7. SS divizija Prinz Eugen

⚔️ 7. 1. 1943. Na osnovu sporazuma između vlada Nemačke i Bugarske, 1. bugarski okupacioni korpus završio proširivanje okupacione zone na zapadnu Srbiju južno od linije: Lapovo - Titovo Užice - Bajina Bašta do r. Drine i time omogućio prebacivanje nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- u rejon Karlovca radi učestvovanja u tzv. IV neprijateljskoj ofanzivi protiv snaga NOVJ.

⚔️ 9. 1. 1943. U Zagrebu nemački vrhovni komandant Jugoistoka i komandant italijanske 2. armije održali sastanak na kome su utvrdili detalje prve faze tzv. četvrte neprijateljske ofanzive (-Vajs-1-), kojom je bilo predviđeno uništenje snaga NOV i POj na prostoriji omeđenoj linijom Karlovac, Ogulin, Gospić, Knin, Ključ, San. Most, Kostajnica i Glina, s tim da se odvođenjem muškog stanovništva (od 15 godina naviše) u koncentracione logore i na prinudan rad u Nemačku stvore uslovi za uspostavljanje i konsoliđovanje ustaške vlasti. Predviđeno je da u operaciji učestvuju: nemačke divizije 714, 717, 718, 369, 7. SS -Princ Eugen- i, delom, 187. rezervna, italijanska divizija -Lombardija-, -Re- i -Sasari-, tri domobranske brigade, ustaške i četničke snage i oko 12 eskadrila aviona.

⚔️ 12. 1. 1943. Komandant nemačkih trupa u Hrvatskoj general Liters izdao zapovest za početak prve faze (-Vajs-1-) tzv. četvrte neprijateljske ofanzive. Predviđeno je da se slobodna teritorija okruži i počepa na dva dela, te spreči probijanje snaga NOV i POJ ka jugu i jugozapadu, a potom ove snage, sa VŠ NOV i POJ, na toj prostoriji unište. U tom cilju je naređeno da nemačka 7. SS divizija -Princ Eugen- sa prostorije Karlovac, Petrinja, Glina prodire duž komunikacije Karlovac - Slunj - Bihać - Bos. Petrovac, da nemačka 717. divizija (ojačana domobranskom 2. brdskom brigadom i 202. tenkovskim bataljonom) iz rejona San. Most - s. Veiagići nastupa pravcem s. Velagići - Bos. Petrovac - Bihać i kod s. Vrtoča se spoji s nemačkom 7. SS divizijom -Princ Eugen-; da nemačka 369. legionarska divizija (ojačana pukom nemačke 187. rezervne pešadijske divizije i domobranskom 3. brdskom brigadom) s linije Glina-Kostajnica nastupa ka komunikaciji Slunj-Bihać i sistematski (5 km na dan) -pročešljava- teren, naročito pl. Šamaricu.

⚔️ 22. 1. 1943. Kod s. Joševice (blizu Gline), u borbi protiv jedinica nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, poginula Milanka Kljajić komandir voda u 7. brigadi 7. divizije NOVJ, narodni heroj.

⚔️ 26. 1. 1943. Drežnik-Grad (kod Plitvičkih jezera) zauzele snage nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- posle borbi protiv 8. divizije NOVJ.

⚔️ 28. 1. 1943. Kod s. Pokoja (blizu Bihaća) jedinice 7. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ posle višednevnih borbi protiv jedinica nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- prešle na desnu obalu r. Une i posele položaje na liniji s. Gorijevac - s. Hrgar - s. Grabež (kod Bihaća).

⚔️ 28. 1. 1943. Posle višednevnih borbi protiv delova nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, 7. divizija NOVJ prebacila se kod s. Pokoja (blizu Bihaća) preko r. Une u Bosansku krajinu, gde je stavljena pod neposrednu komandu VŠ NOV i POJ.

⚔️ 28. 1. 1943. U s. Bresarieu (kod Jastrebarskog) nemački SS bataljon -Princ Eugen- iz s. Draganića i Ozlja izvršio napad na 1. bataljon 13. proleterske NOU brigade -Rade Končar-. Ovaj se bataljon povukao ka s. Brleniću, gde je sa ostalim jedinicama te brigade sačekao i napao neprijatelja, kome je pritekla u pomoć četa ustaša iz s. Izimja, i odbacio ga u pravcu s. G. Kupčine. Zarobljena su 2, a ubijeno je 8 nemačkih vojnika. Brigada je imala 4 mrtva.

⚔️ 29. 1. 1943. Bihać zauzeli delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- posle dvanaestočasovne borbe protiv slušalaca Oficirske škole VŠ NOV i POJ i Bihaćkog područnog bataljona.

⚔️ 30. 1. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- povukli se iz Vojnića, a jedinice Kordunaškog NOP odreda podelile izgladnelom stanovništvu oko 3 vagona ječma i raži koje je neprijatelj ostavio.

