37. sandžačka divizija NOVJ

⚔️ 25. 2. 1944. U Beranama (sada: Ivangrad), na osnovu naredbe Štaba 2. udarnog korpusa NOVJ od 24. februara, formirana 8. crnogorska NOU brigada, u sastavu 37. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 4. 3. 1944. U Sandžaku, po naređenju VŠ NOV i POJ, od 3. proleterske (sandžačke) udarne, 4. sandžačke i 8. crnogorske udarne brigade formirana 37. udarna divizija NOVJ.

⚔️ 9. 3. 1944. Na položajima s. Zenica - s. Šumani - s. Ljuće - s. Pauče (kod Pljevalja) 4. sandžačka brigada 37. udarne divizije NOVJ napala četničke snage i posle višečasovne borbe, zauzela sve neprijateljske položaje, izuzev s. Ljuće koje je bilo utvrđeno bunkerima i dobro branjeno. Četnici su imali 12 mrtvih i ranjenih. Brigada nije imala gubitaka.

⚔️ 23. 3. 1944. Dva bataljona 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ iz zasede napala kod s. Jabuke nemačku auto-kolonu od 14 kamiona koja je išla iz Pljevalja u pravcu Prijepolja. U borbi, koja je vođena skoro ceo dan, neprijatelj je uspeo da se probije ka Prijepolju, uz gubitke od 43 vojnika izbačena iz stroja, a zarobljeni su 1 nemački vojnik i 1 četnik. Zaplenjeno je 13 pušaka, 4 pištolja i razna druga oprema. Bataljoni su imali 2 mrtva i 9 ranjenih boraca.

⚔️ 24. 3. 1944. U rejonu s. Jugova (kod Pljevalja) delovi 4. sandžačke brigade 37. udarne divizije NOVJ napali četnike i odbacili ih u pravcu Pljevalja. Poginula su 3 a ranjeno je oko 20 četnika. Brigada je imala 2 mrtva i 14 ranjenih boraca.

⚔️ 4. 4. 1944. U rejonu s. Sljivenskog i s. Hoćevina oko 800 četnika napalo 4. sandžačku udarnu brigadu 37. udarne divizije NOVJ, koja se pod pritiskom neprijatelja povukla na položaj s. Kakmuže - s. Vlahovići (kod Pljevalja). Gubici neprijatelja: oko 20 mrtvih i ranjenih. Brigada je imala 3 mrtva i 4 ranjena borca.

⚔️ 11. 4. 1944. Nemačke i četničke snage i pripadnici muslimanske milicije (oko 5000 vojnika), uz podršku avijacije, preduzeli ofanzivna dejstva glavnim snagama od Brodareva ka Bijelom Polju i s. Lekovini (kod Sahovića) a delom snaga iz Pljevalja ka s. Đurđevića Tari protiv jedinica 37. udarne divizije NOVJ koje su zatvarale te pravce. Cilj neprijatelja je bio: ovladati dolinom Lima, zauzeti Kolašin i spojiti se sa snagama koje će napadati iz Podgorice (sada: Titograd), razdvojiti 2. udarni korpus NOVJ i njegove jedinice nabaciti na masiv pl. Sinjajevine i pl. Durmitora.

⚔️ 12. 4. 1944. Jače nemačke i četničke snage, podržane artiljerijom i tenkovima, zauzele Bijelo Polje, odbacivši tamošnje jedinice 37. divizije NOVJ.

⚔️ 19. 4. 1944. U duhu naređenja Štaba 2. udarnog korpusa NOVJ, u rejonu Mojkovca jedinice 3. i 37. udarne divizije prešle u opšti protivnapad protiv jačih nemačkih i četničkih snaga i pripadnika muslimanske milicije. (Razbivši neprijatelja na položajima Burenj - Mojkovac - Razvršje - s. Pržišta, jedinice 2. udarnog korpusa uspele su da u narednim šestodnevnim ogorčenim borbama zauzmu Šahoviće (sada: Tomaševo) i Bijelo Polje, nanevši neprijatelju gubitke od 230 mrtvih i oko 300 ranjenih. Gubici 3. i 37. divizije također su bili osetni.)

⚔️ 27. 4. 1944. U rejonu s. Kovrena, jedinice 3. proleterske (sandžačke) brigade 37. udarne divizije NOVJ razbile nemačko-četničku kolonu. Neprijatelj je imao oko 30 vojnika izbačenih iz stroja.

⚔️ 1. 5. 1944. Tri bataljona četničke Pljevaljske brigade napala 2. bataljon i komoru 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ u rejonu s. Kozice i s. Vukovog Brda (blizu Pljevalja). Bataljon je protivnapadom odbio napad četnika i proterao ih u pravcu s. Mataruga. U borbi je poginulo 6 i ranjeno 14 četnika. Bataljon NOVJ imao je 3 mrtva i 2 ranjena borca.

⚔️ 2. 5. 1944. U rejonu s. Vukovog Brda i s. Breze (blizu Pljevalja) jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ izvršile snažan napad na četničku Mileševsku brigadu i jedan bataljon četničke Pljevaljske brigade - ukupne jačine oko 600 ljudi. Posle nekoliko časova borbe one su četnike razbile i naterale da se, u neredu i panici, povuku u pravcu s. Otiloviča i Pljevalja, uz gubitke 62 poginula, 30 ranjenih i 4 zarobljena. Zaplenjeno je: 2 p. mitraljeza, 3 konja, nešto municije i druga oprema. Proleterska brigada je imala 1 mrtvog i 2 ranjena borca.

