Biblioteka Znaci

Dokumenti i knjige o drugom svetskom ratu na teritoriji Jugoslavije i povezanim zbivanjima [priredio: Goran Despotović (1957-2022)]
ustanak

Debar u oslobodilačkom ratu

Za ovaj pojam je pronađeno 36 hronoloških zapisa, 7 dokumenata i 3 fotografija.

Događaji

⚔️ 8. 4. 1941. Produžene ofanzivne operacije 3. armije u Albaniji. Još neprikupljena Zetska divizija formirala Skadarski odred (dva pešadijska puka i pet brdskih baterija), koji je prešao u energičan napad duž druma Podgorica-Skadar. Komski odred preko Prokletija izbio u dolinu r. Valbone kod s. Kolgecaja. Kosovska diizija izbila širokim frontom na Drim. Vardarska divizija prešla u odbranu na odseku Debar - Ćafa San.

⚔️ 11. 4. 1941. Nemačke snage sa pravca Gostivara i Bitolja zauzele Debar, Ohrid i Strugu i stupile u kontakt sa italijanskim snagama kod Debra i Struge. Zarobljen veći deo Vardarske divizije, dok je manji deo odstupio ka Kičevu, gde je docnije opkoljen i zarobljen.

⚔️ 19. 4. 1941. Po odobrenju nemačke vrhovne komande, bugarske trupe otpočele okupaciju i aneksiju Makedonije (sem srezova: Tetovo, Gostivar, Kičevo, Debar i Struga, koje je okupirala Italija i priključila -Velikoj Albaniji-).

⚔️ 0. 1. 1943. U Tetovu OK KPJ za teritoriju Makedonije pod italijanskom okupacijom (srezovi: Tetovo, Gostivar, Kičevo i Debar) izdao prvi broj svog lista -Naroden glas-.

⚔️ 0. 3. 1943. U Makedoniji formirana tri oblasna komiteta KPM: Prvi za srezove: Tetovo, Gostivar, Kičevo, Debar i rejon Debarca; Drugi - za srezove: Prilep, Bitolj, Kruševo, Ohrid, Resen i Strugu; Treći - za srezove: Veles, Kavadarci, Negotin (na Vardaru) i Đevđelija.

⚔️ 0. 5. 1943. U rejonu Kičeva formiran Štab 1. operativne zone NOV i PO Makedonije. Zona je obuhvatala teritoriju severno od linije Debar - Kičevo - Brod s. Bogomila

⚔️ 20. 5. 1943. U s. Prekopanoj (kod Kostura, u Grčkoj), po naređenju GŠ NOV i PO za Makedoniju, formiran privremeni Štab 2. operativne zone NOV i PO Makedonije. Zona je obuhvatala teritoriju; južno od linije Debar - Kičevo - Brod - s. Bogomila i zapadno od žel. pruge s. Bogomila-Prilep-Bitolj.

⚔️ 0. 6. 1943. Kod pl. Jame (na putu Kičevo-Debar) Kičevsko-mavrovski NOP odred posekao tt stubove u dužini od 1 km i spalio dva mosta, a potom održao uspele zborove i formirao NO odbore u s. Ehlovcu i s. Gari.

⚔️ 0. 8. 1943. U Drimkolu formiran NOP odred -Drimkol- od ljudstva iz okoline Debra i Struge.

⚔️ 10. 9. 1943. Albanski partizanski bataljon -Hadži Lješ- (nazivan i odred) i Malesijska partizanska četa NOVJ razoružali delove italijanske divizije -Firenca- u Debru i oslobodili grad, zaplenivši dosta oružja, municije i druge ratne opreme. Zaplenjena je i jedna radio-stanica velikog dometa.

⚔️ 10. 9. 1943. Kod s. Trnice (na putu Gostivar-Debar) 1. NOP odred (mavrovski) 1. operativne zone NOV i PO Makedonije razoružao delove italijanskih jedinica iz Gostivara.

⚔️ 14. 9. 1943. Sekretar 1. oblasnog komiteta KPM dostavio izveštaj delegatu CK KPJ i VŠ NOV i POJ Svetozara Vukmanoviću Tempu o stanju u oslobođenom Debru i o nepravilnom stavu rukovodstva albanskih partizanskih jedinica u pogledu delegiranja predstavnika za NO odbore, podele zaplenjenog oružja, mobilizacije ljudstva za NOP odred i drugo.

