Trst u drugom svetskom ratu

⚔️ 2. 12. 1941. Pred specijalnim italijanskim sudom u Trstu, otpočeo veliki proces protiv 60 Slovenaca optuženih zbog neprijateljske aktivnosti protiv režima. Proces je završen 14. decembra.

⚔️ 15. 12. 1941. U Opčinama (kod Trsta) italijanska fašistička policija streljala glavnog urednika ilegalnog lista Julijske krajine -Istra- Josipa Pina Tomažiča, narodnog heroja.

⚔️ 12. 5. 1943. U s. Nabrežini (kod Trsta) delovi Kraške čete Primorskog NOP odreda uništili iz zasede 3 automobila. Poginulo je 7 italijanskih vojnika, a zaplenjena je veća količina oružja, municije i sanitetskog materijala.

⚔️ 27. 6. 1943. Štab Primorske operativne zone NOV i PO Slovenije naredio Štabu 5. slovenačke NOU brigade -Simon Gregorčič- da jedan bataljon uputi na područje Trsta gde će prihvatiti novopridošle borce iz Trsta, Tržića i Krasa i transportovati ih u Dolenjsku radi naoružavanja i obuke, kao i da intenzivnije preduzima diverzantske akcije na komunikacijama.

⚔️ 0. 9. 1943. U s. Tatrama (kod Divače), od radnika iz Trsta, formirana 16. slovenačka (tržaška) NO brigada. U nju je 26. septembra uključen i Tržaški bataljon 11. slovenačke (brkinske) NO brigade.

⚔️ 8. 9. 1943. Kapitulirala Italija. Tada je došlo do opšteg narodnog ustanka u Dalmaciji, Hrvatskom primorju, Gorskom kotaru i Istri. Idućih nekoliko dana jedinice NOVJ, uz svestranu pomoć naroda, oslobodile su obalski pojas od Trsta do Dubrovnika, sem gradova Pule, Rijeke, Sušaka, Zadra, Šibenika, Omiša i Makarske.

⚔️ 12. 9. 1943. Posle borbi protiv istarskih ustaničkih snaga kod Višnjana i u Limskoj dragi, delovi nemačke 71. pešadijske divizije prodrli iz Trsta u Pulu, gde su im se priključili italijanski fašistički bataljon. Poginulo je 65 nemačkih vojnika, a na strani ustanika je bilo 60 mrtvih.

⚔️ 13. 9. 1943. Iz Gorice snage 191. i 194. puka nemačke 71. pešadijske divizije, podržane tenkovima, otpočele napade na goriški front s ciljem da jedinice Primorske operativne zone NOV i PO Slovenije odbace od varoši i od druma Gorica-Ajdovščina-Postojna. Borbe su vođene do 26. septembra, kada su jake nemačke snage iz Trsta prodrle u Goricu i prinudile jedinice NOVJ da se povuku na pl. Trnovski gozd. Neprijatelju su naneti znatni gubici u ljudstvu i materijalu. Uništena su, pored ostalog, 2 tenka, dvoja oklopna kola i 4 kamiona.

⚔️ 21. 9. 1943. Iz Gorice, Tržiča i Trsta ojačani nemački 2. SS oklopni korpus -Hauzer- otpočeo prvu fazu operacije -Volkenbruh- kojom je, zahvatajući područje Krasa i Vipavske doline, trebalo uništiti jedinice Primorske operativne zone NOV i PO Slovenije i osigurati jadranski obalski pojas od eventualnog iskrcavanja saveznika. U oštrim borbama do 30. septembra, jedinice Primorske operativne zone povukle su se glavninom na plato Trnovskog gozda, dok su nadmoćne nemačke snage uspostavile svoja uporišta u Vipavskoj dolini i na Krasu.

⚔️ 24. 9. 1943. Na području zapadnog Krasa (kod Trsta), od italijanskih radnika iz Trsta i Tržiča, formirana italijanska partizanska brigada -Triestina dasalto-.