⚔️ 31. 1. 1943. Nemačke snage, nastupajući ka pl. Grmeču sa severozapada, severa i istoka, još nisu uspele da okruže slobodnu teritoriju i preseku je na dva dela, već su i dalje samo potiskivale jedinice NOV i POJ. Rastojanje između nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, čiji je prodor zadržavala 7. divizija NOVJ, i nemačke 717. pešadijske divizije, koju je uspešno zadržavala 5. udarna divizija NOVJ, iznosilo je oko 70 km. Time su bili stvoreni i porostor i vreme za evakuaciju ranjenika, bolesnika, izbeglica, ustanova i materijala za slobodne teritorije u pravcu juga.

⚔️ 1. 2. 1943. Komandant nemačkih snaga u Hrvatskoj general Rudolf Liters naredio svojim jedinicama da preduzmu koncentričan napad na jedinice NOV i POJ na pl. Grmeču. Nemačka 7. SS divizija -Princ Eugen- dobila je zadatak da nastupa ka Bos. Petrovcu i pročešlja južne padine pl. Grmeča, a nemačka 369. legionarska divizija - da pročešlja severne padine; jedan puk nemačke 717. pešadijske divizije trebalo je da ovlada terenom severno od puta s. Gudavac - San. Most, a ostale snage da zauzmu Bos. Petrovac.

⚔️ 1. 2. 1943. U s. Tihotini (kod Bihaća) delovi 7. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ opkolili i potom razbili manje delove nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Neprijatelj je i imao oko 80 mrtvih i ranjenih.

⚔️ 2. 2. 1943. U rejonu s. Ripača, s. Tihotine, s. Hrgara i s. Velebita (kod Bihaća) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- iz Bihaća i s. V. Radiča napali jedinice 7. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ i posle žestokih borbi prisilili ih da se povuku u rejon s. Tarkovca, s. Lipe i s. Teočaka (kod Kulen-Vakufa). U borbama je poginuo i komandant 1, bataljona 7. brigade 7. divizije NOVJ Živko Bronzić, narodni heroj.

⚔️ 4. 2. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- posle žestokih borbi protiv 16. brigade 7. divizije NOVJ zauzeli s. Tarkovac, s. Doljane i s. Ćukove (kod Kulen-Vakufa).

⚔️ 5. 2. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- posle borbe kod s. Lipe i s. Teočaka odbacili jedinice 7. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ i zauzeli s. Vrtoče (kod Kulen-Vakufa).

⚔️ 6. 2. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- odbacili jedinice 7. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ u pravcu Bos. Petrovca i zauzeli s. Prkose i s. Orašac (kod Kulen-Vakufa).

⚔️ 7. 2. 1943. U Bos. Petrovac ušli delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 8. 2. 1943. U Beogradu održali konferenciju vrhovni zapoveđnik Jugoistoka general-pukovnik Aleksandar Ler i komandant Više komande oružanih snaga -Slovenija-Dalmacija- general Mario Roboti, na kojoj su razmatrali zajedničke mere za dovršenje operacije -Vajs-1-. Odlučeno je da italijanske snage produže napad u cilju zauzimanja G. Lapca i izbijanja u rejon Kulen-Vakufa, gde će se spojiti sa delovima nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, i da delom snaga, preko pl. Plješevice, izbiju na put Bihać - s. Zavalje - D. Lapac.

⚔️ 8. 2. 1943. Kod s. Jasenovca i brda Debele strane i Cigelja (na putu Bos. Petrovac - Ključ) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i nemačke 717. pešadijske divizije napali delove 5. udarne divizije NOVJ. Posle nekoliko obostranih napada i protivnapada jedinice 5. udarne divizije NOVJ su se povukle u pravcu s. Bravskog i s. Prisjeke.

⚔️ 9. 2. 1943. Kod s. Bravskog Vaganca (blizu Bos. Petrovca) delovi 5. i 8. krajiške udarne brigade 4. udarne divizije NOVJ napali iz zasede i posle kraće borbe razbili manju kolonu nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Poginulo je 60, zarobljeno 20 i ranjeno više nemačkih vojnika, dok su krajiške brigade imale 1 mrtvog i 4 ranjena. Zaplenjeno: 1 minobacač sa 2 sanduka mina, 1 mitraljez, 1 radio-stanica, 1 p.mitraljez, 6 automata, 30 pušaka. 22 konja i cela komora sa municijom i drugom opremom.

⚔️ 9. 2. 1943. Kod Suhog i Jelinog polja delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- odbacili delove 7. divizije 1. hrvatskog korpusa NOVJ i zauzeli s. Ugarce (kod Bos. Grahova).

⚔️ 14. 2. 1943. U Kulen-Vakuf ušli delovi italijanske divizije -Sasari- i nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 25. 2. 1943. U Bosanskoj krajini nemačke divizije 7. SS -Princ Eugen- i 369. legionarska otpočele operaciju -Vajs-2- protiv jedinica 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ.

⚔️ 26. 2. 1943. U s. Drinić, s. Bravski Vaganac, s. Podsrneticu i s. Oštrelj (kod Drvara) ušle jedinice nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, pošto su odbacile delove 4. udarne divizije 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ. Uništena su 3 neprijateljska tenka.

