| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Štab
12. slavonske brigade donio je pravilnu i cjelishodnu odluku da izvrši nastupni
marš i da u Širokom Luku sa Dilja pređe na Krndiju, ostavljajući 1. četu 3.
bataljona sa zadatkom da organizuje zasjedu ustaškoj satniji kod sela Ruševa
koja je trebalo da naiđe sutradan u ranim jutarnjim časovima. Brigada je maršovala
u dvije kolone. Desnu je sačinjavao 4. bataljon, koji je istovremeno
organizovao i prethodnicu Brigade. Lijevu, glavnu kolonu, sačinjavao je 2. i 3.
bataljon bez jedne čete. Brigada je 28. oktobra oko 6,30 sati stigla u selo
Gradište. Odmah
poslije pristizanja, štab Brigade i štabovi bataljona poduzeli su uobičajene
mjere borbenog osiguranja, s tim što je Štab 2. bataljona postavio na kosu,
zapadno od sela Gradišta prema Bektežu, svoju 3. četu. Prema Našicama i Čaglinu,
4. bataljon postavio je svoju 1. četu. Oko 15.45 sati, folksdojčerski Ajnzecštafel
bataljon »Princ Eugen« pod komandom 741. puka nemačke 714.
divizije sa sto vojnika, uz podršku teških mitraljeza, minobacača i pet
aviona, iznenada su napali Brigadu u trenutku kada su se borci okupili oko
kazana radi prijema hrane, a 3. četa 4. bataljona zatečena je na spavanju u šljiviku.
Samo od jedne bombe koja je pala u blizini čete, ranjeno je i poginulo oko 10
do 15 boraca.[1]
Pre
početka bombardovanja nije bilo fizičkog dodira s
neprijateljem, niti je, pak, on osmotren. U toku bombardovanja koje je trajalo
jedan i po sat, na jedinice i selo bačeno je 80 bombi težine od 2 do 5 kg, a
potom je uslijedio juriš neprijatelja sa maskiranih položaja. U borbi koja je
trajala sve do mraka, neprijateljeva pješadija, iako malobrojna u odnosu na
Brigadu (1:6), uspjela je uz podršku aviona da prisili naše jedinice na
neorganizovano povlačenje u pravcu Lončarskog visa
(trig.
491) i Kolarišta na Krndiji. Snažno
i iznenadno bombardovanje unijelo je paniku i stvorilo opštu pometnju među
borcima, a starješine Brigade izgubile su kontrolu nad jedinicama. Napad
neprijatelja bio je školski primjer iznenađenja, a glavnu ulogu odigrali su
avioni. Gubici u Brigadi bili bi znatno veći da se jedan dio izuzetno hrabrih
starješina i boraca nije brzo snašao i pokušao da organizuje odbranu s
protivnapadom na lijevo krilo neprijatelja koji je napadao iz pravca Bekteža.
Međutim, neprijatelj se koristio nožem na pušci i ručnim bombama da bi
zaustavili protivnapade boraca 12. slavonske brigade. Među rijetkim pojedincima
koji su pokušali da zaustave napade Nijemaca, nalazio se zamjenik komandanta
brigade Radojica Nenezić, komandant 4. bataljona Dako Puač[2] i komandant 3. bataljona Josip Antolović. Oni su
sa grupom boraca iz 2, 3. i 4. bataljona, među kojima su bili: puškomitraljesci
Grga Sesar, iz 2. čete 3. bataljona, Ilija Kuzmanović i Dušan Kreča iz 2. čete
2. bataljona, izvršili protivnapad i omogućili izvlačenje teško ranjenog
komandanta brigade Bogdana Crnobrnje i načelnika Štaba Milana Stanivukovića.
