| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Južno
od Maslovara u rejonu Šiprage, 5. januara 1944. odigrala se prava ljudska
drama. Neprijateljeve pješadijske i motorizovane snage prodrle su iz Teslića i
Banje Luke, i primorali 5. krajišku kozaračku brigadu da se povlači pravcem
Kotor-varoš - Maslovare - Šiprage. Vrhunac napetosti bio je kada je
neprijateljeva kolona ugrozila partizansku bolnicu u Šipragama. Ranjenike su
odbranili herojski borci 5. krajiške brigade (kozaračke), koji su vodili tešku
dvodnevnu borbu sa neprijateljem i sa promjenljivim obrtima i to: od Kotor-varoša,
Maslovara, Šipraga, pa sve do Korićana, Petrovog Polja i Skender Vakufa. Kod
Skender Vakufa Nijemci su došli na 500 metara od bolnice 1. proleterske
divizije u kojoj se nalazilo 80 teških ranjenika.[1] U
sličnoj dramatičnoj situaciji u selu Kovačevići, na planini Uzlomac, našao
se i 4. bataljon 12. slavonske NOU brigade. Oko 9 sati 5. januara na Bataljon je
iznenadno napala njemačka borbena grupa koja je krstarila po zaseocima planine
Uzlomac, a vodili su ih četnici. Bataljon je pretrpio teške gubitke od preko
50 boraca izbačenih iz stroja. Od toga je 35 poginulo a 15 ranjeno i nestalo.
Izgubljena je i kompletna bataljonska komora sa tovarnim konjima, samarima i
postoljima za teške mitraljeze. U borbi je poginuo i zamjenik političkog
komesara 4. bataljona Stjepan Pavleković[2]
i hrabra bolničarka 3. čete Štefica Serežan.[3] Bataljon bi pretrpio još veće gubitke da nije
bilo energičnog i hrabrog komandira 3. čete, Drage Manojlovića iz sela Bobote
kod Vukovara i političkog komesara čete Franje Brozovića. Oni su četu poveli
u protivnapad i razbili njemačku borbenu grupu, koja se, uz gubitke, povukla u
neredu nazad prema selu Kovačevići. Zajedno sa 3. četom Drage Manojlovića u
protivnapadu na neprijatelja učestvovali su i zamjenik političkog komesara
Brigade Pero Car i sekretar Komiteta SKOJ-a Željko Dežmar. Sudbinu
4. bataljona 12. NOU brigade doživeo je i 3. bataljon 5. krajiške (kozaračke)
brigade. Iscrpljen u napadu na Banju Luku, i u dvodnevnim teškim borbama sa
Nijemcima, u odbrani ranjenika i bolnice u Šipragama, zastao je u selu Stopan
južno od Šipraga da bi se odmorio. Njemački skijaški odred iznenadno je
napao Bataljon i nanjeo mu teške gubitke. Prvi, 2. i 3. bataljon 12. NOU
brigade vodili su uspješne borbe od Dervente u dolini rijeke Ukrine, oko
Prnjavora, Velike i Male Šnjegotine, Uzlomca, Borje, Maslovara, Šipraga i sve
do linije Kerle
- Očauš (trig.
1383). Kroz neprijateljeve zamke, koje su postavljene uz
pomoć četnika, bataljoni su se probijali u najsurovijim uslovima zime i niskih
temperatura. Brigada je bila odsječena od 11. krajiške divizije i prepuštena
sopstvenoj sudbini. Nikome nije bilo lako, od boraca pa do Štaba Brigade, svi
su bili u nepovoljnoj situaciji, izloženi gladovanju i neprimjerenim naporima.
Teškoće s kojima se Brigada borila za vrijeme neprijateljeve ofanzive na
centralnu Bosnu, najbolje je izrazio komandant Brigade, Josip Antolović, u depeši
koju je uputio Štabu 6. korpusa: »Nalazimo se na liniji Kerle - Očauš. Naš 4. bataljon je
razbijen (bio je opkoljen). Izgubio je komoru i tovarne konje, a 50 boraca izbačeno
je iz stroja. Od toga 35 poginulo, a ostali su ranjeni i nestali. Bataljon
je bio odsječen od Brigade 7 dana. Borci pričaju
strahote koje su nastale kao posljedica gladi, surove zime, divljine bosanskih
planina, dubokog snijega i niskih temperatura. Borci su do kraja fizički
iscrpljeni. Imamo boraca sa promrzlim stopalima I i II
stepena. Ovo je do sada najteža ofanziva za 12. NOU
brigadu. Borci su iscrpljeni i gladni, ali je moral dobar. Sa sobom nosimo i
svoje ranjenike jer ovdje nema bolnice. Kod Šipraga sreli smo borce 1.
proleterske brigade. Poginuo je zamjenik politkomesara 4. bataljona Stjepan
Pavleković«.[4] Još
kod Prnjavora 4. januara Brigada je bila razdvojena na 3 borbene grupe. U jednoj
grupi bio je 4. bataljon, u drugoj 1. i 2. bataljon, a u trećoj 3. bataljon.
