| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Planiranje i pripreme za nove borbene akcije u sjevernom dijelu Požeške kotline Dalje operativne namjere 12. slavonske divizije bile su
usmjerene na likvidaciju neprijateljevih uporišta u sjevernom dijelu Požeške
kotline: Kutjevu, Velikoj, Vetovu, Bektežu itd. Namjera 12. slavonske divizije
je bila da se potpuno izbaci iz saobraćaja željeznička pruga Osijek - Zagreb,
i da se nastavi sa napadima na glavnu željezničku prugu Zagreb - Beograd. Za
ove zadatke predviđene su manje snage divizije, a sa glavnim snagama Štab 12.
divizije namjeravao je da krene u srce Hrvatskog zagorja, na Kalnik, i da
pristupi realizaciji ciljeva vojne i političke strategije koje je formulisao
vrhovni komandant NOV i POJ, da se pomogne razvoj oružane borbe hrvatskog
naroda, koja je zaostajala za ostalim krajevima u Hrvatskoj. Tih dana formiran
je i Čehoslovački bataljon. Za komandanta je postavljen Josip Ružička.[1] Štab 12. slavonske divizije obavijestio je Štab 3.
operativne zone da je razradio plan za potpuno izbacivanje iz saobraćaja željezničke
pruge Osijek - Zagreb i Banova Jaruga - Suhopolje. A, isto, trebalo je da
napadne i likvidira brojna neprijateljeva uporišta u sjevernom dijelu Požeške
kotline.[2]
Još 9. marta 1943. Štab 12. slavonske divizije raspolagao je podacima o
prikupljanju neprijateljevih snaga oko slobodne teritorije u Slavoniji. Međutim,
tim podacima nije poklanjana osobita pažnja. Sve što je urađeno u vezi s tim,
Štab Divizije je naredio 12. slavonskoj brigadi da sa dva bataljona osigura
pravac od Mikleuša,388 a 17. slavonskoj brigadi je naređeno da
osigura pravac od Huma, Popovaca i Macuta. Istovremeno i 16. slavonskoj brigadi
naređeno je da osigura pravac od Miokovićeva, i da taj pravac kontroliše
patrolama. Borbena dejstva 12. slavonske brigade, od 15. marta do
kraja juna 1943. mogu se podijeliti u tri etape. U prvoj etapi od 15. do 20.
marta vođene su borbe za oslobođenje sjevernog dijela Požeške kotline. U
drugoj etapi vođene su borbe u neprijateljevoj ofanzivi »Braun«,
koje su
trajale od 20. marta do 16. aprila 1943. Treća etapa, od 15. do 30. maja 1943.
obuhvatila je borbu za potpuno oslobođenje Požeške kotline, sem Pleternice i
Slavonske Požege.[3]
U međuvremenu, po treći put je oslobođen Voćin i izvršen napad na
neprijateljevo uporište u Našicama. U Požeškoj kotlini nalazilo se 17 neprijateljevih
uporišta, a najveće je bilo u Slavonskoj Požegi sa oko 1.000 neprijateljevih
vojnika. U ostalim uporištima bilo je u prosjeku od 100 do 300 neprijateljevih
vojnika: Nijemaca, ustaša, legionara i domobrana. U Velikoj je bilo oko 120-150
domobrana i žandarma. U Kaptolu 80 legionara, a u Kuli i Bektežu 280 folksdojčera
iz bataljona »Princ Eugen«.
U Poreču
i Čaglinu nalazilo se oko 230 ustaša iz sastava 16. ustaške bojne. Manje
neprijateljeve snage nalazile su se u Vilić Selu, Brestovcu, Jakšiću,
Darkovcu i Ljeskovici. Sva uporišta bila su uređena za kružnu odbranu sa
razvijenim sistemom rovova, saobraćajnica i bunkera. Čitav neprijateljev
odbrambeni sistem oslanjao se na otporne tačke i čvorove odbrane, u koje su
bile uključene i zgrade izgrađene od tvrdog materijala, a uređene za dužu
odbranu. Uporišta su bila međusobno povezana a udaljenost je iznosila od 5 do 10
kilometara, tako da je intervencija i pomoć iz Slavonske Požege mogla da
stigne za 1 do 2 sata. Štab 12. slavonske divizije odlučio je da se najpre
napadnu i likvidiraju sva manja uporišta, a zatim da se napadnu Slavonska Požega
i Pleternica.[4] Već 16. marta 12. slavonska brigada je po drugi put
napala i oslobodila Veliku. (Prvi put Velika je oslobođena 12. novembra 1942.)
