Donji Vakuf u drugom svetskom ratu

⚔️ 21. 4. 1941. U Beču ministri inostranih poslova Nemačke i Italije otpočeli dvodnevni sastanak, na kome su, na osnovu Hitlerovih direktiva, definitivno utvrdili rasparčavanje Jugoslavije. Jugoslovensku državnu teritoriju su podelili demarkacionom linijom na dva osnovna dela: nemačko i italijansko interesno područje, s tim što su izvesne teritorije prepustili svojim satelitima Mađarskoj i Bugarskoj. Demarkaciona linija se, uglavnom, posle manjih izmena, protezala linijom Vrh - Lične - Ježica - Litija - Cerklje - Samobor - Petrinja - Glina - Bos. Novi - Sanski Most - Mrkonjić-Grad - D. Vakuf - juž. od Sarajeva - Ustiprača - Priboj - juž. od Novog Pazara - Orlova čuka - Šar-planina - ist. od Kičeva - Ohridsko jezero - Prespansko jezero.

⚔️ 2. 8. 1941. Kod s. Dobanovaca grupa ustanika iz Janja uništila voz i porušila železničku prugu D. Vakuf - Jajce.

⚔️ 21. 11. 1941. Dva bataljona 3. krajiškog NOP odreda upali u D. Vakuf (na levoj obali Vrbasa), razbili po jednu četu 26. pešadijskog puka italijanske divizije -Bergamo- i domobranskog 9. pešadijskog puka i spalili dve pilane, jednu železničku kompoziciju i tri motorna vozila. Zbog intervencije iz Bugojna mesto nije zauzeto.

⚔️ 12. 12. 1941. Delovi 1. bataljona 3. krajiškog NOP odreda zauzeli i spalili ž. st. Bravnice (na pruzi Jajce - D. Vakuf) a domobransku posadu zarobili.

⚔️ 5. 1. 1942. Delovi 3. krajiškog NOP odreda zauzeli i spalili ž. st. Komar (na pruzi Travnik - D. Vakuf).

⚔️ 24. 6. 1942. Otpočeo pohod grupe proleterskih udarnih brigada za Bosansku krajinu. Brigade su nastupale iz rejona s. Vrbnica - s. Grendići (na pl. Zelengori), u dve kolone: desna (2. proleterska i 4. proleterska (crnogorska) NOU brigada) opštim pravcem Kalinovik - pl. Treskavica - Kreševo - G. i D. Vakuf - Kupres, i leva (1. proleterska i 3. proleterska (sandžačka) NOU brigada) opštim pravcem Kalinovik - pl. Treskavica - pl. Bjelašnica - Konjic - Prozor - Livno - pl. Cincar, sa zadatkom da na svojim pravcima nastupanja ruše komunikacije i oslobađaju naselja.

⚔️ 30. 6. 1942. Dva ustaška bataljona, glavnina jednog domobranskog pešadijskog puka i delovi četničkog odreda -Kočić- preduzeli iz Kupresa, Jajca, D. Vakufa i Mrkonjić-Grada jednovremeni napad na 3. krajiški NOP odred, ali je ovaj, ojačan Udarnim bataljonom 5. krajiškog NOP odreda, slomio napad tri napadne kolone (od njih sedam), pa je napad obustavljen.

⚔️ 14. 7. 1942. Treći bataljon 2. i delovi 1. proleterske NOU brigade napali ž. st. Oborce (na pruzi Travnik - D. Vakuf). Napadnutim domobranima polučeti pristigao je u pomoć 1. bataljon domobranskog 5. pešadijskog puka, zbog čega napad nije uspeo, U borbi je poginuo komandant 3. bataljona 2. proleterske NOU brigade Dušan Dugalić, narodni heroj.

⚔️ 15. 7. 1942. Druga proleterska NOU brigada pregazila r. Vrbas kod ž. st. Barica (nizvodno od D. Vakufa) i uhvatila vezu sa 3. krajiškim NOP odredom. Time su se spojile jedinice Grupe proleterskih udarnih brigada sa krajiškim jedinicama.

