3. proleterska (sandžačka) udarna brigada

⚔️ 5. 6. 1942. U rejonu s. Šćepan-Polja, po odluci vrhovnog komandanta NOP i DV Jugoslavije Josipa Broza Tita, a pod neposrednim rukovodstvom člana VŠ Aleksandra Rankovića, formirana 3. proleterska (sandžačka) NOU brigada od 1. zlatarskog, 2. i 5. pljevaljskog, 3. bjelopoljsko-mileševskog i 4. bjelopoljskog bataljona.

⚔️ 24. 6. 1942. Otpočeo pohod grupe proleterskih udarnih brigada za Bosansku krajinu. Brigade su nastupale iz rejona s. Vrbnica - s. Grendići (na pl. Zelengori), u dve kolone: desna (2. proleterska i 4. proleterska (crnogorska) NOU brigada) opštim pravcem Kalinovik - pl. Treskavica - Kreševo - G. i D. Vakuf - Kupres, i leva (1. proleterska i 3. proleterska (sandžačka) NOU brigada) opštim pravcem Kalinovik - pl. Treskavica - pl. Bjelašnica - Konjic - Prozor - Livno - pl. Cincar, sa zadatkom da na svojim pravcima nastupanja ruše komunikacije i oslobađaju naselja.

⚔️ 30. 6. 1942. Vrhovni komandant NOP i DV Jugoslavije Josip Broz Tito izdao naređenje za formiranje manevarske grupe od 1. i 3. proleterske NOU brigade, pod neposrednom komandom VŠ, sa zadatkom da energičnim i brzim dejstvom likvidira ustaška uporišta u selima od s. Rakitnice do s. Umoljana.

⚔️ 13. 7. 1942. Ojačana 3. proleterska NOU brigada razbila posadu od tri čete ustaša i zauzela Prozor.

⚔️ 24. 7. 1942. Delovi 3. proleterske NOU brigade i partizanski bataljon -Vojin Zirojević- posle kraće borbe zauzeli Šujicu.

⚔️ 1. 8. 1942. U noćnom napadu uoči ovog dana 2. proleterska NOU brigada, jedan bataljon 3. proleterske NOU brigade i delovi 3, krajiškog NOP odreda i bataljona -Vojin Zirojević- zauzeli s. Zlosela i visove oko Kupresa a zatim upali u Kupres, ali ga zbog snažnog otpora ustaške i milicijske posade i slabog sadejstva, nisu zauzeli.

⚔️ 1. 8. 1942. Delovi 1. i 3. proleterske NOU brigade zauzeli Duvno i Šujicu savladavši manji otpor u Duvnu. Ustaško-domobranske posade su se povukle u Kupres. U borbi sa ustašama kod s. Malovana je poginuo komandir 3. čete 1. bataljona 3. proleterske NOU brigade Živko Ljujić, narodni heroj.

⚔️ 4. 8. 1942. Delovi 1. i 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade i 5. krajiškog NOP odreda i bataljon -Vojin Zirojević- (svega 10 bataljona), pod neposrednim rukovodstvom VŠ NOP i DV Jugoslavije, u noćnom napadu zauzeli Livno. Posada oko dva bataljona (900) domobrana i ustaša - uglavnom je zarobljena i delom uništena. Poslednja grupe čije su jezgro sačinjavali naoružani službenici nemačkog preduzeća -Lajhtmetal- i 2. četa 20. ustaškog bataljona, uništena je tek 7. avgusta. Pri njenom uništenju je poginuo komandant 1. bataljona 3. proleterske NOU brigade Momir Pucarević, narodni heroj.

⚔️ 11. 8. 1942. Druga i 4. proleterska NOU brigada, 10. hercegovačka NOU brigada i delovi 3. proleterske NOU brigade i 3. krajiškog NOP odreda izvršili napad na utvrđeni garnizon Kupres (1500 ustaša Crne legije i mesnih milicionera sa baterijom topova i oklopnim automobilom). Iako su dve čete bile prodrle u grad, neprijatelj je protivnapadom, uz znatne obostrane gubitke, odbacio partizanske snage na polazne položaje.

⚔️ 13. 8. 1942. Druga proleterska, 1. krajiška, 2. bataljon 3. sandžačke, 4. crnogorska i 10. hercegovačka NOU brigada i delovi 3. krajiškog NOP odreda, pod komandom Operativnog štaba kupreških snaga, ponovili napad na Kupres. Frontalni juriš je zaustavljen pred rovovima na ivici grada. Uporni neprijatelj prvo je izbacio iz grada uklinjene delove 1. krajiške i 4. crnogorske NOU brigade, a zatim odbacio i sve ostale snage. U napadima na Kupres (11-14. avgusta) naše jedinice su imale 141 ranjenog i 97 mrtvih boraca, među kojima je sedam narodnih heroja: Špiro Mugoša, zamenik komandanta 4. crnogorske NOU brigade, Dušan Metlić i Simo Šolaja, komandanti 1. i 2. bataljona 3. krajiškog NOP odreda, Mašo Brguljan i Sekula Popović, politički komesari četa, Jelica Mašković Jeja, desetar, i Đuro Petrović, puškomitraljezac - svi iz 4. crnogorske NOU brigade. Gubici neprijatelja su bili 72 mrtva i 115 ranjenih.