⚔️ 24. 9. 1943. Kod s. Razdrtog, Št, Vida, Vipave, Ajdovščine i s. Crnog Vrha otpočele oštre borbe jedinica Primorske operativne zone NOV i PO Slovenije protiv delova nemačkog 2. SS tenkovskog korpusa -Hauzer- koji su iz Trsta, Postojne i Idrije nadirali u Vipavsku dolinu. Posle ogorčenih borbi, u kojima su nadmoćnom neprijatelju nanele znatne gubitke, naše jedinice su se sutradan povukle od komunikacija.

⚔️ 2. 10. 1943. Iz Trsta, Hrpelja, Rijeke i Pule otpočeo koncentričan napad delova nemačke oklopne SS divizije -Adolf Hitler-, SS motorizovane divizije -Herrnan Gering-, nemačke 44. i 71. pešadijske divizije u cilju uništenja novoformiranih partizanskih jedinica i zaposedanja Istre. U sedmodnevnim borbama neprijatelj je razbio 1. i 2. istarsku brigadu i NOP odrede -Učku-, Pulski i Pazinsko-porečki, nanevši im gubitke od preko 2000 mrtvih, i potom zaposeo Istru.

⚔️ 2. 10. 1943. U blizini s. Studene Gore (kod Ilirske Bistrice) nemačke motorizovane snage iz Trsta razbile 1. i 4. bataljon 11, slovenačke (brkinske) NO brigade. (Razbijeni delovi ovih bataljona su se prikupili na pl. Mašunu.)

⚔️ 19. 10. 1943. U s. Pliskovici na Krasu (kod Trsta) 19, slovenačka NO brigada -Srečko Kosovel- posle kraće borbe, razoružala posadu od 200 karabinijera i zaplenila 8 p. mitraljeza, 180 pušaka, 10 automata, mnogo municije i druge opreme.

⚔️ 6. 12. 1943. Vrhovni komandant NOV i POJ u svom pismu GŠ NOV i PO za Sloveniju istakao da su slovenačke jedinice u toku nemačkih ofanzivnih operacija u severozapadnom delu Jugoslavije od sredine septembra do sredine novembra 1943. postigle izvanredne rezultate i da će one biti u stanju ne samo da lako reše sva pitanja u Sloveniji nego i da potpomognu u rešavanju situacije na drugim sektorima. Zato je on Glavnom štabu dao direktivu da delom snaga prodire ka Gorskom kotaru, Zagorju, Slovenačkim goricama i Trstu.

⚔️ 15. 12. 1943. Diverzantska grupa 19. slovenačke brigade -Srečko Kosovel- 27. divizije NOVJ, koja je dejstvovala u Trstu, minirala tramvajsku prugu Trst - s. Opčine.

⚔️ 22. 1. 1944. Kod s. Doline (blizu Trsta) 2. bataljon Istarskog NOP odreda 7. korpusa NOVJ zauzeo žand. st. i razoružao 12 karabinijera (ovi su stupili u italijanske partizanske jedinice).

⚔️ 17. 3. 1944. Između s. Šapjana i s. Starada (na putu Trst-Rijeka) 2. istarski partizanski bataljon uništio dva nemačka automobila s vojnicima.

⚔️ 2. 4. 1944. U Općinama (kod Trsta) minerska grupa 9. korpusa NOVJ miniranjem srušila bioskopsku salu. Poginulo je 80 a ranjeno oko 150 nemačkih oficira i podoficira.

⚔️ 14. 4. 1944. Kod s. Šapjana (na pruzi Trst-Rijeka) minerska grupa 1. bataljona 1. istarske brigade -Vladimir Gortan- uništila nemački voz.

⚔️ 22. 4. 1944. Diverzantska grupa 9. korpusa NOVJ minirala Oficirski dom u Trstu. Tom prilikom je poginulo oko 150 a ranjeno oko 200 nemačkih vojnika i oficira. Za odmazdu, nemačke vlasti su na tom mestu obesile 51 taoca.