⚔️ 16. 7. 1942. Delovi ustaške Crne legije, koji su se probijali iz D. Vakufa u blokirani garnizon Bugojno, odbacili 3. bataljon 2. proleterske NOU brigade iz s. Urije, gde su zatim, pobili 65 ljudi, žena i dece. U borbi je poginula i politički komesar čete Rada Miljković, narodni heroj. Protivnapadom pristiglih pojačanja neprijatelj je istog dana odbačen u D. Vakuf, dok mu se glavnina probila u Bugojno.

⚔️ 16. 8. 1942. Vrhovni komandant NOP i DV Jugoslavije Josip Broz Tito naredio Štabu 3. krajiškog NOP odreda da na prostoriji Livno - G. Vakuf - Travnik formira dva bataljona koji će dejstvom na komunikaciji Travnik - D. i G. Vakuf i u širem rejonu Kupresa ceo taj kraj aktivirati i podići u borbu.

⚔️ 26. 9. 1942. Delovi 4. crnogorske NOU brigade sprečili intervenciju jedne nemačke čete i oko 200 domobrana i žandarma iz D, Vakufa prema Jajcu i razbili posadu ž. st. Vijenac, jačine domobranske čete. U borbi kod s. Vijenca poginuli su zamenik političkog komesara 1. bataljona 3. krajiškog NOP odreda Milan Ilić i politički komesar 1. čete 1. bataljona 4. crnogorske NOU brigade Vojin Dragović, narodni heroji.

⚔️ 28. 9. 1942. Glavnine nemačke 714. i 718. pešadijske divizije, ojačane bataljonom -Ludvig fon Baden-, ustaškim 21. bataljonom, delovima domobranskog 2. i 3. korpusa i sa pet odreda Glavnog štaba bosanskih četničkih odreda, koncentričnim dejstvom iz rejona San. Most - Banja Luka i D. Vakuf - Travnik, otpočele prvu jajačku operaciju (-Jajce I-) deo nemačko-italijanske protivofanzive (ciklusa operacija -Dinara-), Do 6. oktobra su ovladale Ključem, Mrkonjić-Gradom i Jajcem. Iznenađeni Operativni štab NOP i DV za Bos. krajinu, sa šest brigada i dva odreda na tome sektoru, zbog slabih veza nije mogao pružiti jači otpor, ali je jedinice izvukao ispod udara nadmoćnih neprijateljskih snaga.

⚔️ 4. 10. 1942. Delovi nemačke 714. i 718. pešadijske divizije, nastupajući od Mrkonjić-Grada i D. Vakufa, zauzeli Jajce. Delovi 4. crnogorske i 3. sandžačke NOU brigade i 3. krajiškog NOP odreda blagovremeno su evakuisali pozadinske ustanove i uništili fabriku karbida i druge važne objekte.

⚔️ 13. 10. 1942. Ustaško-domobranske snage iz garnizona Travnika, Komara, Oboraca, D. Vakufa, Bugojna, G. Vakufa i Busovače izvršile koncentričan napad na 5. crnogorsku i 10. hercegovačku NOU brigadu u međurečju Vrbasa i Lašve. Razbijanjem manjih kolona i manevrom preko pl. Vlašića napad je odbačen.

⚔️ 26. 11. 1942. Posle dvodnevnih borbi 1. proleterska i 3. krajiška udarna brigada 1. proleterske udarne divizije, NOVJ, 1, dalmatinska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ i delovi 3. krajiškog NOP odreda zauzeli Jajce. Nemačka motorizovana borbena grupa -Anaker- (jedan i po bataljon), intervencijom iz D, Vakufa, omogućila je izvlačenje manjeg dola posade. Za veliko junaštvo i primerno ispunjavanje postavljenih zadataka, VŠ NOV i POJ pohvalio je 1. dalmatinsku NOU brigadu. U borbi je pored ostalih poginuo pomoćnik političkog komesara čete u 3. krajiškom NOP odredu Stipo Đerek, narodni heroj.

⚔️ 1. 12. 1942. Treća udarna divizija NOVJ, ojačana 3. proleterskom NOU brigadom i delovima 3. krajiškog NOP odreda, pri napadu na železničku prugu Turbe - D. Vakuf, naišla na nemačku 718. pešadijsku diviziju (bez dva bataljona), ojačanu delovima ustaške 5. brigade i domobranskog 9. i 15. pešadijskog puka, u razvoju za napad prema Jajcu. Posle žestokog susretnog boja s nadmoćnim neprijateljem 3. udarna divizija NOVJ je vodila odbrambene borbe sve do 6. decembra kada je neprijatelj, zauzeo Jajce. U tim borbama je, pored ostalih, poginuo komandant 1. dalmatinske NOU brigade Marijan Bilić, narodni heroj.