⚔️ 18. 9. 1942. Operativni štab NOP i DV za Bos. krajinu, 1. i 2. krajiškom i 2. proleterskom NOU brigadom i delovima 3. sandžačke i 4. crnogorske NOU brigade i 6. krajiškog NOP odreda, otpočeo protivudar (na Manjači) na nemačku pukovsku borbenu grupu -Vedel-. Prodorom 3. krajiške NOU brigade od Ključa prema Bronzanom Majdanu borbena grupa -Vedel- se povukla na prilaze Banje Luke kod s. Han-Kola.

⚔️ 2. 10. 1942. U s. Trnovu (kod Mrkonjić-Grada) četnici uhvatili na prevaru, a potom zaklali i bacili u Grujiča jamu na Baraćkom brdu komandanta brigade, zamenika političkog komesara brigade i komandanta 4. bataljona 3. sandžačke NOU brigade Vladimira Kneževića, Rifata Burdžovića i Tomaša Žižića, narodne heroje.

⚔️ 4. 10. 1942. Delovi nemačke 714. i 718. pešadijske divizije, nastupajući od Mrkonjić-Grada i D. Vakufa, zauzeli Jajce. Delovi 4. crnogorske i 3. sandžačke NOU brigade i 3. krajiškog NOP odreda blagovremeno su evakuisali pozadinske ustanove i uništili fabriku karbida i druge važne objekte.

⚔️ 10. 10. 1942. Vrhovni komandant NOP i DV Jugoslavije Josip Broz Tito naredio da se od 3. sandžačke i 4. crnogorske NOU brigade formira udarna grupa za zaštitu pravca Mrkonjić-Grad-Mliništa, razoružavanje četničkih elemenata i politički rad na terena, a od 2. proleterske i 2. dalmatinske NOU brigade formira udarna grupa za zaštitu pravaca Bos. Grahovo - Drvar i Bos. Grahovo - Peulje - Livanjsko polje.

⚔️ 12. 10. 1942. Grupa brigada (2. proleterska, 3. sandžačka i 4. crnogorska NOU) zauzela Mrkonjić-Grad iz koga se nemačka borbena grupa -Tomas- povukla u s. Sitnicu. Ostavljeni delovi četnika i domobrana lako su razbijeni.

⚔️ 21. 10. 1942. Glavnina nemačke 718. pešadijske divizije, ojačana ustaško-domobranskim snagama (devet pešadijskih bataljona, 4 artiljerijska diviziona i jedan oklopni bataljon), i nemačko-domobransko-četnička borbena grupa -Tomas-, jačine oko dva bataljona, otpočela jedanaestodnevnu drugu jajačku operaciju (-Jajce II-) za razbijanje partizanskih jedinica u Janju i Pljevi, deo nemačko-italijanske protivofanzive (ciklusa operacija -Dinara-), Treća sandžačka NOU brigada i 3. krajiški NOP odred izvukli su se na greben Vitoroga bez većih gubitaka. Nemački vojnici su opljačkali i spalili sva napuštena sela i na najsvirepiji način pobili deo stanovništva, koje je, ostalo kod kuća.

⚔️ 26. 10. 1942. Preko s. Jezera nemačka pukovska borbena grupa -Šušnig- 718. pešadijske divizije prodrla u Mrkonjić-Grad. Manji delovi 3. sandžačke NOU brigade povukli su se na jugozapad. Nemačke vlasti su u gradu pohapsile 273 lica koja su sproveli u Jajce.

⚔️ 1. 11. 1942. Naredbom Vrhovnog komandanta NOP i DV Jugoslavije Josipa Broza Tita formirana 1. proleterska udarna divizija NOVJ sastava: 1. proleterska NOU, 3. proleterska (sandžačka) NOU i 3. krajiška NOU brigada.

⚔️ 1. 12. 1942. Treća udarna divizija NOVJ, ojačana 3. proleterskom NOU brigadom i delovima 3. krajiškog NOP odreda, pri napadu na železničku prugu Turbe - D. Vakuf, naišla na nemačku 718. pešadijsku diviziju (bez dva bataljona), ojačanu delovima ustaške 5. brigade i domobranskog 9. i 15. pešadijskog puka, u razvoju za napad prema Jajcu. Posle žestokog susretnog boja s nadmoćnim neprijateljem 3. udarna divizija NOVJ je vodila odbrambene borbe sve do 6. decembra kada je neprijatelj, zauzeo Jajce. U tim borbama je, pored ostalih, poginuo komandant 1. dalmatinske NOU brigade Marijan Bilić, narodni heroj.

⚔️ 10. 12. 1942. Treća proleterska udarna brigada 1. proleterske udarne divizije NOVJ, gotovo bez otpora, zauzela Kotor-Varoš. Glavnina mesnog dopunskog domobranskog bataljona predala se.