⚔️ 25. 4. 1944. Kod s. Sapjana (na putu Trst-Rijeka) 1. istarska brigada -Vladimir Gortan- uništila 4 kamiona i 1 autobus s nemačkim vojnicima.

⚔️ 8. 7. 1944. Na Proseku (kod Trsta) delovi Južnoprimorskog NOP odreda 9. korpusa NOVJ zarobili celokupnu posadu (36 italijanskih vojnika) protivavionske baterije i oštetili topove.

⚔️ 11. 7. 1944. Delovi Istarskog NOP odreda 7. korpusa NOVJ zauzeli žand. st. u s. Kozini (kod Trsta). Posada od 4 člana, koja se predala, upućena je u italijansku partizansku jedinicu.

⚔️ 23. 7. 1944. Na oslobođenoj teritoriji Istre otpočela I oblasna konferencija AFŽ-a za Istru. Konferenciji je prisustvovalo 1500 žena iz čitave Istre, zatim delegati iz Slovenije, Trsta i Hrvatskog primorja, kao i predstavnici Glavnog odbora AFŽ-a za Hrvatsku. Konfenercija je završena 25. jula.

⚔️ 23. 7. 1944. U Komenu (blizu Trsta) održani izbori za SNO odbor. Glasali su svi birači s tog područja.

⚔️ 10. 8. 1944. U Kazerti (u Italiji), u razgovorima s vrhovnim komandantom NOV i POJ Josipom Brozom Titom, komandant Vrhovne komande savezničkih snaga za Sredozemlje general Henri Vilson postavio pitanje desanta na Istru, opravdavajući to potrebama da se što pre ovlada Trstom i kompromituje nemačka odbrana u Italiji, Maršal Tito je zahtevao da, prilikom eventualne operacije u Istri, savezničke vojne jedinice sarađuju sa NOVJ i poštuju jugoslovenske organe vlasti.

⚔️ 12. 8. 1944. U Napulju (u Italiji) otpočeo dvodnevni sastanak vrhovnog komandanta NOV i POJ i predsednika NKOJ-a Josipa Broza Tita sa predsednikom vlade V. Britanije Vinstonom Čerčilom. Britanski premijer je predlagao da se Maršal Tito sastane s kraljem Petrom II Karađorđevićem, ali je to Tito odlučno odbio. Čerčil je priznao pravo Jugoslavije na Istru, ali ne i na Trst, a grad Pulu, sa aerodromom, tražio je kao bazu za snabdevanje savezničkih trupa koje su nastupale prema Austriji. Potvrđen je sporazum sa savezničkim vojnim komandantima o pomoći NOVJ, Razgovaralo se o posleratnom uređenju Evrope i o sporazumu Tito-Šubašić. U pogledu budućeg društvenog uređenja Jugoslavije Čerčil je isticao koncepciju o seljačkoj bazi buduće jugoslovenske države, o umerenoj agrarnoj reformi, o ustavotvornoj skupštini koja će odrediti oblik vladavine.

⚔️ 20. 8. 1944. U Rimu, pred okupljenim novinarima i kulturnim radnicima, grof Karlo Sforca ponovo istupio s predlogom o internacionalizaciji Rijeke pod upravom takozvane superlige naroda, koja bi imala sedište u Trstu, kao jednom od bolje opremljenih pristaništa u svetu. Što se tiče Trsta, on se zalagao da grad ostane Italiji, ali bez luke, čija bi uprava bila pod jednom internacionalnom kontrolom.

⚔️ 22. 8. 1944. U Trstu, ispred kasarne nemačkog 10. SS policijskog puka, patrola Minersko-sabotažnog voda Južnoprimorskog NOP odreda 9. korpusa NOVJ miniranjem zapalila nemački kamion sa prikolicom, natovaren sa 18 buradi benzina.

