5. proterska (crnogorska) udarna brigada

⚔️ 23. 5. 1942. Na Uzlupu (kod Foče) od ostataka Fočanskog i Drinskog NO dobrovoljačkog odreda formiran kombinovani Dragočavsko-čelebićki partizanski bataljon. Posle povlačenja u Bos. krajinu on je ušao u sastav 5. crnogorske NOU brigade.

⚔️ 10. 6. 1942. VŠ NOP i DV Jugoslavije doneo odluku o formiranju 4. i 5. proleterske NOU brigade od crnogorskih partizanskih jedinica koje su se, pod pritiskom italijanskočetničkih snaga, povlačile iz Crne Gore prema pl. Goliji i pl. Volujaku.

⚔️ 12. 6. 1942. U s. Smriječnu (kod Šavnika), po odluci vrhovnog komandanta NOP i DV Jugoslavije Josipa Broza Tita, formirana 5. proleterska (crnogorska) NOU brigada, sastava: četiri bataljona od boraca iz Nikšićkog i Zetskog NOP odreda i delova jedinica s teritorije danilovgradskog i podgoričkog sreza.

⚔️ 22. 7. 1942. Na pl. Zelengori sedam četničkih odreda (jačine oko 2.200 četnika) okružilo i napalo 5. proletersku NOU brigadu, Hercegovački i Kalinovički NOP odred, zbeg naroda i deo bolnice (170 ranjenika) VŠ NOP i DV Jugoslavije u s. Vrbnici. U dvodnevnim borbama partizani su se, sa zbegom i ranjenicima, probili u Miljevinu, ali je pri proboju razbijen Kombinovani bataljon i odsečen 3. bataljon (koji se posle 17 dana probio u sastav svoje brigade). U borbi sa četnicima, između ostalih, kod s. Rataja je poginuo pomoćnik političkog komesara Kombinovanog bataljona Dragoslav Bogavac, narodni heroj.

⚔️ 24. 7. 1942. Peta proleterska NOU brigada i Hercegovački NOP odred, opterećeni bolnicom i zbegom, otpočeli osmodnevni marš pod borbom sa pl. Zelengore prema Prozoru. Do Igman-planine na maršu je učestvovao i Kalinovički NOP odred (50 boraca), čije je poznavanje terena znatno koristilo.

⚔️ 28. 7. 1942. U s. Zabrđu (pod pl. Bitovnjom) 1. bataljon 738. puka nemačke 718. pešadijske divizije iznenadio na zastanku zbeg i bolnicu 5. proleterske NOU brigade i Hercegovačkog NOP odreda. Protivnapadom, delovi 5. proleterske NOU brigade i Hercegovačkog NOP odreda spasli su bolnicu i zbeg uz gubitke oko 45 izbačenih iz stroja među njima i lekar Hercegovačkog NOP odreda dr Safet Mujić i puškomitraljezac iz 5. proleterske NOU brigade Dragan Cerović, narodni heroji.

⚔️ 19. 9. 1942. Delovi 5. crnogorske i 10. hercegovačke NOU brigade u kraćoj borbi razbili posadu od oko 300 domobrana, ustaša i žandarma i zauzeli Fojnicu, zatim spalili rudnik u s. Bakovićima i dve pilane.

⚔️ 21. 9. 1942. Ojačani 1. bataljon domobranskog 5. pešadijskog puka, nastupajući od Visokog, ušao u Fojnicu, koju su prethodno evakuisali delovi 5. crnogorske i 10. hercegovačke NOU brigade.

⚔️ 22. 9. 1942. Delovi ustaško-domobranskog garnizona iz Bugojna iznenadili manje delove 5. crnogorske NOU brigade i probili se u G. Vakuf, ali su se istog dana povukli.

⚔️ 6. 10. 1942. U s. Bistrom (na putu Travnik - s. Rastovo) dva bataljona 5. crnogorske NOU brigade i jedna četa Zijametskog partizanskog bataljona razbili jednu domobransku četu, zarobili 47 domobrana i zaplenili 1 minobacač, 8 p. mitraljeza, 50 pušaka i oko 10.000 metaka.

⚔️ 9. 10. 1942. Motorizovanl delovi domobranskog 15. pešadijskog puka i ustaše prodrli iz Bugojna, savladali slab otpor malobrojnih delova 5. crnogorske NOU brigade i zaštitnice Komande mesta iz G. Vakufa i zauzeli G. Vakuf.

⚔️ 13. 10. 1942. Ustaško-domobranske snage iz garnizona Travnika, Komara, Oboraca, D. Vakufa, Bugojna, G. Vakufa i Busovače izvršile koncentričan napad na 5. crnogorsku i 10. hercegovačku NOU brigadu u međurečju Vrbasa i Lašve. Razbijanjem manjih kolona i manevrom preko pl. Vlašića napad je odbačen.

⚔️ 15. 10. 1942. Jedan bataljon 5. crnogorske NOU brigade zauzeo Fojnicu i razoružao žandarmerijsku posadu.

⚔️ 17. 10. 1942. Delovi 2. bataljona nemačkog 750. pešadijskog puka, ojačani domobranima, iz Sa rajeva preko Kiseljaka ušli u Fojnicu, koju je predhodno evakuisao jedan bataljon 5. crnogorske NOU brigade. I

⚔️ 0. 11. 1942. Rasformiran 3. NOP odred 4. operativne zone NOV i PO Hrvatske. Njegovo ljudstvo je ušlo u sastav 5. crnogorske i 10. hercegovačke NOU brigade kao popuna tih jedinica.

⚔️ 9. 11. 1942. Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita formirana 3. udarna divizija NOVJ, sastava: 5. crnogorska, 10. hercegovačka i 1. dalmatinska NOU brigada.