Njima je u jednom trenutku zaprijetila opasnost da budu zarobljeni.[3]
Radojica Nenezić, Grga Sesar, Ilija Kuzmanović i Dušan Kreča, otvorili su
iza jednog hrasta vatru, dok je grupa boraca izvlačila ranjenog komandanta i načelnika
Štaba Brigade. Avioni su u niskom letu mitraljirali i bacali bombe na grupe
boraca koje su se povlačile u neredu prema Krndiji. Za
vrijeme borbe najhrabriji su pratili napade aviona. U jednom trenutku Grga Sesar
nanišao je na avion s elementima za preticanje, u sekundi povukao obarač i
sasuo čitav šaržer iz svog »brnca« u avion. Avion je izgubio visinu, te
iako je pilot ipak, uspio da ispravi mašinu, poslije nekoliko minuta avion je
pao južno od sela Kule i izgorio u plamenu.127 Cilj
njemačkog napada bio je da bombardovanjem iz vazduha i napadom pješadije
razbije 12. slavonsku brigadu i nanese joj gubitke. Međutim, Brigada je i pored
pretrpjelih gubitaka sačuvala svoj prvobitni formacijski sastav i, poslije tri
dana, napala neprijateljevo uporište Lončicu, nedaleko od Našica. S obzirom
na to da se Brigada nalazila u neposrednoj blizini brojnih neprijateljevih uporišta:
Bekteža, Kule, Čaglina, Darkovca i Kutjeva, mjere borbenog obezbjeđenja koje
su poduzete garantovale
bi bezbijednost da su se jedinice odmarale u šumi Krndije
umjesto u selu Gradištu. Još kod Nove Gradiške Brigada je skrenula pažnju na
sebe, a i kasnije u svom nastupanju prema Slavonskom Brodu i Gradištu, na
terenu koji se nalazio pod budnim okom njemačke obavještajne službe. Zbog učinjenih
propusta imala je 19 poginulih i 28 ranjenih boraca. Među poginulima bio je
intendant Brigade Dušan Holcer i borci: Stevo i Jovan Radetić iz Cabune,
Zlatko Rajić i Savo Sokić iz Lisičina, Dušan Lukić iz Gornjeg Daruvara, Đuro
Đaković iz Gradišta, Vlado Perčić iz Zvečeva i Adam Kaloper iz Gornjih
Vrhovaca. Neprijatelj je zaplijenio arhivu Štaba 1. slavonske brigade i štabova
bataljona, postolje teškog mitraljeza »hočkis«, 6 pušaka, dva sanduka
municije, više opasača i redenika, šaržera, rančeva, ćebadi, šatorskih
krila i sve količine namirnica koje su zaplijenjene u njemačkom kamionu kod
sela Grižića. Prema
kazivanju Anđelka Kučišeca[4]
tada načelnika saniteta 12. slavonske brigade Nijemci su neposredno ugrozili Štab
1. slavonske brigade u kojem se nalazio Bogdan Crnobrnja i načelnik Štaba Milan
Stanivuković, šef saniteta Kučišec i predsjednik NOO
Jovo Miletić. Kučišec je svjedok ranjavanja Bogdana Crnobrnje i Milana
Stanivukovića, čije je rane obradio u brigadnom previjalištu kod Dobre Vode.
Pored komandanta i načelnika Štaba Brigade, Kučišec je obradio još 30 do 40
ranjenih boraca. Njemački
agent, folksdojčer iz sela Milanlug, u 8.30 sati 28. oktobra 1942. izvjestio je
komandu njemačke 1. čete u Bektežu da je u 5 sati oko 600 partizana, naoružanih
puškama, mitraljezima i minobacačima, prošlo kroz selo u pravcu sela
Vukojevaca na cesti Čaglin-Našice, a odatle produžili u selo Gradište.
Komandir čete iz Bekteža odmah je uputio izviđačku grupu koja je, poslije
povratka podnijela izvještaj da se partizani nalaze u selu Gradište, smješteni
u sredini sela oko crkve i škole. Osmotren je i top 65 mm, kao i teški
mitraljez »hočkis« na vatrenom položaju. Izvještaj je odmah proslijeđen Štabu
2. bataljona njemačkog 741. puka u Slavonskoj Požegi, s prijedlogom da se na
selo Gradište izvrši napad bombardovanjem iz aviona. Komandant 2. bataljona
odobrio je prijedlog i već u 15 sati stigao u selo Kula, gdje je zajedno sa
komandantom bataljona »Princ Eugen«
izradio plan napada. Pokrenuti su svi vojnici, čak i stražari,
koje su zamijenili folksdojčeri-seljaci. Do
početka bombardovanja njemačka 4. četa zauzela je položaj 500-600 m zapadno
od sela Gradišta, sa početkom bombardovanja ona je bezimenim potokom i šumskom
prugom izvršila obilazak 3. čete 2. bataljona koja se nalazila na obezbjeđenju
na kosi iznad Gradišta. Pošto je bila iznenađena i našla se u teškoj
situaciji, 3. četa nije mogla da se povlači prema Krndiji, već je bila
primorana da se, pod borbom, probija prema Bektežu, stepenom ulijevo, gdje je
vodila borbu sve do 19 sati, kada je, pod zaštitom mraka, uspjela da se povuče
u pravcu Kolarišta na Krndiji. Glavnu
ulogu u razbijanju Brigade imao je iznenadni udar i snažna bombardovanja iz
aviona, a napad njemačke pješadije samo je doprinio opštoj panici.[5] Prilikom prvog naleta, pojedine grupe boraca pokušale
su da se puščanom vatrom suprotstave niskoletećim avionima, ali u tome nisu
imali uspjeha. Naprotiv, otvaranje vatre omogućilo je pilotima otkrivanje
ciljeva i precizno gađanje partizanskih grupa u povlačenju. Borba je okončana
u 18.30 sati. Uzroci
poraza su, uza sve objektivne okolnosti, rad neprijateljeve obavještajne službe,
izazov neprijatelju zbog kretanja i izvođenja borbenih dejstava u pozadini
njegovih snaga, propusta štabova bataljona i komandi četa ali je odgovornost
Štaba Brigade na prvom mjestu. To se može zaključiti ne samo iz dokumenata i
izvještaja štaba Brigade, već i iz njemačke arhive o pripremi za napad.[6] Od
svih formacijskih jedinica Brigade u Gradištu, najteže je stradala 3. četa 4.
