| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Rad obavještajne i službe unutrašnje bezbjednosti u Brigadi U
toku 1941. i 1942. obavještajna i informativna služba u Slavoniji nije bila
dovoljno razvijena, kako u organizacionom, tako i u kadrovskom pogledu. Ova
ocjena odnosi se posebno i na novoformiranu 12. slavonsku brigadu. U njoj, osim
u 1. bataljonu, nije bila organizirana obavještajna služba. Na svom prvom
borbenom zadatku, na maršu kroz Požešku kotlinu i istočnu Slavoniju, Brigada
se kretala na veoma osjetljivom terenu u neposrednoj blizini glavne željezničke
pruge Beograd-Zagreb, bez dovoljno podataka o rasporedu, veličini i naoružanju
neprijateljevih snaga. Tek u novembru i decembru 1942. godine, kada je Brigada u
dva navrata bila iznenađena i imala teže posljedice, pristupilo se
organiziranju obavještajne službe u Štabu Brigade i štabovima bataljona.[1] Služba
se sastojala od pet ljudi - informativnih oficira koji su bili raspoređeni u štabovima
bataljona i u Štabu Brigade. U svom radu služba se oslanjala na bezrezervnu
podršku naroda u selima koja su se nalazila na periferiji ili u bližoj okolini
neprijateljevih uporišta. Najhrabriji pojedinci, a naročito žene, odlazili su
u neprijateljeva uporišta radi nabavke i kupovine soli, odjeće i obuće. Međutim,
osnovni zadatak bio je da prikupe što više tačnih podataka o broju
neprijateljevih vojnika, naoružanju i njihovim vjerovatnim namjerama, pravcima
kretanja, organiziranju odbrane, broju bunkera, njihovom rasporedu i borbenom
moralu. U prikupljanju obavještajnih podataka i pronalaženju odvažnih
pojedinaca koji su smjelo odlazili u neprijateljeva uporišta, pružale su
veliku pomoć partijske i skojevske organizacije, te AFŽ i narodni odbori na
terenu. Opštinski,
kotarski i okružni komiteti, preko članova KPJ, simpatizera NOB-a i patriotski
raspoloženih građana, nastojali su da među neprijateljevim oficirima,
podoficirima i vojnicima pronađu one koji se protive njemačkom okupatoru i
tzv. NDH. Na taj način uspostavljane su veze sa domobranskim vojnicima i
oficirima, a samo rijetki pojedinci bili su spremni da dostavljaju važne vojne
podatke, dok su se ostali ograničavali u pružanju sitnih usluga, koje su, takođe,
bile od koristi. Među istaknutim pojedincima bio je i Mladen Vrsalović,[2] načelnik isturenog Radio-centra
u Daruvaru i načelnik Radio-šifre 4. gorskog zdruga Ustaške
1. gorske divizije. On je od februara 1943. sarađivao s obavještajnim oficirom
Daruvarskog partizanskog odreda, Brankom Bosancem,243 i dostavljao mu
važne obavještajne podatke o namjerama i kretanju 4. gorskog zdruga. S obzirom
na to da se radilo o povjerljivim obavještajnim podacima, Branko Bosanac je
povezao Mladena Vrsalovića sa načelnikom Centra veza III operativne zone,
Bogdanom Trgovčevičem Smjelim.[3] Tom prilikom Vrsalovič je Trgovčeviću predao
ključ za radio-šifru, pozivne znake i talasne dužine na kojima su radile
neprijateljeve stanice. U aprilu 1943. neposredno poslije završene
neprijateljeve ofanzive »Braun«,
Mladen Vrsalovič je dostavio štabu 3. operativne zone
borbenu zapovijest 1. gorske divizije i 2. domobranskog zbornog područja o
njihovom pokretu radi napada i opkoljavanja partizanskih snaga u Slavoniji.
Podaci su bili dragocjeni, jer je u posljednjem trenutku Štab 12. slavonske
divizije, sa 12.i 17. slavonskom brigadom preduzeo akciju za uništenje ustaško-domobranskih
snaga kod s. Šušnjara. Organiziranu
i veoma korisnu obavještajnu saradnju Vrsalovič je obavljao oko dvije godine,
odnosno do kraja 1944. kada je otkriven i strijeljan. U Slavonskoj Požegi i
Virovitici bilo je, takođe, simpatizera i saradnika NOP-a. Međutim, oni se
nisu mogli uporediti sa saradnjom Mladena Vrsalovića. Slično Vrsaloviću, po
hrabrosti i patriotizmu, mogao se uporediti komandant artiljerijskog diviziona u
Jalkovcu kod Varaždina, pukovnik Vanda Demetar,[4]
koji je u julu 1943, uz podršku 12. i 16. slavonske brigade i Kalničkog NOP
odreda preveo kompletan divizion na stranu NOVJ sa 8
topova 100 mm i dva vagona artiljerijskih granata. U obavještajnom radu bilo je
uvijek teškoća, jer je taj rad bio skopčan sa neizvjesnošću i rizicima.