⚔️ 5. 12. 1942. Po naređenju Vrhovnog komandanta NOV i POJ formiran Štab operativnog sektora Mrkonjić-Grad-Jajce, koji je objedinjavao dejstva po jednog bataljona 5. crnogorske i 10. hercegovačke NOU brigade i dva bataljona 3. krajiškog NOP odreda, sa zadatkom: odbrana pravca Jajce-Mrkonjić-Grad.

⚔️ 14. 12. 1942. Peta crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ ušla u s. Blatnicu (kod Teslića), iz kojeg su delovi četničkog bataljona -Tankosić- odstupili bez otpora. Uništene su električna centrala, pilana i ž. stanica.

⚔️ 28. 1. 1943. Na odseku s. Turbe - s. Komar jedinice 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ porušile prugu Travnik - D. Vakuf, a sledećeg dana napale nemačke i domobranske osiguravajuće delove na ž. stanicama Turbe i Goleš. U dvodnevnoj borbi one su zarobile 80 domobrana, ranile 3 nemačka vojnika i 2 domobrana i ubile 1 nemačkog vojnika, te zaplenile 80 pušaka, 10 p. mitraljeza, 1 mitraljez i 10.000 metaka. Saobraćaj je prekinut nekoliko dana.

⚔️ 0. 2. 1943. Po naređenju G§ NOV i PO za Crnu Goru i Boku formiran Banjsko-vučedolski partizanski bataljon. (Krajem. aprila bataljon je ušao u sastav 5. crnogorske NOU brigade.)

⚔️ 3. 2. 1943. Kod Bugojna jedinice 1. dalmatinske udarne i 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ odbile napad ustaških snaga, nanevši im gubitke od oko 100 mrtvih i ranjenih.

⚔️ 18. 2. 1943. U Ostrožac (kod Konjica) ušla 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ, pošto su se italijanske snage povukle u Konjic.

⚔️ 22. 2. 1943. Jedinice 3. udarne divizije NOVJ otpočele napad na italijanske snage, domobrane i četnike u Konjicu. Posle više uzastopnih napada i protivnapada i zbog pogoršanja situacije kod Prozora, VŠ NOV i POJ je 26. februara naredio da se obustavi napad na Konjic. Poginulo je 53 i ranjeno preko 150 neprijateljskih oficira i vojnika. I jedinice NOVJ su imale velike gubitke. Pored ostalih, poginuli su: komandant Mostarskog bataljona 10. hercegovačke NOU brigade Miloš Kovačević, narodni heroj, vođa tenka i mitraljezac 3. udarne divizije NOVJ Leo Bruk, narodni heroj, politički komesar 5. bataljona 10. hercegovačke NOU brigade Karlo Batko, narodni heroj, komandir čete 5. bataljona 10. hercegovačke NOU brigade Ante Šarić (Rade Španac), narodni heroj, i komandir 1. čete 4. bataljona 5. crnogorske NOU brigade Zarija Vujošević, narodni heroj.

⚔️ 22. 2. 1943. Na liniji s. Bradina - Ivan-sedlo - s. Raštelica (kod Sarajeva) 1. proleterska NOU brigada i delovi 5. crnogorske NOU brigade napali nemačke i ustaško-domobranske snage, ali su posle osmočasovne borbe prinuđene na povlačenje u pravcu Konjica, uz gubitke od 12 ranjenih i 3 poginula, među kojima je bio i zamenik komandira 1. čete 3. bataljona 1. proleterske NOU brigade Đura Dimitrijević, narodni heroj.

⚔️ 28. 2. 1943. U s. Gračanici (kod Prozora), na sastanku Politbiroa CK KPJ i VŠ NOV i POJ, doneta odluka da se protivudarom glavnih snaga ka G. Vakufu razbije najopasnija neprijateljska grupacija i na taj način spasu ranjenici, odmah zatim da se kod s. Jablanice izvrši forsiranje r. Neretve. Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito je naredio da protivudar izvrše: 1. proleterska udarna divizija NOVJ, 2. proleterska udarna i 4. proleterska (crnogorska) udarna brigada 2. proleterske udarne divizije NOVJ, 7. divizija NOVJ i 1. dalmatinska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ, s tim da u dolini Neretve ostanu 5. crnogorska udarna i 10. hercegovačka udarna brigada 3. udarne i 2. dalmatinska udarna brigada 2. proleterske udarne divizije NOVJ.

⚔️ 0. 3. 1943. Kod s. Blagaja (na r. Buni), u borbi protiv italijanskih jedinica i četnika, poginuo borac 3. bataljona 5. crnogorske NOU brigade Vasilije Vujačić Vajo, narodni heroj.

⚔️ 0. 3. 1943. Kod Nevesinja, u momentu duševnog rastrojstva, izvršio samoubistvo zamenik komandira čete u 5. crnogorskoj NOU brigadi Dušan Vujović, narodni heroj.

⚔️ 2. 3. 1943. U rejonu s. Pokojišta (kod Konjica) delovi nemačke 718. pešadijske divizije iz Konjica napali jedinice 5. crnogorske NOU brigade. Posle žestokih dvodnevnih borbi dostigli su liniju s. Barmiš - s. Kralupi - s. Čelebić.

⚔️ 19. 3. 1943. Na liniji s. Kovačici - s. Henjkuša, jake italijanske i četničke snage, potpomognute artiljerijom i tenkovima, napale delove 4. proleterske (crnogorske) NOU i 5. crnogorske NOU brigade i prinudile ih na povlačenje u pravcu s. Kljuna i s. Prkovića. Protivnapadom u toku noći 19/20. i sutradan 20. marta, jedinice NOVJ su razbile ove neprijateljske snage i odbacile ih ka Nevesinju, a potom izbile na liniju s. G. Bijenja - s. D. Bijenja - Markova glava - s. Pridvorci - s. Hrušta - Lipovački kuk (k. 1172). Neprijatelj je imao oko 250 mrtvih i ranjenih i 111 zarobljenih, a jedinice NOVJ 18 mrtvih i 57 ranjenih. Zaplenjeno je 8 p. mitraljeza, 23 mitraljeza, 20 minobacača i 100 tovara razne opreme.

