstva ka San. Mostu, pl. Kozari i r. Uni.

⚔️ 22. 8. 1942. Formiran Operativni štab južne grupe brigada (1. proleterska, 1. dalmatinska i 10. hercegovačka NOU brigada i 5. krajiški i Južnodalmatinski NOP odred) sa zadatkom da objedini komandu u predelu Livno, Duvno, Aržano i zatvori pravce od Imotskog, Sinja, Bos. Grahova i Mostara.

⚔️ 9. 9. 1942. U s. Tičevu (kod Bos. Grahova), po naređenju Operativnog štaba NOP i DV za Bos. krajinu, od izabranih boraca 5. krajiškog NOP odreda formirana 4. krajiška NOU brigada.

⚔️ 10. 9. 1942. VŠ NOP i DV Jugoslavije uputio Štabu 4. krajiške NOU brigade uputstvo o dejstvu na neprijateljska uporišta u rejonu Bos. Grahovo, na komunikaciji Bos. Grahovo - Knin, i o suzbijanju četničkog uticaja u tom kraju. Zatim je naredio da se formira Komanda drvarskog područja (s komandama mesta i partizanskim stražama).

⚔️ 14. 9. 1942. Četvrta krajiška NOU brigada, u svojoj prvoj akciji, razbila tri čete četnika i zauzela sela Marinkovce, Obijaj i Luku kod Bos. Grahova.

⚔️ 28. 9. 1942. Jake nemačke, italijanske, četničke i ustaško-domobranske snage (oko 50.000 vojnika) iz rejona Banje Luke, Travnika, Mostara, Sinja i Knina otpočele ofanzivna dejstva (ciklus operacija -Dinara-). U toku prozorske (-Alfa-), prve jajačke (-Jajce I-), Livanjske (-Beta-) i druge jajačke operacije (-Jajce II-) neprijatelj je ovladao delom slobodne teritorije oko Prozora, Livna i Jajca, ali su njegove snage, protivudarima u rejonu Ključa i Bos. Grahova i brojnim manjim napadima jedinica Operativnog štaba NOP i DV za Bos. krajinu, 4. operativne zone NOP odreda Hrvatske i Grupe proleterskih i udarnih brigada, razvučene i iscrpljene pa je 31. oktobra obustavio dejstva a da nije izveo još dve planirane operacije.

⚔️ 9. 10. 1942. Italijanske snage i četnici napali 4. bataljon 2. dalmatinske NOU brigade u s. PeuIjama (kod Bos. Grahova). Iznenađen napadom, taj bataljon se, uz sadejstvo 2. bataljona iste brigade, izvukao iz obruča u pravcu Marino brdo - tt 1457, uz gubitke od 9 mrtvih i 6 nestalih boraca.

⚔️ 10. 10. 1942. Vrhovni komandant NOP i DV Jugoslavije Josip Broz Tito naredio da se od 3. sandžačke i 4. crnogorske NOU brigade formira udarna grupa za zaštitu pravca Mrkonjić-Grad-Mliništa, razoružavanje četničkih elemenata i politički rad na terena, a od 2. proleterske i 2. dalmatinske NOU brigade formira udarna grupa za zaštitu pravaca Bos. Grahovo - Drvar i Bos. Grahovo - Peulje - Livanjsko polje.

⚔️ 26. 10. 1942. U rejonu Bos. Grahova, po naređenju VŠ NOP i DV Jugoslavije, otpočeo trodnevni protivudar 1. i 2. proleterske i 4. krajiške NOU brigade protiv delova italijanske divizije -Sasari- i četničke Dinarske divizije, u cilju paralisanja neprijateljskih dejstava u nemačko-italijanskoj protivofanzivi (ciklusa operacija -Dinara-), Zbog sporog i nepotpunog grupisanja snaga nije postignuto iznenađenje, pa protivudar nije uspeo, iako je Udarna grupa brigada zauzela s. Strmicu, razbila četnike na spoljnoj odbrani Bos. Grahova i nanela velike gubitke italijansko-četničkom utvrđenom garnizonu. U tim borbama pored ostalih, poginuo je i puškomitraljezac iz 2. proleterske NOU brigade Radiša Radosavljević Šoša, narodni heroj.

⚔️ 5. 1. 1943. U s. D. Tiškovcu (kod Bos. Grahova), po naređenju Komande sektora Bos. Grahovo, formiran Drvarski područni partizanski bataljon od partizana iz s. Tiškovca i Komande mesta Bos. Grahovo.

⚔️ 0. 2. 1943. U Bos. Grahovu, po naređenju VŠ NOV i POJ, formirana 5. dalmatinska brigada 4. operativne zone NOV i PO Hrvatske

⚔️ 4. 2. 1943. U okolini Bos. Grahova, po naređenju Štaba 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ, od bataljona Komande Drvarskog vojnog područja i novodošlog ljudstva formirana 10. krajiška NOU brigada, sastava tri bataljona, jačine oko 900 boraca.

