Ustanak u Pomoravlju 1941.

⚔️ 3. 7. 1941. U Smederevskoj Palanci, na sastanku OK KPJ za Pomoravlje, u prisustvu delegata PK KPJ Branka Krsmanovića, formiran Štab 2. šumadijskog NOP odreda i određeni rukovodioci četa.

⚔️ 7. 7. 1941. Južno od Smederevske Palanke OK KPJ za Pomoravlje formirao 2. šumadijski NOP odred.

⚔️ 18. 7. 1941. Po direktivi OK KPJ za Jagodinu diverzantska grupa iz Jagodine (sada: Svetozarevo) sastavljena od 9 članova KPJ i simpatizera, razoružala nemačkog stražara kod hangara na aerodromu blizu Jagodine a potom zapalila 5 nemačkih aviona i nekoliko kamiona.

⚔️ 19. 7. 1941. 9 nepoznatih naoružanih lica zapalili avione u hangaru kod Jagodine.

⚔️ 20. 7. 1941. OK KPJ za Pomoravlje formirao Beličku partizansku četu, koja je 23. jula ušla u sastav Pomoravskog NOP odreda. Četa je, istog dana, kod ž. st. Lanište (između Svetozareva i Bagrdana) razrušila prugu.

⚔️ 22. 7. 1941. Na mestu zv.Bučje atar opštine Novog Sela na mestu gde prestaje skela napali izvestan broj naoružanih lica na žandarme i 10 zarobili.

⚔️ 23. 7. 1941. Na Đurđevom brdu (kod Svetozareva) OK KPJ za Pomoravlje formirao Beličku četu Pomoravskog odreda.

⚔️ 30. 7. 1941. Grupa od oko 150 naoružanih lica opkolila zgradu žandarmerijske stanice Dragoševac i razoružali žandarme.

⚔️ 30. 7. 1941. Na mestu zv. Vrbljanski most na državnom putu ka Kragujevcu pucano na automobile nemačke vojske.

⚔️ 30. 7. 1941. U s. Dragoševcu (kod Svetozareva) delovi Pomoravskog NOP odreda napali i razoružali žand. st. i zapalili opštinsku arhivu.

⚔️ 0. 8. 1941. Paraćinsko-ćuprijska četa Pomoravskog NOP odreda demolirala postrojenja Senjskog Rudnika, rudnika Sisevac, fabrike cementa u Popovcu i porušila tri mosta na pruzi s. Ravna Reka - Ćuprija.

⚔️ 0. 8. 1941. U s. Miloševcu (kod Svetozareva) nemački vojnici streljali sekretara OK KPJ za Jagodinu Radislava Nikčevića, narodnog heroja.

⚔️ 1. 8. 1941. U selu Jošanički Prnjavor oko 50 naoružanih lica napali žandarmerijsku patrolu i razoružali.

⚔️ 1. 8. 1941. U s. Prnjavoru (kod Svetozareva) delovi Pomoravskog NOP odreda razoružali žandarmerijsku patrolu.

⚔️ 3. 8. 1941. Na mestu zvanom Zubrovski potok atar opštine bigreničke oko 50 naoružanih lica napali na žandarmerijsku patrolu, posle borbe tri žandarma razoružana i zarobljena. 

⚔️ 3. 8. 1941. Noću između 2. i 3. avgusta upali u Senjski Rudnik 30-40 naoružanih lica, u pošti isprekidali linije, napali na stražare i pobegli u pravcu Sisevca.

⚔️ 3. 8. 1941. Na mestu zvanom Zubrovski potok atar opštine bigreničke oko 50 naoružanih lica napali na žandarmerijsku patrolu, posle borbe tri žandarma razoružana i zarobljena.

⚔️ 3. 8. 1941. Grupa od 40 naoružanih ljudi došla u opštinu virinsku i okupirala selo, tražili spisak određenih na vršačim mašinama.

⚔️ 3. 8. 1941. Oko 100 naoružanih lica u selu Gložane napali i razoružali žandarmerijsku patrolu.

⚔️ 4. 8. 1941. Veća naoružana grupa napala na stanič. žandarmerijsku patrolu u D. Štiplje i razoružala tri žandarma.

⚔️ 4. 8. 1941. U selu Dublju pojavila se 7 naoružana lica, navodno onesposobili telefon u selu Gložanu.