⚔️ 20. 3. 1943. U blizini s. Šipačnog (kod Nikšića), u borbi protiv četnika, poginula Milica Vučinić, borac 1. bataljona 5. crnogorske NOU brigade, narodni heroj.

⚔️ 22. 3. 1943. Nevesinje zauzele jedinice 4. proleterske (crnogorske) NOU i 5. crnogorske NOU brigade posle četvorodnevnih borbi protiv 1. i 2. bataljona 55. puka italijanske divizije -Marke-, 2. bataljona 260. puka italijanske divizije -Murđe- i 1. bataljona 25. pešadijskog puka italijanske divizije -Bergamo- i delova četničke Rogatičke i Sarajevske brigade, koji su se povukli prema s. Blagaju. Neprijatelj je samo 22. marta imao oko 100 mrtvih i više ranjenih, a jedinice NOVJ 12 ranjenih i 7 mrtvih, među kojima je bio bombaš 1. bataljona 5. crnogorske NOU brigade Himzo Salihagić, narodni heroj. Zaplenjeno je 150 pušaka, 800 mina, 35.000 metaka, 6 vagona brašna, 3 vagona makarona, vagon pirinča, po vagon soli, ulja, petroleuma i vina.

⚔️ 23. 3. 1943. Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito pohvalio jedinice 5. crnogorske NOU brigade za pokazanu hrabrost i upornost u borbi protiv neprijatelja kod Prozora, Konjica, Nevesinja i drugih mesta.

⚔️ 26. 3. 1943. Posle dvodnevnih žestokih borbi protiv 4. proleterske NOU (crnogorske) i 5. crnogorske NOU brigade na M. i V. Veležu i kod s. Udrežnja, oko 5 000 četnika, uz podršku italijanske artiljerije, zauzelo Nevesinje. Jedinice NOVJ su imale 90 mrtvih i ranjenih, a četnici 90 mrtvih i 150 ranjenih. Ranjen je i komandant 3. udarne divizije NOVJ Pero Ćetković, narodni heroj, koji je od zadobijenih rana umro 29. marta 1943. godine.

⚔️ 29. 3. 1943. Nevesinje ponovo zauzele jedinice 3. udarne i 9. divizije NOVJ, odbacivši četnike prema s. Blagaju. Poginulo je i ranjeno 50 i zarobljeno 30 četnika, dok su jedinice NOVJ imale 20 ranjenih i 3 mrtva, među kojima je bio i komandir čete u 3. bataljonu 5. crnogorske NOU brigade Vasilije Koprivica, narodni heroj.

⚔️ 30. 3. 1943. U Dabarskom i Lukovačkom polju (kod Nevesinja) jedinice 5. crnogorske NOU i 10. hercegovačke NOU brigade napale i razbile četničke snage. Poginulo je oko 30, ranjen veći broj i zarobljeno 16 četnika, dok su jedinice NOVJ imale 4 mrtva i 5 ranjenih.

⚔️ 0. 4. 1943. GŠ NOV i PO za Crnu Goru i Boku naredio NOP odredima da upute ljudstvo za popunu 4. proleterske i 5. crnogorske NOU brigade, i to da Lovćenski i Piperski NOP odred upute po 200 boraca, Nikšićki i Bjelopavlićki - celokupno ljudstvo, a Kučki NOP odred - trećinu ljudstva.

⚔️ 11. 4. 1943. Deveta udarna divizija NOVJ, ojačana 5. crnogorskom udarnom brigadom 3. udarne divizije NOVJ, protivnapadom odbacila delove četničkog Nevesinjskog i Romanijskog korpusa prema Blagaju i zauzela Nevesinje.

⚔️ 17. 4. 1943. U s. Planoj (kod Bileće) delovi 3. udarne divizije NOVJ napali tri italijanska bataljona i dve četničke brigade, ojačane artiljerijom i tenkovima. Zbog velike nađmoćnosti neprijatelja i zbog visokih gubitaka napad je, posle dvodnevnih borbi, obustavljen. U borbi je poginuo komandant 1. bataljona 5. crnogorske NOU brigade Đorđe Premović, narodni heroj.

⚔️ 2. 5. 1943. Na Javorku (kod Nikšića), posle dvodnevne teške borbe, tri bataljona 2. proleterske NOU brigade, 4. proleterska NOU brigada i 5. crnogorska NOU brigada razbile jače snage četničke Nikšićke brigade i puk italijanske divizije -Ferara- (samo se komanda ovog puka i manji deo vojnika izvukli prema Nikšiću). Neprijatelj je pretrpeo gubitke od 670 mrtvih oficira i vojnika i 500 zarobljenih italijanskih oficira i vojnika i 200 četnika, dok su naše jedinice imale 10 mrtvih i 28 ranjenih. Zaplenjeno: 7 tenkova, 17 kamiona, 15 minobacača, 4 brdska topa 75 mm, 8 mitraljeza, 12 p. mitraljeza, 500 pušaka, 5 radio-stanica i velika količina municije, opreme i hrane.