⚔️ 20. 9. 1943. Na pl. Dajti (kod Tirane, u Albaniji) formiran 2. kosovsko-metohijski (2. kosovski) partizanski bataljon -Boro Vukmirović-, od ljudi s Kosova, iz Metohije i iz Makedonije koji su, kao pripadnici NOP-a, bili internirani u logor -Porto Romano- (kod Drača) ili zatvoreni u tiranskom zatvoru, odakle su oslobođeni po kapitulaciji Italije. Nekoliko dana kasnije bataljon se kod Debra prebacio u Makedoniju.

⚔️ 1. 10. 1943. Delegat CK KPJ i VŠ NOV i POJ Svetozar Vukmanović Tempo uputio pismo u Debar, komandantu albanskog partizanskog bataljona -Hadži Lješ-, u kome je izneo slabosti i greške rukovodstva ovog bataljona, koje su velikoalbanski elementi iskoristili za svoje ciljeve. U pismu se zatim ističe: da bi se otklonile greške i normalizovalo stanje u Debru i okolini potrebno je formirati SNO odbor i organizovati narodnu vlast na principu pune nacionalne ravnopravnosti, jačati bratstvo i jedinstvo makedonskog i šiptarskog naroda, razbiti velikoalbansku propagandu, formirati omladinski bataljon od šiptarske omladine itd.

⚔️ 5. 10. 1943. Oko 1000 balista, predvođenih nemačkim oficirima, ovladavši Kičevom, produžili napad ka slobodnoj teritoriji Debarca da bi stavili pod svoju kontrolu komunikacije koje vode za Strugu, Debar, i, dalje u Albaniju, Ovog i narednog dana jedinice Grupe bataljona i Kičevskog bataljona, u ogorčenim borbama kod s. Izvora, s. Malkovca, s. Popovca, s. Klenovca i s. Dušegubice, uspele su da spreče prodor balista i da ih odbace ka Kičevu. Neprijatelj je imao oko 70 mrtvih i dosta ranjenih. Gubici grupe bataljona: 20 mrtvih, među kojima i politički komesar 1, operativne zone NOV i PO Makedonije Josif Josifovski Đorče Sveštarot, narodni heroj (poginuo 6. oktobra).

⚔️ 6. 10. 1943. Delegat CK KPJ i VŠ NOV i POJ Svetozar Vukmanović Tempo izdao Glavnom štabu NOV i PO za Makedoniju direktivu o reorganizaciji jedinica u zapadnoj Makedoniji. Direktivom se predviđa formiranje dve udarne grupe bataljona: Prva - za dejstvo u rejonu Kičeva, Debra i Gostivara; Druga - za dejstvo u Debarcama i struškoj Malesiji.

⚔️ 6. 10. 1943. U Debru formiran Debarski omladinski partizanski bataljon od omladinaca Makedonaca i Šiptara iz debarskog i malesijsko-struškog kraja, jačine preko 150 boraca

⚔️ 22. 10. 1943. U Debru formiran Odred kosovsko-metohijskih bataljona, u koji su ušli partizanski bataljon -Ramiz Sadik- i -Boris Vukmirović- i glavnina Šarplaninskog NOP odreda Pri formiranju je imao 222 boraca, od kojih 28 žena.

⚔️ 25. 10. 1943. Delegat VŠ NOV i POJ Svetozar Vukmanović Tempo izvestio vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita o situaciji u zapadnoj Makedoniji; da su neprijateljske snage u rejonu Debra i Piškopeje razbijene; da se Debar nalazio u rukama jugoslovenskih i albanskih partizana; da su Kičevo zauzele nemačke snage i albanski nacionalisti (balisti).

⚔️ 0. 11. 1943. Kod s. Dukova, na putu Struga-Debar, oko 20 boraca NOP odreda -Malesija- uništilo iz zasede 6 nemačkih kamiona.

⚔️ 0. 11. 1943. Špilski most na r. Crnom Drimu srušile jedinice Grupe odreda u zapadnoj Makedoniji, čime je saobraćaj nemačkih snaga na putu Struga-Debar bio otežan.

⚔️ 6. 11. 1943. Na severnim padinama Šar-planine ponovo formiran Šarplaninski NOP odred od novopridošlog ljudstva, desetine boraca Šarplaninskog NOP odreda koja je tu ostala po odlasku glavnine ka Debru i oko 40 crvenoarmejaca koji su pobegli iz nemačkog logora u Uroševcu.