⚔️ 2. 1. 1943. Na prostoriji s. Lišnja -- s. Dubrava - s. Crni Vrh - s. Devetina nemačke jedinice, ustaše i četnici iz Banje Luke i Prnjavora napali delove 1. proleterske udarne i 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ. Posle četvorodnevnih borbi, u kojima je imao 11 mrtvih i 27 ranjenih, neprijatelj je obustavio napad i povukao se u polazne garnizone, pošto je opljačkao i opustošio više sela. 

⚔️ 14. 1. 1943. Sela: Mehovce, Popovac, Lipovac, Crni Vrh, Junge, Štrbe, Opsječko i Kneževiće (kod Banje Luke) očistila od četnika 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 1. proleterske udarne divizije.

⚔️ 22. 2. 1943. U rejonu Brvačke planine (kod Konjica) italijanske, ustaške i četničke snage, nastupajući iz Konjica u više kolona, napale delove 3. proleterske udarne (sandžačke) brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ i posle žestoke borbe potisle ih prema Crvenim stijenama. Neprijatelj je imao preko 20 mrtvih i ranjenih, a 3. proleterska NOU (sandžačka) brigada 1 mrtvog, 3 ranjena i 2 nestala.

⚔️ 22. 4. 1943. U s. Kruševu (kod Pljevalja) 2. bataljon 3. krajiške NOU brigade u sadejstvu sa 3. proleterskom (sandžačkom) udarnom brigadom 1. proleterske udarne divizije NOVJ razbio italijanske i četničke snage.

⚔️ 26. 4. 1943. U rejonu s. Krupice - s. Kotlajići - s. Premćani (kod Pljevalja) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 1. proleterske udarne divizije NOVJ napala i razbila jedinice četničkog Drinskog i Mileševskog korpusa, koje su se povukle ka Pavlovom brdu uz gubitke od 20 mrtvih i 5 zarobljenih.

⚔️ 27. 5. 1943. Kod s. Đurđevića Tare (blizu Žabljaka) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 1. proleterske udarne divizije NOVJ prešla r. Taru, porušila most i delom snaga posela levu obalu reke a drugim delom se orijentisala prema pl. Sinjajevini.

⚔️ 28. 5. 1943. Na Krnovskoj glavici, Ostrvici i Komanđirovom brdu (na pravcu Nikšić-Šavnik) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ vodila žestoke ođbrambene borbe protiv 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i delova italijanske divizije -Ferara-, a potom se, 30. maja, prebacila na desnu obalu r. Komarnice, gde se povezala sa 1. dalmatinskom udarnom brigadom i 3. proleterskom (sandžačkom) udarnom brigadom 1. proleterske udarne divizije NOVJ.

⚔️ 30. 5. 1943. Nemačka divizijska borbena grupa -Ludviger- (724. puk 104. lovačke divizije, bugarski 61. i 63. puk) izbila na r. Taru i proširila front do s. Bistrice (kod Mojkovca). Povukavši se pred nadmoćnim neprijateljem, 3. proleterska (sandžačka) NOU brigada je organizovala odbranu na liniji s. Razvršje - s. Pitomine - s. Tepca (kod Žabljaka) da bi obezbedila snage Glavne operativne grupe VŠ NOV i POJ sa pravca koji preko Durmitora izvode ka r. Pivi i Pivskoj planini.

⚔️ 13. 6. 1943. U rejonu s. Tjentišta r. Sutjesku forsirala glavnina 3. udarne divizije NOVJ (3. proleterska (Sandžačka), 5. crnogorska udarna bez 1. bataljona, 2. bataljon 1, dalmatinske i Mostarski bataljon 10. hercegovačke NOU brigade, ukupno 1.500-1.800 boraca) sa oko 700 teških ranjenika Centralne bolnice VŠ NOV i POJ. Svi pokušaji ove divizije da u toku dana proširi mostobran ostali su bez uspeha zbog višestruke nadmoćnosti neprijatelja, uprkos obostrano vrlo visokim gubicima. Više nego prepolovljene, jedinice su se sledeća dva dana, po delovima i grupicama, probile prema Zelengori, Sandžaku i Borču, dok su nemačke jedinice poubijale najveći broj ranjenika, bolesnika i sanitetskog osoblja. Poginulo je i jedanaest narodnih heroja: legendarni komandant Sava Kovačević, njegov kurir Veselin Đurović Aga i obaveštajni oficir 3. udarne divizije NOVJ Dušan Bojović, zamenik komandanta 3. proleterske NOU brigade Momčilo Stanojević; politički komesari 2. i 3. bataljona Stevo Baljević i Nikola Lješković, referent saniteta brigade Marko Baletić, komandiri četa Veljko Aleksić i Bajo Prelević, svi iz 5. Crnogorske NOU brigade; komandir čete Mostarskog bataljona 10. hercegovačke NOU brigade Šefik Obad i pomoćnik političkog komesara čete u 1. proleterskoj NOU brigadi, teški ranjenik, Hamid Baširević.