⚔️ 9. 2. 1943. Kod Suhog i Jelinog polja delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- odbacili delove 7. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ i zauzeli s. Ugarce (kod Bos. Grahova).

⚔️ 10. 2. 1943. Na liniji s. Strmica-Stožište (kod Bos. Grahova) italijanske snage izvršile napad na jedinice 10. krajiške NOU brigade, koje su se posle šestočasovne borbe povukle u pravcu s. Peći.

⚔️ 28. 2. 1943. Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito naredio GŠ NOV i PO za Hrvatsku da dve najbolje brigade odmah uputi preko s. Martina Broda ka Drvaru ili Bos. Grahovu gde će snagama 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ pružati pomoć da što duže zadržavaju nemačku 7. SS diviziju -Princ Eugen- i nemačku 369. legionarsku diviziju koje su nadirale ka Livnu. Istovremeno je naredio 9. diviziji NOVJ da ispita mogućnost prebacivanja jednog dela ranjenika na pl. Biokovo.

⚔️ 28. 2. 1943. Bos. Grahovo zauzeli delovi nemačke 7, SS divizije -Princ Eugen- posle žestokih borbi protiv 10. krajiške NOU brigade.

⚔️ 31. 3. 1943. U Bos. Petrovac, Drvar i Bos. Grahovo ušle jedinice 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ pošto su se neprijateljske snage blagovremeno povukle.

⚔️ 0. 5. 1943. Delovi 4. i 10 udarne divizije 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ (4 brigade i 2 odreda) posle višednevnih borbi sprečili pokušaj spajanja četničke Dinarske divizije i delova Glavnog štaba bosanskih četničkih odreda i odbacili ih sa planina Vijenca, Šatora i Staretine u Grahovsko polje i na Manjaču.

⚔️ 24. 7. 1943. Četnička Dinarska divizija iz rejona Bos. Grahova počela napad u pravcu Mrkonjić-Grada u cilju spajanja sa snagama Glavnog štaba bosanskih četničkih odreda. U šestodnevnim borbama delovi 4. udarne divizije 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ i 6. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ potisli su četnike sa pl. Šatora i Staretine i odbacile ih preko grebena pl. Dinare. Poginulo je i zarobljeno 135 četnika i ranjeno 60, dok su se dva voda četnika predala.

⚔️ 6. 9. 1943. VŠ NOV i POJ naredio Štabu 2. bosanskog udarnog korpusa NOVJ da uputi potrebne snage za razbijanje četnika u rejonu Bosanskog Grahova.

⚔️ 1. 11. 1943. VŠ NOV i POJ naredio GŠ NOV i PO za Hrvatsku da jačim snagama uništi četnike u rejonu Bos. Grahova.

⚔️ 2. 12. 1943. Po naređenju Štaba 5. udarnog korpusa NOVJ, od 1. udarnog bataljona Drvarsko-petrovačkog NOP odreda, 1. udarnog bataljona Grahovsko-peuljskog NOP odreda i dotadanjeg Udarnog NOP odreda 5. udarnog korpusa NOVJ, formiran Udarni NOP odred 5. udarnog korpusa NOVJ, sastava: 3 bataljona.

⚔️ 4. 12. 1943. U Dalmaciji i jugozapadnoj Bosni otpočela operacija nemačko-kvislinških snaga (nazvana -Citen-) protiv 8. korpusa i delova 1. i 5. korpusa NOVJ. Iz Posušja i Studenaca ka Duvnu nastupali su delovi nemačke 118. lovačke divizije i 5. ustaške brigade a iz Sinja, Knina i Bos. Grahova ka Livnu snage nemačke 114. lovačke divizije, domobranskog 15. puka i četnici. (Neprijatelj je 5. i 6. decembra zauzeo Duvno i Livno. Borbe na ovom području nastavljene su do kraja decembra.)

⚔️ 5. 12. 1943. Nastupajući iz Knina, nemačka pukovska borbena grupa -Berger- (delovi 721. puka nemačke 114. lovačke divizije, delovi puka -Brandenburg- i oko 600 četnika) bez otpora ušla u Bos. Grahovo.

⚔️ 6. 12. 1943. Nemačka pukovska borbena grupa -Berger-, nastupajući iz Bos. Grahova, slomila otpor dvaju bataljona 6. brigade 19. divizije NOVJ kod s. Luke i zauzela Livno Poginulo je nekoliko članova OK KPJ za Livno.

⚔️ 11. 2. 1944. Delovi nemačke 1. brdske divizije i 1. i 4. brigade četničkog 1. bosansko-krajiškog korpusa iznenadili delove 1. udarne brigade 9. divizije NOVJ i prodrli u Bos. Grahovo.

⚔️ 13. 2. 1944. VŠ NOV i POJ naredio GŠ NOV i PO za Hrvatsku da jednom brigadom vrši pritisak ka Martin-Brodu, kako bi se oslabio pritisak nemačkih snaga koje iz rejona Bos. Grahova napadaju ka Drvaru.