⚔️ 2. 5. 1944. Jedinice 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije i 8. crnogorske udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ zauzele Brodarevo, a neprijatelja odbacile na desnu obalu r. Lima. Ujutru su se povukle iz Brođareva, jer su iz Prijepolja intervenisale nemačke jedinice s tenkovima.

⚔️ 5. 5. 1944. Jedinice 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije i 8. crnogorske udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ ponovo na juriš zauzele Brodarevo koje je branilo oko 100 nemačkih vojnika i oko 300 pripadnika nemačke legije -Krempler-. Zaplenjeno je: 1 tenk, 2 oklopna automobila, 1 kamion, 2 mitraljeza, 2 p. mitraljeza, 1 minobacač, 1 top i dosta druge opreme. Jedinice 5. brigade su imale 3 poginula i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 7. 5. 1944. Otpočele dvodnevne borbe 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ protiv nemacicih snaga, četnika i muslimanske milicije na Kamenoj gori (blizu Pljevalja). Neprijatelj je odbačen u pravcu s. Jabuke, uz gubitke od 8 mrtvih i 12 ranjenih. Brigada je imala 5 mrtvih i 28 ranjenih.

⚔️ 18. 5. 1944. Jedinice 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ u višečasovnoj borbi zauzele s. Ljuće (kod Pljevalja), jako četničko uporište.

⚔️ 22. 5. 1944. U Bijelom Polju Štab 2. udarnog korpusa NOVJ održao savetovanje sa štabovima 2, 3. i 5. divizije NO.VJ. Jedinicama je određen raspored: 37. udarnoj diviziji rejon Pljevlja-Prijepolje-Priboj; 5. udarnoj diviziji rejon Brodarevo-Pljevlja; 3. udarnoj diviziji rejon Prijepolje-Sjenica, a njena 9. udarna brigada ostala je na odseku prema Podgorici (sada: Titograd); 2. proleterskoj udarnoj diviziji rejon Andrijevica - Berane (sada: Ivangrad) - Rožaje.

⚔️ 11. 6. 1944. U rejonu s. Gračanice (na putu Prijepolje-Brodarevo) 3. bataljon 8. crnogorske udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, s manjim delovima 5. udarne divizije NOVJ, napao grupu nemačkih vojnika i naneo joj gubitke od 10 mrtvih i više ranjenih, uništio 2 kamiona, 1 automobil, 1 motocikl, 13 gumenih čamaca i zaplenio veću količinu vojničke opreme i municije.

⚔️ 17. 6. 1944. U rejonu Mijajlovice 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala nemačke snage i porušila komunikaciju Pljevlja-Prijepolje, a 4. sandžačka brigada iste divizije vršila jak pritisak na Prijepolje. Uništeno je 6 kamiona.

⚔️ 22. 6. 1944. U rejonu s. Obrova, Gradine i s. Dubova (kod Bijelog Polja) 5. i 7. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije, uz sadejstvo 8. crnogorske udarne brigade 37. udarne divizije 2. udarnog korpusa NOVJ, izvršile napad na delove nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i 21. SS divizije -Skenderbeg-. Gubici neprijatelja bili su oko 20 mrttvih i više ranjenih vojnika, dok su obe brigade 3. udarne divizije imale 10 mrtvih i 32 ranjena borca. Zaplenjeno: 2 mitraljeza, veće količine municije, sanitetskog materijala i druge opreme.

⚔️ 4. 7. 1944. Dva bataljona 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napala Novu Varoš, koju je branilo oko 350 četnika. Borba je vođena ceo dan ali mesto nije zauzeto. Neprijatelj je imao 12 mrtvih i 23 ranjena, a jedinice 3. brigade

⚔️ 9. 7. 1944. Vrhovni komandant NOV i POJ maršal Jugoslavije Josip Broz Tito uputio Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ direktivu u vezis prodorom u Srbiju: da se jedinice određene za prodor u Srbiju primaknu bliže, dbezbčde uporišta i upad izvrše s više strana; da se 2. proleterska udarna i 5, udarna divizija NOVJ prebace na odsek s. Studenica, pl. Golija, pl. Javor i tu stvore uporišta za brz upad u središte Srbije; da 2. proleterska udarna divizija NOVJ krene iz Ibarske klisure, preko pl. Kopaonika, ka Toplici, gde će s tamošnjih pet divizija NOVJ činiti jednu operativnu grupu; da ova operativna grupa izbaci iz prometa ibarsku prugu; da 3. udarna divizija ostane u strategijskoj rezervi u zapadnom Sandžaku, gde će se popuniti i pod svoju komandu dobiti jednu sandžačku jedinicu; da 37. udarna divizija NOVJ obezbeđuje bok 2. proleterske i 5. udarne divizije NOVJ; da se upad u središte Srbije vrši iz istočne Bosne i Toplice; da se uspostavi radio-veza sa svim divizijama; da se pokretne divizije ne uvlače u teške borbe. Za ostvarenje ove direktive daje se sloboda rada i samostalnost u akcijama. Štab korpusa će sam odrediti vreme početka akcije, pošto se jedinice prethodno snabdeju opremom. Naređuje da se sa ovom direktivom upozna GŠ NOV i PO za Srbiju i GŠ NOV i PO za Vojvodinu i da Štab korpusa redovno izveštava o dejstvima, kako bi VŠ mogao uskladiti rad i ostalih jedinica.