⚔️ 14. 6. 1943. U rejonu katuna Lučke i Vrbničke kolibe (na pl. Zelengori) prikupila se glavnina razbijene 3. udarne divizije NOVJ (Štab divizije, 1. dalmatinska NOU brigada bez 2. bataljona, 5. crnogorska NOU brigada bez dva bataljona i 5. bataljon 3. proleterske NOU brigade, divizijska baterija i nekoliko stotina pokretnih ranjenika i tifusara iz Centralne bolnice VŠ NOV i POJ). Divizija je zatim, izvršivši reorganizaciju, nastavila pokret i posle sedam dana na Romaniji ušla u sastav Glavne operativne grupe VŠ NOV i POJ. Ostale jedinice su se probile u dva pravca: glavnina 3. proleterske NOU brigade na Vučevo, a odatle preko Pive i Tare u Sandžak; nekoliko stotina boraca i ranjenika, čiju su većinu sačinjavali Mostarski bataljon 10. hercegovačke NOU brigade i 2. bataljon 1. dalmatinske NOU brigade, preko Maglića u s. Izgore.

⚔️ 17. 6. 1943. Glavnine 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade i 5. crnogorske NOU brigade koje nisu uspele da se, za Glavnom operativnom grupom VŠ probiju u istočnu Bosnu, probili su se sa r. Sutjeske, po grupama, na teritoriju Crne Gore i Sandžaka.

⚔️ 8. 8. 1943. Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito naredio Štabu 2. proleterske udarne divizije NOVJ da svoja dejstva usmeri u pravcu Foče, Sandžaka i Crne Gore sa zadatkom da na toj prostoriji likvidira četnike, reorganizuje 3. proletersku (sandžačku) NOU brigadu, prikupi delove 5. crnogorske NOU brigade, vrši mobilizaciju, formira 2. korpus NOVJ i vojnički se pripremi za događaje u slučaju brze kapitulacije fašističke Italije.

⚔️ 21. 8. 1943. Oblasni komitet KPJ za Sandžak izvestio CK KPJ da je formiran Operativni štab za rukovođenje delovima 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade koji su se vratili sa r. Sutjeske i da je proširena plenarna sednica Komiteta postavila kao osnovni zadatak: učvršćenje i proširenje organizacija KPJ.

⚔️ 0. 9. 1943. Kod Prijepolja u borbi protiv četnika poginuo zamenik političkog komesara 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade Gojko Drulović, narodni heroj.

⚔️ 12. 9. 1943. Štab 2. proleterske udarne divizije NOVJ, sa svojom 2. proleterskom NOU brigadom, krenuo iz rejona Kalinovika, preko Pljevalja, u Sandžak, da po naređenju Štaba 2. udarnog korpusa NOVJ reorganizuje 3. proletersku (sandžačku) NOU brigadu i tamo nastavi dejstva protiv neprijatelja.

⚔️ 26. 9. 1943. Druga proleterska udarna i 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 2. proleterske udarne divizije NOVJ zauzele Prijepolje. Zarobljeno je 98 italijanskih vojnika, dok su se četnici Grupe limsko-sandžačkih odreda razbežali.

⚔️ 30. 9. 1943. Četničke brigade 1. i 2. beranska, Kolašinska, Jurišna i Andrijevička otpočele napad sa pravca s. Mateševa na 4. proletersku NOU brigadu i 2. bataljon 83. puka italijanske partizanske divizije -Venecija- u Kolašinu. Hitno prebačeni iz Mojkovca, delovi 2. dalmatinske NOU i 2. proleterske NOU brigade, uz sadejstvo Vasojevićkog partizanskog bataljona i Bjelopoljskog bataljona 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade, 4. oktobra su protivnapadom razbili četnike i odbacili ih ka s. Mateševu uz gubitke od oko 200 mrtvih i ranjenih. Za izvanrednu požrtvovanost u žestokim višednevnim borbama pri oslobođenju i odbrani Kolašina Vrhovni komandant je pohvalio 4. proletersku NOU brigadu i 2. bataljon 83. puka italijanske partizanske divizije -Venecija-.

⚔️ 29. 11. 1943. Jak neprijateljski garnizon Travnik (koji je branilo oko 2500 domobrana i ustaša sa bataljonom nemačke 369. legionarske divizije) napali 1. i 3. proleterska brigada 1. proleterske udarne divizije NOVJ i 4. bataljon 2. udarne brigade 6. divizije NOVJ. Zbog jakih utvrđenja, žilavog otpora neprijatelja i nedostatka teškog naoružanja napad je obustavljen. Gubici 1. i 3. proleterske NOU brigade: 22 mrtva i 53 ranjena.

⚔️ 13. 12. 1943. Dva bataljona (3. i 5. bataljon) 4. proleterske udarne brigade i 6. udarna crnogorska brigada 3. udarne divizije NOVJ, u sadejstvu sa delovima 3. proleterske (sandžačke) brigade, Komskog i Bjelopoljskog NOP odreda, u trodnevnim borbama u rejonu s. Pavino Polje - s. Kovren (kod Bijelog Polja) razbili delove nemačke 1. brdske divizije, četnike i muslimansku miliciju. Poginulo je oko 70 četnika i milicionera i 20 nemačkih vojnika i ranjen ih je veći broj, dok su jedinice NOVJ imale 6 mrtvih i 16 ranjenih. Zaplenjeno je 50 pušaka i veća količina municije i drugog ratnog materijala.

