Kragujevac u drugom svetskom ratu

⚔️ 25. 3. 1941. U Beogradu, Ljubljani, Skoplju, Kragujevcu, Splitu, Nišu, Cetinju, Podgorici (sada Titograd), Leskovcu i drugim gradovima održane masovne demonstracije (koje su se nastavile i sledećih dana, obuhvatajući celu zemlju). Pod parolom -Bolje rat nego pakt-, -Bolje grob nego rob-, narodi Jugoslavije su odlučno i nedvosmisleno osudili pristupanje Trojnom paktu kao nacionalnu izdaju.

⚔️ 26. 3. 1941. U Beogradu, Splitu, Kragujevcu, Čačku, Nisu i drugim mestima nastavljene masovne demonstracije protiv potpisivanja Trojnog pakta.

⚔️ 22. 6. 1941. Nemački vojni zapovednik Srbije naredio komesarskom ministru unutrašnjih poslova Milanu Aćimoviću da, prema ranijem sporazumu, u toku noći 22/23. juna pohapsi poznate komuniste Beograda, kao i sve učesnike španskog građanskog rata. Skrenuta je naročita pažnja i na gradove: Niš, Kragujevac, Užice, Čačak i rudnike Rtanj, Trepču i Bor.

⚔️ 15. 7. 1941. OK KPJ za Kragujevac uputio proglas narodu Šumadije da se zbije u jedinstvenu borbu protiv okupatora i domaćih izdajnika.

⚔️ 30. 7. 1941. Na mestu zv. Vrbljanski most na državnom putu ka Kragujevcu pucano na automobile nemačke vojske.

⚔️ 1. 8. 1941. U Kragujevcu jedan omladinac zapalio kartu Evrope, istaknutu na javnom mestu, na koju su nemačke okupacione vlasti ucrtavale situaciju na istočnom frontu.

⚔️ 5. 8. 1941. Na Stanjevačkom polju (kod Kragujevca) OK KPJ za Kragujevac formirao Kragujevački NOP odred.

⚔️ 6. 8. 1941. U Kragujevcu delovi Kragujevačkog NOP odreda spalili sedlarnicu i senjak i porušili prugu kod Kragujevca.

⚔️ 14. 8. 1941. U s. Dragobraći (kod Kragujevca) delovi Kragujevačkog NOP odreda napali ž. st. i žand. st. i razoružali žandarme.

⚔️ 31. 8. 1941. PK KPJ za Srbiju uputio OK KPJ za Kragujevac direktivno pismo o radu i zadacima partijske organizacije na terenu i u NOP odredima.

⚔️ 0. 9. 1941. Kragujevački NOP odred srušio most kod s. Petrovca, razoružao žandarme u s. Resniku (kod Kragujevca) i porušio prugu između Kragujevca i Lapova.

⚔️ 0. 9. 1941. U s. Čumiću (kod Kragujevca) formiran MNO odbor.

⚔️ 4. 9. 1941. Između s. Jovanovca i s. Milatovca (kod Kragujevca) delovi Kragujevačkog NOP odreda porušili železničku prugu.

⚔️ 4. 9. 1941. Kod s. Dragocvet (između Svetozareva i Kragujevca) delovi Pomoravskog NOP odreda prekinuli tt veze.

⚔️ 6. 9. 1941. Na putu Jagodina (sada: Svetozarevo) - Kragujevac delovi Pomoravskog NOP odreda presekli 106 tt stubova i sružili dva i oštetili jedan most.

⚔️ 8. 9. 1941. Oko 14 časova nepoznati ljudi, naoružani puškama, puškomitraljezima i bombama napali su iz zasede na državnom putu Jagodina - Kragujevac, na području opštine dragocvetske u neposrednoj blizini sela Kovačevca, nemački vojni transport, koji je dolazio iz Kragujevca. Transport se sastojao iz tri teretna motorna vozila i jednih osobnih kola. Napadači su pripucali na transport. Bilo je mrtvih i ranjenih meću nemačkim vojnicima. Sedam nemačkih vojnika napadači su zarobili i odveli u šumu. Ovom prilikom napadači su pretovarili životne namirnice iz nemačkih transportnih kola na svoja kola i oterali u pravcu planine Juhor a automobile spalili na putu.

