Jovan Kokot: DVANAESTA SLAVONSKA

Neprijateljeva ofanziva »Varaždin« na 12. i 16. slavonsku NOU brigadu i Kalnički NOP odred počela je već 14. jula 1943. Ofanziva je zatekla 12. NOU brigadu na borbenom rasporedu između sela Meljana, Žarovnice i Predbukovja. Žestoka borba s njemačkom pješadijom i tenkovima, potpomognutim avionima, vođena je 14. jula kod sela Žarovnice. Od 14. do 22. jula 1943. godine 12. NOU brigada vodila je najteže i najsurovije borbe koje su do tada vođene u sjevernoj i sjeverozapadnoj Hrvatskoj. Brigada je na svojim plećima podnijela glavni teret njemačke ofanzive »Varaždin«. Borbe protiv njemačkih tenkova vođene su u selima Mikovljani, Kamešnici i kod Beleca, oko Krapine, Trgovišta, Kraljevca, Moždanice, Trakošćana, Predbukovja, Lobora, Osijeka, Jazbine, Dedine i Svete Katalene, te na širem prostoru oko Ivančice i Kalnika. Gotovo sve geografske tačke bile su poprište teških borbi sa nadmoćnim neprijateljevim snagama, čiji su avioni bili svakodnevno u vazduhu od jutra do mraka. I pored nadmoćnosti neprijateljevih snaga, Brigada se uspješno suprotstavljala, koristeći se svojim velikim borbenim iskustvom, a kada se ukazala povoljna prilika, prelazila je u protivnapad.

Borbe s njemačkim tenkovima počele su najprije na liniji: Pleš - Žarovnica - Dubranec - Cerje - Ivanec, zatim kod Kamešnice i Mihovljana. Koristeći se pokretom kao glavnim oblikom manevra u kombinaciji s protivnapadima, Brigada se uspješno suprotstavljala nadmoćnim neprijateljevim snagama podržanim tenkovima i avionima. Štab 12. brigade nije dozvolio da neprijatelj nametne vođenje defanzivne borbe, već je primjenio manevarsku i elastičnu odbranu na uzastopnim položajima. Pod povoljnim uslovima, Brigada je prelazila u napad na manja neprijateljeva uporišta i privredne objekte: rudnike uglja, električne centrale, mostove i željezničku prugu. Takav način dejstva zbunjivao je neprijatelja i nanosio mu gubitke, a Brigada je uspjevala da sačuva borbeni poredak, izbjegavajući okruženje, čemu je neprijatelj očigledno težio.⁵⁵³ Na liniji Pleš-Žarovnica-Dubovec-Druškovec, uz podršku tenkova i 7 aviona, neprijatelj je iznenadio 4. bataljon.^[1] Nakon povlačenja 4. bataljona borbeni poredak Brigade ostao je nezaštićen. Međutim, Štab je brzo reagovao upućivanjem 2. bataljona koji je zaustavio neprijateljevo nadiranje. Borbena situacija 14. jula mijenjala se po nekoliko puta. Prije podne inicijativa se nalazila na strani neprijatelja, a poslije podne inicijativu je preuzimala 12. NOU brigada.⁵⁵⁵ Nakon žestokih borbi na liniji: Prebukovje-Pleš-Klenik-Druškovec 14. jula, pod pritiskom jakih neprijateljevih snaga 12. slavonska brigada izvela je manevar preko Lobora u pravcu Slovenije. U toku marša napala je iz pokreta ustašku posadu i oslobodila Trakošćan.

Izbijanjem do Slovenije odmah su reagovale njemačke jedinice, a naročito dalekometna artiljerija. Pošto je dalji pokret i manevar topom 100 mm bio otežan, donesena je odluka da se posljednje 24 granate ispale na tzv. teritoriju Njemačkog Rajha. Nijemci su uzvraćali artiljerijskim kontrabatiranjem. Jedna granata pogodila je lafet topa, raznijela konjsku vuču i dva konjovoca. Na kraju, nišandžija Ivan Magličić uništio je eksplozivom topovsku cijev i ležište zatvarača. Na pravcu Tužno - Ivanec - Lepoglava, vođene su 15. jula borbe sa dijelovima njemačke 187. i lovačke divizije uz podršku 20 tenkova i 7 aviona.^