⚔️ 5. 8. 1941. Tri nepoznata naoružana lica upala u opštinu Štiplje, oduzeli knjigu ovršenog žita. Isto učinili i u selu Uriče.

⚔️ 5. 8. 1941. Grupa od 33 lica naoružanih, iznad rudnika Ravna Reka na mestu zv. Dobra voda prihvatili borbu sa žandar patrolom. 6. 8. na mestu zv, Troglan Bare na utovarnoj rampi žičare podmetnuli eksploziv i razrušili. Napali na zvaničnika Miloradovića sa radom u Senjskom Rudniku.

⚔️ 7. 8. 1941. U s. Slatini (kod Svetozareva) i Bagrdanu delovi Pomoravskog NOP odreda napali i razoružali posadu žand. st. i demolirali ž. st. Bagrdan i Lanište.

⚔️ 8. 8. 1941. Naoružana lica napali na žel. stanice Bagrdan - Aračićevo polupali sve telefonske i telegrafske aparate, pokupili pare iz državne kase.

⚔️ 8. 8. 1941. Upala veća grupa naoružanih lica u Svilajnac, zarobljen vodnik žan. voda kapetan 2 klase Rakić Sava.

⚔️ 8. 8. 1941. Naoružana lica napala na žand. stanicu Bagrdan i razoružala žandarme, u pošti polupala aparate i odneli 58 dinara državnog novca.

⚔️ 8. 8. 1941. Tri naoružana lica oduzela knjige za popis ovršenog žita u selu Šuljkovcu, opštine dragocvetske.

⚔️ 8. 8. 1941. Tri naoružana lica pred bioskopom napala tumača Verlogera Karla. Od nemačke straže ubijeni su Petrović Milan, a teško ranjen Stanisavljević Života. Proglašeno je opsadno stanje.

⚔️ 8. 8. 1941. U kancelariju opštine bunarske upao je naoružan robijaš Nikolić Milutin i oduzeo knjigu o popisu ovršenog žita.

⚔️ 8. 8. 1941. Delovi Pomoravskog NOP odreda demolirali rudnička postrojenja i ž. st. Ravna Reka (kod Ćuprije).

⚔️ 8. 8. 1941. U Ćupriji folksdojčeri ubili člana OK KPJ za Jagodinu Milosavljeviča Jovana, narodnog heroja.

⚔️ 9. 8. 1941. Naoružana lica napala žand. stanicu u Kušiljevu i razoružala jednog žandarma zarobili a tri su pobegla.

⚔️ 9. 8. 1941. Oko 200 naoružanih lica napali rudnik Ravnu Reku, razoružali stražare i sobom odveli dva predstavnika nemačke narodnosti.

⚔️ 9. 8. 1941. U s. Barama (kod Despotovca) delovi Pomoravskog NOP odreda napali i razoružali posadu žand. stanice.

⚔️ 10. 8. 1941. Noću 10. 8. nepoznata naoružana lica onesposobila železničku prugu u selu Ribniku, opštini bukovačkoj, vađenjem jedne šine.

⚔️ 10. 8. 1941. Oko 20 naoružanih ljudi napali rudnik Sisevac, onesposobili centralu i iskidali telefonske veze. Prilikom napada dva su lica teže ranjena a šest lakše. Napadači odveli Petra Edera i Petra Pišnakta.

⚔️ 10. 8. 1941. Oko trideset naoružanih lica sa odbeglim učiteljem Žunićem upali u odeljak finan. kontrole u Rekovcu i razoružali finanse. Naoružane grupe primećene su u još nekim mestima u srezu.

⚔️ 10. 8. 1941. Komunista učitelj Žunić Milorad sa dvojicom naoružanih ljudi napali na opštinu veliko kruševičku i odneli iz kase 4500 din. Porezniku zapretio da ne skuplja porez.

⚔️ 10. 8. 1941. Naoružana lica napala želez. stanicu u Kušiljevu. Sobom odveli komandira stanice i 1 žandarma. Tri žandarma se spasla. Potere upućene.

⚔️ 10. 8. 1941. Oko 2 časa banda od oko 120 lica napala stražu uprave Resavskih rudnika u Barama i posle kraćeg puškaranja uspela da razoruža rudničku stražu i odnese 12 pušaka i 300 metaka i 2 revolvera.

