VIII VAŽNIJI DOGAĐAJI I DATUMI OD 1981. DO 1995. (izbor i komentari autora) “Ratovi u Jugoslaviji su divljački, besmisleni, nacionalistički ratovi…” Engleski publicista Jasper Ridley OD 1981. DO 1984. GODINE – Početkom osamdesetih godina, razrađuje se idejna osnova srpskog populizma, čemu posebno doprinose knjige Dobrice Ćosića, Danka Popovića, Vuka Draškovića, Matije Bećkovića, Radomira Samardžića, Veselina Đuretića, tekstovi Brane Crnčevića i dr. – To je vreme demonstracija na Kosovu 1981. (aprila). Na osnovu njih i političkog nepovjerenja koje su izazivale, blokirana je i reorganizovana Teritorijalna odbrana Kosova, odluka o proglašenju vanrednog stanja i formiranje odreda milicije. – Dobrica Ćosić piše o novoj nacionalnoj revoluciji: “Osećam, uveren sam, danas, 29. novembra 1982, da su razlozi za revoluciju veći no 1941.” Izjava je data dvije godine posle smrti Josipa Broza Tita, kome je sa velikim pohvalama darivao svoja djela. Dobrica Ćosić tada nije naznačio ko će dizati i kako će se odvijati ta nagovještena revolucija, koja se kasnije jedno vrijeme vodila direktno iz njegovog kabineta (1992-93), kada je bio predsjednik SRJ i vrhovni komandant vojske te države. Cilj te revolucije bio je da se rješi srpsko pitanje “ujedinjenjem svih Srba u jednu državu.” – Ni 1982. ni do 1992. godine nije bilo ozbiljnih reakcija aktuelne vlasti, ni JNA, kasnije Vojske Jugoslavije, na takve stavove Dobrice Ćosića i njegovih istomišljenika. – 1982. objavljen je apel 21 sveštenika SPC, među kojima su trojica poznatih teologa – Atanasije (Jeftić), Irinej (Bulović) i Amfilohije (Radović) o “dizanju glasa u zaštitu duhovnog i biološkog bića srpskog naroda”. – Godine 1983-84. izlazi nova “Strategija oružane borbe”, sa poglavljem “o specijalnom ratu”. Partizanske divizije pretvorene su u “lake”, a koncepcija ONO proširuje se i na društvenu samozaštitu. Počinje rasprava o reorganizaciji Oružanih snaga – Osamdesetih godina F. Tuđman je, prema izjavi dr Ivana Supeka, govorio “sa proustaškim iseljenicima, kako su Muslimani izmišljena nacija, pa nacionalna hrvatska država ima povjesno pravo proširiti se u BiH.”  1985, 1986. I 1987. GODINA – Sredinom 1985. Miroslav Šolević, Kosta Bulatović i drugi sa Kosova, traže od SUP-a Kosova dozvolu da se stvori “organizacija za buđenje nacionalne svesti”. Prvi put ovo formalno nije odobreno, ali aprila 1987. dolazi do povezivanja sa S. Miloševićem i nastaje jezgro “Božura”, to jest, organizacione i finansirane mitingaške snage, tzv. antibirokratske revolucije i odgovarajućih paravojnih snaga. – Godine 1985. SPC je donijela crkveno - nacionalni program koji podupire talas nacionalizma – verbalni uvod u rat. Interesantno, istovremeno kad i Šolevićev predlog. – Godine 1986. u javnost je preko “Večernjih novosti” u širim izvodima dospio nikad zvanično objavljen tekst (od 74 strane) bez naslova i potpisa, mada se autor pominje na prvoj i posljednjoj stranici. Na prvoj strani teksta stoji: “Srpska akademija nauka i umetnosti smatra se obaveznom da u ovom sudbonosnom trenutku saopšti svoje viđenje društvenog stanja, sa ubeđenjem da time doprinosi traženju izlaza iz sadašnjih nedaća. Priroda ovog dokumenta, međutim, ne dozvoljava udaljavanje od ključnih pitanja jugoslovenske stvarnosti. U ta se pitanja, na žalost, mora svrstati neodređen i novijim zbivanjima silno antagonizovan, težak