⚔️ 21. 12. 1943. Delovi 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade razbili četnike i ovladali rejonom s. Kosanice i s. Mataruga (kod Pljevalja), zarobivši 44 četnika i zaplenivši 4 mitraljeza i 1 bacač.

⚔️ 27. 12. 1943. U blizini s. Potpeča delovi 2. bataljona 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade razbili nemačku kolonu jačine oko 200 vojnika, nanevši joj gubitke od 20 mrtvih i odbacivši je prema Pljevljima.

⚔️ 31. 12. 1943. Na liniji s. Kozice - s. Vrulja - s. Lijeske delovi 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade odbili nemačko-četnički napad iz Pljevalja.

⚔️ 4. 1. 1944. Jedinice 3. proleterske (sandžačke) i 4. sandžačke NOU brigade odbacile nemačke vojnike i četnike u Pljevlja. Neprijatelj je imao 31 vojnika izbačenog iz stroja. Gubici jedinica NOVJ: 3 mrtva i jedan ranjen borac.

⚔️ 4. 1. 1944. U rejonu s. Vlaka - Kamena gora (kod Pljevalja) oko 600 nemačkih vojnika, četnika i pripadnika muslimanske milicije napalo delove 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade. Pred nadmoćnim neprijateljem delovi 3. brigade su se povukli na položaje u rejonu s. Vrulja - s. Kozice. Gubici neprijatelja: oko 30 vojnika izbačenih iz stroja. Brigada je imala 3 mrtva i 3 ranjena borca.

⚔️ 6. 1. 1944. U rejonu Pljevalja nemački vojnici i muslimanska milicija sukobili se sa delovima 3. proleterske (sandžačke) i 4. sandžačke NOU brigade. Neprijateljski gubici su nepoznati, dok su gubici 3. i 4. brigade bili 10 ranjenih boraca.

⚔️ 8. 1. 1944. VŠ NOV i POJ naredio Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ da na sektor 2. proleterske udarne divizije odmah uputi 3. proletersku (sandžačku) udarnu ili 4. proletersku NOU brigadu. Što se tiče 1. južnomoravske NO brigade, ona još ne može ući u sastav 2. proleterske udarne divizije.

⚔️ 8. 1. 1944. Na području Mataruge - Meljak - Čajniče delovi 3. proleterske (sandžačke) i 4. sandžačke NOU brigade napali nemačke vojnike i četnike. Borbe su trajale, s prekidima, do 13. januara. Neprijatelj je imao 45 mrtvih i 53 ranjena vojnika, a brigade - 2 mrtva i 6 ranjenih boraca.

⚔️ 12. 1. 1944. Dva bataljona 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade razbili četnike u selima Otilovićima i Vijencu (kod Pljevalja).

⚔️ 15. 1. 1944. U rejonu s. Vukovo Brdo - s. Strmećica (kod Pljevalja) oko 1300 nemačkih vojnika, četnika i pripadnika muslimanske milicije napali delove 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade i odbacili ih na položaje s. Kozice - s. Breza, nanevši im gubitke od 1 mrtvog i 7 ranjenih boraca. Neprijatelj je imao oko 20 vojnika izbačenih iz stroja.

⚔️ 21. 1. 1944. VŠ NOV i POJ uputio depešu Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ: formirati Štab primorske operativne grupe, u čiji će sastav ući 6. crnogorska NOU brigada, 2. dalmatinska NOU brigada i jedna novoformirana jedinica na sektoru Crmnice i Paštrovića; izveštava da će narediti popunu grupe ljudstvom iz Dalmacije; u 3. udarnoj diviziji NOVJ ostaju 5. i 7. crnogorska NOU brigada i 3. proleterska (sandžačka) NOU brigada kao i odredi na sektoru Nikšića; 2. proletersku udarnu diviziju NOVJ dovesti u dolinu r. Lima u čijem sastavu ostaju 2. proleterska udarna i 4. proleterska NOU brigada i 1. južnomoravska NO brigada; organizovati vojnopozadinsku vlast na celoj teritoriji; sve ove zadatke sprovesti energično i brzo; eventualni napad i zauzeće Nikšića bilo bi korisno.

⚔️ 23. 1. 1944. U s. Ljuće (kod Pljevalja) delovi 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade i 4. sandžačke brigade GŠ NOV i PO za Sandžak napali na oko 200 četnika, ali zbog zakašnjenja delova 4. brigade napad nije uspeo. Treća brigada je imala 4 ranjena i 2 nestala borca.

⚔️ 30. 1. 1944. VŠ NOV i POJ naredio depešom, preko Štaba 2. udarnog korpusa, da komandant 5. udarne divizije NOVJ privremeno preuzme komandu i nad 2. proleterskom udarnom divizijom. One treba da se prikupe u rejonu Čajniče-Goražde i pripreme za napad na četničke snage. Ako se prebace preko Lima, s njima će sadejstvovati 3. proleterska (sandžačka) NOU brigada.