U Velikoj se nalazila neprijateljeva posada od oko 150 vojnika iz sastava »Slavonskog
zdruga« i 20 žandarma. Posada je bila naoružana sa 6 puškomitraljeza, 2 teška
mitraljeza, 2 laka minobacača, a ostalo puškama. Početak napada određen je
15. marta u 24 sata.390 U napadu na Veliku učestvovao je samo 3.
bataljon i 2. četa 1. bataljona. Ostali bataljoni nalazili su se na obezbjeđenju
napada od Slavonske Požege, Kaptola, Tornja i Stražemena. Glavni objekat
napada bile su žandarmerijska i željeznička stanica koju su napadale dvije čete
3. bataljona. Za borbu u Velikoj karakteristično je da je 8 žandarma uspješno
odoljevalo napadima punih 14 sati. Zgrada žandarmerijske stanice bila je
solidno utvrđena, građena od tvrdog materijala, a prozori i vrata zazidani. Na
uglovima zgrade ugrađene su čelične pokretne puškarnice kroz koje su bile
isturene cijevi teških mitraljeza. Tek 16. marta oko 14 sati, kada je probijen
zid prema dvorištu i prvim pogotkom partizanskog minobacača u krov zgrade, žandarmi
su likvidirani. Posebna zanimljivost je bio partizanski teški minobacač
kojim je veoma uspješno, gađao bez podloge i nišanskih sprava Frane Kofler[5]iz
Boke
kotorske.
Drugi bataljon nalazio se na obezbeđenju napada sa zadatkom da spriječi
neprijateljevu intervenciju od Kaptola, Češljakovca, Biškupaca, Stražemena i
Drage. Prvi bataljon nalazio se takođe na obezbeđenju kod Trenkova, sa
zadatkom da spriječi intervenciju neprijatelja iz Slavonske Požege i da, u
Trenkovu, uništi fabriku špiritusa, a jednom četom da napada željezničku
stanicu u Velikoj. Četvrti bataljon nalazio se na liniji kota 218, kota
200 i spriječavao neprijateljevu intervenciju iz pravca Tornja i Slavonske Požege.
Iz izvještaja Štaba 12. slavonske brigade je poznato: da se najžešća borba
vodila sa žandarmima u Velikoj, i kod 1. bataljona, koji se nalazio na
osiguranju i spriječavanju neprijateljeve intervencije iz Slavonske Požege.393
Neprijatelj je 16. marta oko 7 sati ujutru intervenisao oklopnim vozom i
preko 150 vojnika koji su došli iz Slavonske Požege da se probiju u Veliku. Pošto
je željeznička pruga bila prekinuta, a željeznički most srušen,
neprijateljevi vojnici izašli su iz oklopnog voza i krenuli pješice prema
Velikoj. Borci 1. bataljona na čelu sa zamjenikom komandanta Perom Marušićem
pustili su neprijatelja na blisko odstojanje, i iz 20 mitraljeza otvorili
frontalnu i bočnu vatru, a zatim izvršili silovit juriš, i tom prilikom
zarobili 58 neprijateljevih vojnika i 5 oficira, a veći broj likvidirali u
borbi. Svi ranjeni neprijateljevi vojnici previjeni su i upućeni u Slavonsku Požegu.