Brigada je 16. jula sa manjim snagama vodila manevarsku odbranu, a sa glavnim izvršila napade na rudnike uglja: Novi Golubovec i Radoboj na komunikaciji Lepoglava - Krapina. Poslije kraće borbe neprijateljeve posade bile su savladane. Zarobljeno je oko 50 domobrana i stražara, s puškama i municijom. Rudničke instalacije su uništene, a rudnici zapaljeni. Sa rudarima je održan politički zbor i upućen poziv da stupe u NOVJ ali se ni jedan nije javio. U to vrijeme zagorski rudari još nisu bili dovoljno politički zreli da shvate nužnost uništavanja rudnika i svega što je okupatoru i ustaškom režimo moglo da posluži. Dio rudara tada je govorio: »Rudnici hrane naše porodice«. Od 17. do 21. jula vođene su žestoke borbe s njemačkim tenkovima i pješadijom u rejonu s. Mihovljani i Kamešnica, 8 km istočno od Krapine.⁵⁵⁷ Tenkovi od 15 do 25 tona napadali su na širokom frontu, na bokove i iz pozadine. Zbog iznenadnog napada tenkova u Kamešnici i Belecu, došlo je do dramatične situacije. Tenkovi su prodrli u selo kroz voćnjake, vinograde i preko obrađenog zemljišta. Iako bez sredstava za protivtenkovsku borbu, borci 1. bataljona nisu se zbunili, propustili su tenkove i napali neprijateljevu pješadiju i nanijeli joj gubitke.

U toj situaciji najbolje su se snašli komandiri vodova: Milan Čevizović, Radivoje Rončević, Nikola Brković i Stojan Prodanović, zatim, Stojan Milinović Abisinac, komandir čete, zamjenik komesara bataljona Dušan Majetić i borci: Dušan Sokolović, Ljubo Furlan i drugi. Vodnik Čevizović pravovremeno je povukao vod preko brisanog prostora u seosku školu i, koktelom ručnih bombi, napao tenkove. Bombe su pale pod tenkovske gusenice i oštetile 2 tenka. Sa grupom boraca vodnik Rončević zauzeo je položaj ispod jednog mosta. Sačekao je nailazak tenkova i bacio dvije bombe od po jednog kilograma, koje su oštetile tenk. Borci 1. čete sačekali su kamion koji je prevozio njemačke vojnike, otvorili plotunsku vatru, zasuli kamion ručnim bombama i izvršili juriš. Nijemcima su naneseni gubici, a kamion je zapaljen.^[2]

Na komunikaciji Ivanec - Lepoglava kod sela Beleca, 3. četa 2. bataljona vodila je, takođe, borbu sa njemačkim tenkovima. Četom su komandovali Pero Pavković i Đuro Trstenjak.⁵⁵⁹ U borbi su se istakli Đuro Trstenjak, puškomitraljezac Trivun Ogar, Dušan Ćasić, Drago Majetić, Alija Asanović, Dušanka Trstenjak, Trivo Mijušković i Ankica Gerovac. U toku borbe izginula je trećina čete. I pored gubitaka, 3. četa se nije povukla s položaja dok joj nije zaprijetila opasnost da bude opkoljena i uništena udarom u leđa. Ličnu dramu doživio je pomoćnik puškomitraljesca 3. čete, Veljko Lađevac. U trenutku iznenadnog napada Nijemaca s leđa, bio je zarobljen i poslije toga ukrcan u kamion. Na dionici puta u pravcu Varaždina, koji je bio prekopan, koristeći se sumrakom, Lađevac je iskočio iz kamiona, aktivirao ručnu bombu i izgubio se u obližnjoj šumi. Još u toku noći sretno se probio do jedne jedinice 16. brigade, a odatle ponovo u svoju četu.⁵⁶⁰ Kod Novog Goluboveca, borbu sa njemačkim tenkovima vodio je 3. bataljon. Marko Kljajić i Ljuban Prodanović, vodnici, Nikola Lasić, Adam Zarić, Andrija Grudanić, Stevo Dokić i komandir 2. čete Branko Baričević, zaustavili su neprijateljeve tenkove ručnim bombama i prisilili ih na povlačenje. U borbi sa neprijateljevom pješadijom istakli su se Nikola Dražić puškomitraljezac, Vlado Popović, Milan Svilar, Slavko Kovačević, politički komesar čete i Đuro Vidović, politički delegat.