⚔️ 27. 2. 1943. Drvar zauzeli delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- posle mnogih borbi protiv delova 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ.

⚔️ 28. 2. 1943. Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito naredio GŠ NOV i PO za Hrvatsku da dve najbolje brigade odmah uputi preko s. Martina Broda ka Drvaru ili Bos. Grahovu gde će snagama 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ pružati pomoć da što duže zadržavaju nemačku 7. SS diviziju -Princ Eugen- i nemačku 369. legionarsku diviziju koje su nadirale ka Livnu. Istovremeno je naredio 9. diviziji NOVJ da ispita mogućnost prebacivanja jednog dela ranjenika na pl. Biokovo.

⚔️ 28. 2. 1943. Bos. Grahovo zauzeli delovi nemačke 7, SS divizije -Princ Eugen- posle žestokih borbi protiv 10. krajiške NOU brigade.

⚔️ 1. 3. 1943. Nastupajući ka Glamočkom polju, nemačka 7. SS divizija -Princ Eugen- izbila pred severoistočne ogranke pl. Šatora, nemačka 369. legionarska divizija zauzela s. Mliništa i produžila nadiranje u pravcu Glamoča, a domobranska 3. brdska brigada, po zauzimanju s. Šipova, produžila nastupanje ka Janju. Pred ovim su se snagama 4. i 8. krajiška NOU brigada, 2. bataljon 7. krajiške NOU brigade i Prateći bataljon i bolnica 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ povukli na prostor s. M. Tičevo, s. Peulje.

⚔️ 1. 3. 1943. Kod s. Suvaje (na putu Bos. Petrovac - Bos. Krupa) 2. bataljon 6. krajiške NOU brigade napao iz zasede delove Tehničkog bataljona nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, uništio i zapalio 8 kamiona, 1 oklopni auto, 1 tenk, 2 putnička automobila. 1 motocikl s prikolicom, te zaplenio 1 mitraljez, 3 p. mitraljeza, 30 pušaka i drugu ratnu opremu. Neprijatelj je imao 10 zarobljenih, 32 ranjena i 1 mrtvog.

⚔️ 10. 3. 1943. U Bos. krajini jedinice nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i 369. legionarske di vizije završile operaciju -Vajs-2- protiv jedinica 1. bosanskog udarnog korpusa NOVJ.

⚔️ 12. 3. 1943. Na putu Bihać - Bos. Petrovac 2. bataljon 2. krajiške NOU brigade napao iz zasede kolonu iz sastava nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Poginulo je 12 nemačkih vojnika i oficira i uništeno 8 kamiona sa 80 buradi benzina.

⚔️ 13. 3. 1943. Kod s. Lipe (na putu Bihać - Bos. Petrovac) 2. bataljon 8. krajiške NOU brigade napao iz zasede nemačku motorizovanu kolonu iz sastava nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Poginulo je 13 a ranjeno 6 nemačkih vojnika, uništena su 2 kamiona i zaplenjena su 2 p. mitraljeza.

⚔️ 24. 4. 1943. Delovi 5. udarne divizije NOVJ napali Glamoč i okolna ustaško-domobranska uporišta. Slomivši spoljna uporišta, oni su prodrli u grad, ali su se 26. aprila povukli zbog intervencije iz Livna po jednog bataljona ustaške 5. brigade i nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 15. 5. 1943. Neprijatelj otpočeo ofanzivu protiv Glavne operativne grupe (1. i 2. proleterske udarne, 3. udarne i 7. divizije NOVJ) VŠ NOV i POJ u Crnoj Gori, Sandžaku i Hercegovini, s ciljem da je uništi, a s njom i vrhovno rukovodstvo NOP-a Jugoslavije. U ovoj operaciji (poznatoj kao V neprijateljska ofanziva ili bitka na Sutjesci) on je angažovao četiri nemačke divizije (1. brdsku, 7. SS -Princ Eugen-, 118. lovačku i 369. legionarsku diviziju) i tri italijanske divizije (-Taurinenze-, -Ferara- i -Venecija-), jednu nemačko-bugarsku borbenu grupu jačine divizije (724. puk 104. nemačke divizije, 61. i 63. bugarski puk), nemački puk za specijalnu upotrebu -Brandenburg- i domobransku 4. lovačku brigadu.

⚔️ 15. 5. 1943. Otpočela nemačka operacija -Švarc- (tzv. peta neprijateljska ofanziva ili bitka na Sutjesci). Tom operacijom, koja je trajala mesec dana, neprijatelj je želeo da uništi jedinice Glavne operativne grupe VŠ na uskom brdsko-planinskom prostoru Crne Gore, Sandžaka i Hercegovine, a s njima i vrhovno vojno i političko rukovodstvo NOP-a Jugoslavije. U njoj su učestvovale ove jedinice: četiri nemačke divizije (369, 118, 7. SS -Princ Eugen- i 1. brdska), tri italijanske divizije (-Taurinenze-, -Ferara- i -Venecija-), jedna bugarsko-nemačka divizijska borbena grupa (glavninu joj sačinjavali bugarski 61. i 63. puk), domobranska 4. lovačka brigada, nemački puk -Brandenburg- (za specijalnu upotrebu) i jedan nemački motorizovani pionirski bataljon. Sem ovih snaga, dve nemačke divizije (117. i 373) su se nalazile u rejonu Sarajeva i u dolini r. Neretve, a četiri italijanske divizije (-Emilija-, -Peruđa-, -Murđe- i -Marke-) u primorskom pojasu od Boke kotorske do donjeg toka r. Neretve. Odnos snaga je bio oko 117.000: 19.000 u korist neprijatelja.