⚔️ 13. 5. 1943. Između Pantelijevog vrha i Ilijinog brda (kod Spuža) Udarna grupa bataljona (3. bataljon 4. proleterske NOU brigade i 2. i 4. bataljon 5. crnogorske NOU brigade), ojačana delovima Zetskog NOP odreda, napala i razbila četnike. Zarobljeno je 600 četnika a ostatak je odbačen ka s. Bioču i Podgorici. Poginuo je zamenik političkog komesara Zetskog NOP odreda Vukosav Božović, narodni heroj.

⚔️ 17. 5. 1943. U blizini s. Bioča (kod Podgorice - sada: Titograd) Udarna grupa bataljona (3. bataljon 4. proleterske NOU brigade, 2. i 4. bataljon 5. crnogorske NOU brigade), ojačana Zetskim NOP odredom, u četvorodnevnoj borbi okružila i razbila 383. puk (bez jednog bataljona) italijanske divizije -Venecija-, Poginulo je 339 i zarobljeno 400 italijanskih vojnika i oficira, a zaplenjeno 9 brdskih topova, 27 mitraljeza i velike količine drugog naoružanja i opreme. U borbama su poginuli zamenik komandanta bataljona u 5, crnogorskoj NOU brigadi Marko Đurović i politički komesar čete 4. bataljonu iste brigade Milan Pavličič, narodni heroj.

⚔️ 18. 5. 1943. Na Zelenom vrhu, u podnožju pl. Vojnika (kod Nikšića), u borbi protiv nemačkih jedinica poginuo pomoćnik komesara čete u 3. bataljonu 5. crnogorske NOU brigade Dušan Vujačić, narodni heroj.

⚔️ 22. 5. 1943. Na grebenu Žirovnice (kod Nikšića) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ razbila četničke snage. Neposredno potom 14. puk nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i motorizovana pukovska grupa italijanske divizije -Ferara- otpočeli su jak napad pravcima Nikšić-Šavnik i Nikšić - Pivska župa. Brigada se pod borbom povukla na liiju Gradac - s. V. i M. Orah - s. Jasenovo Polje, gde je s 1. dalmatinskom udarnom brigadom iste divizije zadržala dalji prodor neprijatelja.

⚔️ 23. 5. 1943. U s. Orahu (kod Nikšića), u borbi protiv nemačkih jedinica, poginuo borac, 3. bataljona 5. crnogorske NOU brigade Aleksa Maksimovič, narodni heroj.

⚔️ 26. 5. 1943. Kod s. Lipove Ravni i na Surdupu (kod Nikšića) glavnina 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, ojačana 5. bataljonom 4. proleterske udarne brigade 2. proleterske udarne divizije NOVJ, napala ojačani 14. puk nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i motorizovanu grupu italijanske divizije -Ferara- s ciljem da preseče put Nikšić-Javorak i obezbedi desni bok na pravcu s. Jasenovo Polje

⚔️ 27. 5. 1943. Iz rejona Bukovik - s. Gvozd (kod Nikšića) Štab 3. udarne divizije NOVJ uputio 1. dalmatinsku NOU brigadu da posedne desnu obalu r. Komarnice, zatvori sve prelaze između s. Duži i Pivskog manastira i prihvati 5. crnogorsku NOU brigadu koja je zatvarala pravac Nikšić-Šavnik.

⚔️ 28. 5. 1943. Na Krnovskoj glavici, Ostrvici i Komanđirovom brdu (na pravcu Nikšić-Šavnik) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ vodila žestoke ođbrambene borbe protiv 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen- i delova italijanske divizije -Ferara-, a potom se, 30. maja, prebacila na desnu obalu r. Komarnice, gde se povezala sa 1. dalmatinskom udarnom brigadom i 3. proleterskom (sandžačkom) udarnom brigadom 1. proleterske udarne divizije NOVJ.

⚔️ 29. 5. 1943. Nemačka 7. SS divizija -Princ Eugen-, posle višednevnih teških borbi protiv 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, zauzela Šavnik.

⚔️ 31. 5. 1943. Na r. Komarnici (kod Šavnika) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ izvršila više uspešnih noćnih napada i nanela osetne gubitke 13. puku nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-.

⚔️ 11. 6. 1943. Kod s. Tjentišta 1. dalmatinska NOU brigada (bez 2. bataljona, a ojačana 1. bataljonom 5. crnogorske NOU brigade), kao prvi ešelon 3. udarne divizije NOVJ, razbila manje delove nemačke 118. lovačke divizije i forsirala r. Sutjesku. Po padu mraka, kada je trebalo da se nastavi prebacivanje glavnine 3. udarne divizije i ranjenika, neprijatelj je iznenadnim protivnapadom povratio izgubljene položaje. Brigada se, po delovima, probila prema Vrbničkim kolibama.

⚔️ 12. 6. 1943. Delovi nemačke 118. lovačke divizije i 7. SS divizije -Princ Eugen-, napadom od Borovna i s. Suhe prema Dragoš-sedlu, pokušali da glavninu 3. udarne divizije NOVJ odbace iz doline Sutjeske na visoravan Vučevo. Protivnapadom 5. crnogorske NOU brigade, Mostarskog bataljona i divizijske prateće čete napad je odbijen, ali je zbog toga ponovno forsiranje Sutjeske odloženo za celu noć.