Bataljon je zaplijenio teški mitraljez, 2 puškomitraljeza, 53 puške, 2 laka
minobacača i 3.000 metaka, a imao je samo jednog lakšeg ranjenog, i to
zamjenika komandanta bataljona, Peru Marušića.[6] Sa 3. četom 1. bataljona koja je napadala željezničku
stanicu u Velikoj, prilikom čišćenja minskog polja, poginula su i dva njemačka
vojnika koji su dobrovoljno došli u partizane iz Okučana. Položaj 2.
bataljona napao je neprijatelj iz Tornja, ali je taj napad odbijen 16. marta oko
6 sati ujutru. Tom prilikom ubijeno je 6 folksdojčera, a 2 su zarobljena.
Zaplijenjeno je 8 pušaka i 600 metaka. Na položaj 4. bataljona neprijatelj
nije uopšte napadao. Ukupni neprijateljevi gubici u Velikoj iznosili su 16
poginulih, 86 zarobljenih i više ranjenih. Među zarobljenima bila su i dva
oficira i jedan podoficir. Zaplijenjeno je: 2 teška mitraljeza, 4 puškomitraljeza,
3 automata, 67 pušaka, 2 laka minobacača, 10.000 metaka, 30 ručnih bombi i 20
mina za minobacače. Gubici Brigade: 5 poginulih i 7 ranjenih boraca.[7] Nakon oslobođenja Velike, na redu je bio napad na
Vetovo i Kutjevo.[8]
U napadu na Vetovo učestvovao je 4. bataljon 12. slavonske brigade, ojačan 1.
četom 3. bataljona. Dijelovi 18. slavonske brigade držali su obruč oko
neprijateljevog uporišta. Ostali bataljoni 12. slavonske brigade nalazili su se
na obezbjeđenju napada od Velike, u koju je ponovno ušao neprijatelj, zatim od
Slavonske Požege, Bekteža i Kule. U Vetovu se nalazila posada od 80 folksdojčera i 10
ustaša sa 12 puškomitraljeza, 1 teškim mitraljezom, a ostali s puškama.
Napad na Vetovo je počeo 18. marta u 5 sati ujutro. Borba se vodila samo do
6,30 sati. Borci 4. bataljona likvidirali su neprijateljeve otporne tačke u školi,
opštini i zauzeli sve rovove i dva bunkera. U borbi je ubijeno 6, a zarobljena
su 2 folksdojčera. Zbog propusta koji se redovno ponavljaju gotovo u svakom
napadu, veći broj neprijateljevih vojnika uspjeo je da se izvuče iz uporišta
između zasjeda, i da se povuče u pravcu Kule i Bekteža. Na položaj 1.
bataljona kod Trenkova naišao je neprijatelj od Slavonske Požege, ali je u
bliskoj borbi zaustavljen i prisiljen na povlačenje uz gubitke u mrtvim i
ranjenim. U napadu na Vetovo Brigada je imala dva poginula i tri ranjena borca.
Među poginulima nalazio se i puškomitraljezac 1. čete 4. bataljona Savo
Vuković iz sela Dereze. U Vetovu su zaplijenjena 3 puškomitraljeza, 9 pušaka
i 15 hiljada metaka. Utrošeno je 1.000 metaka.[9]
O napadu 12. slavonske brigade, koja je oslobodila
Veliku i Vetovo, ustaški logornik, profesor Ivo Petričević iz Slavonske Požege,
u izvještaju ustaškom stožeru Velike Župe, Livac - Zapolje u Novoj Gradiški
piše: »Napad na Veliku počeo je jednovremeno sa svih strana. Ipak, najžešći
napad je bio na žandarmerijsku postaju i željezničku stanicu Velika. Narod
priča da je u napadu na Veliku i oko Velike učestvovalo oko 5 hiljada
partizana naoružanih automatskim oružjem, teškim strojnicama, lakim strojopuškama
i automatima, a imali su i nekoliko minobacača najtežeg kalibra. Na prilazima
Velikoj postavili su jake zasjede radi sprečavanja pomoći od Slavonske Požege
i Kaptola koja nije mogla da se probije jer je partizanski odbrambeni pojas bio
veoma jak. Radi pružanja pomoći Velikoj upućeni su i oklopni vlakovi, ali ni
oni nisu imali nikakvog uspjeha. Domobranstvo je imalo velike gubitke. Tačan
broj još nije ustanovljen jer su mnoge jedinice razbijene i raspršene, a
vojnici lutaju po poljima. Partizani su se raširili u svim selima oko Velike:
Radovanci, Potočani, Draga, Biškupci, Stražemen, Doljanci, Češljakovci,
Golobrdci i danas posle 13 časova su ušli u Toranj. Posade iz Tornja i Kaptola
povukli smo u Slavonsku Požegu radi opasnosti koja prijeti Požegi. Nastalom
situacijom sam grad Požega je vrlo ugrožen. Možemo kazati da se njen pad može
očekivati svaki čas, ukoliko ne dođe jača vojna snaga da razbije partizansku
najezdu, jer se partizani mogu očekivati svaki čas da dođu u predgrađe Požege.