⚔️ 4. 8. 1944. Na liniji s. Komarani - s. Vilovi - s. Akmačići (kod Nove Varoši) jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ izvršile napad na oko 500 četnika Mileševskog korpusa i odbacile ih preko r. Uvca ka s. Štitkovu. Neprijatelj je imao 5 mrtvih, 8 ranjenih i 3 zarobljena. Zaplenjen je 1 p. mitraljez. Brigada je imala 3 ranjena borca.

⚔️ 6. 8. 1944. Kod s. Kokinog Broda i s. Radojinje (blizu Nove Varoši) jedinice 37. udarne divizije NOVJ prešle na desnu obalu r. Uvca, a zatim s položaja kod s. Ojkovice i s. Burađe odbacile četnički Zlatiborski i 2. mileševski korpus.

⚔️ 6. 8. 1944. Kod s. Štitkova i s. Trudova (blizu Kokinog Broda) tri bataljona 3, proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napala na oko 750 četnika i odbacila ih ka pl. Javoru. Neprijatelj je imao 4 mrtva, nekoliko ranjenih i 6 zarobljenih.

⚔️ 7. 8. 1944. Kod s. Rutoša i na Crnom vrhu (blizu Priboja) dva bataljona 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napala četnički 4. jurišni korpus i posle oštre borbe proterela ga preko r. Uvca ka s. Bijelim Brdima. Tom prilikom je razbijen jedan bataljon četničke Zlatiborske jurišne brigade. Neprijatelj je imao 20 mrtvih, oko 30 ranjenih i 1 zarobljenog. Zaplenjeno je 16 pušaka i 1 p. mitraljez. Jedinice NOVJ su imale 4 ranjena borca.

⚔️ 15. 8. 1944. VŠ NOV i POJ naredio Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ da: 1. proletersku udarnu diviziju NOVJ i 8. crnogorsku NOU brigadu hitno prebaci preko r. Lima, ka 37. udarnoj diviziji NOVJ, s tim da one manevrišu na prostoriji pl. Zlatar - pl. Golija; da snage 2. udarnog korpusa NOVJ manevrišu na prostoriji pl. Sinjajevina - pl. Durmitor - pl. Golija; da se 12. udarni korpus NOVJ, koji pristiže na Pivu, ne uvlači u nove borbe, zbog velikih gubitaka, ali da se s njim uspostavi radio-veza i kurirska veza, da se ranjenici 2. udarnog korpusa, 1. proleterske udarne divizije i 12. udarnog korpusa NOVJ. sa aerodroma kod s. Negobuđe (blizu Žabljaka) avionima evakuišu u bolnice NOVJ u Italiji.

⚔️ 20. 8. 1944. Na položaju između s. Čelice i s. Bistrice (kod Nove Varoši) 1. i 4. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ odbili napad nemačkih vojnika i naneli im gubitke od 5 mrtvih.

⚔️ 21. 8. 1944. Od novomohilisanog ljudstva iz bjelopoljskog, pljevaljskog i mileševskog sreza formirana 5. sandžačka udarna brigada, Ona je ušla u sastav 37. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 22. 8. 1944. Na položaju kod s. Cigle i s. Jablanice (blizu Priboja) jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napale četničku Zlatiborsku brigadu i, posle kraće borbe, odbacile je ka Priboju. Neprijatelj je imao 3 mrtva i nekoliko ranjenih, a jedinice NOVJ - 1 poginulog i 1 ranjenog borca.

⚔️ 24. 8. 1944. Na komunikaciji Nova Varoš - s. Bistrica jedinice 4. sandžačke udarne brigade i Izviđačka četa 37. udarne divizije NOVJ uništile 5 kamiona, ubile 25 nemačkih vojnika i zaplenile p. mitraljez i automat.

⚔️ 25. 8. 1944. Posle dvodnevnih borbi na položaju Gumnište - Kljinačka glava - Bijela glava - Šanac - Kik (kod Priboja) 8. crnogorska udarna brigada i jedan bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ odbili napad oko 2.000 nemačkih vojnika i četnika s komunikacije Priboj - s. Dobrun. Neprijatelj je imao oko 100 izbačenih iz stroja. Pored ostalog, zaplenjen je i 1 top. Jedinice 37. divizije su imale 6 mrtvih i 6 ranjenih boraca.

⚔️ 25. 8. 1944. Između s. Mokre Gore i s. Vardišta (kod Titovog Užica) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada (bez jednog bataljona) 37. udarne divizije NOVJ srušila nekoliko mostova i oštetila nekoliko tunela, a zatim se povukla u s. Ribnicu.

⚔️ 27. 8. 1944. Kod s. Negbine i s. Burađe (kod Titovog Užica) jedinice 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ završile dvodnevne borbe protiv nemačkih vojnika i četnika, nanevši im osetne gubitke. Brigada je imala 2 mrtva i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 30. 8. 1944. Na položajima s. Burađa - s. Ojkovica (kod Nove Varoši) 1, 2. i 3. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade i 4. bataljon 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ izvršili napad na oko 500 vojnika nemačke legije -Krempler- i, posle kraće borbe, odbacili ih prema s. Amzicima. Neprijatelj je imao oko 100 mrtvih i ranjenih, a jedinice 37. divizije - 3 poginula i 26 ranjenih boraca.

