| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |
|
VII BILJEŠKE (1983 – 1995)
Porast moći armijskog vrha ima svoju istoriju i to je, u stvari, pitanje odnosa armije prema civilnoj vlasti. Poslije Drugog svjetskog rata, armijski vrhovi, tj. JNA, bili su u osnovi podređeni civilnoj vlasti i SKJ na nivou federacije. Odnos armijskog vrha i komandi JNA i republika, bio je korektan i ostvarivao se preko sekretarijata za narodnu odbranu, koje su imale sve republičke vlade, a od 1968. i preko republičkih štabova TO. Poslije Titove smrti počinje se osjećati drukčiji odnos prema SIV-u i Skupštini, prema Predsjedništvu SFRJ, a i odnos ovih prema JNA. Nadzorni mehanizmi društva nad armijom počinju slabije da funkcionišu, iako su bili ugrađeni u sistem. Poznato je da je u vrijeme Tita Armija po najvažnijim pitanjima bila na njegovoj direktnoj vezi. Postojala je navika da je za Armiju glavni (ako ne i jedini) autoritet Tito, a tek potom i ne uvjek, CK. Kada se to procnjenilo, Armija se našla u dilemi, pa se počinje pojavljivati kao samostalan faktor federacije. Na kraju, ona ne prihvata raspad SKJ, a formiranjem SK (PJ) pokušava da vrati staru partiju i brani sistem koji je postepeno nestajao. U tom burnom vremenu, armijskom vrhu protivnici postaju i novi društveni procesi i njihove težnje. Armija počinje postepeno da izražava svoja opredjeljenja i to ispoljava direktnijim uplitanjem u unutrašnje odnose u državi. Na području službe bezbjednosti Jugoslavije prelom je napravljen na 4. plenumu CK SKJ 1966, kojim je dotadašnji sistem bezbjednosti uzdrman, najviše na nivou Saveznog sekretarijata za unutrašnje poslove. Služba bezbjednosti u spoljnim poslovima je bila djelomično pod udarom u kadrovskom pogledu, dok je Služba bezbjednosti u Armiji bila gotovo netaknuta. Služba bezbjednosti u Armiji je bila tih godina reorganizovana i postavljena više kao štabska funkcija vezana za komandante od puka na gore. Vertikalna povezanost je ostala po liniji kontrašpijunaže na nivou armija. Znači, komandanti su imali kontrolu. Služba bezbjednosti na nivou SSNO bila je vezana za saveznog sekretara. Vojnoobavještajna služba (u njoj sam radio od 1954. do 1961) bila je pod načelnikom Generalštaba i načelnicima štabova na nižim nivoima. Poslije ocjene 4. plenuma da je u državnoj bezbjednosti došlo do zloupotreba, da je bila izvan kontrole države, naređeno je da je treba reorganizovati. Kao platforma je uzet model društvene samozaštite utemeljen na iskustvima NOR-a. Do većih promjena dolazi početkom 1972. pod pritiskom demonstracija na Kosovu i intervencije Varšavskog pakta u ČSSR 1968, cestne afere u Sloveniji, Maspoka u Hrvatskoj 1970. godine i upada diverzantske grupe “Raduša” 1971. Do tada, Armija nikada nije bila planirana kao instrument za unutrašnje intervencije. Njena uloga da interveniše u unutrašnjim događajima je počela demonstracijama na Kosovu 1968. Poslije ovakve upotrebe, vršile su se analize i sve daljne odluke su išle na to da se za takve slučajeve osposobljava milicija. Na nivou federacije formirana je Savezna specijalna brigada milicije, koja se angažuje na Kosovu 1981. i u Sloveniji 1991. Predsjednik Republike je 1968. imenovao specijalnog savjetnika za bezbjedonosna pitanja, sa funkcijom da za njegove potrebe analitički obrađuje podatke o situaciji u državi na bazi informacija svih službi bezbjednosti. To je u političkom vrhu izazvalo komentare i bilo je optužbi vezanih za ličnost specijalnog savjetnika, čiji kabinet se nalazio u Predsjedništvu države kao Služba za bezbjednosne informacije. Formirana je i Komisija za koordinaciju službi bezbjednosti, kojoj je predsjedavao Predsjednik Republike, a zamjenjivao ga je predsjednik Vlade, pa je tako kasnije i ugašena funkcija specijalnog savjetnika. U Maspoku 1970/71. JNA je pomogla miliciji u posjedanju strateških tačaka i zbog toga nije došlo do demonstracija u Hrvatskoj. Tada