Požega nije utvrđena, a ona predstavlja Slavonsku Atenu. Naslovu je poznato da
nismo nikad kukali ni jaukali, ali sada je nastala takva situacija da se to mora«.398 Istovremeno kada je 12. slavonska brigada oslobodila
Vetovo, 17. slavonska brigada oslobodila je Kutjevo.[10] U napadu na Kutjevo neprijatelj je priredio
taktičko iznenađenje 17. slavonskoj brigadi. Prije napada neprijatelj je
izvukao sve svoje snage, dijelove 2. bojne 4. pješadijskog puka 1. gorske
divizije, i rasporedio ih je na okolne visove na južnim obroncima Papuka, a 17.
slavonska brigada udarila je prazno. Za pet dana očišćen je čitav sjeverni
dio Požeške kotline od neprijatelj a.[11]Dalja
borbena dejstva morala su da budu obustavljena. U trenutku kada su snage 12.
slavonske divizije bile u punom ofanzivnom zamahu usmjerene prema Bektežu,
Kuli, Čaglinu, Darkovcu i Ljeskovici, Jakšiću i Pleternici i sve do
periferije Slavonske Požege, stiglo je obavještenje iz Štaba 3. operativne
zone da su neprijateljeve snage 20. marta u 4 sata ujutru otpočele sa velikom
proletnjom ofanzivom na oslobođenu teritoriju Slavonije, pod nazivom »Braun«. Naređenjem Štaba 12. slavonske divizije od 6. marta 1943. od boraca
srpske, hrvatske i češke nacionalnosti formiran je Češki bataljon. Za
komandanta je postavljen Josip Ružička. U NOVJ od 1941. Bio je vrlo hrabar
borac i puškomitraljezac, komandir čete i komandant bataljona i komandant
Čehoslovačke brigade. Poginuo je u januaru 1945. Narodni heroj
Jugoslavije. [2])
Arhiv VII f.
NOP-a k 907 reg.'
br. 24/8. [3])
Zbornik ..., tom V, knj. 13, dok. 24, 44, 56, 57, 63, 67, 71, 158, 165, 169,
170, 171, 176, 184, 187, 193; knj. 14, dok. 51 i 57. 1 A H u NOVJ od 1942. Bio je komandir minobacačkog voda i čete, komandant
minobacačkog diviziona i načelnik Štaba 12. slavonske divizije, general-major
u penziji. [6])
Ümro 1984. u s. Dragoviću
kod Pakraca. [8])
Arhiv VII f. NOP-a k. 907 reg.
br. 2/2 i Zbornik ..
., tom V, knj. 14. [9])
Arhiv VII, f.
NOP-a k 907 reg.
br. 41/4. 1
AQ [9]
Arhiv VII, f.
NDH k 22, reg.
br. 38-3/1; 12.
slavonska divizija u to vrijeme imala je oko
4.500 boraca. [10]
Arhiv VII f.
NDH k 907 reg.
br. 6/12. [11]
Arhiv VII, k 908 reg.
br. 4/3. 1
r a
|