⚔️ 3. 12. 1943. Nemačko-balističke snage iz Kičeva, Debra i Struge preduzele koncentričan napad na slobodnu teritoriju Debarca s ciljem da unište partijsko i vojno rukovodstvo NOV i PO Makedonije i 1. makedonsko-kosovsku NOU brigadu i oslobode komunikacije koje iz zapadne Makedonije vode za Albaniju. Posle vrlo teških borbi u Debarcama, na kruševskom i resenskom području, 1. makedonsko-kosovska NOU brigada je sa CK KPM i GŠ NOV i PO za Makedoniju, prema ranije predviđenom planu, 5. decembra napustila slobodnu teritoriju i preduzela marš za Grčku.

⚔️ 8. 5. 1944. Jake nemačko-balističke snage iz Kičeva, Debra i Struge preduzele ofanzivna dejstva s ciljem da ovladaju slobodnom teritorijom Debaraca i Malesijom, unište Grupu makedonskih i Grupu kosovsko-metohijskih partizanskih bataljona (1. makeđonsko-kosovsku NOU brigadu) i stave pod svoju kontrolu komunikacije koje izvode ka Skoplju. Posle četvorodnevnih borbi kod s. Mešeišta, s. Botuna i s. Izvora partizanski bataljoni su se iz Debaraca povukli u strušku Malesiju. Neprijatelj je imao 78 mrtvih a partizani 2 mrtva i 8 ranjenih boraca.

⚔️ 13. 5. 1944. Na putu Kičevo-Debar Grupa makedonskih partizanskih bataljona razbila balističku kolonu, koja se u neredu povukla u pravcu Debra.

⚔️ 15. 5. 1944. Kod s. Tresonče (blizu Debra) 2. bataljon Grupe makedonskih partizanskih bataljona vodio borbu protiv balističkih snaga iz Debra i Kičeva. Neprijatelj se povukao iz sela uz gubitke od 12 mrtvih i 3 zarobljena.

⚔️ 16. 5. 1944. Kod s. Galičnika (blizu Debra) 2. bataljon Grupe makedonskih partizanskih bataljona vodio tročasovnu žestoku borbu protiv balističkih snaga iz Debra i Kičeva. On ih je odbacio, nanevši im gubitke od 18 zarobljenih i zaplenivši 12 pušaka i 3 konja. Bataljon je imao 1 ranjenog borca.

⚔️ 1. 6. 1944. Nemačko-balističke snage iz Struge i Debra preduzele ofanzivna dejstva na slobodnu teritoriju Malesije (kod Struge), protiv Grupe kosovsko-metohijskih i Grupe makedonskih partizanskih bataljona (i. makedonsko-kosovska NOU brigada), s ciljem da ih unište. Prema dogovoru, bugarske snage su zaposele demarkacionu liniju da bi sprečile izvlačenje partizanskih snaga na bugarsku okupacionu teritoriju. U četvorodnevnim borbama u rejonu s. Lokova, s. Zboždija i s. Ržanova (kod Struge) partizanske snage su odbacile neprijatelja u Strugu i u Debar, nanele mu gubitke od 20 mrtvih nemačkih vojnika i oko 30 mrtvih balista i zaplenile 2 minobacača, 3 p. mitraljeza, oko 20 pušaka, 4 sanduka municije i drugu opremu. Partizani su imali 7 ranjenih i nepoznat broj poginulih boraca.

⚔️ 2. 6. 1944. U rejonu s. Lokova (kod Struge) nemačke snage iz Struge i Debra streljale oko 30 balista zato što su pod pritiskom Grupe kosovskih i Grupe makedonskih partizanskih bataljona odstupili s položaja.

⚔️ 15. 6. 1944. Na putu Struga-Debar Grupa kosovsko-metohijskih partizanskih bataljona napala nemačko-balističku kolonu.

⚔️ 9. 7. 1944. Kod Debra 1. makedonska NOU brigada i 1. kosovsko-metohijska NOU brigada vodile vrlo oštru osmoćasovnu borbu protiv delova nemačke 297. pešadijske divizije i balističkih snaga. Posle uličnih borbi one su oslobodile grad (sem kasarni), ali su ga morale napustiti zbog dolaska neprijateljskih pojačanja iz Struge. Neprijatelj je imao oko 160 mrtvih vojnika, a brigade - 20 mrtvih i 40 ranjenih boraca.