⚔️ 31. 1. 1944. Odlukom VŠ NOV i POJ 4. proleterska udarna brigada izašla iz sastava 3. udarne divizije NOVJ i uključila se u sastav 2. proleterske udarne divizije NOVJ, a 3. proleterska (sandžačka) brigada - iz sastava 2. proleterske udarne divizije u sastav 3. udarne divizije.

⚔️ 31. 1. 1944. U s. Komaranima (kod Brodareva) jedan bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napao na oko 300-350 četnika i muslimanskih milicionera i posle sedmočasovne borbe razbio ih i proterao ka Brodarevu. Neprijatelj je imao 42 mrtva i više ranjenih.

⚔️ 4. 3. 1944. U Sandžaku, po naređenju VŠ NOV i POJ, od 3. proleterske (sandžačke) udarne, 4. sandžačke i 8. crnogorske udarne brigade formirana 37. udarna divizija NOVJ.

⚔️ 23. 3. 1944. Dva bataljona 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ iz zasede napala kod s. Jabuke nemačku auto-kolonu od 14 kamiona koja je išla iz Pljevalja u pravcu Prijepolja. U borbi, koja je vođena skoro ceo dan, neprijatelj je uspeo da se probije ka Prijepolju, uz gubitke od 43 vojnika izbačena iz stroja, a zarobljeni su 1 nemački vojnik i 1 četnik. Zaplenjeno je 13 pušaka, 4 pištolja i razna druga oprema. Bataljoni su imali 2 mrtva i 9 ranjenih boraca.

⚔️ 27. 4. 1944. U rejonu s. Kovrena, jedinice 3. proleterske (sandžačke) brigade 37. udarne divizije NOVJ razbile nemačko-četničku kolonu. Neprijatelj je imao oko 30 vojnika izbačenih iz stroja.

⚔️ 1. 5. 1944. Tri bataljona četničke Pljevaljske brigade napala 2. bataljon i komoru 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ u rejonu s. Kozice i s. Vukovog Brda (blizu Pljevalja). Bataljon je protivnapadom odbio napad četnika i proterao ih u pravcu s. Mataruga. U borbi je poginulo 6 i ranjeno 14 četnika. Bataljon NOVJ imao je 3 mrtva i 2 ranjena borca.

⚔️ 2. 5. 1944. U rejonu s. Vukovog Brda i s. Breze (blizu Pljevalja) jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ izvršile snažan napad na četničku Mileševsku brigadu i jedan bataljon četničke Pljevaljske brigade - ukupne jačine oko 600 ljudi. Posle nekoliko časova borbe one su četnike razbile i naterale da se, u neredu i panici, povuku u pravcu s. Otiloviča i Pljevalja, uz gubitke 62 poginula, 30 ranjenih i 4 zarobljena. Zaplenjeno je: 2 p. mitraljeza, 3 konja, nešto municije i druga oprema. Proleterska brigada je imala 1 mrtvog i 2 ranjena borca.

⚔️ 7. 5. 1944. Otpočele dvodnevne borbe 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ protiv nemacicih snaga, četnika i muslimanske milicije na Kamenoj gori (blizu Pljevalja). Neprijatelj je odbačen u pravcu s. Jabuke, uz gubitke od 8 mrtvih i 12 ranjenih. Brigada je imala 5 mrtvih i 28 ranjenih.

⚔️ 17. 6. 1944. U rejonu Mijajlovice 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala nemačke snage i porušila komunikaciju Pljevlja-Prijepolje, a 4. sandžačka brigada iste divizije vršila jak pritisak na Prijepolje. Uništeno je 6 kamiona.

⚔️ 4. 8. 1944. Na liniji s. Komarani - s. Vilovi - s. Akmačići (kod Nove Varoši) jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ izvršile napad na oko 500 četnika Mileševskog korpusa i odbacile ih preko r. Uvca ka s. Štitkovu. Neprijatelj je imao 5 mrtvih, 8 ranjenih i 3 zarobljena. Zaplenjen je 1 p. mitraljez. Brigada je imala 3 ranjena borca.

⚔️ 6. 8. 1944. Kod s. Štitkova i s. Trudova (blizu Kokinog Broda) tri bataljona 3, proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napala na oko 750 četnika i odbacila ih ka pl. Javoru. Neprijatelj je imao 4 mrtva, nekoliko ranjenih i 6 zarobljenih.

⚔️ 20. 8. 1944. Na položaju između s. Čelice i s. Bistrice (kod Nove Varoši) 1. i 4. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ odbili napad nemačkih vojnika i naneli im gubitke od 5 mrtvih.

⚔️ 22. 8. 1944. Na položaju kod s. Cigle i s. Jablanice (blizu Priboja) jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ napale četničku Zlatiborsku brigadu i, posle kraće borbe, odbacile je ka Priboju. Neprijatelj je imao 3 mrtva i nekoliko ranjenih, a jedinice NOVJ - 1 poginulog i 1 ranjenog borca.