⚔️ 10. 8. 1941. Delovi Pomoravskog NOP odreda napali i razoružali posadu žand. st. u s. Strmostan (kod Despotovca).

⚔️ 11. 8. 1941. 4 naoružana lica upali u kancelariju opštine šantarovačke i uništili popisne knjige ovršenog žita.

⚔️ 13. 8. 1941. Noću 12/13. avgusta. pucano na poštansku zgradu u Ćupriji iz nepoznate daljine. Prozori na kancelarijama pismonosnog odelenja i šefa nemačke pošte razbijeni projektilima.

⚔️ 13. 8. 1941. Oko 50 naoružanih bandita sa dve ženske napalo opštinu zabrešku, spalila novčane knjige i kvite popisa žita. Potere upućene.

⚔️ 13. 8. 1941. Oko 60 naoružanih lica došlo u selo Buljane, cepali plakate i odveli opštinskog delovođu Jovanovića Kostu. Otišli u pravcu planine Igrište.

⚔️ 14. 8. 1941. U 12.20 časova banditi napali stanicu Grabovac, razbili telefon, obili kasu, i odneli 2 puške sa 40 metaka i sanitetski materijal.

⚔️ 15. 8. 1941. Velika grupa naoružanih ljudi napala žand. stanicu Rekovac, razoružala žandarme, opljačkali poštu sa 70.000 dinara uništila telefon i telegraf, opljačkali poresku upravu sa 90.000 dinara, uništila poreske knjige, oštetili kancelariju sreskog načelstva, palila u načelstvu akta. Grupi se pridružili još neki meštani i jedan finans. Održali govore, naredili činovnicima da više ne rade, a seljacima da ne plaćaju porez. Sreski načelnik otputovao za Jagodinu.

⚔️ 15. 8. 1941. Grupa od oko 50 naoružanih lica upali u opštinu Gornja Mutnica, pocepali sva naređenja, nepredate objave ratnih zarobljenika. Naredila pismeno naredbu seljacima da u varoš ne donose životne namirnice.

⚔️ 15. 8. 1941. U Rekovcu pomoravski NOP odred napao i razoružao žandarme i zaplenio 15 pušaka.

⚔️ 16. 8. 1941. Od nepoznatog lica ubijen je između Jagodine i sela Majura Fajfer Adam po narodnosti Nemac rodom iz Pašićeva, koji je bio zaposlen kod organizacije TOT.

⚔️ 16. 8. 1941. U selu Izvoru naoružana lica napala magacin nadzornika pruge i odneli eksplozivni materijal.

⚔️ 16. 8. 1941. Naoružana lica oduzela knjige za popis ovršenog žita u opšt. Glavničkoj.

⚔️ 19. 8. 1941. Naoružana lica napala poštu Dragovo i oduzelo sav novac, račune i knjige pocepali, telefonsku centralu uništili, poštara najurili i zaključali poštu.

⚔️ 21. 8. 1941. Oko 30 naoružanih lica napalo na fabriku cementa u Popovcu. Iz kase odneli 201.000 dinara i odveli činovnike koje su docnije pustili. Na izuzeti novac dali su priznanicu koju su potpisali komandir čete i komesar. Održali su radnicima govor u komunističkom duhu. Vikali živeo Staljin i Sov. Rusija.

⚔️ 22. 8. 1941. Oko deset naoružanih lica u opštini ivankovačkoj pocepali sve objave i plakate. Isto i u selu Stubiku.

⚔️ 22. 8. 1941. Miloš Milić, bandit iz Grabovca sa 10 naoružanih lica došao je iz šume u selo i iz opštine pokupio plakate i akta i pred opštinom spalio, pa se potom svi udaljili.

⚔️ 24. 8. 1941. U selu D. Mutnica jedna grupa od 50 naoružanih ljudi upala u opštinu i spalila sva akta od aprila ove godine. Sazvali zbor i upozorili narod da ne ubija nemačke vojnike, izjavili su da su oduzeti novac od Todora u Izvoru vratili jer njima nije cilj pljačka i pozvali građane da se pokoravaju naredbama vlasti.