⚔️ 5. 5. 1944. Iz Grahova, Trebinja, Bileće i Gacka četiri četničke brigade (Trebinjska, Vučedolska, Bilećka i Gatačka), sa oko dva bataljona nemačke 369. legionarske i 181. pešadijske divizije, napale 12. i 10. hercegovačku udarnu brigadu 29. udarne divizije i 16. muslimansku udarnu brigadu 27. udarne divizije NOVJ. Sutradan su, uz gubitke od oko 100 mrtvih i ranjenih, odbačene u polazne garnizone.

⚔️ 25. 5. 1944. Iz Livna nemački 105. izviđački SS odred otpočeo nastupanje u pravcu Bos. Grahova u cilju spasavanja svojih snaga u Drvaru. Na položajima s. Čelebić - s. Strupnić (jugozapadne padine pl. Staretine) izviđački odred je vodio borbu protiv 13. dalmatinske brigade 9. divizije 8. korpusa NOVJ i odbacio je.

⚔️ 26. 5. 1944. Nastupajući iz Livna, nemački 105. izviđački SS odred ušao u Bos. Grahovo a zatim u Drvar.

⚔️ 26. 5. 1944. Iz Knina nemački 1. puk -Brandenburg- ušao u Bos. Grahovo.

⚔️ 29. 5. 1944. Kod s. Sajkovića i s. Čelebića (na putu Livno-Bos. Grahovo) Livanjsko-duvanjski NOP odred napao nemačku motorizovanu kolonu i naneo joj gubitke od oko 14 mrtvih i 14 ranjenih. Odred je imao 1 ranjenog borca. Uništena su 2 tenka, 1 borna kola, 2 kamiona i 1 motocikl.

⚔️ 1. 6. 1944. Delovi 4. i 13. dalmatinske brigade 9. divizije NOVJ vodili jednodnevnu borbu protiv motorizovane kolone nemačkog 1. puka -Brandenburg- (100 kamiona i 20 tenkova) koja je od Bos. Grahova stigla na prostor s. Peulje - s. Grkovci i razvila se u borbu u pravcu Tičeva. Neprijatelj je prisiljen da se povuče prema Bos. Grahovu, uz gubitke od oko 70 mrtvih i 100 ranjenih vojnika.

⚔️ 4. 6. 1944. Na pl. Vijencu (u rejonu vrha Jedovnik) 13. dalmatinska brigada 9. divizije NOVJ i Grahovsko-peuljski NOP odred vodili ogorčenu borbu u okruženju protiv delova nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i 373. legionarske divizije. U toku noći oni su se probili iz okruženja zapadno od komunikacije Bos. Grahovo - Drvar, a štabovi 8. korpusa NOVJ i 9. divizije, sa 3. dalmatinskom udarnom brigadom i savezničkim misijama (sovjetskom i anglo-američkom), ostali su u okruženju na Tisovoj kosi.

⚔️ 5. 6. 1944. Zbog pomorskog desanta 26. divizije NOVJ na ostrvo Brač, Štab nemačke 2. oklopne armije počeo hitno da izvlači snage sa pl. Vijenca i iz rejona Bos. Grahova i da ih upućuje ka obali Jadranskog mora, a Štab 8. korpusa NOVJ je to iskoristio, pa se noću s ostalim jedinicama i savezničkim vojnim misijama izvukao iz okruženja i sa pl. Vijenca uputio u pravcu s. Tičeva (na pl. Šator).

⚔️ 23. 7. 1944. Pet bataljona Primorske operativne grupe 2. udarnog korpusa NOVJ, u cilju rasterećenja 29. udarne divizije NOVJ, napali delove nemačke 369. legionarske divizijii četničke Trebinjske i Grahovske brigade i posle dvodnevnih borbi odbacili ih s linije Lastva-Zupci-Mrcine u Trebinje, Grudu i Herceg-Novi. Neprijatelj je imao 31 poginulog, 45 ranjenih i 30 zarobljenih vojnika.

⚔️ 0. 9. 1944. Jedinice 5. udarnog korpusa ušle u Bos. Grahovo, San. Most, Ključ, Mrkonjić-Grad, Glamoč, Kupres i Prozor, iz kojih su se povukle nemačke jedinice.

⚔️ 0. 9. 1944. Izabran Sreski odbor NOF-a za Bos. Grahovo.

⚔️ 4. 1. 1945. Na liniji s. Vrhselje - s. Konjevići - s. Grahovčići - s. Lupac (kod Zenice) delovi 4. udarne divizije 5. udarnog korpusa NOVJ izvršili napad na nemačke jedinice. Odbačen u početnoj borbi, neprijatelj je protivnapadom povratio izgubljene položaje pretrpevši osetne gubitke. Divizija imala 7 mrtvih i 43 ranjena.

⚔️ 7. 3. 1945. Naredbom Štaba 5. udarnog korpusa JA rasformiran Grahovsko-peuljski NOF odred a njegovim ljudstvom popunjena 1. brigada 3. divizije KNOJ-a i 17. krajiška udarna brigada 10. udarne divizije JA.