⚔️ 11. 12. 1942. Vrhovni komandant NOV i PO Josip Broz Tito ukazao Štabu 3. udarne divizije NOVJ na taktičke greške i propuste u borbama za odbranu Jajca i dao mu direktivu za ofanzivna dejstva na neprijateljske komunikacije na prostoriji Travnik - D. Vakuf - Čosići.

⚔️ 28. 1. 1943. Na odseku s. Turbe - s. Komar jedinice 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ porušile prugu Travnik - D. Vakuf, a sledećeg dana napale nemačke i domobranske osiguravajuće delove na ž. stanicama Turbe i Goleš. U dvodnevnoj borbi one su zarobile 80 domobrana, ranile 3 nemačka vojnika i 2 domobrana i ubile 1 nemačkog vojnika, te zaplenile 80 pušaka, 10 p. mitraljeza, 1 mitraljez i 10.000 metaka. Saobraćaj je prekinut nekoliko dana.

⚔️ 30. 1. 1943. Jedinice 3. udarne divizije NOVJ zauzele G, Vakuf i izbile na Makljen i Radušu, a 9. krajiška NOU brigada zauzela D. Vakuf. Mesta su branili ustaše, domobrani i žandarmi. Neprijatelj se povukao prema Bugojnu.

⚔️ 7. 2. 1943. Kod postaje Babino Selo delovi 9. krajiške NOU brigade porušili, u dužini od 2 km, prugu Jajce - D. Vakuf.

⚔️ 14. 2. 1943. Kod s. Bravnice jedinice 9. krajiške udarne brigade 10. udarne divizije NOVJ porušile prugu Jajce - D. Vakuf i napale transportni voz. Zarobljeno je 10 domobrana i 1 nemački vojnik, a voz je zapaljen.

⚔️ 24. 2. 1943. Prugu D. Vakuf - Jajce porušile jedinice 9. krajiške udarne brigade 10. udarne divizije NOVJ u dužini od 1000 m, pa je saobraćaj bio obustavljen više od 15 dana.

⚔️ 12. 6. 1943. Kod Karaule-gore u rejonu Komar-sedla, prelazeći komunikaciju Travnik - D. Vakuf, jedinice 5. udarne divizije NOVJ uništile četu pionirskog bataljona nemačke 373. legionarske divizije i odbile intervenciju delova izviđačkog i 3. bataljona 384. puka iste divizije iz Jajca i Travnika. Poginulo je 111, ranjeno 70 i zarobljeno 53 neprijateljska vojnika, a zaplenjeno 9 p. mitraljeza, 80 pušaka i automata.

⚔️ 5. 8. 1943. Delovi domobranskog 13. lovačkog puka iz D. Vakufa (203 domobrana) izišli sa naoružanjem na slobodnu teritoriju i priključili se delovima 10. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 16. 8. 1943. Treća krajiška udarna brigada 1. proleterske udarne divizije NOVJ, skoro bez otpora, zauzela D. Vakuf, gde je zarobila glavninu jednog eskadrona domobranskog 1. konjičkog puka. Ostatak eskadrona izvukao je ojačani 1. divizion istog puka, koji se iz Jajca vozom povlačio u Travnik, prihvatajući usputne posade.

⚔️ 24. 8. 1943. Na odseku Turbe - D. Vakuf delovi 1. proleterske udarne divizije NOVJ porušili (počevši od 18. avgusta) prugu Travnik - D. Vakuf i sve objekte na njoj (mostove, tunele, ž. st.) da bi zaprečili pravac koji od Travnika vodi u oslobođenu dolinu gornjeg toka Vrbasa.

⚔️ 13. 1. 1944. Jedinice nemačke 1. brdske divizije i 7. SS divizije -Princ Eugen-, nadirući iz doline r. Bosne, zauzele Bugojno, D. i G. Vakuf, pošto su 1. i 2. ličku udarnu brigadu 6. divizije NOVJ odbacile ka Mrkonjić-Gradu.