⚔️ 1. 8. 1944. Prva makedonska NOU brigada i 1. albanska partizanska brigada zauzele Debar (osim kasarni) i oslobodile političke zatvorenike. Istovremeno je na putu Deba-Struga 1. kosovsko-metohijska NOU brigada vodila oštre borbe protiv delova nemačke 297. pešadijske divizije koji su pokušavali da se iz Struge probiju za Debar, u pomoć svome garnizonu. Posle trodnevnih borbi, zbog nestanka municije, brigade NOVJ su se povukle na pl. Karaorman a albanska brigada u Albaniju. U tim borbama neprijatelj je imao oko 150 mrtvih i ranjenih, dok su brigade imale 20 mrtvih i oko 60 ranjenih boraca. Uništeno je više kamiona i nekoliko tenkova.

⚔️ 29. 8. 1944. U duhu direktive VŠ NOV i POJ o rušenju komunikacija uz sadejstvo savezničke avijacije, GŠ NOV i PO za Makedoniju naredio 1. makedonskoj NOU brigadi da od 1. do 10. septembra stalno napada i ruši objekte i postrojenja na železničkoj pruzi Gostivar-Kičevo i na komunikacijama Kičevo-Debar i Debar-Gostivar.

⚔️ 22. 9. 1944. U rejonu Kičeva, u borbi protiv balističkih snaga, poginula Iba Palikuća, zamenik političkog komesara bataljona i član MK KPM za Debar, narodni heroj.

⚔️ 2. 10. 1944. Treća vojvođanska udarna brigada 36. udarne divizije NOVJ zauzela s. Debrc i presekla vezu između Šapca i Obrenovca.

⚔️ 10. 11. 1944. GŠ NOV i PO za Makedoniju naredio Štabu 15. korpusa NOVJ: da 49. divizija zaposedne državnu granicu od Kožufa do Debra a 41. i 48. divizija oslobode Kičevo i Gosti var; da napad na Kičevo otpočne 15. novembra u 4 časa.

Dokumenti

Fotografije

Povezane odrednice

Borbe u Srbiji 1944. ★ Gevgelija ★ 1. kosovsko-metohijska brigada ★ Politički komesari u NOR-u ★ Tetovo ★ Borbe u Makedoniji 1943. ★ Albanija u drugom svetskom ratu ★ 297. pešadijska divizija ★ Priprema ustanka u Makedoniji 1941. ★ Slobodne teritorije u oslobodilačkom ratu ★ 1. makedonska udarna brigada ★ Komunistička partija Makedonije ★ Omladina u ratu ★ Bugarska u drugom svetskom ratu ★ Borbe u Crnoj Gori 1943. ★ Kruševo ★ Kapitulacija Italije ★ 1. vojvođanska udarna brigada ★ 21. brdski armijski korpus ★ Josip Broz Tito ★ Diverzije u oslobodilačkom ratu ★ Skoplje ★ Žene u ratu ★ 11. krajiška udarna brigada ★ Gostivar ★ Borbe u Makedoniji 1944. ★ Mobilizacija u oslobodilačkom ratu ★ Svetozar Vukmanović Tempo ★ Borbe na Kosovu i Metohiji ★ Bali Kombetar ★ Veles ★ Aprilski rat ★ 15. makedonski korpus NOVJ ★ Šarplaninski partizanski odred ★ Centralni komitet KPJ ★ Oslobođenje Kičeva 1943. ★ Bratstvo i jedinstvo u ratu ★ Prilep ★ Grčka u drugom svetskom ratu ★ 48. makedonska divizija NOVJ ★ 36. vojvođanska divizija NOVJ ★ Avijacija u oslobodilačkom ratu ★ Resen ★ Struga ★ Albanski partizani ★ Glavni štab Makedonije ★ Podgorica ★ Bitola ★ Šabac ★ Štampa u ratu ★ 1. makedonsko-kosovska udarna brigada ★ Dobrivoje Radosavljević ★ Oblasni komitet KPJ za Kosovo i Metohiju ★ Mavrovski partizanski odred ★ Negotino ★ Narodni heroji Jugoslavije ★ Kičevo ★ Zasede u oslobodilačkom ratu ★ Italija u drugom svetskom ratu ★ Narodno oslobodilački odbori ★ 1. albanska partizanska brigada ★ Bitka za Srbiju ★ Tenkovi u Jugoslaviji u drugom svetskom ratu ★ Ohrid ★ Uroševac ★ Obrenovac ★ 3. vojvođanska udarna brigada ★ 2. oklopna armija ★ Makedonski Brod ★ Kavadarci ★ 49. makedonska divizija NOVJ ★ Savezničko bombardovanje Vermahta u Jugoslaviji ★