je jedan broj pukovnika i generala Hrvata iz zagrebačke i vojno-pomorske oblasti bio penzionisan, a Maspok politički suspendiran u Karađorđevu. Generalštab JNA je 1976. u vrijeme V. Bubnja i S. Potočara, izradio takvu strategiju oružane borbe u kojoj nije bilo mogućnosti da se JNA upotrebi za rješavanje unutrašnjih situacija. Predsjedništvo SFRJ je 1978. prihvatilo dokument “Specijalni rat protiv SFRJ”, kojim su definirani zadaci društvene samozaštite, ali ne i angažovanje JNA. JNA se prvi put angažuje 1981, poslije demonstracija na Kosovu, u blokiranju naoružanja TO Kosova. Zakonom o opštenarodnoj odbrani 1982. TO u cjeloj zemlji je funkcionalno opredjeljena za zadatke društvene samozaštite. Izašla je 1983. nova strategija, uvedeni su komiteti opštenarodne odbrane i posebno pogiavlje o ugrožavanju SFRJ specijalnim ratom, kao i ceo odbrambeni model opštenarodne odbrane i društvene samozaštite. To predstavlja zaokret po pitanju angažovanja JNA u unutrašnjim odnosima. Maja 1987. Predsjedništvo SFRJ prihvata strategiju o ONO i DSZ, kojom je upotreba JNA definisana za dvije pozicije: najprije, kao demonstracija sile, a onda, putem direktnog angažovanja preko vanrednih mjera. Na predavanju u partijskoj školi u Kumrovcu, 18. aprila 1988. tadašnji savezni sekretar za narodnu odbranu, admiral Mamula, izložio je osnovne stavove - novi kurs - potrebu jačanja odbrane kroz neprestanu modernizaciju u tri ključna područja - modernizacija koordinirajuće strukture, tehnička modernizacija i razvoj originalne vojne vještine i, u tom okviru, prije svega, modernizacija sistema rukovođenja i komandovanja. Kao elemenat modernizacije koncepcije, umjesto armija formiraju se komande vojišta sa nazivom armijske oblasti, kao isturena komandna mjesta Vrhovne komande, a republički štabovi TO postaju podređeni oblastima kao isturenim komandnim mjestima, što je bilo kritikovano kao protivustavno. RŠTO nisu više bili u direktnoj komunikaciji s Predsjedništvom Jugoslavije, republike su ostale bez manevarske strukture TO, a brigade TO su dobile nove zadatke. Naraslo političko nepovjerenje u Vrhovnu komandu kulminira kada se pristupa razoružanju TO u Sloveniji, Hrvatskoj i BiH. Širi teorijski materijal o ovome je objavljen u “Vojnom delu” 1/89. pod naslovom: “Društvo i odbrana u savremenim uslovima”. U tom materijalu su teorijski “oblikovani stavovi oružanih snaga”, a dati su i uzroci i ocjene napada na koncepciju ONO i DS. U to vreme je savezni sekretar bio Veljko Kadijević. Početkom 1990. Generalštab je izdao projekat pravila o TO, kojim su brigade TO po formaciji izjednačene sa partizanskim brigadama JNA i po zadacima opredjeljene za upotrebu i izvan republika, po odluci komandi armijskih oblasti. Od 1989. JNA postaje sve samostalniji faktor u federaciji. I od tada armijski vrh počinje da upotrebljava formulaciju “da su to zadaci koji proizlaze iz Ustava i Zakona”. Poznato je da je armijski vrh maja 1990. izveo novi potez oko razoružavanja TO, ovog puta posebno opterećen ocjenom da su pluralistički izbori u Sloveniji i Hrvatskoj čak predstavljali restauraciju belogardizma i ustaštva. To je bilo samorazoružanje djela vlastitih oružanih snaga, koje je izazvalo reakciju i ne samo pripadnika TO. Da, probudio se neobelogardizam i neoustaštvo, ali i neočetništvo. Najveću moć armijski vrh dobiva u periodu kada je Veljko Kadijević savezni sekretar za narodnu odbranu. Ostaje činjenica da nijedan ministar odbrane i nijedan načelnik Generalštaba do tada nije povukao poteze da JNA uvede u takve odnose sa civilnom vlasti. O potezima Kadijevića i armijskog vrha iz tog vremena još se niko nije izjasnio. Knjige J. Drnovšeka “Moja resnica” i B. Jovića “Poslednji dani SFRJ”, bez obzira na njihov cilj i karakter, najviše otkrivaju šta se sve događalo u procesu uplitanja i ulaženja JNA u vlast i rat-ratove.
|
| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |