Preševo u drugom svetskom ratu

⚔️ 7. 4. 1941. Nemačka 9. oklopna divizija, podržana avijacijom, razbila Ibarsku diviziju i delove Moravske divizije i prodrla u Kumanovo. Zatim je glavnim snagama zauzela Skoplje, dok su njene pomoćne snage zadržane otporom 46. dopunskog puka Moravske divizije kod Preševa.

⚔️ 20. 1. 1942. Bugarski 1. okupacioni korpus (6, 17. i 21. divizija) završio okupiranje teritorije Srbije ograničene sa severa linijom s. Rgotina - s. Zlot - s. Despotovac - s. Jasenovo - s. Mileševo, sa zapada linijom Kragujevac - Kraljevo (isključeno) - Kosovska Mitrovica, sa juga linijom s. Babin Most s. Velja Glava i sa istoka ranijom demarkacionom linijom između Srbije i Bugarske. [Prema Bečkom sporazumu između Nemačke i Italije od 20. aprila 1941. Bugarska je okupirala jugoistočni deo Srbije - vranjski i npirotski okrug (tadačnji caribrodski, nišavski, lužnički, bosiljgradski, masurički, poljanički, preševski i pčinjski srez i delobvew belopalanačkog i vlasotinačkog sreza), teritoriju severozapadno od Zaječara (između Timoka i državne granice) i manje područje Kosmeta (deo uroševačkog i gnjilanskog sreza).]

⚔️ 8. 10. 1942. U s. Vrbanu (kod Preševa) bugarski vojnici napali delove Crnotravskog NOP odreda i naneli im gubitke od 10 mrtvih, dok se ostatak tog odreda probio.

⚔️ 19. 10. 1942. Iz rudnika hroma u s. Lojanu (kod Preševa) šiptarski NOP odred -Zejnel Ajdini- i deo Vranjskog NOP odreda (oko 20 boraca) proterali bugarsku stražu, te zaplenili veću količinu eksploziva i spalili arhivu rudnika.

⚔️ 0. 6. 1943. U s. Maglencima i s. Jablanici (kod Kumanova) bugarska policija i preševska kontračeta streljale 15 seljaka za odmazdu zbog neuspeha policijskog odreda -Benkovski- u borbama protiv jedinica NOV kumanovskog i vranjskog područja.

⚔️ 28. 6. 1943. U rudniku uglja -Trnava- (kod Preševa) delovi 2. južnomoravskog NOP odreda ubili nemačkog vojnika, demolirali postrojenja i zaplenili 3 puške, municiju, 150 kg eksploziva, 120.000 leva i drugi materijal.

⚔️ 0. 9. 1943. Na Skopskoj Crnoj gori od zavedenog šiptarskog življa, Gestapo formirao tri kontračete za borbu protiv partizana kumanovskog i preševskog kraja.

⚔️ 19. 9. 1943. Na pruzi Bujanovac-Preševo 2. bataljon 2. južnomoravskog NOP odreda miniranjem prevrnuo lokomotivu i nekoliko vagona, a potom zapalio kompoziciju od 40 vagona u kojima su se nalazili seno i gvozdene konstrukcije. Poginuli su 1 nemački vojnik i 3 bugarska železničara a zarobljena su 2 nemačka vojnika i 3 bugarska železničara.

⚔️ 0. 10. 1943. Kod s. Tabanovca 1. četa Kumanovskog NOP odreda izvršila diverziju na pruzi Kumanovo-Preševo i prekinula je na nekoliko mesta.

⚔️ 25. 10. 1943. U s. Gradištu (kod Kumanova) grupa boraca 2. čete Skopsko-kumanovskog NOP odreda spalila opštinsku arhivu, zaplenila nešto oružja, novaca i druge spreme i podelila seljacima rekviriranu vunu. Bugarski policajci i Preševska kontračeta sutradan su za odmazdu streljali 5 ljudi i 2 žene iz toga sela.

⚔️ 25. 10. 1943. Štab 2. bataljona 2. južnomoravskog NOP odreda izdao proglas narodu pčinjskog, preševskog i krivopalanačkog sreza: ukazujući mu na izdajnički rad četnika, poziva ga da stupa u partizanske redove.

⚔️ 10. 12. 1943. U blizini s. Tabanovca grupa boraca 1. kumanovskog partizanskog bataljona -Jordan Nikolov- minirala prugu Kumanovo-Preševo i uništila lokomotivu i 8 vagona nemačkog teretnog voza zbog čega je saobraćaj bio prekinut 24 časa.

⚔️ 15. 12. 1943. Između Kumanova i Preševa grupa boraca 1. kumanovskog partizanskog bataljona -Jordan Nikolov- porušila prugu na nekoliko mesta i uništila nekoliko vagona, zbog eoga je saobraćaj bio prekinut 24 časa.

⚔️ 20. 12. 1943. Između Kumanova i Preševa grupa boraca 1. kumanovskog partizanskog bataljona -Jordan Nikolov- porušila deo pruge i uništila lokomotivu i nekoliko vagona natovarenih oružjem. Saobraćaj je bio prekinut oko 24 časa.

⚔️ 13. 1. 1944. Grupa boraca partizanskog bataljona -Jordan Nikolov- porušila deo železničke pruge Preševo-Kumanovo a miniranjem srušila nekoliko vagona nemačkog transportnog voza. Saobraćaj je bio prekinut više od 24 časa.

⚔️ 19. 2. 1944. U s. Ilincima (kod Preševa) Udarni bataljon 2. južnomoravskog NOP odreda i Kosovski partizanski bataljon odbili napad oko 200 kontračetnika, koje je prihvatila jedna bugarska jedinica iz Preševa. Partizani su napali i ove neprijateljske snage i naterali ih da se u paničnom bekstvu povuku ka Preševu. Zarobljena su 3 a poginulo je 5 neprijateljskih vojnika.

⚔️ 30. 7. 1944. Treća makedonska NOU brigada porušila železničku prugu Kumanovo-Preševo na nekoliko mesta i oštetila dva železnička mosta.

⚔️ 0. 8. 1944. U s. Ravnom (na pl. Rujanu), od ljudstva iz preševskog kraja, formirana 8. preševska NO brigada.

⚔️ 8. 8. 1944. GŠ NOV i PO za Makedoniju izdao naredbu 8. preševskoj NO brigadi da pripremi napad na ž. st. Bukorevce (kod Preševa), u sklopu opšteg napada na bugarske garnizone na pruzi s. Tabanovce - Vranje.

⚔️ 13. 8. 1944. Osma preševska NO brigada napala ž. st. Bukorovce (kod Preševa), vodila borbu protiv bugarske posade, spalila ž. stanicu i jednu vojnu zgradu i oštetila prugu na tom mestu. Gubici neprijatelja: 1 ranjen i 1 nestao. Brigada je imala 3 poginula borca.

⚔️ 24. 8. 1944. Osma preševska NO brigada napala bugarsku posadu u monopolu i na ž. st. u Bujanovcu, te posle kraće borbe zapalila 8 vagona i 2 manje zgrade, oštetila lokomotivu, porušila prugu na 18 mesta i zaplenila dosta tt materijala. Brigada se zatim, kad je bugarskoj posadi stiglo pojačanje iz Vranja, povukla ka s. Ristovcu, gde je dočekana jakom vatrom, pretrpela gubitke od 2 mrtva i 3 ranjena borca.

⚔️ 0. 9. 1944. U rejonu Preševa, od bugarskih političkih zatvorenika koje je 3. makedonska NOU brigada oslobodila iz zatvora Idrizovo (kod Skoplja) i od bugarskih vojnika koji su se nalazili u jedinicama NOVJ, formiran Bugarski partizanski bataljon -Vasil Kolarov-, jačine oko 300 boraca.

⚔️ 4. 9. 1944. U s. Starcu (blizu Vranja) formirana 12. preševska NO brigada.

⚔️ 5. 9. 1944. Na putu Kumanovo - Bujanovac delovi 12. preševske NO brigade napali iz zasede jedan bugarski konjički eskadron i oko 20 nemačkih kamiona, ali se kasnije, pod pritiskom tenkova i bornih kola, povukli, zarobivši 8 neprijateljskih vojnika i policajaca i zaplenivši nešto odeće i obuće.

⚔️ 5. 9. 1944. GŠ NOV i PO za Makedoniju naredio potčinjenim jedinicama u rejonu Kumanova i Preševa: stupiti u vezu sa bugarskim jedinicama i predložiti im da se bore protiv nemačkog okupatora ili da se razoružaju.

⚔️ 24. 9. 1944. Posle trodnevnih borbi kod s. Lojana, s. Vaksinca, s. Bresta i s. Glažnje (kod Kumanova) 8. i 12. NO brigada (nazivane i preševskim brigadama) i Skopski NOP odred, čisteći teren od balističkih snaga, uspeli da izbiju na greben Skopske Crne gore i da baliste odbace ka s. Brestu i s. Blacu, nanevši im gubitke od oko 100 mrtvih i ranjenih. Brigade su imale 7 mrtvih i oko 50 ranjenih boraca.

⚔️ 25. 9. 1944. Po naređenju GŠ NOV i PO za Makedoniju, 8. preševska i 12. preševska (Bujanovačka) NO brigada prebacile se iz rejona Preševa i Bujanovca na Skopsku Crnu goru radi dejstva u Kačaničkoj klisuri.

⚔️ 27. 9. 1944. Na pruzi Skoplje-Kačanik delovi 8. NO brigade (nazivana i Preševskom) srušili most na r. Lepencu. Zbog toga nemačke jedinice četiri dana nisu mogle koristiti ovu prugu za izvlačenje ka Kosovu polju.

⚔️ 3. 10. 1944. Na putu Skoplje-Kačanik delovi 8. preševske NO brigade sačekali u zasedi nemačku kolonu od 11 kamiona i 3 kamiona oštetili. Poginulo je 10 nemačkih vojnika a oko 15 ih je ranjeno.

⚔️ 4. 10. 1944. U s. Sinđelićevu (kod Skoplja) 8. preševska NO brigada, posle tročasovne borbe, razbila nemačku posadu od oko 70 vojnika. Brigada je imala 1 poginulog i 4 ranjena borca, dok je neprijatelj imao 22 zarobljena i 5 poginulih vojnika i 1 oficira. Uništeno: 1 tenk, 4 kamiona i 1 motocikl. Zaplenjeno: 1 minobacač, 2 mitraljeza, 12 pušaka, municija i druga oprema.

⚔️ 6. 10. 1944. Na Skopskoj Crnoj gori, od ljudstva 8. i 12. preševske NO brigade, formirana 16. makedonska NO brigada.

⚔️ 6. 10. 1944. Delovi nemačke Grupe armija -E- odbacili snage Operativnog štaba NOV i POJ IA Kosovo i Metohiju, ovladali Bujanovcem i Preševom i ugrozili Vranje.

⚔️ 8. 10. 1944. Posle dvodnevnih borbi protiv delova nemačke 11. vazduhoplovno-poljske divizije, jačine do bataljona, bugarska 2. pešadijska divizija oslobodila Krivu Palanku. Na grad je napadao 9. pešadijski puk, dok su ostale snage divizije vršile obuhvat sa severa i juga. Za to vreme 17. makedonska brigada Kumanovske divizije NOVJ napadala je nemačke transporte i obezbeđenja na komunikaciji Kumanovo - Kriva Palanka, a 18. makedonska NO brigada na komunikaciji Kumanovo-Preševo.

⚔️ 9. 10. 1944. Na komunikaciji Kumanovo-Preševo delovi nemačke 11. vazduhoplovno-poljske divizije i balisti, koji su težili da se probiju za Vranje, napali 18. makedonsku brigadu Kumanovske divizije NOVJ. Brigada je, posle oštrih višečasovnih borbi, uspela da održi svoje položaje.

⚔️ 10. 10. 1944. Osamnaesta makedonska brigada Kumanovske divizije NOVJ ponovo zatvorila komunikaciju Kumanovo-Preševo, te su se nemačke snage morale probijati preko Gnjilana, pošto je komunikaciju u Kačaničkoj klisuri bila posela 16. makedonska NO brigada.

⚔️ 23. 10. 1944. Prvi oblasni komitet SKOJ-a dostavio PK SKOJ-a za Makedoniju izveštaj o stanju i radu sreskih komiteta SKOJ-a u Sv. Nikoli, Kratovu, Krivoj Palanci, Preševu, Kumanovu i o stanju skojevske organizacije na teritoriji oblasti.

⚔️ 4. 11. 1944. U rejonu s. Bratoselca, s. Reljana, s. G. Sopota i s. Zuinca (kod Preševa) 17. makedonska brigada Kumanovske divizije NOVJ vodila sedmočasovnu borbu protiv nemačkih snaga koje su težile da je odbace s komunikacije i da se izvuku za Kumanovo. Ne uspevši u tome, neprijatelj se povukao za Preševo.

⚔️ 6. 11. 1944. U s. Žuincu (blizu Preševa) 17. makedonska brigada Kumanovske divizije NOVJ i delovi iz sastava otečestvenofrontovske bugarske 1. armije napali balističke snage i odbacile ih ka Preševu. Neprijatelj je imao oko 20 mrtvih.

⚔️ 29. 11. 1944. Na području Skopske Crne gore (između Preševa i Gnjilana) Kumanovska divizija 16. korpusa NOVJ preduzela čišćenje terena od odmetnutih i razbijenih snaga balista. Ovog i narednog dana 18. makedonska brigada je vodila tešku borbu na položajima s. Lipovica - Mučibaba - s. Depci. Obostrani gubici su bili veliki.

⚔️ 23. 12. 1944. GŠ NOV i PO za Makedoniju naredio 15 korpusu NOVJ: da 41. i 42. udarna divizija, u sadejstvu s kosovsko-metohijskim jedinicama, preduzmu čišćenje i uništavanje balista na prostoriji između Preševa. Bujanovca i Gnjilana. Štab korpusa je istog dana naredio 41. i 42. diviziji da izvrše taj zadatak.