⚔️ 8. 9. 1941. Delovi Kragujevačkog NOP odreda demolirali postrojenja na ž. st. Samaili (kod Kraljeva), a kod s. Kutlova (blizu Kragujevca) napali nemačke vojnike i žandarme i prisilili ih na povlačenje ka Kragujevcu.

⚔️ 16. 9. 1941. U s. Dulenu (između Kragujevca i Rekovca) GŠ NOP odreda za Srbiju održao savetovanje sa komandantima 1. i 2. šumadijskog, Pomoravskog, Užičkog, Čačanskog, Kragujevačkog i Kraljevačkog NOP odreda, na kome su posle analiziranja vojno-političke situacije, određeni zadaci za sprovođenje direktive CK KPJ i GŠ NOP odreda Jugoslavije o stvaranju jedinstvene slobodne teritorije.

⚔️ 28. 9. 1941. Delovi Kragujevačkog NOP odreda, uz učešće mesnih diverzantskih grupa, napali ž. st. u Kragujevcu, spalili nemački senjak kod Kragujevca, porušili most kod s. Sabante i presekli veći broj tt stubova.

⚔️ 2. 10. 1941. OK KPJ za Kragujevac uputio direktivno pismo partijskoj organizaciji Kragujevačkog NOP odreda o radu i zadacima partijske organizacije u vojsci.

⚔️ 11. 10. 1941. Ojačani 3. bataljon 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije iz Kragujevca, vodeći žestoke borbe sa delovima Kragujevačkog i čačanskog NOP odreda, probio se u G. Milanovac, pokupio oko 200 talaca i vratio se u Kragujevac.

⚔️ 16. 10. 1941. Ojačani 3. bataljon 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije iz Kragujevca, posle dvodnevnih borbi duž komunikacije Kragujevac - G. Milanovac, po drugi put prodro u G. Milanovac, skoro potpuno ga razorio i spalio i pohvatao oko 130 talaca.

⚔️ 16. 10. 1941. Kod s. Nevade jedinice Kragujevačkog i Čačanskog NOP odreda napale 3. bataljon 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije, koji se iz G. Milanovca probio ka Kragujevcu i nanele mu gubitke.

⚔️ 18. 10. 1941. Kod s. Vraćevšnice jedinice Kragujevačkog i Čačanskog NOP odreda napale 3. bataljon nemačkog 749. puka koji se iz G. Milanovca probijao ka Kragujevcu, ubile 10 i ranile 20 nemačkih vojnika i zaplenile dva tenka tipa -Hočkis-, a jedan uništile.

⚔️ 19. 10. 1941. U selima Mečkovcu, Grošnici, Milatovcu i Maršiću (kod Kragujevca) nemački vojnici pohvatali i streljali 427 lica za odmazdu zbog pretrpljenih gubitaka na putu G. Milanovac - Kragujevac, a sela Grošnicu i Milatovac spalili.

⚔️ 20. 10. 1941. U s. Medni (kod Kragujevca) 1. bataljon Kragujevačkog NOP odreda pri napadu na nemački magacin municije, zaplenio veću količinu municije i druge opreme.

⚔️ 21. 10. 1941. U Kragujevcu 3. bataljon 749. puka nemačke 717. pešadijske divizije i Nedićev 5. dobrovoljački odred otpočeli masovno streljanje u kome su pobili oko 7000 ljudi od 16 do 60 godina starosti, kao odmazdu zbog pretrpljenih gubitaka u borbama protiv partizana. Tada su streljani i politkomesar Kragujevačkog NOP odreda Svetozar Dragović, član KPJ Nada Naumović i direktor gimnazije Milivoje Pavlović, narodni heroj.

⚔️ 25. 10. 1941. Od Kragujevca, Lapova, Topole i Smed. Palanke otpočeo koncentričan napad jedinica nemačke 714. pešadijske divizije i nekoliko Nedićevih i Ljotićevih odreda na 2. šumadijski NOP odred. Posle dvodnevnih borbi kod sela Baničine, D. Rače, Popovića i Miraševca glavnina 2. šumadijskog NOP odreda se povukla prema Rudniku.

⚔️ 28. 10. 1941. Komunisti su minama razrušili most na putu Jagodina - Kragujevac kod sela Vrbe u ataru bunarske opštine (oko 12 km zapadno od Jagodine).

⚔️ 31. 10. 1941. Između ž. stanica Kragujevac i Dragobraća delovi Kragujevačkog NOP odreda srušili most.