⚔️ 19. 5. 1943. Iz Mojkovca 7. krajiška udarna brigada 2. proleterske udarne divizije NOVJ otpočela pokret preko Sinjajevine i Šavnika ka s. Ravnom da pojača odbranu grupe bataljona 10. hercegovačke brigade 3. udarne divizije NOVJ na pravcu Gatačko polje - Pivska župa i sprečava prodor nemačke 118. lovačke i 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 20. 5. 1943. Jedinice 3. udarne divizije NOVJ sprečile prodor jakih snaga nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- iz Nikšića i Avtovca i održale se na položajima u s. G. Polju, u s. Ravnom i na Javorku.

⚔️ 22. 5. 1943. Na grebenu Žirovnice (kod Nikšića) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ razbila četničke snage. Neposredno potom 14. puk nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i motorizovana pukovska grupa italijanske divizije -Ferara- otpočeli su jak napad pravcima Nikšić-Šavnik i Nikšić - Pivska župa. Brigada se pod borbom povukla na liiju Gradac - s. V. i M. Orah - s. Jasenovo Polje, gde je s 1. dalmatinskom udarnom brigadom iste divizije zadržala dalji prodor neprijatelja.

⚔️ 23. 5. 1943. Kod s. Berušice (blizu Gacka) 7. krajiška udarna brigada i grupa bataljona 10. hercegovačke udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ izvršile protivnapad na delove 13. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i pukovske borbene grupe -Anaker-, a potom se povukle na liniju Kućetine - Šejtan kula.

⚔️ 26. 5. 1943. Kod s. Lipove Ravni i na Surdupu (kod Nikšića) glavnina 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, ojačana 5. bataljonom 4. proleterske udarne brigade 2. proleterske udarne divizije NOVJ, napala ojačani 14. puk nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i motorizovanu grupu italijanske divizije -Ferara- s ciljem da preseče put Nikšić-Javorak i obezbedi desni bok na pravcu s. Jasenovo Polje

⚔️ 27. 5. 1943. Iz Podgorice (sada: Titograd) upućen ka Nikšiću motorizovani odred -Šmithuber- (14. puk nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-) i istog dana uveden u borbu protiv jedinica 3. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 28. 5. 1943. Na Krnovskoj glavici, Ostrvici i Komanđirovom brdu (na pravcu Nikšić-Šavnik) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ vodila žestoke ođbrambene borbe protiv 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i delova italijanske divizije -Ferara-, a potom se, 30. maja, prebacila na desnu obalu r. Komarnice, gde se povezala sa 1. dalmatinskom udarnom brigadom i 3. proleterskom (sandžačkom) udarnom brigadom 1. proleterske udarne divizije NOVJ.

⚔️ 29. 5. 1943. Nemačka 7. SS divizija -Princ Eugen-, posle višednevnih teških borbi protiv 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, zauzela Šavnik.

⚔️ 31. 5. 1943. Nemačka 1. brdska i 7. SS divizija -Princ Eugen- i italijanske divizije -Venecija- i -Ferara- uspostavile međusobnu taktičku vezu u dolini r. Tušinje i r. Bukovice i na liniji Divljak - Starac - s. Korita zatvorile obruč oko Glavne operativne grupe, osim na delu nemačkog fronta na r. Sutjesci od Tjentišta do s. Suhe.

⚔️ 31. 5. 1943. Na r. Komarnici (kod Šavnika) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ izvršila više uspešnih noćnih napada i nanela osetne gubitke 13. puku nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 31. 5. 1943. Na prostoriji r. Tara - r. Komarnica - gornji tok r. Pive četiri neprijateljske divizije (nemačke 1. brdske i 7. SS -Princ Eugen- i italijanske -Venecija- i -Ferara-) uspostavile međusobnu taktičku vezu i zatvorile obruč oko Glavne operativne grupe VŠ NOV i POJ.

⚔️ 31. 5. 1943. Nemačko komandovanje uputilo u dolinu r. Sutjeske glavninu 7. SS divizije -Princ Eugen-, s juga, i celu 118. lovačku diviziju, sa severa, da posednu i odsudno brane ovaj sektor stvorenog obruča i spreče proboj Glavne operativne grupe NOV i POJ.

⚔️ 0. 6. 1943. U durmitorskom srezu, u toku bitke na r. Sutjesci, nemačka 1. brdska i 7. SS divizija -Princ Eugen- i italijanska divizija -Ferara- ubile oko 1200 ljudi, uništile oko 5.500 stambenih i ostalih zgrada i opljačkale oko 67.000 grla stoke.