⚔️ 12. 9. 1944. Na položajima kod s. Štanjela (blizu Trsta) sedam konvergentnih nemačkih kolona napalo jedinice 18. slovenačke (Bazoviške) udarne brigade 30. divizije NOVJ. Posle oštrih četvorodnevnih borbi neprijatelj je uspeo da izbije u s. Štanjel i uspostavi uporište. Brigada se pod borbom, preko komunikacije Gorica-Ajdovščina, prebacila na pl. Trnovski gozd.

⚔️ 14. 9. 1944. Obaveštajne patrole 9. korpusa NOVJ minirale električnu centralu u Trstu i u Općinama (kod Trsta) i tom prilikom, pored materijalne štete, nemačkim vojnicima nanele gubitke od 33 mrtva i 12 ranjenih.

⚔️ 17. 10. 1944. Na predlog CK KP Slovenije, KP Italije izdala proglas narodu Slovenačkog primorja i Trsta: istakla rukovodeću i pozitivnu ulogu NOVJ u Julijskoj krajini i Istri; pozvala stanovništvo da čuva bratstvo i jedinstvo slovenačkog i italijanskog naroda, okupljenog oko NOP-a.

⚔️ 3. 11. 1944. Na prostoriji Trnovskog gozda, Vipave i Krasa otpočela dejstva nemačkih i italijanskih fašističkih snaga protiv jedinica 9. korpusa NOVJ. U teškim trodnevnim borbama jedinice NOVJ su razbile neprijateljske kolone iz Gorice, Ajdovščine, Idrije i Trsta. Zbog toga je neprijatelj 23. novembra privremeno napustio uporišta u Ajdovščini i Vipavi ostavivši mnogo ratnog materijala i druge opreme.

⚔️ 13. 11. 1944. U rejonu s. Mutnika, s. Trstovca, s. D. Gate i s. Ostrošca (kod Cazina) nemačke i ustaške snage iz s. Vaganca i s. Ostrošca napale 1. i 2. brigadu 8. udarne divizije NOVJ i, odbacivši ih, zauzele Cazin.

⚔️ 0. 12. 1944. Osnovan zajednički Gradski komitet KP Slovenije i KP Italije za Trst.

⚔️ 19. 12. 1944. Iz Gorice, Trsta, Postojne i Idrije delovi nemačke 188. rezervne brdske divizije, italijanske divizije -San Marko- i nemačkog 10. SS policijskog puka, četnici i slovenački domobrani napali jedinice 30. divizije NOVJ na oslobođenoj teritoriji u širem rejonu Trnovskog gozda. U oštrim borbama do 5. januara 1945. kod s. Trnova, s. Lokava, s. Tribuše, s. Čepovana, s. Lokoveca i na Šentvjškoj gori, snage 30. i 31. divizije NOVJ su primorale neprijatelja da se povuče u polazne garnizone.

⚔️ 10. 2. 1945. Na inicijativu CK KP Slovenije postignut sporazum sa predstavnicima KP Italije iz Trsta: da se masovne slovenačke i italijanske organizacije u Trstu čvršće povežu u cilju sprovođenja zajedničkih akcija.

⚔️ 28. 3. 1945. U Trstu delovi Minersko-sabotažnog voda 30. divizije JA namestili magnetsku minu na kamion nemačke SS policije koji se vraćao u garažu. Eksplozijom u garaži je uništeno 25 kamiona, 15 putničkih automobila i 20 000 litara benzina.

⚔️ 15. 4. 1945. Maršal Jugoslavije Josip Broz Tito dao izjavu moskovskom listu -Krasnaja zvezda-: biće uslišena želja stanovništva Istre i Trsta da bude priključeno novoj Jugoslaviji; DFJ će tražiti od Italije da plati ratnu odštetu.