⚔️ 13. 11. 1941. Delovi Pomoravskog i Kragujevačkog NOP odreda, posle oštrih borbi kod s. Dubrava i s. V. Pčelica (između Rekovca i Kragujevca), pod pritiskom Neđićevog 5. šumadijskog odreda, Račanskog četničkog odreda, jedne žandarmerijske čete i četnika iz Kragujevca otpočeli povlačenje prema Kniću, s. Ravnom Gaju, s. Zabojnici i s. Dulenu.

⚔️ 13. 12. 1941. Završena okupatorsko-kvislinška ofanziva. Nemačke snage, koje su uzele učešća u toj ofanzivi preduzele su -čišćenje- ostataka okruzenih NOP odreda na prostoriji Kraljevo - Kragujevac - pl. Rudnik - Valjevo - Ljubovija - Užice (sada: Titovo Užice) - Čačak.

⚔️ 20. 1. 1942. Bugarski 1. okupacioni korpus (6, 17. i 21. divizija) završio okupiranje teritorije Srbije ograničene sa severa linijom s. Rgotina - s. Zlot - s. Despotovac - s. Jasenovo - s. Mileševo, sa zapada linijom Kragujevac - Kraljevo (isključeno) - Kosovska Mitrovica, sa juga linijom s. Babin Most s. Velja Glava i sa istoka ranijom demarkacionom linijom između Srbije i Bugarske. [Prema Bečkom sporazumu između Nemačke i Italije od 20. aprila 1941. Bugarska je okupirala jugoistočni deo Srbije - vranjski i npirotski okrug (tadačnji caribrodski, nišavski, lužnički, bosiljgradski, masurički, poljanički, preševski i pčinjski srez i delobvew belopalanačkog i vlasotinačkog sreza), teritoriju severozapadno od Zaječara (između Timoka i državne granice) i manje područje Kosmeta (deo uroševačkog i gnjilanskog sreza).]

⚔️ 20. 3. 1942. U Kragujevcu nemački vojnici streljali 45 seljaka iz sela lepeničkog sreza, koje su pohvatali kao saradnike NOP-a.

⚔️ 0. 7. 1942. U s. Sakulji (kod Lazarevca) OK KPJ za Kragujevac formirao sresko partijsko povereništvo za srez kolubarski, sa zadatkom da na teritoriji sreza formira partijske i skojevske organizacije.

⚔️ 18. 11. 1942. U Kragujevcu izašao prvi broj lista -Glas ustaničke Šumadije-.

⚔️ 0. 1. 1943. OK KPJ za Kragujevac formirao SK SKOJ-a za srez kolubarski.

⚔️ 10. 2. 1943. U Kragujevcu delovi 1. šumadijskog NOP odreda upali u državni magacin Kačerskog rudnika i zaplenili nešto oružja i namirnica. Istog dana su posekli nekoliko stubova dalekovoda koji snabdeva strujom Aranđelovac, Kragujevac, Kraljevo i Jagodinu (sada: Svetozarevo).

⚔️ 10. 2. 1943. Na ž. stanicama Kriva Reka, Ugrinovci, Štavica i Banjani (na pruzi G. Milanovac - Lajkovac) 1. šumadijski NOP odred demolirao postrojenja, porušio prugu na 80 mesta, posekao 19 tt stubova i spalio opštinske arhive. (Za odmazdu, nemačke vlasti su u Kragujevcu 5. marta streljale 30 talaca.)

⚔️ 18. 2. 1943. Kod s. Darosave (sada: Partizani, blizu Aranđelovca) delovi 1. šumadijskog NOP odreda posekli 30 tt stubova. (Nemački vojnici su 25. marta, za odmazdu, streljali u Kragujevcu 20 talaca.)

⚔️ 9. 3. 1943. U Beogradu i Kragujevcu, ovog i narednog dana, streljano 80 zatvorenika za odmazdu zbog napada delova 1. šumadijskog NOP odreda na rudnike kod s. Orašca, s. Misače i s. Belanovice, i zbog razaranja tt linija kod Topole.

⚔️ 13. 3. 1943. U s. Šljivovcu (kod Kragujevca) bugarski vojnici i pripadnici SDS napali delove 1. šumadijskog NOP odred, koji su se posle višečasovne borbe jurišem probili, uz gubitke od 2 ranjena (od kojih je 1 zarobljen). Neprijatelj je imao 7 poginulih.