⚔️ 24. 8. 1941. Kod varošice D. Krčin nepoznata lica pokidali telefonske linije ka Varvarinu, Kruševcu i Belušiću presecanjem telef. stubova.

⚔️ 25. 8. 1941. Noću 24 i 25. avgusta oko deset naoružanih lica u rudniku Sisevac odneli oko 70.560 dinara. Na ovu sumu su dali priznanicu sa potpisima Jovanović Jova, Grujić Sava i Todorović Miladin. Izjavili su da ovu sumu uzimaju po naređenju Komandanta Moravskog odreda. Otišli su u pravcu Južnog Kučaja.

⚔️ 25. 8. 1941. Kod Jagodine (sada: Svetozarevo) delovi Beličke čete uništili nemački automobil i ubili 5 Nemaca, a u Jagodini ubili nemačkog stražara.

⚔️ 26. 8. 1941. Noću 26. avgusta od nepoznatih lica miniran je most na železničkoj pruzi Paraćin - Zaječar između sela Glavice i Davidovca, pošto su straže predhodno oterali u šumu.

⚔️ 26. 8. 1941. Osuđen je na smrt od Moravskog oslobodilačkog odreda zbog špijunaže u korist Nemaca Vidoje S. Milenković iz sela D. Mutnice i kazna izvršena streljanjem na m. zv. Vukovac. Vidoje je po naređenju istog suda sahranjen.

⚔️ 26. 8. 1941. Tri naoružana lica u želez. stanici Davidovac polupali telegraf. i telefon. aparate i uzeli od čuvara pušku. U kasi našli 11.622 din. od koje sume uzeli 5.000 din. i izdali priznanicu.

⚔️ 26. 8. 1941. Nekoliko naoružanih mladića upali u opštinu izbeničku, predstavili se kao srpski četnici i oduzeli jedan akt od komande vojnog okruga u Kruševcu. Tražili jelo.

⚔️ 26. 8. 1941. Između ž. st. Glavica i Davidovac (pruga Paraćin-Zaječar) delovi Pomoravskog NOP odreda minirali železnički most.

⚔️ 27. 8. 1941. Oko 12 naoružana lica upala u opšt. bunarsku i spalili sve kljige vojnih obveznika i mobilizacijski materijal.

⚔️ 28. 8. 1941. Jedna grupa od deset naoružanih lica napala opštinu beličku i spalila knjige i akta.

⚔️ 28. 8. 1941. U selu Lebinu naoružana grupa od 8 ljudi primorala je opštinu lebinsku da izda objavu pod imenom Milan Vasić iz Lebina da vidi u Paraćinu da li ima Nemaca i koliko. Održali su govor i pozvali narod da se upiše u četnike, odazvao se pozivu Drag. Jovanović i Savić Milosav iz Lebina.

⚔️ 28. 8. 1941. Naoružana grupa od oko 8 lica upala je u opštinu Loćika i spalila svu ahrivu. Prepoznat je Đuričić Boško, odbegli komunista.

⚔️ 28. 8. 1941. Tri naoružana lica upala u opštinu štipljansku i spalili sve vojne knjige.

⚔️ 29. 8. 1941. U fabriku cementa Popovac upali su 10 naoružanih lica i iz kase odneli 15.000 dinara.

⚔️ 30. 8. 1941. Naoružana grupa ljudi upala u opštinu glavičku i naredili da višak žita ne predaje vlastima. Iz kase uzeli novac i dali priznanicu.

⚔️ 30. 8. 1941. Oružana masa ljudi došla u Senjski Rudnik i oterali radnike iz rudnika. Uzeli državne konje, spremu i jedan auto koji su ostavili kod železničke stanice i čuva ga njihova straža. Minirali tri železnička mosta, pokidali tel. žice. Uzeli jedna kola sa volovima.

⚔️ 30. 8. 1941. Oko 20 naoružanih lica upalo u opšt. mirilovačku i prisutnim seljacima naredili pod pretnjom smrtne kazne da im se pridruže. Silom su odveli 8 lica i naredili da se 31. avgusta spreme još 22 lica koje su naređenje uputili opštini.

⚔️ 30. 8. 1941. Grupa od 30 naoružanih ljudi upala u opštinu Glavicu i naredila da se višak žita ne predaje vlastima. Iz kase uzeli 800 dinara i izdali priznanicu.