⚔️ 1. 6. 1943. U rejonu s. Brljevo - Štirna - s. Budnja (Župa pivska) tri brigade 2. proleterske udarne i 3. udarne divizije NOVJ (4. proleterska, 7. krajiška i 10. hercegovačka NOU brigada) noćnim napadom razbile delove nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, prešle r. Vrbnicu i izbile u s. Miloševiće (kod Šavnika). U borbi je poginuo borac bombaš Vojin Poleksić, narodni heroj.

⚔️ 2. 6. 1943. Otpočelo prebacivanje nemačke 118. lovačke divizije s donjeg toka r. Tare na r. Sutjesku i glavnine nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- (koju je na položaju Šavnik-s. Bare smenila italijanska divizija -Ferara-) preko Gacka u susret 118. lovačkoj diviziji, u cilju stezanja obruča i uništenja Glavne operativne grupe VŠ NOV i POJ.

⚔️ 3. 6. 1943. Sedma krajiška udarna i 10. hercegovačka udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ povukle se ka Mratinju posle oštrih trodnevnih borbi na Javorku (pivskom) protiv jedinica nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, u kojima su pretrpele gubitke od oko 200 mrtvih i ranjenih. Poginuli su, pored ostalih, zamenik komandanta 10. hercegovačke NOU brigade Vlado Tomović i borac 7. krajiške NOU brigade Pavle Džever, narodni heroji.

⚔️ 5. 6. 1943. Nemačka borbena grupa -Anaker- (glavnina 738. puka 118. lovačke divizije, u toku borbi ojačana delovima puka -Brandenburg- i 659. pionirskog motorizovanog bataljona, podržavana delom artiljerije nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-) napadom preko pl. Tovarnice pokušala da levom obalom Sutjeske izbije u rejon s. Tjentišta. Upornom aktivnom trodnevnom odbranom, uz gubitke od oko 235 poginulih i nestalih, 2. dalmatinska udarna brigada 2. proleterske udarne divizije NOVJ održala je položaje u rejonu katuna Bare i time, po oceni Vrhovnog komandanta NOV i POJ, -odigrala presudnu ulogu u povlačenju naše glavnine preko tjesnaca Sutjeske-, zbog čega je pohvaljena. Brigada je 8. juna ojačana Majevičkom brigadom (takođe iscrpljenom), ali ih je neprijatelj (sada ojačan i pešadijskim delovima 7. SS divizije) pred veče odbacio na liniju M. i V. Siljevica - Stoca, gde su se zadržale do 9. juna, kada je VŠ NOV i POJ naredio napuštanje odbrane na ovom pravcu. Poginuli su, između ostalih, komandir čete Boško Zunić i politički komesar čete Drago Marković (oba iz 2. dalmatinske NOU brigade), narodni heroji.

⚔️ 6. 6. 1943. Nemačka 7. SS divizija -Princ Eugen- potisnula 7. krajišku i 10. hercegovačku udarnu brigadu 3. udarne divizije NOVJ ka s. Tjentištu i severnim padinama Maglića i zauzela s. Mratinje i pl. Maglić.

⚔️ 8. 6. 1943. Nemačka 1. brdska divizija, delovi 7. SS divizije -Princ Eugen-, borbena grupa -Ludviger- i italijanska divizija -Ferara-, uz neposrednu podršku nemačke avijacije, izvršili snažan pritisak na položaje 3. udarne divizije NOVJ na Pivskoj planini. Ova divizija je odolevala neprijatelju i, delom snaga, sklanjala teške ranjenike po pećinama Pivske pl. i u kanjonu r. Tare.

⚔️ 9. 6. 1943. U međurečju Sutjeske i Hrčavke delovi nemačke 118. lovačke i 7. SS divizije -Princ Eugen- pokušali da ovladaju grebenom, čime bi presekle Glavnu operativnu grupu NOVJ i prekinule svaku vezu između Severne i Južne grupe za proboj. Neprijatelj je u toku dana ovladao s. Suhom, s. D. Barama i Medveđom planinom s juga i s. Krekovima i Milinkladom sa severa. Međutim, delovi 2. dalmatinske, 2. i 4. proleterske, 6. istočnobosanske i 10. hercegovačke NOU brigade su održali uzak pojas grebena između Tisovog brda, Pleća, k. 1349 i Kazana, s jedne, i Milinklade, Ozrena i s. Tjentišta, sa druge strane. Na taj su način izvučeni svi delovi 2. proleterske udarne divizije NOVJ i u toku noći obezbeđen prihvat 7. divizije NOVJ.

⚔️ 10. 6. 1943. U rejonu s. Tjentišta spojile se nemačka 118. lovačka divizija i 7. SS divizija -Princ Eugen- i time potpuno zatvorile obruč na Sutjesci. (U dolini r. Pive i na visoravni Vučevu ostala je samo 3. udarna divizija NOVJ s teškim ranjenicima Centralne bolnice VŠ NOV i POJ.)