položaj srpskog naroda.” I posljednja rečenica (strana 74): “Sprska akademija nauka i umetnosti i ovom prilikom izražava svoju spremnost da se svesrdno i celokupnim svojim snagama založi na ovim sudbonosnim zadacima i istorijskim nalozima naše generacije.” – Pitanju Kosova i položaju Srba u Hrvatskoj u istom tekstu posvećeno je više od 10 stranica (52-63), jer su Srbi “ugroženi”. O Srbima u BiH samo jedna rečenica: “Čestiti i hrabri oslobodilački napori bosansko-hercegovačkih Srba i čitave jugoslovenske omladine, kojoj je pripadala i ‘Mlada Bosna’, doživeli su sličnu sudbinu i pred istorijom bili potisnuti u drugi plan…” – Aprila (24) – Slobodan Milošević na Kosovu Polju izgovara čuvenu rečenicu: “Niko ne sme da vas bije!”. – Maja (19-21) 1986. je održan sastanak armijskog vrha sa Predsjedništvom SFRJ (L. Mojsovom) i grupom penzionisanih generala. Poslije toga je u izdanju Centra za strategijska istraživanja izašla studija koja je bila prihvaćena kao Strategija ONO i DSZ. To je treća “strategija” – prva je bila 1976. sa potpisom Tita, druga 1983. sa potpisom Petra Stambolića i treća 1987-88. sa potpisom Lazara Mojsova. U trećoj strategiji upotreba JNA definisana je i kao mogućnost direktnog angažovanja u unutrašnjim odnosima u Jugoslaviji. – Septembra 1987, 8. sednica CK SK Srbije – učvršćuje Slobodana Miloševića – obaranjem Ivana Stambolića. – Septembra 1987. dolazi do ubistva 4 vojnika u Paraćinu (2 Muslimana, 1 Srbin i 1 Hrvat). – Slovenački nacionalni program u “Novoj reviji” – kao odgovor na Memorandum SANU izaziva nove napetosti. Vojni savet ocjenjuje da su pisanja “Mladine” – “kontrarevolucionarna”. – D. Ćosić 29. novembra 1987. u Švedskoj kraljevskoj akademiji izjavljuje: “Ne razumejte kao adoraciju kada kažem: malo je evropskih naroda koje toliko muči istorija, koliko muči srpski narod. Od kada je nastao kao istorijski subjekat na Balkanskom poluostrvu, tragika njegovog bivstvovanja se ne okončava. Oduvek sve mu je u pitanju: teritorije i vera, identitet i integritet, prošlost i budućnost” (“Theoria”, br. 3-4, 1987, str.6). Kasnije je s osloncem na izjavu 1982, Memorandum SANU i ovaj govor, svoje ideje proširivao: “Moguća su planska preseljenja i razmena stanovništva, što je najteže, najbolnije, ali i to je bolje od života u mržnji i međusobnom ubijanju” i dalje: “Istorijsko iskustvo nalaže srpskom narodu da se za svagda mane oslobađanja i spasavanja drugih, onih koji tu ulogu smatraju ugnjetavanjem i eksploatacijom… Stvaranje takve srpske državne zajednice slobodnih i ravnopravnih naroda i građana, bez Slovenaca, Hrvata i onih koji neće sa Srbima nije samo srpski interes, stvaranje takve države na istorijskom tlu i međunarodnom pravnom nasleđu kraljevine Srbije i Jugoslavije, trajni je interes svih balkanskih naroda i Evrope”, a kasnije je u Budvi u vrijeme rata u Sloveniji najavio “novu Srbiju sa njenom Jugoslavijom” i dodao: “Jesmo obmanuti, ali i mi smo obmanjivači” (“Politika”, 26. jula 1991).  