bataljona i Omladinska četa. U četi su bili mahom omladinci koji nisu imali više
od osamnaest godina bez borbenog iskustva, a napad i bombardovanje avijacije u
Gradištu doživjeli su kao prvo borbeno krštenje. Bili su bez oružja, pa je i
ta okolnost mnoge omladince dovela u stanje psihičkog šoka. Neprijatelj je po
sopstvenom priznanju imao četiri poginula i jednog ranjenog, a u izvještaju Štaba
Brigade gubici neprijatelja se procjenjuju na 35 do 40 poginulih i veliki broj
ranjenih.13^ Za
vrijeme bombardovanja, a i kasnije, naročito se istakla Antonija Zubović,
bolničarka brigade. Ona je sama previla 28 ranjenih boraca. U tome joj je
pomagala i Dobrila Blanuša, borac 4. bataljona, koja je ranjenima pružala prvu
pomoć još za vreme bombardovanja. Pored arhive štabova bataljona i brigade,
Nijemci su zaplijenili i propagandni materijal (partijsku i političku
literaturu, spiskove članova KPJ, kandidata i SKOJ-a). Pošto su bili
zainteresovani, Nijemci su dio zaplijenjene arhive dostavili svojoj višoj
komandi gdje je prevedena i korišćena za procjenu i analizu partizanskog
pokreta u Slavoniji. Posebno ih je zainteresovao članak iz brošure »Slavonski
partizan«. Članak je napisao zamjenik komandanta III operativne zone Petar
Drapšin.[7] Iz
poraza u Gradištu izvučena je pouka koja se može sažeti u osnovni zaključak
da je brigada bila iznenađena, jer nisu poštovane i sprovedene sve mjere
borbenog obezbjeđenja: osmatranje, izviđanje, patroliranje, mrtve straže,
obavještavanje i javljanje. Ipak, najteži propust učinjen je što je brigada
odstupila od partizanskog pravila i preko dana ostala koncentrisana u selu
nadomak brojnim neprijateljevim uporištima. Sutradan,
29. oktobra u 5 sati ujutru po naređenju Štaba Brigade, 1. četa 3. bataljona
organizovala je zasjedu na cesti Bektež-Kula. Prema procjeni Štaba Brigade
cestom je trebalo da se kreću njemačke jedinice u toku dana. Oko šest sati četa
je zaposjela položaj na istočnoj ivici šume sa frontom prema cesti. Pošto ni
posle šest sati očekivanja neprijatelj nije naišao, četa se povlačila pored
samog Bekteža, uz put, zarobila 8 foklsdojčera, zaplijenila dvije konjske
zaprege sa oko hiljadu kilograma brašna i oko 25 debelih svinja u ataru Bekteža.
Procjena da će se neprijatelj kretati cestom Bektež-Kula bila je realna, ali
je zasjedu trebalo postaviti odmah poslije završene borbe u Gradištu južno od
Kule, a ne između Bekteža i Kule. Poslije završene borbe u Gradištu,
neprijatelj je zanoćio u Kuli i, 29. oktobra rano ujutru, prevezao se kamionima
u Slavonsku Požegu. U Bektežu je ostavio samo jedan vod radi ojačanja 1. čete
2. bataljona njemačkog 741. pješadijskog puka.[8] Drugog
dana poslije borbe u Gradištu pošto su pokopani mrtvi, a ranjeni evakuisani u
bolnicu, za vrijeme političke nastave borcima je pročitana presuda ratnog suda
pri Štabu Brigade o strijeljanju zamjenika intendanta Brigade Milenka Milanovića
i borca Đure Đurića.[9] U
Brigadi su izvršene kadrovske izmjene. Za vršioca dužnosti komandanta 1.