⚔️ 4. 9. 1944. U s. Bijelim Brdima (kod Priboja) delovi 37. udarne divizije NOVJ vodili oštru borbu protiv četničke Crnogorske brigade. Neprijatelj je zauzeo selo.

⚔️ 5. 9. 1944. VŠ NOV i POJ naredio 37. udarnoj diviziji NOVJ da poruši prugu Vardište-Užice (sada: Titovo Užice) i time olakša dejstva jedinica 1. proleterskog i 12. udarnog korpusa NOVJ u zapadnoj Srbiji.

⚔️ 5. 9. 1944. Posle višečasovne borbe protiv četnika i oko 300 nemačkih vojnika i 400 pripadnika nemačke legije -Krempler-, 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ zauzela Novu Varoš. Neprijatelj je imao 50 mrtvih i ranjenih i 10 zarobljenih. Pored ostalog, zaplenjeno je: 11 p. mitraljeza i mitraljeza i veći broj pušaka, 30.000 metaka, 30 telefona, 1 automobil, 1 motocikl i dosta drugog materijala. Brigada je imala 1 ranjenog borca.

⚔️ 6. 9. 1944. Po odluci Vrhovnog štaba NOV i POJ, 8. crnogorska udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ ušla u sastav 1. proleterske udarne divizije NOVJ.

⚔️ 8. 9. 1944. Na liniji s. Mokra Gora - s. Vardište - s. Bijelo Brdo (kod Priboja) jedinice 37. udarne divizije NOVJ napale delove nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i četnike i zauzele delimično njihove položaje. Neprijatelj je imao oko 80 vojnika izbačenih iz stroja, a 37. divizija 15 mrtvih i ranjenih boraca.

⚔️ 9. 9. 1944. VŠ NOV i POJ naredio 37. udarnoj diviziji NOVJ da se energično angažuje na odseku s. Kremna - s. Vardište da bi sadejstvovala sa 12. udarnim korpusom NOVJ kojeg napadaju delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 9. 9. 1944. U s. Mokroj Gori (kod Titovog Užica) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala na oko 350 vojnika nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i po izvršenom zadatku se povukla na položaj M. Viogor - Osojnica - Hajdučki bor. Brigada je imala 4 mrtva i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 11. 9. 1944. Na položaju ž. st. Jatare - Brezovica - Šišatovac (kod Titovog Užica) 2, 3. i 4, bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, u borbi do kasno u noć, odbili napad oko 2.000 vojnika nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i odbacili ih prema s. Mokroj Gori. Neprijatelj je imao oko 120 mrtvih i ranjenih, a 3. brigada 2 mrtva i 5 ranjenih boraca. Zaplenjeno je nekoliko hiljada metaka i 15 mazgi natovarenih materijalom.

⚔️ 14. 9. 1944. Na položaju Brezovica-Jatare-Lokva (kod Titovog Užica) oko 3.000 vojnika nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- napalo 3. proletersku (sandžačku) udarnu brigadu 37. udarne divizije NOVJ, uspevši da se od s. Mokre Gore probiju prema s. Kremnima. Brigada je imala 1 poginulog i 3 ranjena borca.

⚔️ 19. 9. 1944. Na položaju Gradina-Prijepolje 2. i 4. bataljon 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ vodili borbu protiv 700-800 četnika. Neprijatelj je imao 15 mrtvih i više ranjenih, a 5. brigada 1 poginulog i 2 ranjena borca.

⚔️ 24. 9. 1944. VŠ NOV i POJ uputio direktivu Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ: razbijene četničke snage, koristeći se odsustvom naših većih jedinica, nastoje da se prikupe i stvore nova uporišta u Sandžaku i na području Goražde - Kalinovik - pl. Jahorina; potrebno je da jedinice toga korpusa zauzmu Pljevlja i Prijepolje i povežu se sa 37. udarnom divizijom NOVJ na liniji Rudo-Priboj-Bistrica; Štab korpusa će jednu udarnu grupu uputiti na područje Goražde - Kalinovik - pl. Jahorina da razbije četnike i protera ih iz te oblasti; Primorska operativna grupa moći će i sama da reši zadatke na crnogorsko-hercegovačkom primorju; vojničke uspehe iskoristiti za organizaciju čvrste vlasti u pozadini; dostaviti izveštaj o situaciji na svom području.

⚔️ 26. 9. 1944. Četnici i SDK ponovo ovladali Sjenicom, iz koje su se povukle jedinice 37. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 29. 9. 1944. Posle kraće borbe i. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne i 2. i 4, bataljon 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ zauzeli Prijepolje, iz koga su se povukli četnici i muslimanska milicija. Na prostoriji s. Dušmanići - s. Bariče - s. Seljašnica - s. Jabuka 2, 3. i 4. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade su dočekali neprijatelja i odbacili ga u Pljevlja. Jedinice NOVJ su imale samo 1 ranjenog, a neprijatelju su nanele gubitke od 50 mrtvih, 30 ranjenih i 8 zarobljenih i zaplenile p, mitraljez, 20 pušaka, 3 pištolja i dosta drugog materijala.

