| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Dvanaesta brigada u napadu na Banja Luku Napad
na Banja Luku i Bosansku Gradišku organizovao je i izveo 5. krajiški korpus po
naređenju Vrhovnog štaba NOV i POJ da bi se rasteretile partizanske snage u
istočnoj Bosni koje su bile zahvaćene šestom neprijateljevom ofanzivom i
trpile teške gubitke. U Banjoj Luci nalazilo se oko 4500 neprijateljevih
vojnika mješovitog sastava. Unutrašnja odbrana sastojala se od većeg broja
bunkera, rovova, saobraćajnica, minsko-eksplozivnih i žičanih prepreka, i
naslanjala se na blokove utvrđenih zgrada i na 6 srednjih i lakih tenkova.
Spoljna odbrana Banje Luke, s uporištem u Bosanskoj Gradiški i Prijedoru,
sastojala se od 5500 vojnika.26 Snage
5. krajiškog korpusa sastojale su se od 3 divizije, 5 partizanskih odreda, 2
artiljerijska diviziona, 2 brigade 1. proleterske divizije i 12. slavonske
brigade. Početak napada bio je 31. decembra 1943. u 22 sata.[1] Iz zapovjesti Štaba 11. krajiške divizije
poznato je da je 12. slavonska NOU brigada dobila zadatak da dejstvuje na
komunikaciji i da zatvori pravce: Derventa - Prnjavor i Derventa - Bosanski Kobaš.[2] Iz
borbene zapovjesti 12. brigade poznato je slijedeće: »Po naređenju Vrhovnog
štaba NOV i POJ poduzima se operacija većih razmjera u cilju razbijanja šeste
neprijateljske ofanzive u Istočnoj Bosni i napadu na Banju Luku i Bosansku
Gradišku. U operaciji učestvuje 5. krajiški korpus i 2 brigade iz 1.
proleterske divizije. U toj operaciji ima čast da učestvuje i naša Brigada sa
zadatkom da vrši osiguranje prema Derventi i spreči neprijateljsku
intervenciju u pravcu Banje Luke.[3] Prvi
bataljon (komandant Dušan Ostojić i politički komesar Anđelko Valter), dobio
je zadatak da sa dijelom snaga organizuje odbranu u rejonu:
Kruškovac (trig.
181), Bogosavac (trig. 205),
smrtićki mlin i raskrsnica puteva Derventa
- Smrtići i Derventa - Prnjavor. Bataljonu je naređeno da poruši sve mostove
a preostalo da spali. Težište i bataljonski čvor odbrane Bataljon je,
organizovao na Bogosavcu (trig.
205). Cesta je prekopana na više mjesta, a veza sa
lijevokrilnim bataljonom održavana je u selu Smrtići - Cigansko groblje.
Bataljon je sa manjim dijelom snaga kontrolisao dolinu reke Ukrine i pravac
preko sela Palačkovci sa zadatkom da spriječi prebacivanje neprijatelja preko
rijeke Ukrine. Drugi
bataljon (komandant Pero Dobričić, politički komesar Bogomil Verbole)30
dobio je zadatak da sa 2 čete organizuje odbranu na komunikaciji Derventa -
Bosanski Kobaš, a sa 1 četom na komunikaciji Nova Ves - Prnjavor na liniji
Pasja pravda (kota 322) - Visoka obala (kota 349). Posjedanje položaja izvršeno
je po grupama sa zadatkom da se spriječi intervencija neprijatelja na tom
pravcu. Treći bataljon (komandant Milivoje Babac i politički komesar Jovo
Kokot) organizovao je odbranu na liniji: lijevo od 1. bataljona: raskrsnica
puteva Derventa - Prnjavor, smrtićki mlin - Poljski put do slova M - Miškovci,
sa 2 čete u prvoj liniji i 1 četom u drugoj liniji. Težište i bataljonski čvor
odbrane bio je na Dubovačkom brdu (kota 195), a po dubini Ciganjsko brdo (kota
255). U slučaju borbe kod 1. bataljona, 3. bataljon je bio obavezan da dijelom
snaga izvrši manevar, zađe za leđa neprijatelju i izvrši napad iz pozadine. 3°) Bogomil Verbole je postavljen za političkog komesara 2. bataljona umjesto Ljube Mraoviča koji je postavljen za političkog komesara Motajičkog partizanskog odreda. Umro 1987. u Beogradu. Četvrti
bataljon (komandant Vlajko Gavrilović i politički komesar Ivica Miličević)
organizovao je odbranu na liniji: Hrvaćani - Lišnja na komunikaciji Prnjavor -
Banja Luka sa zadatkom da spriječi napad četnika na Prnjavor, a 1 četu ostavi
u selu Maćino brdo radi osiguranja brigadne ambulante. Upućivanje 4. bataljona
na pravac Prnjavor - Banja Luka na udaljenost od 40 km od borbenog poretka
Brigade, osjetno je umanjilo manevarsku sposobnost Brigade tako da na taj
element borbenog poretka Štab Brigade nije mogao da računa u slučaju
neprijateljeve intervencije na pravcu Derventa - Prnjavor. U borbenoj zapovjesti
Štab Brigade posebno je podvukao da u slučaju jakog neprijateljevog pritiska
na položaje 1, 2. i 3. bataljona treba biti elastičan, povlačiti se pod
borbom i unutrašnjim krilima zatvarati pravac Derventa - Prnjavor. Prilikom
povlačenja, bataljonima je naređeno da poruše sve mostove, prekopaju cestu i
postave prepreke. Za vrijeme vođenja borbe štabovima data je puna inicijativa u pogledu donošenja
odluke u vezi sa konkretnom situacijom na terenu. Odbrambeni položaji bataljona
utvrđeni su na taj način što su iskopani rovovi i zakloni za klečeći stav.