⚔️ 25. 3. 1943. U Kragujevcu streljano 20 talaca za odmazdu zbog presecanja stubova kod Aranđelovca i Topole od strane delova 1. šumadijskog NOP odreda (18 19. februara).

⚔️ 8. 4. 1943. U Kragujevcu nemački vojnici streljali 40 talaca za odmazdu zbog akcija 1. šumadijskog NOP odreda u s. Rudniku, s. Darosavi i s. Krivoj Reci.

⚔️ 8. 4. 1943. U Kragujevcu i srezu Lepeničkom obaveštajni odsek SDS provalio partijske organizacije i pohapsio 43 člana KPJ i SKOJ-a.

⚔️ 16. 4. 1943. U Kragujevcu nemački vojnici streljali 10 zatvorenika za odmazdu što su predsednika opštine s. Plaskavca (kod Topole) ubili delovi 1. šumadijskog NOP odreda.

⚔️ 5. 5. 1943. Između s. Belanovice i s. Bosute (kod Aranđelovca) Rudnička četa 1. šumadijskog NOP odreda iz zasede ubila 8 vojnika SDS. (Za odmazdu, nemački su vojnici u Kragujevcu 17. maja streljali 10. talaca.)

⚔️ 13. 8. 1943. Na pl. Bukulji, u prisustvu članova PK KPJ i GŠ NOV i PO za Srbiju, završeno petodnevno partijsko savetovanje političkih i vojnih rukovodilaca 1. šumadijskog udarnog partizanskog bataljona, Šumadijskog, Kosmajskog i Čačanskog NOP odreda i delegata OK KPJ za Požarevac, Aranđelovac, Kragujevac, Čačak i Valjevo. Na savetovanju je analizirana vojno-politička situacija u zemlji i svetu, te su doneti zaključci u vezi s jačanjem NO pokreta, obnavljanjem starih i formiranjem novih partijskih organizacija, jačanjem NOP odreda i stvaranjem uslova za formiranje NO brigada.

⚔️ 8. 10. 1943. U s. Čumiću (kod Kragujevca) jedan bataljon 1, šumadijske NO brigade iz zasede ubio 2 nemačka oficira i nemačkog inspektora rudnika za Balkan, a zatim kod s. Ramaće razbio jednu četničku brigadu (iz Korpusa Gorske garde). Poginulo je 10 četnika.

⚔️ 17. 11. 1943. OK KPJ za Kragujevac završio trodnevno savetovanje na kome je pretresao organizaciono pitanje Partije, političko-prosvetni rad, rad Partije na vojnoj liniji, stanje NO odbora, organizacije SKOJ-a i USAOJ-a, rad AFŽ-a, te odredio nove zadatke.

⚔️ 0. 2. 1944. U zapadnoj Srbiji u borbi protiv četnika i SDS poginuo član OK KPJ za Kragujevac Slobodan Minić, narodni heroj.

⚔️ 18. 9. 1944. Kod s. Vraćevšnice (blizu G. Milanovca) dva bataljona 21. udarne divizije NOVJ vodila borbu protiv nemačkih vojnika, četnika i delova SDS i odbacili ih ka Kragujevcu. Neprijatelj je imao 28 mrtvih, 64 ranjena i 46 zarobljenih vojnika. Zaplenjen je puškomitraljez, 30 pušaka i 4 vagona brašna. Bataljoni su imali 6 mrtvih i 14 ranjenih boraca.

⚔️ 21. 9. 1944. Delovi 7. SS divizije -Princ Eugen-, posle borbe protiv jedinica 2. proleterske udarne brigade 21. udarne divizije NOVJ, probili se iz Čačka u G. Milanovac, a zatim nastavili proboj prema Rudniku i Kragujevcu, Istoga dana je 4. srpska udarna brigada vodila borbu protiv četnika na položaju Ržanik-Parac i kod s. Banje (blizu G. Milanovca), a 5. srpska udarna brigada protiv nemačkih vojnika na Mutinjskoj kosi (iznad Rudnika). Neprijatelj je imao 17 mrtvih, 35 ranjenih i 40 zarobljenih, a 21. divizija 2 mrtva i 6 ranjenih i kontuzovanih boraca.