⚔️ 25. 8. 1944. Posle dvodnevnih borbi na položaju Gumnište - Kljinačka glava - Bijela glava - Šanac - Kik (kod Priboja) 8. crnogorska udarna brigada i jedan bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ odbili napad oko 2.000 nemačkih vojnika i četnika s komunikacije Priboj - s. Dobrun. Neprijatelj je imao oko 100 izbačenih iz stroja. Pored ostalog, zaplenjen je i 1 top. Jedinice 37. divizije su imale 6 mrtvih i 6 ranjenih boraca.

⚔️ 25. 8. 1944. Između s. Mokre Gore i s. Vardišta (kod Titovog Užica) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada (bez jednog bataljona) 37. udarne divizije NOVJ srušila nekoliko mostova i oštetila nekoliko tunela, a zatim se povukla u s. Ribnicu.

⚔️ 30. 8. 1944. Na položajima s. Burađa - s. Ojkovica (kod Nove Varoši) 1, 2. i 3. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade i 4. bataljon 4. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ izvršili napad na oko 500 vojnika nemačke legije -Krempler- i, posle kraće borbe, odbacili ih prema s. Amzicima. Neprijatelj je imao oko 100 mrtvih i ranjenih, a jedinice 37. divizije - 3 poginula i 26 ranjenih boraca.

⚔️ 5. 9. 1944. Posle višečasovne borbe protiv četnika i oko 300 nemačkih vojnika i 400 pripadnika nemačke legije -Krempler-, 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ zauzela Novu Varoš. Neprijatelj je imao 50 mrtvih i ranjenih i 10 zarobljenih. Pored ostalog, zaplenjeno je: 11 p. mitraljeza i mitraljeza i veći broj pušaka, 30.000 metaka, 30 telefona, 1 automobil, 1 motocikl i dosta drugog materijala. Brigada je imala 1 ranjenog borca.

⚔️ 9. 9. 1944. U s. Mokroj Gori (kod Titovog Užica) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala na oko 350 vojnika nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i po izvršenom zadatku se povukla na položaj M. Viogor - Osojnica - Hajdučki bor. Brigada je imala 4 mrtva i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 11. 9. 1944. Na položaju ž. st. Jatare - Brezovica - Šišatovac (kod Titovog Užica) 2, 3. i 4, bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, u borbi do kasno u noć, odbili napad oko 2.000 vojnika nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i odbacili ih prema s. Mokroj Gori. Neprijatelj je imao oko 120 mrtvih i ranjenih, a 3. brigada 2 mrtva i 5 ranjenih boraca. Zaplenjeno je nekoliko hiljada metaka i 15 mazgi natovarenih materijalom.

⚔️ 14. 9. 1944. Na položaju Brezovica-Jatare-Lokva (kod Titovog Užica) oko 3.000 vojnika nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- napalo 3. proletersku (sandžačku) udarnu brigadu 37. udarne divizije NOVJ, uspevši da se od s. Mokre Gore probiju prema s. Kremnima. Brigada je imala 1 poginulog i 3 ranjena borca.

⚔️ 29. 9. 1944. Posle kraće borbe i. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne i 2. i 4, bataljon 5. sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ zauzeli Prijepolje, iz koga su se povukli četnici i muslimanska milicija. Na prostoriji s. Dušmanići - s. Bariče - s. Seljašnica - s. Jabuka 2, 3. i 4. bataljon 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade su dočekali neprijatelja i odbacili ga u Pljevlja. Jedinice NOVJ su imale samo 1 ranjenog, a neprijatelju su nanele gubitke od 50 mrtvih, 30 ranjenih i 8 zarobljenih i zaplenile p, mitraljez, 20 pušaka, 3 pištolja i dosta drugog materijala.

⚔️ 1. 10. 1944. Treća proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala Pljevlja, u kojima se nalazilo oko 2000 četnika. Posle kraće i oštre borbe grad je oslobođen a neprijatelj primoran da u paničnom bekstvu odstupi u pravcu s. Gotovuše i Jugoštice. Zaplenjena je veća količina artiljerijske i puščane municije, kao i druge ratne opreme. Brigada je imala 2 ranjena borca.

⚔️ 2. 10. 1944. Jedinice 1. i 3. proleterske udarne brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ, posle borbe protiv ojačanog bataljona nemačkog 5. policijskog puka i dve četničke brigade, oslobodile Ub. Neprijatelj se povukao ka s. Vreocima, s. Stepojevcu i Obrenovcu.

⚔️ 9. 10. 1944. Po naređenju Štaba 37. udarne divizije NOVJ formirani 2. i 3. sandžački NOP odred.

⚔️ 9. 10. 1944. Treća proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ zauzela Višegrad, koji su branili četnici. Ona je neprijatelju nanela gubitke od 265 mrtvih, zarobila bolnicu sa 3 lekara, zaplenila 4 minobacača, 9 mitraljeza, 3 p. mitraljeza i komoru od 65 konja i uništila kompoziciju od 50 vagona. Gubici 3. brigade: 15 boraca izbačenih iz stroja.