Ishrana boraca organizovana je na položaju, ali se vodilo računa da ona bude
obilna i kvalitetna za sve vrijeme borbe. Noću su upućivane patrole u pravcima
odakle se očekivalo vjerovatno nastupanje neprijatelja. Sa odbrambenih položaja
neprekidno je osmatrano i osluškivano i, o svakoj većoj promjeni, dostavljan
je izvještaj Štabu Brigade. Posjedanje položaja izvršeno je noću, a danju
je zabranjeno svako kretanje na položaju. Od seljaka je prikupljeno dovoljno
pionirskog alata za rušenje i zaprečavanje. U izradi rovova i zaklona, pored
boraca, štabovi bataljona mobilisali su i seljake. Prije početka borbe borcima
je skrenuta pažnja da u borbi štede municiju, a za evakuaciju ranjenika,
mobilisan je potreban broj kola. Brigadno sanitetsko previjalište nalazilo se
sa Štabom Brigade u s. Palačkovačko Brdo (trig.
217). Motajički
partizanski odred (komandant Stevo Simić i politički komesar Ljubo Mraović)
nalazio se u Maćinom Brdu kod Prnjavora sa zadatkom: da upućuje jake patrole u
pravcu sela Pojezna gdje se nalazio Dobojsko-derventski partizanski odred koji
je kontrolisao komunikaciju Teslić - Prnjavor i održavao vezu sa Štabom 11.
krajiške divizije u Kulašima. Noću
31. decembra 1943. i 1. januara 1944. bataljoni su pristupili organizaciji
odbrane i vatrenog sistema, kopanju rovova i zaklona za borce, izradi
mitraljeskih gnijezda i njihovom ojačanju grudobranima. Na položajima je bilo
mirno, jer neprijatelj nije intervenisao. Sutradan, 2. januara oko 9 sati na
odbranu 1. i 3. bataljona neprijatelj je izvršio napad jačine jednog kozačkog
puka koji je dolazio iz Dervente sa 15 kamiona, 1 tenkom i 30 zaprežnih kola.
Težište napada bilo je usmjereno na 1. bataljon koji se nalazio na raskrsnici
puteva kod smrtićkog mlina. Zbog jednovremenog napada na odbrambene položaje
1, 2. i 3. bataljona, Štab 3. bataljona nije bio u stanju da realizuje ideju Štaba
Brigade, tj. da napadne neprijatelja sa bokova i iz pozadine. Neprijateljev
napad bio je podržan artiljerijom i minobacačima i usmjeren na 2. četu 1.
bataljona kojom je komandovao Nikola Brković. Pošto je pušten na blisko
otstojanje, posle plotunske vatre četa je izvršila energičan protivnapad koji
je iznenadio i zbunio neprijatelja. Nalazeći se između dva kozaka, komandir čete
Nikola Brković bio je brži i, u jednom trenutku, savladao oba kozaka pištoljem.