⚔️ 30. 8. 1941. U 19.30 u kom je momentu nastao prekid linije nepoznata naoružana lica podigla su u vazduh tri mosta na pruzi Vavilo Pasuljanske livade, opljačkali kase st. Senj. Rudnika, Ravnu Reku i uprave Senj. Rudnika. Saobraćaj samo moguć od Donje Ćuprije do Vavila do km 18. telegrafska i telefonska linija u prekidu od Senja do Ravne Reke.

⚔️ 30. 8. 1941. Delovi Pomoravskog NOP odreda upali u Senjski Rudnik (kod Ćuprije), zaplenili eksploziv i ostali materijal i porušili tri mosta.

⚔️ 31. 8. 1941. Opština mirilovačka primila je naređenje od Vojvode Žike kojim traži da mu se u odred uputi oko 100 obveznika, pod pretnjom streljanja i uništaja imovine za neizvršenje.

⚔️ 31. 8. 1941. Između ž. st. Vavilo i s. Senjski Rudnik (kod Ćuprije), delovi Pomoravskog NOP odreda porušili most.

⚔️ 0. 9. 1941. Drugi šumadijski NOP odred formirao u svom sastavu sedam četa (dve orašačke, Račansku, Palanačku, Resavsku, Pomoravsku i Azanjsku).

⚔️ 1. 9. 1941. U selu D. Mutnici ubijen je Žika Milovanović vojvoda Gočki i Kopaonički Šumski Vuk, od strane nasilno odvedenih seljaka i ljudi Bore Petrovića, aktivnog poručnika.

⚔️ 1. 9. 1941. Voz broj 234 zadržan je kod sela Donja Mutnica od naoružanih lica. Voz je napadnut bombama i puščanom vatrom. Ranjeni su Božo Jovanović, želez. Milan Vasić, kondukter Dragoslav Stojanović, vozovođa, jedna žena i dete. Razoružani su i odvedeni nemački vojnici.

⚔️ 1. 9. 1941. Oko 14 č. 3 nepoznata naoružana lica upala su u zgradu opštine bošnjanske, srez temnićki (Varvarin) i spalili istaknute plakate i objave, spiskove koji se odnose na popis mladića za stalni kadar i obveznike, kao i poreske knjige. Jovanović Timotije, iz Bošnjana, kritikovao je rad i postupak ovih lica, pa ga je jedan udario kundakom od puške. Timotije, sa nožem u ruci, pokušao je napad na naoružanog, koji ga je ubio sa dva metka iz puške. Posle ovoga ova naoružana lica održala su pouku prisutnom narodu, da ne vrše krađe i druga krivična dela, kao i da se bore protiv okupatorskih vlasti, a predstavili su se kao četnici i nacionalni borci. Zatim su otišli u školu, od upravitelja oduzeli knjigu za popis ovršenog žita i spalili je. Od opštinskog služitelja Đorđevića Živojina oduzeli su pušku sa 20 metaka, a potom su otišli u pravcu sreza kruševačkog.

⚔️ 1. 9. 1941. Kod ž. st. Mutnice (blizu Paraćina) delovi Pomoravskog NOP odreda napali putnički voz, zarobili 4 nemačka vojnika i petokolonaša i razorili prugu, aus. Bošnjanu spalili opštinsku arhivu.

⚔️ 3. 9. 1941. Obavešteno je načelstvo da odmetnici pripremaju napad na Jagodinu, noću između 3. i 4. septembra. U toku iste noći, oko 22 časa došlo je do kraćeg puškaranja kod jagodinskog groblja. U pola jedan izjutra došlo je do dužeg puškaranja kod Barutane, zapadno od Jagodine, između nemačkih vojnika, naših žandarma i gradskih stražara s jedne strane i naoružanih bandita s druge. Napad je odbijen. Napadači su se povukli.

⚔️ 3. 9. 1941. Na putu Jagodina (sada: Svetozarevo) - Bunar, Belička četa Pomoravskog NOP odreda, posle duže borbe, primorala nemačku kolonu od 10 kamiona da se vrati u Jagodinu (sada: Svetozarevo).

⚔️ 3. 9. 1941. U Jagodini (sada: Svetozarevo) delovi Pomoravskog NOP odreda napali oko 30 nemačkih vojnika i naneli im gubitke.