⚔️ 27. 10. 1944. U s. Miloševom Dolu i na pl. Jadovniku 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ i Zlatarski NOP odred vodili borbu protiv jedinica nemačke Grupe armija -E-, delova SDK i četnika koji su se probijali od Sjenice do Prijepolja. Posle oštre borbe neprijatelj se probio prema Prijepolju.

⚔️ 29. 10. 1944. Nemačke jedinice, snage SDK i četnici, odbacivši jedan bataljon 3. proleterske sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ iz s. Miloševog Dola, ušli u Prijepolje i izbili na desnu obalu r. Lima.

⚔️ 29. 10. 1944. Na prostoriji Gradina - s. Dušmanići - s. Zalug (kod Prijepolja) 2. bataljon 3. proleterske sandžačke udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ vodio borbu protiv oko 100 nemačkih vojnika i odbacio ih u Prijepolje. Zaplenjen je 1 minobacač, 10 pušaka i 10.000 metaka. Bataljon je imao 1 ranjenog borca.

⚔️ 1. 11. 1944. Na položaju Gradina - s. Dušmanići (kod Prijepolja) tri bataljona 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ i Mileševski NOP odred vodili borbu protiv oko 1.500 nemačkih vojnika koji su kod Prijepolja prešli na levu obalu r. Lima i izvršili napad. Posle duže borbe s nadmoćnim neprijateljem jedinice NOVJ povukle su se na položaj Ikonovac - Barice - Leskovac - s. Izbičanj, pretrpevši gubitke od 2 mrtva i 8 ranjenih boraca. Neprijatelj je imao više mrtvih i ranjenih.

⚔️ 4. 11. 1944. Na položaju Gradina - s. Izbičanj (kod Prijepolja) tri bataljona 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, Mileševski NOP odred i Sjenički NOP odred izvršili napad na oko 2.000 nemačkih vojnika i četnika. Posle oštre borbe neprijatelj odbačen u dolinu r. Lima, uz osetne gubitke u ljudstvu, a zaplenjeno je oko 100 pušaka, 6 p. mitraljeza. 3 minobacača i dosta drugog materijala. Gubici jedinica NOVJ: 3 mrtva i 16 ranjenih boraca.

⚔️ 8. 11. 1944. Savladavši otpor 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ, Borbena grupa -Šojerlen- nemačkog 91. armijskog korpusa, zajedno sa četnicima zauzela Pljevlja.

⚔️ 13. 11. 1944. U rejonu Pljevalja jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ vodile borbu protiv nemačkih i četničkih snaga koje su iz Pljevalja vršile napad u pravcu Ilina brda.

⚔️ 18. 11. 1944. Posle višečasovne borbe jedinice 3. proleterske (sandžačke) udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ oslobodile Pljevlja, u kojima se branilo oko 6000 četnika. Zaplenjeno je: 16 automatskih oruđa, 6 kamiona, 20 konja i druga ratna oprema. Prema nepotpunim podacima poginulo je oko 150 a ranjeno oko 200 četnika, dok je 3. brigada imala 9 poginulih i 18 ranjenih boraca.

⚔️ 25. 11. 1944. Treća proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ razbila, a delom i uništila, nemačku jedinicu jačine oko 600 vojnika na položajima Savin lakat - s. Seljašnica - s. Seljane (kod Prijepolja). Zaplenjeno je 30 p. mitraljeza, 8 topova, 15 kamiona, oko 30.000 metaka i dosta drugog materijala, dok je uništeno jedno skladište municije kao i veća količina sanitetskog materijala. Brigada je imala 8 mrtvih i 15 ranjenih boraca.

⚔️ 2. 1. 1945. U blizini s. Jabuke i Savinog lakta (kod Prijepolja) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ vodila borbu protit delova nemačke 22. pešadijske divizije koji su pokušali da od Prijepolja prodru ka Pljevljima. Poginulo je 60 nemačkih vojnika. Zaplenjeno: mitraljez, 5 p. mitraljeza i 2 minobacača.

⚔️ 13. 2. 1945. Na liniji Klepanovac-Baba-Brdo (kod Gorazda) delovi nemačke 181. pešadijske divizije napali na 3. proletersku (sandžačku) udarnu brigadu 37. udarne divizije NOVJ. Posle uporne borbe neprijatelj je, uz osetne gubitke, odbačen prema Gorazdu.

⚔️ 5. 3. 1945. U rejonu s. Čurovi - Senokos - s. Jabuka (kod Goražda) 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije NOVJ napala nemačke jedinice. Posle dvodnevne oštre borbe ona ih je odbacila prema Rogatici, nanevši im gubitke od 52 mrtva i oko 120 ranjenih. Gubici 3. brigade: 15 mrtvih i 23 ranjenih. Zaplenjeno: 100 pušaka i dosta druge ratne opreme.

⚔️ 12. 3. 1945. U rejonu s. Jelovici - s. Sajnovići - s. Čemanovići - Goleš 3. proleterska (sandžačka) udarna brigada 37. udarne divizije JA, posle oštre borbe, sprečila prodor nemačkih jedinica iz Sarajeva, nanevši im velike gubitke. Brigada je imala 10 mrtvih i 10 ranjenih.