⚔️ 1. 10. 1944. Treća proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala Pljevlja, u kojima se nalazilo oko 2000 četnika. Posle kraće i oštre borbe grad je oslobođen a neprijatelj primoran da u paničnom bekstvu odstupi u pravcu s. Gotovuše i Jugoštice. Zaplenjena je veća količina artiljerijske i puščane municije, kao i druge ratne opreme. Brigada je imala 2 ranjena borca.

⚔️ 9. 10. 1944. VŠ NOV i POJ naredio 37. udarnoj diviziji NOVJ: mobilišući sve stanovništvo pristupiti rušenju komunikacija od Čačka ka Višegradu, kao i onih u Limskoj dolini i onih od Pljevalja ka Goraždu; postavljanjem dubokih zaseda duž razorenih komunikacija što više usporiti kretanje neprijatelja.

⚔️ 9. 10. 1944. Treća proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ zauzela Višegrad, koji su branili četnici. Ona je neprijatelju nanela gubitke od 265 mrtvih, zarobila bolnicu sa 3 lekara, zaplenila 4 minobacača, 9 mitraljeza, 3 p. mitraljeza i komoru od 65 konja i uništila kompoziciju od 50 vagona. Gubici 3. brigade: 15 boraca izbačenih iz stroja.

⚔️ 9. 10. 1944. Po naređenju Štaba 37. udarne divizije NOVJ formirani 2. i 3. sandžački NOP odred.

⚔️ 11. 10. 1944. Delovi 37. udarne divizije NOVJ, u sadejstvu sa 7. crnogorskom udarnom brigadom 3. udarne divizije NOVJ, zauzeli Goražde, a četnici pobegli prema Višegradu. Iz četničkog zatvora oslobođeno je 260 porodica pripadnika NOP-a.

⚔️ 13. 10. 1944. Na prostoriji s. Virovo - s. Guča tri bataljona 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napala oko 1200 četnika i odbacila ih preko pl. Jelice ka Čačku. Neprijatelj je imao 21 mrtvog, 30 ranjenih i 10 zarobljenih. Zaplenjeno je 15 pušaka. Brigada je imala 2 mrtva i 5 ranjenih boraca.

⚔️ 14. 10. 1944. U s. Miličevom Selu i s. Gorobilju (kod Požege) 2, bataljon 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ upao u četničke logore i u kratkoj borbi ubio 40, ranio oko 30 i zarobio 10 četnika, a zaplenio 2 automata, jedan pištolj, oko 200 ručnih bombi i arhivu jednog četničkog korpusa. Uništena su troja kola municije. Bataljon je imao 1 poginulog i 3 ranjena borca.

⚔️ 15. 10. 1944. VŠ NOV i POJ uputio direktivu Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ: VŠ NOV i POJ nastoji da u Sandžaku i Crnoj Gori odseče odstupnicu jakim nemačkim snagama koje se povlače iz Albanije, Kosova i Metohije; snage NOVJ će uskoro zauzeti Čačak; jedini pravci za povlačenje nemačkih snaga to su oni od Sjenice i Peći ka Sandžaku i Crnogorskom primorju; u vezi s tim, Štab korpusa mora blagovremeno zatvoriti te pravce, sistematski porušiti komunikacije i mostove u Prijepolju, Goraždu i drugđe i pojačati odbranu Goražda, Čajniča i Prijepolja; nije isključeno da nemačke snage intervenišu iz Sarajeva ka Kalinoviku; 37. udarna divizija NOVJ vodi borbe protiv nemačkih snaga koje su od Čačka prodrle u Požegu; dostaviti fzveštaj o preduzetim merama i o stanju na komunikacijama.

⚔️ 15. 10. 1944. VŠ NOV i POJ naredio Štabu 37. udarne divizije NOVJ: po svaku cenu sprečiti probijanje nemačkih snaga od Višegrada ka Uzicu (sada: Titovo Užice) i od Požege ka Višegradu; porušiti most u Prijepolju i zatvoriti pravce od Sjenice ka Prijepolju.

⚔️ 15. 10. 1944. U s. Sevojnu (kod Titovog Užica) 1. bataljon 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ i jedan bataljon Užičkog NOP odreda vodili borbu protiv četniks. Poginulo je 20 četnika.

⚔️ 15. 10. 1944. U s. Vranama (kod Arilja) 3. bataljon 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, posle petočasovne borbe, odbio napad oko 800 četnika koji su pokušali da unište bolnicu i intendanturu te brigade. Neprijatelj je imao oko 80 mrtvih i ranjenih. Zaplenjeno je oko 50 pušaka. Bataljon je imao 1 poginulog i 6 ranjenih boraca.

⚔️ 15. 10. 1944. Delovi 3. i 5. sandžačke i 7. crnogorske udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ zauzeli Sjenicu, koju je branilo oko 2.000 pripadnika nemačke legije -Krempler- i četnika. Neprijatelju su naneti osetni gubici a jedinice 37. divizije su imale 3 mrtva i 6 ranjenih boraca. Zaplenjeno je 10 kola municije.

⚔️ 15. 10. 1944. U s. D. Kruščici i s. Grivskoj (kod Arilja) 4. bataljon 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napao četnike i odbacio ih ka Arilju, ubivši 10 i zarobivši 3 četnika i zaplenivši p. mitraljez i minobacač.