Tako se, na primjer, dogodilo i sa komandantom neprijateljevog uporišta u
Miokovićevu, Ivanom Tutićem-Poljanićem.[5]
On je duže vremena sarađivao sa partizanskom obavještajnom službom i odlagao
napad partizana na Miokovićevo. Bio je vrlo vješt u obmanjivanju i pretvaranju
kao simpatizer i saradnik narodnooslobodilačke borbe. Za vrijeme napada na
Miokovićevo, septembra 1943, umjesto da uporište preda bez otpora, pozvao je
potčinjene starješine i naredio im da se bore do posljednjeg metka. U
drugoj polovini 1943. kada su izviđački i obavještajni zadaci postali složeniji,
formiran je Izviđački vod u 12. slavonskoj brigadi. Zasluge za razvoj i uspješno
obavljanje informativne i obavještajne službe u brigadi, prikupljanju i obradi
podataka, pripadaju velikom broju poznatih i nepoznatih boraca, članovima KPJ i
SKOJ-a, simpatizerima NOB-a, građanima, ženama, pa i djeci. Mnogi od njih su
poginuli, vršeći časno tu dužnost. Ipak, moraju se istaći oni koji su najviše
doprinijeli njenom uspješnom razvoju, a to su: Ivan Buzov, Božo Popara, Simo
Vuković, Milorad Vidović, Stjepan Gajdek, Ivica Miličević, Nikola Lasić,
Milutin Vujnić, Martin Grabar i mnogi drugi. Pored
podrške naroda, unutrašnjeg borbenog jedinstva i bezgranične odanosti boraca
ciljevima i uspjesima NOB-a, neprijatelj nije mogao da prodre u Brigadu i nanese
joj štetu, zahvaljujući upornom i požrtvovanom radu unutrašnje službe
bezbjednosti. Jedan od važnijih zadataka bio je da se obezbijedi kontrola i praćenje
novodošlih boraca iz neprijateljevih jedinica i spriječi ubacivanje
neprijateljevih agenata u jedinice. Njihov cilj je bio podrivanje borbenog
morala, politike bratstva i jedinstva i izvođenje subverzivnih aktivnosti.
Pored toga, služba je uspješno radila na obezbjeđivanju tajnosti u radu štabova,
kretanju jedinica preko poluoslobođene i neoslobođene teritorije, planiranju i
izvođenju borbenih akcija, odnosu prema narodu i njegovoj imovini, itd. U službi
bezbjednosti radili su sa uspjehom sljedeći drugovi: Milan
Vrzić, Edo Mesarić, Vlado Daražac, Dušan Rusić, Stevo
Prodanović, Dušan Prodanović, Ankica Gerovac, Mihailo Vranešević, Ivan Feldes,
Mirko Lolić, Lazo Vidović, Antun Frntić[6] i drugi. [2]
Veliki patriota i vrlo hrabar i odvažan simpatizer NOP-a. Krajem 1944.
Gestapo je otkrio rad Mladena Vrsalovića, osudio ga na smrt i strijeljao
zajedno sa grupom do- mobrana-simpatizera NOP-a u Daruvaru. Strijeljanjem
Vrsalovića obavještajna služba 6. korpusa pretrpjela je težak gubitak. [3]
u NOVJ od 1941. Bio je borac, sekretar Opštinskog i Kotarskog komiteta u
Pakracu i načelnik službe veza u štabovima 3. operativne zone i 6.
udarnog slavonskog korpusa. General-major u
penziji. Bio
je veliki patriota i prijatelj dr Ivana Ribara. Obojica potiču iz istog
sela Vukmanića na Kordunu. Umro 1967. u Zagrebu. [5] u ratu je bio
predsjednik ustaškog suda. Mnoge je patriote-rodoljube i zarobljene
partizanske borce osudio na smrt strijeljanjem ili na duže vremenske kazne.
Prilikom oslobođenja Zagreba zarobljen je i od Narodnog suda osuđen na 20
godina robije. Kaznu je izdržao.
|