⚔️ 12. 6. 1943. Delovi nemačke 118. lovačke divizije i 7. SS divizije -Princ Eugen-, napadom od Borovna i s. Suhe prema Dragoš-sedlu, pokušali da glavninu 3. udarne divizije NOVJ odbace iz doline Sutjeske na visoravan Vučevo. Protivnapadom 5. crnogorske NOU brigade, Mostarskog bataljona i divizijske prateće čete napad je odbijen, ali je zbog toga ponovno forsiranje Sutjeske odloženo za celu noć.

⚔️ 28. 6. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- opljačkali i spalili s. D. Drežanj (kod Nevesinja) i ubili 36 ljudi, žena i dece.

⚔️ 29. 6. 1943. Iz Sarajeva, Visokog, Zenice, Vareša i Breze delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i domobranske 4, lovačke brigade i 9. pešadijskog puka (na kraju: 3 nemačka i 4 domobranska bataljona, podržana artiljerijom, tenkovima, oklopnim vozovima i avijacijom) otpočeli nastupanje u cilju ponovnog zauzimanja Kaknja i izbacivanja 5. udarne divizije NOVJ iz zeničkog rudarskog bazena. Do 3. jula 5. divizija je u više sudara sa odvojenim kolonama nanela neprijatelju znatne gubitke i izvukla se na pl. Zvijezdu.

⚔️ 29. 6. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- spalili s. Ljeskovi Dub (kod Nevesinja) i pobili sve zatečeno stanovništvo - 208 ljudi, žena i dece.

⚔️ 0. 7. 1943. Četvrta krajiška udarna brigada 5. udarne divizije NOVJ napala domobransku posadu Breze. Zbog pristizanja ojačane čete nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- iz Vareša ona nije mogla zauzeti mesto i rudnik, ali je uništila ž, stanice Dobravine i Pajtov Han.

⚔️ 0. 7. 1943. U zaseoku Kaluđer-Vodama (s. Kamena, kod Mostara) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- iznenadili i, u neravnoj borbi, uništili đelimično naoružan odred sastavljen od oko 80 novih boraca. Poginulo je 10 i ranjeno 25 boraca, dok su ostali uglavnom zarobljeni i kasnije streljani, među kojima i komandant toga privremenog odreda inače zamenik komandanta Mostarskog NOP bataljona, Mladen Balorda, narodni heroj.

⚔️ 0. 7. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- spalili s. Dabricu (kod Stoca) i pobili 56 lica zatečenih u selu.

⚔️ 7. 7. 1943. Pravcima Vareš-Olovo, Sarajevo-Sokolac-Han-Pijesak, s. Capardi - Zvornik, s. Capardi - Šekovići i Tuzla-Kladanj nemačka 7. SS -Princ Eugen- i 369. legionarska divizija, nemački puk -Brandenburg-, domobranski 7. lovački puk, ustaše i četnici otpočeli koncentričan napad na Glavnu operativnu grupu VŠ NOV i POJ u istočnoj Bosni. U žestokim borbama do 20. jula neprijatelj je bio zauzeo Zvornik, Kladanj, Olovo, Vlasenicu, Šekoviće i Han-Pijesak, ali su jedinice NOVJ u protivnapadima ponovo ovladale svim mestima sem Zvornika.

⚔️ 9. 7. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- spalili s. Humčane i četiri kuće u s. Krekavici (kod Nevesinja), a zatečeno stanovništvo pobili.

⚔️ 10. 7. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i domobranskog 7. lovačkog puka potisnule delove 7. krajiške udarne brigade i 7. brigadu 7. divizije NOVJ prema Kladnju i zauzele Olovo.

⚔️ 12. 7. 1943. U s. Orašju (kod Mostara) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- streljali 58 ljudi, žena i dece, a zatim spalili selo i leševe.

⚔️ 12. 7. 1943. U s. Košutici (kod Bogatice) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- streljali 70 ljudi, žena i dece i desetak teže ranili.

⚔️ 12. 7. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- nastupajući od Olova, razbili delove 7. krajiške NOU brigade i zauzeli Kladanj. U borbi je poginuo i komandant 7. brigade Rade Marjanac, narodni heroj.

⚔️ 13. 7. 1943. Motorizovana borbena grupa -Volf- nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, nastupajući od Han-Pijeska, zauzela Vlasenicu, potisnuvši 6. istočnobosansku udarnu brigadu 17. udarne divizije NOVJ prema Šekovićima. U borbi je poginuo načelnik Štaba 17. udarne divizije NOVJ Siniša Nikolajevič, narodni heroj.

⚔️ 18. 7. 1943. Trideset treća četa nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- spalila s. Duge (kod Prozora).

⚔️ 19. 7. 1943. Kod Han-Ploče (na putu Sarajevo-Kiseljak) 1. krajiška udarna brigada 5. udarne divizije NOVJ uništila kombinovanu četu nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Plen: 2 protivtenkovska topa, 4 puškomitraljeza, 48 pušaka i automata. Gubici neprijatelja: 84 poginula, 4 zarobljena i veći broj ranjenih.