⚔️ 4. 9. 1941. Kod s. Dragocvet (između Svetozareva i Kragujevca) delovi Pomoravskog NOP odreda prekinuli tt veze.

⚔️ 4. 9. 1941. Delovi Pomoravskog NOP odreda spalili opštinske arhive u selima Glogovcu, Beočiću i Krušaru (kod Svetozareva) i posekli tt linije između Ćuprije i Ravne Reke, a grupa boraca napala nemačku patrolu u Levačkoj ulici u Jagodini (sada: Svetozarevo) i nanela joj gubitke.

⚔️ 5. 9. 1941. Oko 18 časova upalo je u kancelarije opštine glogovačke 5 nepoznatih ljudi, naoružanih puškama i spalilo svu opštinsku arhivu. Zatim su se napadači udaljili u pravcu sela Duboke.

⚔️ 6. 9. 1941. Oko 2 časa došlo je do jače borbe puškama, puškomitraljezima i bombama u Jagodini u Levačkoj ulici. Borbu su vodile nemačke vojničke patrole protivu odbeglih komunista. U borbi je pored nemačke patrole učestvovala i žandarmerija. Poginulo je dva nemačka vojnika a četvorica ranjena.

⚔️ 6. 9. 1941. Na putu Jagodina (sada: Svetozarevo) - Kragujevac delovi Pomoravskog NOP odreda presekli 106 tt stubova i sružili dva i oštetili jedan most.

⚔️ 7. 9. 1941. Delovi Pomoravskog NOP odreda oštetili železnićki most na Jovanovačkoj reci (kod Paraćina) i drumski most kod s. Dragocveta (na putu Svetozarevo-Kragujevac).

⚔️ 8. 9. 1941. Oko 14 časova nepoznati ljudi, naoružani puškama, puškomitraljezima i bombama napali su iz zasede na državnom putu Jagodina - Kragujevac, na području opštine dragocvetske u neposrednoj blizini sela Kovačevca, nemački vojni transport, koji je dolazio iz Kragujevca. Transport se sastojao iz tri teretna motorna vozila i jednih osobnih kola. Napadači su pripucali na transport. Bilo je mrtvih i ranjenih meću nemačkim vojnicima. Sedam nemačkih vojnika napadači su zarobili i odveli u šumu. Ovom prilikom napadači su pretovarili životne namirnice iz nemačkih transportnih kola na svoja kola i oterali u pravcu planine Juhor a automobile spalili na putu.

⚔️ 8. 9. 1941. Pomoravski NOP odred napao Varvarin i posle kraće borbe razoružao žandarme i Četnike Koste Pećanca, zaplenio 60 pušaka i spalio sve arhive.

⚔️ 8. 9. 1941. Na putu Jagodina (sada: Svetozarevo) - Bagrdan delovi Pomoravskog NOP odreda iz zasede uništili kamion i ubili 28 nemačkih vojnika. Istoga dana na putu Kragujevac-Jagodina zarobili 7 nemačkih vojnika, zapalili 3 kamiona, zaplenili sanitetski automobil i veću količinu hrane i presekli tt stubove u dužini od 6 km.

⚔️ 8. 9. 1941. Delovi Pomoravskog NOP odreda napali ž. st. Bagrdan, uništili saobraćajna postrojenja i iz jedne kompozicije zaplenili robu koja je transportovana za Nemačku, a zatim praznu kompoziciju pustili ka Beogradu, usled čega je došlo do sudara sa kompozicijom koja je išla iz Beograda. Tom prilikom su nastradala dva vagona sa nemačkim vojnicima i veći broj Šiptara koji se nalazio u službi okupatora.

⚔️ 9. 9. 1941. Između stanice Bagrdan i Brzan došlo je do sudara vozova M.192 i M.187. Sudar su pripremili nepoznati naoružani ljudi odmetnuti u šumu, na taj način što su, otkačili lokomotivu voza M.187 i posle otvaranja regulatora pustili je na otvorenu prugu i ista se sudarila sa vozom M.192.

⚔️ 9. 9. 1941. Na r. Crnici (kod Paraćina) delovi Pomoravskog NOP odreda miniranjem oštetili most.

Hronološki zapisi se učitavaju...