⚔️ 13. 6. 1943. U rejonu s. Tjentišta r. Sutjesku forsirala glavnina 3. udarne divizije NOVJ (3. proleterska (Sandžačka), 5. crnogorska udarna bez 1. bataljona, 2. bataljon 1, dalmatinske i Mostarski bataljon 10. hercegovačke NOU brigade, ukupno 1.500-1.800 boraca) sa oko 700 teških ranjenika Centralne bolnice VŠ NOV i POJ. Svi pokušaji ove divizije da u toku dana proširi mostobran ostali su bez uspeha zbog višestruke nadmoćnosti neprijatelja, uprkos obostrano vrlo visokim gubicima. Više nego prepolovljene, jedinice su se sledeća dva dana, po delovima i grupicama, probile prema Zelengori, Sandžaku i Borču, dok su nemačke jedinice poubijale najveći broj ranjenika, bolesnika i sanitetskog osoblja. Poginulo je i jedanaest narodnih heroja: legendarni komandant Sava Kovačević, njegov kurir Veselin Đurović Aga i obaveštajni oficir 3. udarne divizije NOVJ Dušan Bojović, zamenik komandanta 3. proleterske NOU brigade Momčilo Stanojević; politički komesari 2. i 3. bataljona Stevo Baljević i Nikola Lješković, referent saniteta brigade Marko Baletić, komandiri četa Veljko Aleksić i Bajo Prelević, svi iz 5. Crnogorske NOU brigade; komandir čete Mostarskog bataljona 10. hercegovačke NOU brigade Šefik Obad i pomoćnik političkog komesara čete u 1. proleterskoj NOU brigadi, teški ranjenik, Hamid Baširević.

⚔️ 14. 6. 1943. U rejonu katuna Lučke i Vrbničke kolibe (na pl. Zelengori) prikupila se glavnina razbijene 3. udarne divizije NOVJ (Štab divizije, 1. dalmatinska NOU brigada bez 2. bataljona, 5. crnogorska NOU brigada bez dva bataljona i 5. bataljon 3. proleterske NOU brigade, divizijska baterija i nekoliko stotina pokretnih ranjenika i tifusara iz Centralne bolnice VŠ NOV i POJ). Divizija je zatim, izvršivši reorganizaciju, nastavila pokret i posle sedam dana na Romaniji ušla u sastav Glavne operativne grupe VŠ NOV i POJ. Ostale jedinice su se probile u dva pravca: glavnina 3. proleterske NOU brigade na Vučevo, a odatle preko Pive i Tare u Sandžak; nekoliko stotina boraca i ranjenika, čiju su većinu sačinjavali Mostarski bataljon 10. hercegovačke NOU brigade i 2. bataljon 1. dalmatinske NOU brigade, preko Maglića u s. Izgore.

⚔️ 17. 6. 1943. Glavnine 3. proleterske (sandžačke) NOU brigade i 5. crnogorske NOU brigade koje nisu uspele da se, za Glavnom operativnom grupom VŠ probiju u istočnu Bosnu, probili su se sa r. Sutjeske, po grupama, na teritoriju Crne Gore i Sandžaka.

⚔️ 19. 6. 1943. U rejonu s. Sjetline glavnina razbijene 3. udarne divizije NOVJ (sem po jednog bataljona 1. dalmatinske i 5. crnogorske NOU brigade) [Odsečeni od glavnine prilikom prelaska pruge, oni su, preko pl. Jahorine, skrenuli prema Hercegovini i priključili se 10. hercegovačkoj NOU brigadi.] prešla prugu Sarajevo-Višegrad i, u toku dana, na Romaniji se priključila Glavnoj operativnoj grupi VŠ NOV i POJ.

⚔️ 0. 7. 1943. U Dobrom dolu (kod Žabljaka), na konferenciji oko 200 boraca 4. proleterske i 5. crnogorske NOU brigade koji su se vratili sa r. Sutjeske, pozadinskih radnika i omladinaca, organizovana udarna partizanska četa. kao prvi korak na putu obnove Durmitorskog NOP odreda, i dogovoreno da se izvrši reorganizacija i uspostavljanje narodne vlasti u srezu.

⚔️ 20. 7. 1943. Na Ozrenu ojačana 2. proleterska udarna divizija NOVJ (2. proleterska, 1. i 2. dalmatinska, 4. proleterska i 5, crnogorska NOU brigada) napala četnički Ozrenski odred, ojačan delovima Trebavskog odreda (oko 1.650 četnika). U trodnevnim borbama ona je, razbijanjem odvojenih kolona, izbacila neprijatelja sa Ozrena u dolinu r. Bosne iako su u borbu naknadno ubačeni još tri bataljona nemačke 369. legionarske divizije, delovi četničkog Zeničkog odreda i dve čete domobrana i milicije. Poginulo je 87 nemačkih vojnika. 30 četnika i 4 domobrana, ranjeno 108 nemačkih vojnika, 35 četnika i 10 domobrana i zarobljeno 80 četnika. Divizija je imala 38 ranjenih i 24 poginula (među kojima su pomoćnik političkog komesara bataljona u 2. dalmatinskoj NOU brigadi Miroslav Višić i komandir voda u 2. proleterskoj NOU brigadi Radomir Dražević, narodni heroji).

⚔️ 8. 8. 1943. Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito naredio Štabu 2. proleterske udarne divizije NOVJ da svoja dejstva usmeri u pravcu Foče, Sandžaka i Crne Gore sa zadatkom da na toj prostoriji likvidira četnike, reorganizuje 3. proletersku (sandžačku) NOU brigadu, prikupi delove 5. crnogorske NOU brigade, vrši mobilizaciju, formira 2. korpus NOVJ i vojnički se pripremi za događaje u slučaju brze kapitulacije fašističke Italije.

⚔️ 2. 9. 1943. Kod Kapetanovog jezera (blizu Nikšića) 4. bataljon 5. crnogorske NOU brigade izvršio napad na 3. bataljon 750 puka nemačke 118. lovačke divizije i naneo mu gubitke od 6 mrtvih, 7 ranjenih i 11 nestalih.

⚔️ 10. 9. 1943. VŠ NOV i POJ naredio je Štabu 2. udarnog korpusa NOVJ da formira jednu manevarsku grupu koja bi, iz rejona Kalinovika, sadejstvovala sa 3. bosanskim udarnim korpusom NOVJ u borbama oko Sarajeva, s tim da 2. proletersku NOU brigadu uputi u Sandžak, a 5. crnogorsku NOU brigadu u Crnu Goru.