U protivnapadu na neprijatelja junačkom smrću poginuli su: vodnik Joco
Vujasinović iz sela Bogdašića kod Kamenske i Jovanka Radulović, politički
delegat iz Malih Bastaja kod Daruvara.30 U borbi je ubijeno 10 kozaka
i zaplijenjeno 8 pušaka, 2 automata, 2000 metaka i zaprežna kola sa ratnim
materijalom. Nakon izvršenog protivnapada 2. čete, neprijatelj se povukao u
pravcu Dervente. Na
odbrambeni položaj 3. bataljona, istovremeno kada je napadao na položaje 1.
bataljona, neprijatelj je nastojao da nasilnim izviđanjem otkrije njegov položaj
i borbeni poredak. Sutradan, 2. januara 1944. na liniji: Trstenci - Pasja pravda
(kota 304), 2. bataljon je vodio borbu sa kozacima i četnicima Vlade Vinčića.
Međutim, hrabri borci 2. bataljona energično su se suprotstavili zajedničkom
napadu kozaka i četnika. Dok su kozaci napadali s fronta, četnici su udarili
sa boka i iz pozadine. U borbi je poginuo neustrašivi puškomitraljezac i
vodnik Ljuban Begović iz sela Koreničana kod Daruvara. Isticao se u svim
borbama, pa i u ovoj, koja mu je bila posljednja.[4] Kada
su krajiške brigade zauzele skoro polovinu Banje Luke i zaplijenile ogromne
količine ratnog materijala, 3. januara 1944. otpočela je neprijateljeva
ofanziva u centralnoj Bosni pod nazivom »Servijeta«. Iz doline reke Bosne, od
Dervente, Doboja i Teslića, na širokom frontu napadala je operativna grupa
njemačke 187. divizije, njemačka 1. i 2. divizija i 1. kozačka konjička
divizija sa 2 brigade i 4. i 6. lovačkom pukovnijom. Te neprijateljeve snage su
poslije šeste neprijateljeve ofanzive u istočnoj Bosni, prešle rijeku Bosnu
da bi nastavile ofanzivu na terenu centralne Bosne protiv 11. krajiške divizije
i 12. slavonske NOU brigade. Ta ofanzivna operacija vođena je pod nazivom »Okrugli
kolač«.[5]
Cilj neprijateljeve ofanzive bio je da se razbije 11. krajiška divizija, 12.
slavonska NOU brigada i zauzme Prnjavor, a potom, da ih potisne prema dolini
rijeke Vrbas i dijelom nabaci na snježne planine Uzlomca, Borja i Vlašića.
Zajedno sa Nijemcima, ustašama, domobranima i kozacima napadale su i četničke
snage sa teritorije centralne Bosne. Četnici su vodili Nijemce, ustaše i
kozake. Proveli su ih kroz najdublje planinske klance i divljinu Uzlomca i
Borja, gdje nikada ranije nisu prolazile neprijateljeve jedinice. Pored toga,
cilj im je bio da se uništi partizanska bolnica u Šipragama, gdje se nalazilo
oko 390 ranjenika, od čega 166 nepokretnih koji su u posljednjim trenucima
evakuisani na 36 nosila a 130 ranjenika preneseno je na konjima. Zahvaljujući
herojskom otporu boraca 5. krajiške-kozaračke brigade, ranjenici su spaseni i
evakuisani na sigurnije mjesto. U
operaciji »Okrugli kolač« učestvovalo je preko 15.000 neprijateljevih
vojnika, ne računajući njemačke snage, 1. i 2. brdsku diviziju 62. brdskog
korpusa i 92. i 903. motorizovani grenadirski puk sa 50 tenkova i 150 kamiona.34
Operativna grupa njemačke 187. divizije nastupala je od Doboja prema Prnjavoru.
Treći kozački konjički puk nastupao je od Teslića preko Maslovara i
Kotor-varoša sa zadatkom da spriječi izvlačenje partizanskih snaga preko
planine Uzlomac i Borje u pravcu Vlašića i Skender Vakufa. »Operacija će
postići cilj, kaže se u zapovjesti komandanta 5. SS brdskog armijskog korpusa,
ako jedinice širokim frontom planski pročiste teren. Ukoliko partizani stupe u
otvorenu borbu, treba težiti da se obuhvate napadom na bokove i iz pozadine, uz
istovremeno vezivanje njihovih snaga sa fronta i uz upotrebu teškog naoružanja«.350 [1]
Isto. [2] IstO. [3]
Arhiv VII, f. NOP-a k. 892 reg.
br. 29/1. ^
nr\ [4])
Dva dana prije nego što je poginuo, Ljuban Begović tražio je odobrenje od
Štaba Brigade da sklopi brak sa Steficom Serežan, bolničarkom iz 3. čete,
4. bataljona. Samo 5 dana kasnije, Štefica je poginula u selu Kovačevići
na planini Uzlomac. (Izjava komandanta 2. bataljona Pere Dobričića).
|