Razdvojene borbene grupe kretale su se prema jugozapadu. Išlo se samo naprijed,
jer su se pozadi kretale jake njemačke borbene grupe koje su predvodili četnici.
U prolazu kroz uske planinske klance i tesnace, sa planinskih grebena i kosa, iz
brojnih zasjeda, na bokove Bataljona napadali su četnici. U takvoj situaciji,
od nepovjerljivog stanovništva teško je bilo dobiti parče zobenice.[5]
Najgore je bilo to što se nije znalo kuda se ide i dokle će trajati pakao
neprijateljeve ofanzive, jer, ofanzivu takvih razmjera u najsurovijim uslovima
zime, niko nije očekivao. U
ofanzivi u centralnoj Bosni neprijatelj je primjenio novu taktiku. Napadao je na
širokom frontu sa velikim brojem kolona (jačine čete do bataljona). Kolone su
se kretale na skijama a vojnici maskirani bjelim ogrtačima. U ofanzivi je učestvovalo
ukupno oko 40-50.000 neprijateljevih vojnika koji su bili veoma uporni u izvršavanju
dnevnih zadataka i bezobzirni u postizanju glavnog cilja.[6] Pošto su borbe prenesene na teren oko Skender
Vakufa, Jajca i Travnika, Štab 11. krajiške divizije izdao je 13. januara
1944. borbenu zapovjest iz koje je poznato: »Na komunikaciji Teslić - Pribinić
- Klupe - Kotor-varoš - Šiprage nalaze se dijelovi njemačke 187. divizije, a
od Maglaja prema Travnik - Turbe - Jajce, nalazi se njemačka 1. brdska
divizija. U sadašnjoj situaciji zadatak 12. krajiške brigade je da izviđa
pravac Kotor-varoš - Obodnik - Skender Vakuf - Banja Luka. Na komunikaciji
prema Tesliću patroliranje je organizovala 5. krajiška brigada. Izviđanje u
pravcu Jošavka - Prnjavor organizovala je 14. srednjebosanska brigada.
Dvanaestoj slavonskoj NOU brigadi naređeno je da izvrši pokret preko Maslovara
do Klupa i rasporedi na prostoriji: Klupe - Pribinić sa zadatkom da istura jače
patrole prema Tesliću, Čečavi, Očaušu i Lipnju. Prikupljene podatke o
neprijatelju Štab Brigade dostavio je Štabu 11. krajiške divizije. Pored
toga, 12. slavonskoj i 14. srednjebosanskoj brigadi naređeno je da ispitaju
mogućnost izvođenja vojnih akcija na komunikaciji: Banja Luka - Prnjavor -
Derventa.47 U
borbama koje je vodila 12. slavonska NOU brigada od 1. do 9. januara 1944.
ubijena su 142 neprijateljeva vojnika i oko 300 ranjeno (Nijemci, kozaci i četnici).
Zaplijenjeno je 19 pušaka i 1500 metaka. Brigada
je imala 114 boraca izbačenih iz stroja. Od toga 54
poginula, 36 ranjenih i 24 nestala borca. Utrošeno je 13400 metaka, izgubljene
su 33 puške i 1 puškomitraljez. U toku borbi koje je vodila 12. brigada za
vrijeme neprijateljeve ofanzive, prema ocjeni njenog štaba, najbolje su se snašli
i uspješno rukovodili svojim jedinicama štabovi 2. i 3. bataljona. U ofanzivi
su stečena nova borbena iskustva sa njemačkim, kozačkim i četničkim
jedinicama. Neprijatelj je nastupao na širokom frontu izvan komunikacija,
planinskim stazama i kroz planinske klance. Napade je izvodio brzo i u
kombinaciji sa jednovremenim napadom s fronta, bokova i pozadine. Veći broj
neprijateljevih jedinica u toku borbe koristio se skijama. [1])
Arhiv VII, f. NOP-a k-893 reg. br.
1/3. [2])
Član KPJ od 1936. U NOB od 1941. Bio
je borac, politički komesar čete i zamjenik komesara bataljona. U Kovačevićima
je bio ranjen u obje noge. Da ne bi pao neprijatelju u ruke, izvršio je
samoubistvo. [3])
Rođena 1927. u selu Berek kod Garešnice. U NOVJ od septembra 1942.
Isticala se u svim borbama kao hrabra i odvažna. U pogledu izvršavanja
svojih obaveza služila za primjer svojim drugovima u četi. [4])
Arhiv VII, f. NOP-a, k. 483 reg.
br. 10-47/8. [5])
Hlijeb umješen od zobenog brašna zajedno s plevom. [6])
Oko 15 sati 5. januara, neprijatelj je jakim snagama i sa 50 tenkova,
oklopnih kola i 100 kamiona, iznenada napao na Kotorvaroš i ugrozio bolnicu
u Šipragama.
|