⚔️ 12. 9. 1943. Po naređenju VŠ NOV i POJ, a u vezi s kapitulacijom Italije, Štab 3. udarne divizije NOVJ i 5. crnogorska NOU brigada krenuli iz rejona Foče opštim pravcem s. Izgori - pl. Golija -Banjani (kod Nikšića), da u Crnoj Gori mobilišu novo ljudstvo, razbijaju četnike i razoružavaju italijanske jedinice.

⚔️ 24. 9. 1943. Delovi 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ odbacili jedinice četničke Vučedolske brigade i zauzeli Viluse zaplenivši magacin municije.

⚔️ 25. 9. 1943. U okolini Nikšića održan sastanak GŠ NOV i PO za Crnu Goru i Boku sa Štabom 3. udarne divizije NOVJ na kome je odlučeno da u sastav 5. crnogorske NOU brigade uđu 1. nikšićki i 1. zetski partizanski udarni bataljon.

⚔️ 26. 9. 1943. U Banjanima (kod Nikšića jedinice četničkog Nevesinjskog i Trebinjskog korpusa napale dva bataljona 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, koji su se posle oštre borbe povukli u rejon s. Tise i s. Presjeke.

⚔️ 27. 9. 1943. U blizini s. Trepče (kod Nikšića) 2. bataljon 5. crnogorske NOU brigade napao delove četničke Nikšićke brigade i u višečasovnoj borbi pretrpeo gubitke od 5 mrtvih.

⚔️ 0. 10. 1943. GŠ NOV i PO za Crnu Goru i Boku uputio 300 boraca Lovćenskog NOP odreda u sastav 4. proleterske NOU brigade, a jedan bataljon Zetskog NOP odreda u 5. crnogorsku udarnu brigadu 3. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 4. 10. 1943. Na prostoriji s. Trepča - s. Kamensko - Vilusi - Grahovo (kod Nikšića) 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ, posle trodnevnih borbi, razbila četnike Nikšićke i Vučedolske brigade i zauzela Grahovo. Četnici su odstupili prema Bjeloj gori i Trebinju.

⚔️ 5. 10. 1943. Ojačani 738. puk nemačke 118. lovačke divizije iz Nikšića i 750. puk iste divizije iz s. Crkvica, podržani avijacijom, posle trodnevne borbe protiv 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, prodrli u Grahovo.

⚔️ 7. 10. 1943. U rejonu Grahova jedinice nemačke 118. lovačke divizije napale 5. crnogorsku udarnu brigadu 3. udarne divizije NOVJ i delove italijanske divizije -Taurinenze-. Brigada se sa delovima italijanske divizije -Taurinenze-, posle upornih dvodnevnih borbi probila na odseku s. Podbožur - s. Trubjela prema s. Gornjem Polju (kod Nikšića), dok se ceo italijanski puk -Intra- kod s. Crkvica bez borbe predao nemačkim jedinicama, koje su ga razoružale. Nemačke jedinice su imale veći broj mrtvih i ranjenih, a 5. crnogorska NOU brigada 8 mrtvih i 2 ranjena.

⚔️ 14. 10. 1943. Na prostoru Ostroga (kod Nikšića) 5, crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ razbila četnički Zetski odred i u manastiru Ostrogu delom snaga opkolila Štab četničkih snaga Crne Gore, Sandžaka i Boke (sa njegovim komandantom Blažom Đukanovićem i komandantom Južnog fronta Bajom Stanišićem), a 3. i 4. bataljon ovladali svim selima duž leve obale r. Zete do blizu Danilovgrada. Posle petodnevnih borbi protiv četnika i nemačke intervencije iz Nikšića i Danilovgrada 18. oktobra uništen je u manastiru četnički štab (10 članova i 16 pratilaca). Brigada je u svim borbama imala 5 mrtvih i 20 ranjenih. Zaplenjena su 4 magacina (hrane, municije, oružja, sanitetskog materijala i odeće).

⚔️ 16. 10. 1943. Jedinice 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, posle trodnevnih borbi, sprečile prodor jakih delova nemačkog 750. puka iz Danilovgrada i slabijih nemačkih snaga iz Nikšića, preduzet u cilju deblokiranja Štaba četničkih snaga za Crnu Goru u manastiru Ostrogu. Poginulo je preko 40, ranjen veći broj i zarobljeno 18 nemačkih vojnika, a uništena su 3 kamiona i putnički automobil.

⚔️ 19. 10. 1943. Na Ostrogu (kod Nikšića) poginuo komandant 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ Boško Janković, narodni heroj.

⚔️ 22. 10. 1943. Delovi 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ napali nemačke snage i zauzeli s. Klopot (kod Podgorice, sada: Titograd), a potom se povukli ka s. Jablanu. Gubici neprijatelja: 4 mrtva i više ranjenih, a delovi 5. brigade imali 1 mrtvog i 3 ranjena. Zaplenjeno: 1 mitraljez, 1 minobacač, 1 p. mitraljez i 13 sanduka municije.

⚔️ 2. 11. 1943. Peta crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ završila dvodnevno čišćenje Gornje i Donje Morače i Rovaca (kod Kolašina) od četnika.

⚔️ 7. 11. 1943. Na prostoru između puta Podgorica (sada: Titograd) - s. Lijeva Rijeka i jugoslovensko-albanske granice 5. crnogorska udarna brigada 3. udarne divizije NOVJ napala četničke snage Istočnog fronta i posle dvodnevnih borbi izbila na liniju s. Jablan - s. Lijeva Rijeka - Veruša.