⚔️ 24. 7. 1943. Nastupajući s linije Kiseljak - Han-Ploča - s. Tarčin delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- (oko dva bataljona pešadije i četa tenkova) zauzeli Kreševo. Prva krajiška NOU brigada, nanoseći neprijatelju gubitke udarom po manjim kolonama, povukla se na brdo Inač, a zatim, pošto je neprijatelj istog dana napustio Kreševo, vratila na ranije položaje duž puta Kiseljak - s. Blažuj - s. Taračin. Brigada je imala 5 mrtvih i 15 ranjenih, a neprijatelj 4 mrtva i 30 ranjenih.

⚔️ 0. 8. 1943. U s. Podorašcu (kod Konjica) delovi 2. bataljona 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- zatvorili u kuću 36 Cigana i pobili ih ručnim bombama, a zatim kuću zapalili.

⚔️ 3. 8. 1943. U G. Vakufu 4. krajiška udarna brigada 5. udarne divizije NOVJ i Travnički NOP odred 10. udarne divizije NOVJ napali ojačani 3. bataljon domobranskog 13. lovačkog puka i upali u grad. Pristigli delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- sutradan su skoro prepolovljenu posadu izvukli u Bugojno.

⚔️ 6. 8. 1943. Ramski NOP odred i delovi 7. krajiške udarne brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ prisilili delove nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- da napuste Prozor.

⚔️ 9. 8. 1943. Između ž. st. Velje Međe i ž. st. Dvrsnice delovi 10. hercegovačke NOU brigade minirali prugu Mostar-Dubrovnik i uništili teretni voz od 2 lokomotive i 19 vagona razne opreme. Pored ostalog, uništeno je: 2 haubice, 70 konja i 2 vagona artiljerijske municije, kao i pratnja od oko 50 vojnika nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Brigada je imala 5 ranjenih.

⚔️ 14. 8. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- odbacili Ramski NOP odred i delove 7. krajiške udarne brigade 10. udarne divizije NOVJ i zauzeli Prozor.

⚔️ 17. 8. 1943. U južnoj Hercegovini i susednom primorskom pojasu jake neprijateljske snage (dva bataljona nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, pet bataljona italijanskih divizija -Mesina- i -Marke-, jedan bataljon domobranske 6. pešadijske divizije i tri brigade četničkog Trebinjskog korpusa) počele operaciju čišćenja -Gama- u cilju uništenja 10. hercegovačke NOU brigade. Trećeg dana, posle više pokušaja, višestruko nadmoćni neprijatelj je uspeo da u rejonu s. Zvijerine (kod Bileće) okruži 10. brigadu, ali se ona, veštim manevrom, bez gubitaka izvukla prema Gacku.

⚔️ 24. 8. 1943. Kod s. Ravnog (blizu Gacka) 3. bataljon (dalmatinski) 10. hercegovačke NOU brigade, iz zasede, bez vlastitih gubitaka, razbio konjički eskadron izviđačkog bataljona nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Poginula su 32, zarobljena su 4 i ranjen je veći broj nemačkih vojnika. Zaplenjeno je 5 puškomitraljeza, 40 pušaka i 5 automata.

⚔️ 28. 8. 1943. U susretnoj borbi kod s. Obija (na putu Nevesinje-Kalinovik) dva bataljona 10. hercegovačke NOU brigade razbili jednu četu 2. bataljona 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Poginulo je 45 i zarobljeno 4 nemačka vojnika, dok se ostatak spasao bekstvom u Ulog i Kalinovik. Zaplenjeno je 5 p. mitraljeza, 30 pušaka i 2 automata. Brigada je imala samo 4 ranjena.

⚔️ 29. 8. 1943. U Kalinovik ušla 10, hercegovačka NOU brigada pošto je istog dana 2 bataljon 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- napustio mesto i povukao se u Mostar.

⚔️ 1. 9. 1943. Kod s. Brajčevića i s. Bodežišta (blizu Gacka) 10. hercegovačka NOU brigada razbila konjički eskadron izviđačkog bataljona nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, ojačan delovima mesnog milicijskog bataljona i četničke Gatačke brigade. Neprijatelj je imao 13 mrtvih, 9 zarobljenih i veći broj ranjenih. Između ostalog, zaplenjeno je i 45 konja sa opremom.

⚔️ 9. 9. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- iz Mostara otpočeli se prebacivati avionima u Sinj u cilju što bržeg izbijanja u Split.

⚔️ 14. 9. 1943. Jedinice 1. dalmatinske udarne brigade 9. divizije NOVJ u toku danonoćne borbe odbile više napada delova nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- koji su iz blokiranog Klisa pokušavali proboj ka Splitu.

⚔️ 15. 9. 1943. Iz Sinja otpočeo prodor ka Splitu novih snaga nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 16. 9. 1943. U rejonu prevoja Kobilje glave (na putu Gacko-Bileća) 10. hercegovačka udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ razbila ojačanu četničku Bilećku brigadu. Poginulo je i ranjeno oko 60 četnika i nemačkih vojnika, dok se veći broj četnika razbežao kućama ili povukao u Bileću, gde su ih sutradan prihvatili delovi 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i četničke Trebinjske brigade.