⚔️ 21. 10. 1944. Kod Arilja pet bataljona 37. udarne divizije NOVJ vodili sedmočasovnu borbu protiv četničkih snaga. Neprijatelj je imao oko 40 mrtvih. Zaplenjen je 1 p. mitraljez, 4 pištolja i nekoliko pušaka. Jedinice 37. divizije su imale 3 poginula i 7 ranjenih boraca.

⚔️ 22. 10. 1944. VŠ NOV i POJ ponovo naredio Štabu 37. udarne divizije NOVJ: porušiti most u Prijepolju i komunikacije od Sjenice ka Prijepolju i organizovati što jači otpor po dubini, da bi se sprečavalo povlačenje nemačkih jedinica i uništile nemačke i četničke snage na tom području.

⚔️ 22. 10. 1944. Na komunikaciji Novi Pazar - Sjenica jedinice 37. udarne divizije NOVJ, 7. omladinske udarne brigade -Budo Tomović- 3. udarne divizije NOVJ i Sjeničkog NOP odreda vodile borbu protiv snaga SDK i otjbile ih ka s. Dugoj Poljani.

⚔️ 23. 10. 1944. Na Crvenoj gori (kod Ivanjice) 1. i 3. bataljon 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napali četnike i osvojili njihove položaje. Protivnapadom, nadmoćnije neprijateljske snage su povratile izgubljene položaje. Neprijatelj je imao 47 mrtvih, oko 60 ranjenih i 8 zarobljenih. Zaplenjen je 1 mitraljez, 3 p. mitraljeza, 1 automat i 3 pištolja. Jedinice 5. brigade su imsle 1 poginulog i 1 ranjenog borca.

⚔️ 24. 10. 1944. U Ivanjici ušle jedinice 37. udarne divizije NOVJ, a četnička brigada se povukla ka s. Crnjevu.

⚔️ 24. 10. 1944. Na položajima Jankov vrh - Vasiljev vrh - Javor - s. Lepovići (kod Sjenice) tri bataljona 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ vodili borbu protiv oko 800 četnika i odbacili ih ka s. Kladnici i Sjenici. Neprijatelj je imao 55 mrtvih i 25 zarobljenih, a jedinice 5. brigade - 1 ranjenog borca.

⚔️ 25. 10. 1944. Kod Ivanjice 4. sandžačka udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ rasterala četnike, nanevši im osetne gubitke, i zarobila bolnicu sa 5 lekara i 56 ranjenika.

⚔️ 26. 10. 1944. VŠ NOV i POJ naredio Štabu 37. udarne divizije NOVJ da poruši sve mostove na r. Limu i brani prelaze.

⚔️ 27. 10. 1944. U s. Miloševom Dolu i na pl. Jadovniku 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ i Zlatarski NOP odred vodili borbu protiv jedinica nemačke Grupe armija -E-, delova SDK i četnika koji su se probijali od Sjenice do Prijepolja. Posle oštre borbe neprijatelj se probio prema Prijepolju.

⚔️ 29. 10. 1944. Nemačke jedinice, snage SDK i četnici, odbacivši jedan bataljon 3. proleterske sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ iz s. Miloševog Dola, ušli u Prijepolje i izbili na desnu obalu r. Lima.

⚔️ 29. 10. 1944. Na prostoriji Gradina - s. Dušmanići - s. Zalug (kod Prijepolja) 2. bataljon 3. proleterske sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ vodio borbu protiv oko 100 nemačkih vojnika i odbacio ih u Prijepolje. Zaplenjen je 1 minobacač, 10 pušaka i 10.000 metaka. Bataljon je imao 1 ranjenog borca.

⚔️ 31. 10. 1944. Na položaju s. Bistrica - s. Drenova (kod Prijepolja) dva bataljona 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napala nemačku motorizovanu kolonu. Neprijatelj je imao 30 mrtvih i 8 zarobljenih vojnika. Zaplenjeno je 30 pušaka, 3 p. mitraljeza, 7 pištolja i izvesna količina municije i drugog materijala. Jedinice 5. brigade su imale 7 ranjenih boraca.

⚔️ 1. 11. 1944. Na položaju Gradina - s. Dušmanići (kod Prijepolja) tri bataljona 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ i Mileševski NOP odred vodili borbu protiv oko 1.500 nemačkih vojnika koji su kod Prijepolja prešli na levu obalu r. Lima i izvršili napad. Posle duže borbe s nadmoćnim neprijateljem jedinice NOVJ povukle su se na položaj Ikonovac - Barice - Leskovac - s. Izbičanj, pretrpevši gubitke od 2 mrtva i 8 ranjenih boraca. Neprijatelj je imao više mrtvih i ranjenih.

⚔️ 1. 11. 1944. Na položaju s. Sedobro - s. Rasno (kod Prijepolja) delovi 5. sandžačke udarne bragade 37. udarne divizije NOVJ vodili borbu protiv oko 500 nemačkih vojnika i odbacili ih ka komunikaciji Prijepolje-Priboj. Neprijatelj je imao znatne gubitke, a zaplenjeno je 6 mitraljeza, 3 p. mitraljeza, 3 automata, 5 minobacača, 7 pištolja, 60 pušaka i dosta drugog materijala. Gubici delova 5. brigade: 6 mrtvih i 1 ranjen borac.