Na kosi između sela Dedina i Žimbrinovaca, 2. četa 3. bataljona, kojom je komandovao Branko Baričević, junak iz Našica i Lepoglave, vodila je tešku borbu sa Nijemcima i ustašama. Bilo je to 20. jula između 12 i 17 sati. Prema podacima izviđačke grupe u kojoj su bili Dušan Prodanović iz Dragovića i Dragan Marković iz Dreze, neprijateljeve snage jačine 500-600 vojnika kretale su se od Križevaca u marševskom poretku. Nisu očekivali susret i borbu s partizanima. Zadatak neprijateljevih snaga bio je da zatvore obruč kroz koji se 12. NOU brigada još mogla izvući u pravcu istoka na Bilo-goru. Mitraljesko odjeljenje kojim je komandovao Pero Jakovljević iz Lađevca, nišandžija Pero Žarković iz Koreničana i Stanko Obradović iz Lipovca kod Podravske Slatine, otvorili su snažnu i brzu paljbu na neprijateljevu marševsku kolonu na udaljenosti od 100 do 150 m. Poslije iznenadnog prepada od 2. čete i gubitaka koje je pretrpio, neprijatelj se sredio i, uz podršku artiljerijske i minobacačke vatre, krenuo u napad. Po naređenju komandira, borci 2. čete pustili su neprijatelja na blisko odstojanje. U jeku žestoke borbe komandir Branko Baričević se podigao, aktivirao ručnu bombu i poveo četu u juriš. Neprijatelju su naneseni gubici u mrtvima i ranjenima, ali je i 2. četa pretrpjela gubitke od 6 poginulih i 7 teško ranjenih boraca. Među ranjenicima nalazio se i komandir čete Branko Baričević. Metak ga je pogodio u glavu i od teške rane poslije 7 dana umro je u bolnici. Pored hrabrog komandira, teško su ranjeni: Lazo Ostojić iz Lađevca, Nikola Dražić iz Seone kod Slavonskog Broda, Nikola Radošević iz Voćina, Veljko Petrović iz Sanskog Mosta i Milica Petrošević sa Kozare. Veljko Petrović imao je na sebi 16 rana od mine koja je eksplodirala pored njega. Niko nije vjerovao da će preživjeti, ali mladost je učinila svoje i poslije 6 mjeseci bio je ponovo u stroju 12. brigade.

559) u NOVJ od 1941. Bio je borac, puškomitraljezac, komandir voda, politkomesar čete i komandir čete, obavještajni oficir brigade. Bio je vrlo hrabar i popularan među borcima. Umro 1965. u Beogradu. ⁵⁶°) Sjećanja Steve Todorovića, Dušana Ćasića, Dušanke Trstenjak i Ankice Gerovac.

Dvadeseti jul 1943. zapamćen je po velikoj vrućini, ali i po najkrvavijoj borbi u sjeverozapadnoj Hrvatskoj koju je vodila 12. NOU brigada. Najveći broj kota, uzvišenja, seoskih puteva i vinograda u rejonu sela Mihovljana, Kamešnice, Žimbrinovaca i Dedine bili su zaliveni krvlju boraca 12. brigade, a 150 boraca je izbačeno iz stroja. Od toga je 40 boraca ostalo u grobovima na vječnoj straži slobode, bratstva i jedinstva Hrvata i Srba u dolini Krapine i Bednje, kod Lepoglave, Ivanca, obroncima Ivančice i Kalnika.⁵⁶⁰

[1] Tom prilikom neprijatelj je zarobio 4 borca i jednu partizanku. Ustaše su ih na licu mjesta zaklali. Arhiv VII f. NOP-a, k-892 reg. br. 19/2 i k-25 reg. br. 31-15/1.

Arhiv VII reg. br. k 25 reg. br. 13/1.

[2] Arhiv VII, f. NOP-a k-25 reg. br. 31-15.