⚔️ 30. 1. 1944. Delovi 9. krajiške udarne brigade 10. udarne divizije NOVJ napali na D, Vakuf koji su branile ustaško-domobranske jedinice. Napad nije uspeo zbog intervencije delova nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- koji su nadirali iz rejona Jajca. Neprijatelj je imao 12 mrtvih i 20 zarobljenih, a delovi 9. brigade 1 mrtvog i 7 ranjenih boraca.

⚔️ 7. 2. 1944. Na putu D. Vakuf - Jajce (kod s. Vijenca) 3. bataljon 1. proleterske udarne brigade 1. proleterske udarne divizije NOVJ napao iz zasede neprijateljsku kolonu od oko 50 kamiona (s vojnicima) koja se kretala prema Jajcu i naneo joj gubitke od oko 30 mrtvih i 40 ranjenih.

⚔️ 2. 3. 1944. Na liniji s. Kopčić - s. Urija - s. Guvna - Oštrulja (između Bugojna i D. Vakufa) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- (jačine oko 1500 vojnika) napali 9. krajišku udarnu brigadu 10. udarne divizije NOVJ. Neprijateljski gubici: 115 mrtvih i ranjenih, a gubici 9. brigade: 3 mrtva.

⚔️ 28. 3. 1944. U s. Slatini (kod D. Vakufa) neprijatelj je napao na 1. bataljon 9. krajiške udarne brigade 10. udarne divizije NOVJ, brigadnu bolnicu i Štab brigade, a posle četvoročasovne borbe povukao se u D. Vakuf. Neprijateljski gubici: 76 mrtvih i ranjenih, a gubici 1. bataljona: 5 mrtvih i 4 ranjena.

⚔️ 14. 4. 1944. U rejonu D. Vakufa delovi 10. udarne divizije 5. udarnog korpusa NOVJ vodili oštru borbu protiv nemačkih jedinica i naneli im gubitke od 17 mrtvih i 40 ranjenih vojnika.

⚔️ 3. 5. 1944. Na prostoriji s. Semin - s. Resavci (kod D. Vakufa) delovi 10. udarne divizije NOVJ vodili 15-časovnu borbu protiv jednog bataljona nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i naneli mu gubitke od oko 50 mrtvih i ranjenih. Gubici jedinica NOVJ: 3 mrtva i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 19. 6. 1944. Nemačke i ustaško-domobranske jedinice otpočele ofanzivna dejstva na prostoriju Travnik, D. Vakuf, Prozor, pruga Konjic-Sarajevo. Cilj im je bio da sa severa i severozapada nabace snage 1. proleterske udarne, divizije 1. proleterskog udarnog korpusa NOVJ i 10. udarne divizije 5. udarnog korpusa NOVJ na liniju Sarajevo-Konjic-Mostar. Posle višednevnih upornih borbi na masivima pl. Vranice i pl. Bitovnje, snage 1. proleterske udarne divizije prebacile su se preko pruge Sarajevo-Konjic, a 10. udarna divizija, manevrišući na masivima pl. Bitovnje i zabacujući se za leđa glavnini neprijateljskih snaga, ponovo je očistila svoju raniju prostoriju, zauzevši Prozor. U tim borbama neprijatelj je pretrpeo gubitke od oko 445 mrtvih i ranjenih. Gubici 10. divizije: 32 mrtva i ranjena borca.

⚔️ 15. 7. 1944. Na putu Jajce - D. Vakuf delovi 10. udarne divizije NOVJ iz zasede napali kolonu nemačkog puka -Brandenburg- (3 kamiona s vojnicima i jedna oklopna kola) i naneli joj gubitke od oko 8 mrtvih i 12 ranjenih vojnika.

⚔️ 24. 8. 1944. Između s. Komara i s. Oboraca (na putu Travnik - D. Vakuf - Bugojno) Travnički NOP odred 10. udarne divizije NOVJ napao nemačku kolonu jačine 25 kamiona. Poginulo je 20 a ranjeno 30 nemačkih vojnika; uništeno je 7 kamiona.

⚔️ 10. 9. 1944. Delovi 39. divizije 5. udarnog korpusa NOVJ oslobodili D. Vakuf, koji je, pod pritiskom, neprijatelj napustio.