⚔️ 2. 11. 1944. Na položaju s. Drenova - s. Rasno - Bijukovo brdo - s. Sedobro (kod Prijepolja) tri bataljona 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ odbili napad oko 800 nemačkih vojnika i povratili ih ka Prijepolju i s. Bistrici. Neprijatelj je pretrpeo osetne gubitke u ljudstvu, a zaplenjena su 3 p. mitraljeza, 1 pištolj, više pušaka i municije, 40 mina za minobacač i dosta drugog materijala. Jedinice 5. brigade su imale 2 ranjena borca.

⚔️ 4. 11. 1944. Na položaju Gradina - s. Izbičanj (kod Prijepolja) tri bataljona 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, Mileševski NOP odred i Sjenički NOP odred izvršili napad na oko 2.000 nemačkih vojnika i četnika. Posle oštre borbe neprijatelj odbačen u dolinu r. Lima, uz osetne gubitke u ljudstvu, a zaplenjeno je oko 100 pušaka, 6 p. mitraljeza. 3 minobacača i dosta drugog materijala. Gubici jedinica NOVJ: 3 mrtva i 16 ranjenih boraca.

⚔️ 5. 11. 1944. S položaja kod s. Bistrice, Pilatovca i Bijukova brda (blizu Prijepolja) 5. sandžačka udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ odbila napad oko 1.000 nemačkih vojnika. U borbi je imala 1 poginulog i 3 ranjena borca.

⚔️ 6. 11. 1944. Na položaj s. Sedobro - Bijokovo brdo - s. Bistrica, koji je branilo oko 1.000 nemačkih vojnika, 5, sandžačka udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ izvršila nekoliko neuspelih juriša. Neprijatelj je imao više mrtvih i ranjenih, a zaplenjena su 2 p, mitraljeza i 1 pištolj. Brigada je imala 4 mrtva i 13 ranjenih boraca.

⚔️ 8. 11. 1944. Savladavši otpor 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, Borbena grupa -Šojerlen- nemačkog 91. armijskog korpusa, zajedno sa četnicima zauzela Pljevlja.

⚔️ 13. 11. 1944. U rejonu Pljevalja jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ vodile borbu protiv nemačkih i četničkih snaga koje su iz Pljevalja vršile napad u pravcu Ilina brda.

⚔️ 16. 11. 1944. Na liniji Kašanj - s. Goračići - s. Milošev Dol - Četanica (na komunikaciji Sjenica-Prijepolje) tri bataljona 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napali logor jedne nemačke jedinice. Posle oštre borbe ovladali su neprijateljskim položajima. Poginulo je i ranjeno oko 150 a zarobljeno 13 nemačkih vojnika. Uništena su 23 motorna vozila. Zaplenjeno. 1 p. mitraljez, 1 automat, 2 pištolja i dosta drugog materijala. Jedinice 5. brigade su imale 3 poginula i 3 ranjena borca.

⚔️ 18. 11. 1944. Posle višečasovne borbe jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ oslobodile Pljevlja, u kojima se branilo oko 6000 četnika. Zaplenjeno je: 16 automatskih oruđa, 6 kamiona, 20 konja i druga ratna oprema. Prema nepotpunim podacima poginulo je oko 150 a ranjeno oko 200 četnika, dok je 3. brigada imala 9 poginulih i 18 ranjenih boraca.

⚔️ 20. 11. 1944. Posle trodnevnih borbi protiv oko 600 nemačkih vojnika na prostoriji s. Gračanica - s. Cikote - s. Banja - Kutlovac - Jarmovac (kod Priboja) 4. sandžačka udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ i 2. sandžački NOP odred povukli se na položaj Leskovac - s. Gračanica - Orašac, ne uspevši da preseku komunikaciju Prijepolje-Priboj i onemoguće izvlačenje neprijatelja ka Višegradu, Neprijatelj je pretrpeo osetne gubitke, a zaplenjeno je 10 pušaka, 3 p. mitaraljeza, 5 pištolja, 1 minobacač i dosta drugog materijala. Jedinice NOVJ su imale 3 poginula i 13 ranjenih boraca.

⚔️ 22. 11. 1944. Četvrta sandžačka udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala oko 700 nemačkih vojnika na položajima s. Banja - Rakoviča brdo - s. Potpeć (kod Priboja). Posle oštre borbe neprijatelj je odbačen na komunikaciju Priboj - s. Bistrica, uz gubitke od 58 mrtvih i 50 ranjenih vojnika i oficira. Zaplenjeno je: 5 p. mitraljeza, 1 automat, oko 35 pušaka, 9 pištolja i dosta drugog materijala. Brigada je imala 2 poginula i 15 ranjenih boraca.

⚔️ 25. 11. 1944. Na odseku Bitovik - s. Čelice jedinice 4. i 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napale nemačke jedinice koje su osiguravale komunikaciju Prijepolje-Priboj. Zbog jake utvrđenosti i upornosti neprijatelja napad je samo delimično uspeo. U tim borbama neprijatelj je imao 72 mrtva i ranjena, a zaplenjena su 3 p. mitraljeza, 1 mitraljez, i drugi materijal. Brigade su imale 10 poginulih i 31 ranjenog borca.

⚔️ 25. 11. 1944. Treća proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ razbila, a delom i uništila, nemačku jedinicu jačine oko 600 vojnika na položajima Savin lakat - s. Seljašnica - s. Seljane (kod Prijepolja). Zaplenjeno je 30 p. mitraljeza, 8 topova, 15 kamiona, oko 30.000 metaka i dosta drugog materijala, dok je uništeno jedno skladište municije kao i veća količina sanitetskog materijala. Brigada je imala 8 mrtvih i 15 ranjenih boraca.