⚔️ 25. 9. 1944. Na položaju s. Prnjavor - s. Vraćevšnica (kod Kragujevca) delovi nemačke 7. SS divizije -Princ Eugen-, četnička 1. i 2. gružanska i Levačka brigada i jedan bataljon SDS napali na jedan bataljon 5. srpske udarne brigade 21. udarne divizije NOVJ. Posle duže borbe bataljon 5 brigade se povukao na liniju s. Svračkovci - Vrletna strana. Neprijatelj je imao 7 mrtvih i 12 ranjenih.

⚔️ 27. 9. 1944. U G. Milanovac ušla 2. proleterska udarna brigada 21. udarne divizije NOVJ, a nemački vojnici se povukli za Kragujevac. Brigada je, uz to, iz s. Semedraže proterala četničke jedinice.

⚔️ 0. 10. 1944. U Kragujevcu formirana Artiljerijska brigada 17. udarne divizije NOVJ.

⚔️ 0. 10. 1944. U Kragujevcu, po naređenju GŠ NOV i PO za Srbiju, formirana artiljerijska baza sa zadatkom da, posle izvršene obuke, formira artiljerijske brigade za jedinice NOVJ.

⚔️ 4. 10. 1944. U Topoli 1. krajiška udarna brigada 5. udarne divizije NOVJ napala jedan bataljon nemačkih vojnika i četnika i potisnula ih na Oplenac, ali se morala povući ka Aranđelovcu kad je neprijatelju stigla pomoć od Kragujevca. Neprijatelj je imao oko 70 mrtvih i ranjenih. Zaplenjena su 2 minobacača, 10 pušaka i dosta drugog materijala. Uništena su 3 kamiona. Brigada je imala 2 mrtva i 12 ranjenih boraca.

⚔️ 7. 10. 1944. U Topolu iz koje su se povukle nemačke jedinice, ponovo ušle jedinice 1. krajiške udarne brigade 5. udarne divizije NOVJ. Istog dana, posle kraće borbe protiv jednog bataljona 7. SS divizije -Princ Eugen- koji je stigao iz Kragujevca, one su napustile varoš, zaplenivši 1 top i 10 pušaka.

⚔️ 13. 10. 1944. Na položaju s. Desimirovac - s. Petrovac 15. majevička udarna brigada 17. udarne divizije NOVJ odbila napad nemačke motorizovane kolone (4 tenka, oko 100 kamiona i do 200 kola) i vratila je u Kragujevac. Neprijatelj je imao 6 mrtvih i više ranjenih, a zaplenjeno je: 1 p. mitraljez, 4 puške, 2 pištolja i 1 motocikl.

⚔️ 15. 10. 1944. Jedinice 17. udarne divizije NOVJ i 113. divizije Crvene armije počele borbe za oslobođenje Kragujevca. Borbe su vođene do 21. oktobra, kada je grad oslobođen.

⚔️ 21. 10. 1944. Posle šestočasovnih borbi protiv delova nemačke Borbene grupe -Fišer- (14. puk 7. SS divizije -Princ Eugen-, 749. puk 117. pešadijske divizije i oko dva bataljona 1. brdske divizije) i Borbene grupe -Hart- (Štab 359. puka, dva pešadijska bataljona, jedan divizion i četa tenkova) 17. udarna divizija NOVJ i 113. divizija Crvene armije oslobodile Kragujevac. U tim borbama je poginulo 400, ranjeno preko 400 i zarobljeno 150 neprijateljskih vojnika. Zaplenjeno je: 9 topova raznih kalibara, 11 minobacača, 44 p. mitraljeza, 15 automata, 10.000 pušaka, 13 tromblonskih i protivtenkovskih pušaka, 20 pištolja, 150.000 metaka i 200 bombi. Pored ostalog, uništena su 2 tenka, 16 kamiona, 3 motocikla, 2 voza sa 10 vagona nafte i 10 vagona raznog materijala. Jedinice 17. divizije su imale 52 mrtva, 198 ranjenih i kontuzovanih i 28 nestalih boraca.

⚔️ 25. 10. 1944. U s. Bumbarevom Brdu (kod Kragujevca) 1. i 2. bataljon 6. proleterske (istočnobosanske) udarne brigade 17. udarne divizije NOVJ napali nemačke vojnike i odbacili ih ka s. Bresnici.

⚔️ 12. 3. 1945. U Skoplju zbog nedostatka nastavnog kadra rasformiran Artiljerijski nastavni centar br. 6, a njegovo ljudstvo upućeno u nastavne centre u Valjevu, Kragujevcu i Nišu.