⚔️ 18. 4. 1945. Maršal Jugoslavije Josip Broz Tito izjavio dopisniku -Njujork tajmsa- u Moskvi: svi znaju da Jugoslavija traži za sebe Istru, Trst, Goricu i deo austrijske Koruške, nastanjen slovenačkim življem.

⚔️ 24. 4. 1945. U Trstu, na osnovu naredbe Štaba 9. korpusa JA, formirana Komanda mesta a grad podeljen na 4 operativna sektora.

⚔️ 27. 4. 1945. Vrhovni komandant JA maršal Jugoslavije Josip Broz Tito naredio Štabu 4. armije JA da, ubrzavši nadiranje svojih jedinica, što pre napadne Trst i oslobodi ga.

⚔️ 28. 4. 1945. Na osnovu naredbe Štaba 9. korpusa JA, 30. divizija JA krenula sa pl. Tmovskog gozda, preko Vipavske doline, u pravcu Trsta. Sutradan je izbila na liniju s. Repentabor - s. Dutovlje.

⚔️ 29. 4. 1945. Nemačke snage napustile Divaču i povukle se u pravcu Trsta. Jedinice 20. udarne divizije JA zaplenile su nekoliko magacina s ratnom opremom i hranom.

⚔️ 30. 4. 1945. Predsednik vlade V. Britanije Vinston Čerčil, podržan od predsednika vlade SAD Hari Trumana, naredio feldmaršalu Haroldu Aleksanderu da okupira Trst, Tržič i Goricu i spreči ulazak jedinica JA u Julijsku krajinu.

⚔️ 30. 4. 1945. Vrhovni komandant JA maršal Jugoslavije Josip Broz Tito pohvalio jedinice 4. armije, 7. i 9. korpusa i Jugoslovenske mornarice koje su, posle sedmodnevnih ogorčenih borbi, probile utvrđeni neprijateljski front od Rijeke do Postojne i oslobodile Postojnu, Št. Peter na Krasu (sada: Pivka), Ilirsku Bistricu i mnoga druga mesta, prodrevši do Trsta.

⚔️ 30. 4. 1945. Dvadeseta udarna i 30. divizija JA otpočele borbe za oslobođenje Trsta. U toku dana oslobođeni su Sežana, s. Kozina, Bazovica, Repentabor i Prosek i okružene jake nemačko-kvislinške snage u Općinama i Trstu.

⚔️ 1. 5. 1945. Vrhovni komandant JA marial Jugoslavije Josip Broz Tito pohvalio jedinice 4. armije i 7. i 9. korpusa JA koje su posle višednevnih ogorčenih borbi protiv jakih nemačkih snaga oslobodile Trst, Goricu i Tržič.

⚔️ 2. 5. 1945. Po nalogu vlade V. Britanije, feldmaršal Harold Aleksander uputio telegram vrhovnom komandantu JA Josipu Brozu Titu zahtevajući da jedinice JA napuste Trst i povuku se zapadno od pl. Čičarije.

⚔️ 2. 5. 1945. Jedinice 4. armije JA (9. udarna, 20. udarna i 30. divizija i delovi 26. udarne divizije) posle teških uličnih borbi, uz učešće naoružanog građanstva iz sastava partizanske komande mesta, oslobodile Trst.

⚔️ 3. 5. 1945. U Bazovici (kod Trsta), po naređenju Štaba 4. armije JA, formiran Motorizovani odred (11. dalmatinska udarna brigada 26. udarne divizije JA, motorizovani divizion i četa tenkova) sa zadatkom da što pre izbije u Korušku i preseče odstupnicu neprijateljskim snagama koje su se preko Slovenije povlačile za Austriju.

⚔️ 3. 5. 1945. Posle trodnevnih ogorčenih uličnih borbi jedinice 4. armije JA (delovi 20. i 29. udarne i 30. divizije JA) oslobodile Opčine (kod Trsta). Zarobile su oko 2.600 nemačkih vojnika i podoficira i 29 oficira a zaplenile veće količine oružja i municije.