⚔️ 30. 11. 1944. Kod s. Halinovića i s. Goračića (blizu Sjenice) jedinice 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napale na nemačke snage jačine oko 3.000 vojnika. Brigada je zauzela nekoliko neprijateljskih otpornih tačaka i jedan logor u kome je poginulo 30 nemačkih vojnika. Zaplenjeno: 4 p. mitraljeza, 2 automata, 4 pištolja i dosta drugog materijala. Brigada je imala 7 mrtvih i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 1. 12. 1944. Dva bataljona 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napala na oko 600 nemačkih vojnika na položajima Ravna gora - Alin breg (kod Prijepolja) i uspela da zauzmu Ravnu goru. Neprijatelj je imao oko 40 mrtvih i ranjenih, a zaplenjena su 2 p. mitraljeza. Gubici bataljona 5. brigade: 1 poginuo i 3 ranjena borca.

⚔️ 2. 12. 1944. Na liniji Turijak-Goveđak (kod Sjenice) jedinice 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napale nemačku motorizovanu kolonu. U tročasovnoj borbi one su uništile oko 200 kamiona i kola s raznim materijalom i zaplenile minobacač, 6 p. mitraljeza, automat, 5 pištolja i dosta drugog oružja, municije i opreme. Brigada je imala 1 poginulog i 2 ranjena borca.

⚔️ 8. 12. 1944. Na položaju Zlatarsko brdo - s. Halinovići (kod Sjenice) jedinice 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napale na oko 800 nemačkih vojnika i uspele da zauzmu deo neprijateljskog položaja. U toj borbi neprijatelj je imao oko 60 mrtvih i ranjenih, a zaplenjena su: 2 p. mitraljeza, 4 automata, 3 pištolja i dosta drugog materijala. Brigada je imala 2, poginula i 7 ranjenih boraca.

⚔️ 13. 12. 1944. Na položaju s Halinovići - Zlatarsko brdo - s. D. Goračići (kod Sjenice) jedinice 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ izvršile neuspeo napad na nemačke snage. Neprijatelj je imao 45 mrtvih i više ranjenih, a jedinice NOVJ - 2 poginula i 6 ranjenih boraca. Zaplenjen je mitraljez, p. mitraljez, pištolj i 3.000 metaka.

⚔️ 25. 12. 1944. Kod s. Rutoša (blizu Priboja), posle dvodnevnih borbi protiv dva nemačka bataljona, jedinice 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ odbacile neprijatelja ka Priboju, nanevši mu gubitke od 75 mrtvih i ranjenih. Brigada je imala 3 poginula i 5 ranjenih boraca.

⚔️ 2. 1. 1945. U blizini s. Jabuke i Savinog lakta (kod Prijepolja) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ vodila borbu protit delova nemačke 22. pešadijske divizije koji su pokušali da od Prijepolja prodru ka Pljevljima. Poginulo je 60 nemačkih vojnika. Zaplenjeno: mitraljez, 5 p. mitraljeza i 2 minobacača.

⚔️ 10. 1. 1945. Posle trodnevnih borbi protiv zaštitnica nemačkog 21. armijskog korpusa jedinice 37. udarne divizije NOVJ oslobodile Prijepolje. Neprijatelj je imao preko 100 vojnika izbačenih iz stroja, a jedinice 37. divizije - 5 mrtvih i 20 ranjenih.

⚔️ 12. 1. 1945. Goneći zaštitnicu nemačkog 21. armijskog korpusa i četnike dolinom r. Lima jedinice 37. udarne divizije NOVJ oslobodile Priboj.

⚔️ 25. 1. 1945. Jedinice 37. udarne divizije 2. udarnog korpusa NOVJ izvršile napad na nemačke jedinice u rejonu Višegrada. Napad nije uspeo zbog jakog otpora neprijatelja. Gubici jedinica 37. divizije NOVJ: 10 mrtvih i 11 ranjenih.

⚔️ 13. 2. 1945. Na liniji Klepanovac-Baba-Brdo (kod Gorazda) delovi nemačke 181. pešadijske divizije napali na 3. proletersku (sandžačku) udarnu brigadu 37. udarne divizije NOVJ. Posle uporne borbe neprijatelj je, uz osetne gubitke, odbačen prema Gorazdu.

⚔️ 15. 2. 1945. Peta udarna brigada 37. udarne divizije 2. udarnog korpusa NOVJ i jedinice albanske 6. divizije, posle žestoke dvadesetočasovne borbe odbacile nemačke snage na levu obalu r. Drine i zauzele Višegrad. Neprijatelju su naneseni osetni gubici u ljudstvu i materijalu.

⚔️ 18. 2. 1945. U dolini r. Drine (između Višegrada i s. Ustiprače) 37. udarna divizija 2. udarnog korpusa NOVJ izvršila opšti napad na nemačku 181. i delove 297. pešadijske divizije. Posle petodnevnih oštrih borbi ona nije uspela da odbaci neprijatelja zbog jakih utvrđenja, ali mu je nanela osetne gubitke u ljudstvu i materijalu.

Hronološki zapisi se učitavaju...