⚔️ 13. 11. 1943. U Kučima (kod Podgorice, sada: Titograd) 5, crnogorska udarna brigada 3udarne divizije NOVJ odbila napad (s fronta, boka i leđa) delova nemačke 181. pešadijske divizije, četnika Zetskog odreda i albanskih kvislinških jedinica, ali je pretrpela gubitke od 5 mrtvih i 14 ranjenih.

⚔️ 21. 11. 1943. Delovi 359. puka nemačke 181. pešadijske divizije, sa četnicima i italijanskim fašistima, pokušali da odbace delove 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizijo NOVJ i jedinice Zetskog NOP odreda iz Bjelopavlića, Posle jednodnevne borbe na pravcu s. G. Martinića i s. Slatine neprijatelj je odbačen ka Danilovgradu i Spužu uz gubitke od 57 poginulih i većeg broja ranjenih. Brigada je imala 4 poginula i 4 ranjena.

⚔️ 28. 11. 1943. Udarna grupa bataljona (1. i 2. bataljon 4. proleterske NOU brigade i bataljon 5, crnogorske NOU brigade) prešla r. Zetu kod s. Slapa (blizu Danilovgrada) s ciljem da razbije četnička uporišta na prostoriji između Podgorice (sada: Titograd) i Cetinja.

⚔️ 28. 11. 1943. Na putu Podgorica (sada: Titograd) Rijeka Crnojevića otpočeo napad Udarne grupe bataljona (1. i 2. bataljona 4. proleterske NOU brigade i jednog bataljona 5. crnogorske NOU brigade) na jedinice nemačke 181. pešadijske divizije i četnike Južnog fronta. U borbama do 3. decembra neprijatelj je potpuno razbijen i odbačen u pravcu Rijeke Crnojevića. Nemački gubici: 80 mrtvih i oko 50 ranjenih, a četnički: 110 mrtvih i oko 40 ranjenih, dok je Udarna grupa imala 16 mrtvih i 20 ranjenih. Zaplenjeno je: 2 teška i 1 laki minobacač, veća količina pušaka i municije i druga ratna oprema, a uništena su 4 kamiona sa raznim materijalom.

⚔️ 6. 12. 1943. Između Barutane i Rijeke Crnojevića, na putu Podgorica (sada: Titograd) - Cetinje, Udarna grupa bataljona (1. i 2. bataljon 4. proleterske NOU brigade i jedan bataljon 5. crnogorske NOU brigade) napala delove nemačke 181. pešadijske divizije i četnike Južnog fronta. Posle dvodnevnih borbi nanela im je osetne gubitke, uz sopstvene gubitke od 3 mrtva i 7 ranjenih.

⚔️ 12. 12. 1943. U s. Rihemberku (sada: s. Branik), kod Ajdovščine dve ćete 4. bataljona 19. slovenačke brigade -Srečko Kosovel- 27. divizije NOVJ napale karabinijersku stanicu jačine 60 ljudi. Zbog jakog fortifikacijskog uređenja uporišta napad je obustavljen posle dvočasovne borbe, u kojoj je neprijatelj pretrpeo gubitke od 15 mrtvih i 7 ranjenih, a jedinice 4. bataljona imale 3 ranjena.

⚔️ 2. 1. 1944. Prvi bataljon Lovćenskog NOP odreda, u sadejstvu sa jedinicama Udarne grupe bataljona 3. udarne divizije NOVJ (1. i 2. bataljon 4. proleterske NOU brigade i jedan bataljon 5. crnogorske NOU brigade), napali nemačke vojnike i četnike na širem području Rijeke Crnojevića. Neprijatelj je imao oko 60 poginulih i približno toliko ranjenih, dok su 4 četnika zarobljena. Udarna grupa je imala 1 mrtvog i dva ranjena borca.

⚔️ 5. 1. 1944. Vrhovni komandant NOV i POJ maršal Jugoslavije Josip Broz Tito uputio depešu Štabu 2. udarnog korpusa: Glavni štab NOV i PO za Crnu Goru i Boku mora forsirati formiranje lakih pokretnih jedinica; tom štabu ostaviti 5. crnogorsku NOU brigadu za područje Crne Gore i još jednu brigadu za područje Sandžaka; u pozadini organizovati čvrstu vojnopozadinsku vlast; 29. udarna divizija NOVJ ostaje u Hercegovini i preuzima primorje od Boke do Neretve.

⚔️ 9. 1. 1944. Bataljon 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, uz sadejstvo Komansko-zagaračkog bataljona, očistio od četnika sela u okolini Danilovgrada i Spuža (Orašje, Sladojevo Kopito, Curilac, Grlić, Novo Selo, Klikovače i Velje Brdo). Poginulo je 10 četnika, više ih je ranjeno i 10 ih je zarobljeno. Brigada je imala 1 mrtvog i 1 ranjenog borca.

⚔️ 11. 1. 1944. Delovi Udarne grupe bataljona 3. udarne divizije NOVJ (1. i 2. bataljon 4. proleterske udarne brigade i jedan bataljon 5. crnogorske NOU brigade) upali u s. Njeguše (kod Cetinja), razbili četnike i naneli im gubitke od 1 mrtvog, 1 ranjenog i 10 zarobljenih. Udarna grupa nije imala gubitaka.

⚔️ 12. 1. 1944. Između s. Stubice i Žute grede (na putu Nikšić-Danilovgrad) delovi 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ razorili 100 metara puta.

⚔️ 18. 1. 1944. Na području sela: Orašje, Sladojevo Kopito, Begovine, Klikovače. Novo Selo (kod Danilovgrada i Spuža) 4. bataljon 5. crnogorske udarne brigade, delovi 2. bataljona 4. proleterske (crnogorske) brigade 3. udarne divizije NOVJ i 1. bataljon Lovćenskog NOP odreda razbili četnike, uz sopstvene gubitke od jednog mrtvog i dva lakše ranjena borca.