⚔️ 21. 9. 1943. Kod s. Dicma delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i 27. ustaški bataljon, nadirući iz Sinja ka Splitu, savladali odbranu 1. dalmatinske udarne brigade 9. divizije NOVJ i zauzeli tvrđavu Klis. Tada je poginuo i Đuro Đapić, narodni heroj.

⚔️ 22. 9. 1943. Delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i 92. motozirovani puk otpočeli prodor iz Imotskog ka Sinju. Posle borbi sa 1. proleterskom udarnom brigadom 1. proleterske udarne divizije NOVJ na liniji Aržano-Lovreć oni su se sutradan kod Trilja prebacili preko r. Cetine i izbili u Sinj, gde su se spojili sa snagama koje su ranije avionima prebačene u grad.

⚔️ 22. 9. 1943. Iz Sinja delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- podržavani avijacijom, otpočeli napad ka s. Dicmu, te posle teških borbi potisnuli 3. proletersku udarnu (krajišku) brigadu 1. proleterske udarne divizije NOVJ s položaja Visoko (trig. 891) i ovladali položajima u rejonu s. Manđaca. Brigada je imala 11 mrtvih i 26 ranjenih.

⚔️ 24. 9. 1943. U s. Ravnom (na pruzi Hum-Gabela) 10. hercegovačka udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ razbila posadu (174 žandarma i milicionera). U jednočasovnoj borbi u selu i na obezbeđenjima prema Dubrovniku i Metkoviću poginulo je oko 60 i zarobljeno 20 neprijateljskih vojnika. Zaplenjeno je 150 pušaka i dosta druge opreme. Već 26. septembra u Ravno su ponovo ušli delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 25. 9. 1943. Snage nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, nemačke 114. lovačke divizije i 92. motorizovanog puka, sa ustaško-četničkim jedinicama iz Sinja, Vrlike, Drniša i Šibenika, otpočele koncentričan napad ka Splitu. Novoformirane dalmatinske jedinice, sa 1. proleterskom udarnom i 4. udarnom divizijom. NOVJ, prihvatile su borbu na svim pravcima. Na pravcu Sinj-Split nemačka 7. SS divizija -Princ Eugen- i 92. motorizovani puk potisli su 3. proletersku udarnu (krajišku) brigadu 1. proleterske udarne divizije NOVJ i prodrli u Klis, gde su se povezali s posadom koja se 14 dana nalazila u okruženju.

⚔️ 25. 9. 1943. U s. Konjskom (kod Splita) jedinice nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- streljale 27 ljudi.

⚔️ 26. 9. 1943. U Popovom polju četnički Trebinjski korpus i delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i domobranske 6. pesadijske divizije preduzeli opkoljavanje 10. hercegovačke udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ. Brigada je, osetivši te pripreme, izvršila napad i, posle dvodnevnih borbi, probila se u Trebinjska brda. Poginulo je 40 četnika, a zarobljeni su 42 domobrana i 34 četnika. Brigada je imala 2 mrtva i 5 ranjenih.

⚔️ 27. 9. 1943. Split zauzele snage nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, 92. motorizovanog puka i 27. ustaškog bataljona posle dvodnevnih borbi protiv 1. dalmatinske udarne i 4. dalmatinske (splitske) brigade u rejonu Klisa. U prodoru iz Sinja ka Splitu nemačke jedinice (oko 2500 Vojnika i oficira) imale su 176 mrtvih i nestalih i 557 ranjenih.

⚔️ 28. 9. 1943. U s. Klisu (kod Splita) jedinice nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- streljale 16, aus. Dugopolju 34 lica, dok ih je 5 izgorelo u zapaljenim kućama.

⚔️ 29. 9. 1943. U s. Begović-Kuli (kod Trebinja) 10. hercegovačka udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ napala i u kratkoj borbi razbila četničku Trebinjsku brigadu, ojačani 1. bataljon domobranskog 14. pešadijskog puka i manje delove nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Zahvaćeni panikom, četnici i domobrani su napustili i garnizon Trebinje. Brigada, zbog neobaveštenosti, nije iskoristila tu priliku. Poginulo je oko 30 i ranjeno oko 50 neprijateljskih vojnika a zaplenjene su tri haubice. Brigada je imala samo nekoliko ranjenih.

⚔️ 0. 10. 1943. Nemačka 118. lovačka divizija, ojačana delovima 7. SS divizije -Princ Eugen-, zauzela Danilovgrad i ovladala Crnogorskim primorjem, razoružala delove italijanske divizije -Taurinenze- i sprečiia jačanje narodnog ustanka koji je tamo masovno buknuo u vreme kapitulacije Italije.

⚔️ 5. 10. 1943. Bileću zauzela 10. hercegovačka udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ posle dvodnevnih borbi protiv četničke Bilećke brigade, ojačane jednim nemačkim vodom Poginulo je 12 nemačkih vojnika i 30 četnika a ranjeni su 22 nemačka vojnika i neutvrđen broj četnika, dok je ostatak prihvatio i povukao u Trebinje jedan ojačani bataljon nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-. Brigada je imala 6 mrtvih 119 ranjenih.

Hronološki zapisi se učitavaju...