slavonske brigade određen je Radojica Nenezić, do tada zamjenik komandanta
brigade. Za vršioca dužnosti zamjenika komandanta brigade određen je Josip
Antolović, dotadašnji komandant 3. bataljona. Za vršioca dužnosti načelnika
Štaba Brigade određen je Geoden Geca Bogdanović, komandant 2. bataljona. Za
vršioca dužnosti komandanta 2. bataljona određen je Jovo Milaković a za vršioca
dužnosti komandanta 3. bataljona Ivan Jergović. Sa dužnosti komandira 3. čete
2. bataljona smenjen je Pero Anđelić i upućen u Štab 3. bataljona. Politički
komesar čete je, takođe, smjenjen i upućen u četu kao borac. Smjenjivanje sa
dužnosti teško je padalo starješinama u brigadi. To je za mnoge bilo
oduzimanje i dijela njihove ličnosti i duše, a ponekad ravno i smrtnoj kazni.
Međutim, smjenjivanje sa dužnosti u surovim uslovima rata bila je i izuzetna
pedagoška i disciplinska mjera, koja je jačala odgovornost u izvršavanju
borbenih i drugih zadataka. Za komandira 3. čete 2. bataljona postavljen je
Filip Kovačević,[10]
a mjesto političkog komesara ostalo je upražnjeno. Na dužnost intendanta
Brigade postavljen je Dušan Ostojić Osman.[11] Omladinska
četa koja je najviše stradala za vrijeme bombardovanja Gradišta privremeno je
rasformirana, a borci upućeni u bataljone radi sticanja borbenih iskustava.
Komandir omladinske čete Milan
Radivojević[12]
upućen je u 3. bataljon za komandira 2. čete, a politički komesar čete Rudolf
Car,[13]
postavljen je za rukovodioca Skoja u Brigadi. [1] prema sjećanju Pere Kuprešanina, borca 3. čete,
4. bataljona. u NOVJ od 1941. Jedan od organizatora ustanka u Kamenskom kraju. Bio je
komandir prve partizanske grupe 1941. Komandir čete, komandant bataljona,
zamjenik komandanta brigade, komandant brigade i komandant divizije. Narodni
heroj Jugoslavije i general-pukovnik u penziji. [3])
Arhiv VII, f. NOP-a, k. 1481, reg.
br. 17/8; k. 1481, reg. br.
9; k. 1481, reg. br. 26/4 i
Zbornik ..., tom V, knj. 9, dok. 7. Neposredni
učesnik događaja u selu Gradištu, kada su Nemci neposredno ugrozili štab
12. slavonske brigade. [5])
Arhiv VII, Na, k. 40-H, reg.
br. 33/3. [7])
U članku između ostalog piše: »Slavonski partizani su u prvoj fazi borbe
došli do bataljona i partizanskih odreda. Time je bio ispunjen samo jedan
dio zadataka. U drugoj fazi NOB-a u Slavoniji, partizanima predstoje još veći
i krupniji zadaci. U tu fazu bor-, be
partizani ulaze sa
brigadom. Zbog toga i nema veće časti za partizanskog borca nego da se
bori u redovima Prve partizanske brigade u Slavoniji. Zbog toga će svi
partizani, komandiri i politički komesari i cijeli narod Slavonije dati sve
od sebe za njeno jačanje i razvoj. Pozdravljamo borce naše prve brigade
koji treba da budu dostojni onih heroja koji su za ime brigade vezali ono što
je najljepše i najsvjetlije. Arhiv VII, Na 40-H, reg.
br. 33/3. [9]
Milenko Milano vić, predratni član KPJ, strijeljan je zbog neizvršenja
naređenja i klevete. Đuro Đurić strijeljan je zbog toga što je za
vrijeme borbe u Gradištu prekršio partizansku zakletvu i zakopao pušku s
municijom. Strijeljanje ove dvojice, intimno nije prihvaćeno od boračkog
sastava. [10]
u NOVJ od 1941. Bio je borac, komandir voda i čete, komandant bataljona. [11]
u NOVJ od 1941. Bio je borac Psunjskog partizanskog odreda, komandir voda,
komandir čete, intendant bataljona i brigade, zamjenik komandanta
bataljona, operativni oficir štaba brigade i komandant brigade. General-major
u penziji. Umro
avgusta 1986. u Beogradu. [13] u
NOVJ od 1941. Bio je borac, politički komesar čete, rukovodilac SKOJ-a u
brigadi i diviziji, član Oblasnog komiteta SKOJ-a za Slavoniju i CK
SKOJ-a Hrvatske.
|