⚔️ 19. 1. 1944. U s. Rogamima oko 150 četnika s nemačkim vojnicima, podržani artiljerijom, napali delove 2. bataljona 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ. U početku je neprijatelj imao izvesnog uspeha, zatim je protivnapadom odbačen u Podgoricu (sada Titograd).

⚔️ 20. 1. 1944. U s. Zlatici (kod Titograda) delovi 2. i 3. bataljona 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ napali četnike, te njih 12 ubili i ranili, jednog zarobili (a sami imali jednog ranjenog borca).

⚔️ 27. 1. 1944. U Kučima oko 800 nemačkih vojnika i četnika iz Podgorice (sada: Titograd) i Albanije, podržavanih artiljerijom, u jutarnjim časovima počeli napad na 5. crnogorsku udarnu brigadu 3. udarne divizije NOVJ, Posle dvodnevnih borbi neprijatelj je delimično razbijen i odbačen u pravcu Podgorice i na albansku teritoriju, uz gubitke od preko 50 mrtvih i ranjenih vojnika. Tom prilikom je poginulo nekoliko istaknutih četničkih organizatora s tog terena, a zarobljeno je 5 četnika. Zaplenjeno je oko 2000 metaka i nešto druge opreme. Brigada je imala 3 mrtva i 12 ranjenih boraca.

⚔️ 1. 2. 1944. Jedinice 6. crnogorske udarne i 4. bataljon 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ izvršile neuspeo napad na Grahovo, koje su branile 10. i 12. četa 334. puka nemačke 181. pešadijske divizije.

⚔️ 2. 4. 1944. Kod s. Vukovića i s. Meduna (blizu Titograda), s položaja Kaznovica i Trijebač, oko 800 četnika i 700 nemačkih vojnika i italijanskih fašista napalo delove 5. crnogorske udarne brigade i delove 7. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ. Posle oštre borbe neprijatelj je odbačen ka Podgorici (sada: Titograd), uz gubitke od 72 mrtva i više ranjenih vojnika.

⚔️ 10. 4. 1944. Dva bataljona 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ i jedan bataljon italijanske partizanske divizije -Garibaldi- napali nemačke, italijanske i četničke snage na dobro utvrđenim položajima Trijebač - Doljanska glavica - Kaznovica (kod Titograda). Ali ni posle sedmočasovne ogorčene borbe, naročito na Kaznovici, gde su položaji više puta prelazili iz ruke u ruku, oni nisu uspeli da odbace neprijatelja. Gubici neprijatelja (prema nepotpunim podacima): oko 80 mrtvih i oko 150 ranjenih nemačkih vojnika i četnika. Zaplenjeno je: 2 minobacača sa 260 mina, 16 pušaka, nešto municije i druga ratna oprema. Peta brigada je imala 9 mrtvih i 53 ranjena borca.

⚔️ 19. 4. 1944. Jedinice 9 crnogorske udarne i jedan bataljon 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ izvršile protivnapad na nemačke i četničke snage na položajima s. Sreteška Gora - s. Tuzi - s. Planinica (kod Kolašina) i uspele da neprijatelja proteraju u pravcu pl. Vjetarnika i Kuča. Tom prilikom je neprijatelj imao 25 mrtvih i mnogo ranjenih vojnika.

⚔️ 28. 4. 1944. Jedinice 5. crnogorske brigade 3. udarne divizije i 8. crnogorske udarne brigade 37, udarne divizije NOVJ zauzele Bijelo Polje i odbacile nemačke i četničke snage prema Sjenici i Brodarevu.

⚔️ 2. 5. 1944. Jedinice 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije i 8. crnogorske udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ zauzele Brodarevo, a neprijatelja odbacile na desnu obalu r. Lima. Ujutru su se povukle iz Brođareva, jer su iz Prijepolja intervenisale nemačke jedinice s tenkovima.

⚔️ 5. 5. 1944. Jedinice 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije i 8. crnogorske udarne brigade 37. udarne divizije NOVJ ponovo na juriš zauzele Brodarevo koje je branilo oko 100 nemačkih vojnika i oko 300 pripadnika nemačke legije -Krempler-. Zaplenjeno je: 1 tenk, 2 oklopna automobila, 1 kamion, 2 mitraljeza, 2 p. mitraljeza, 1 minobacač, 1 top i dosta druge opreme. Jedinice 5. brigade su imale 3 poginula i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 20. 5. 1944. Kod s. Goračića (blizu Sjenice) 2. proleterska udarna divizija NOVJ, posle kraće borbe protiv nemačkih vojnika, probila se preko komunikacije Prijepolje-Sjenica i izbila na pl. Jađovnik. gde je uhvatila vezu sa delovima 5. udarne divizije i 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 16. 6. 1944. Delovi 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ, uz sadejstvo jedinica 5. udarne divizije NOVJ, otpočeli borbe protiv 14. puka nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, četnika i muslimanske milicije. U dvodnevnim borbama oni su odbacili neprijatelja s položaja Vranja stijena - s. Vukovo Brdo prema Prijepolju i naneli mu gubitke od oko 50 mrtvih i ranjenih vojnika.

⚔️ 2. 7. 1944. U s. Obrovu (kod Bijelog Polja) delovi 5. crnogorske udarne brigade 3. udarne divizije NOVJ napali neprijatelja i naneli mu gubitke od oko 20 mrtvih i ranjenih. Brigada je imala 1 mrtvog i 5 ranjenih boraca.

Hronološki zapisi se učitavaju...