1988. I 1989. GODINA – Marta 1988. – ocjena (na Vojnom savjetu) o specijalnom ratu u Sloveniji i sastanak Milana Kučana sa slovenačkim penzionisanim generalima. – Dana 18. aprila 1988. na predavanju u partijskoj školi u Kumrovcu, savezni sekretar za narodnu odbranu, admiral Branko Mamula, izložio je osnovne stavove – novi kurs – potrebu jačanja odbrane kroz neprestanu modernizaciju u tri ključna područja – modernizacija koordinirajuće strukture, tehnička modernizacija i razvoj originalne vojne vještine i, u tom okviru, prije svega, modernizacija sistema rukovođenja i komandovanja. Umjesto armija formiraju se komande vojišta sa nazivom armijske oblasti i kao isturena komandna mjesta Vrhovne komande. Republički štabovi TO postaju podređeni vojnim oblastima. Republike su ostale bez manevarske strukture TO. Ova koncepcija naišla je na kritiku u SR Sloveniji, Hrvatskoj, BiH i Makedoniji. Raslo je političko nepovjerenje u Vrhovnu komandu, koje kulminira kada se pristupa razoružanju TO u Sloveniji, Hrvatskoj i BiH. Teorijski materijal o ovome je objavljen u “Vojnom delu” 1-89, pod naslovom “Društvo i odbrana u savremenim uslovima”, u kojem su “oblikovani stavovi oružanih snaga”, kojima se faktički dovodi u pitanje koncepcija ONO i DSZ. U to vrijeme savezni sekretar je već bio Veljko Kadijević. – 15. maja 1988. penzionisan je savezni sekretar, admiral flote Branko Mamula (67), a zamjenjuje ga, na njegov predlog, general-pukovnik Veljko Kadijević (63). Promjenjen je kriterij za penzionisanje, ranije je važio zakon da general-pukovnici mogu ostati u aktivnoj službi do 62. godine starosti. – Maja (31) 1988. dolazi do hapšenja četvorice u Ljubljani, i suđenja pred vojnim sudom u julu, što znatno zaoštrava odnose Slovenija – JNA. – 6. jula 1988. S. Milošević optužuje Vojvodinu zbog separatizma, a 9. jula održava se miting u Novom Sadu i srušeni su “foteljaši i autonomaši”. – 9. jula oko 1.000 Srba i Crnogoraca u Novom Sadu protestvuje protiv vojvođanskog rukovodstva. – Ljeto-jesen 1988. karakteriše talas mitinga, a 19. novembra se održava najveći miting na Ušću (Beograd), nova ofanziva “antibirokratske” revolucije i pretnje Sloveniji da ide “u Filadelfiju”. Tu se rodila krilatica “Dogodio se narod”. – Sedamnaestog oktobra – SKJ pokušava da zaustavi S. Miloševića. Hafner je zapretio prstom: “Druže Slobodane, razmislite dobro o putu koji ste izabrali!”. – 17. novembra 1988. smjenjeno je kosovsko rukovodstvo (Kaćuša Jašari i Azem Vlasi). – Koncem 1988. se drže ilegalni sastanci po sjevernoj Dalmaciji i južnoj Lici za osnivanje ilegalnih odbora otpora (ili “savjeta”). Na tim sastancima, koji su inicirani iz Knina, govori se o manastiru Krka, bazama u Erveniku, Krupi i Dubokom dolu, o osloncu na “ljude” u Beogradu, Zemunu i Apatinu, o “spontanosti”, o nepominjanju veze sa Srbijom i Crnom Gorom. Govori se o dolasku srpskih intelektualaca (“kulturni desant”). Kasnije su stigli neki (kuvari) iz Šapca. Nagovještava se miting u Kninu, na kojem treba dati do znanja “da je to istorijski i etnički prostor Srbije” itd. – Januara 1989. se prelazi na novu organizaciju Oružanih snaga. – Januara (11) je srušeno crnogorsko rukovodstvo, uz veliku pomoć “mladog i lijepog vođstva”. – Februara su mitinzi u Beogradu (“uhapsite Vlasija”) i Kninu. Ustanovljen je HDZ. Cankarjev dom - strasti su raspaljene. – Marta 1989. je uvedeno vanredno stanje (uhapšen Azem Vlasi) na Kosovu i to je uvod u raspad SFRJ. – Marta 1989. Ante Marković postaje predsjednik SIV-a, a Petar Gračanin se sa funkcije predsjednika SR Srbije preseljava na funkciju saveznog sekretara za unutrašnje poslove SFRJ. – 28. marta 1989. pokrajinama u Srbiji je oduzeta mogućnost veta na ustavne promjene. – Maja 1989. na čelo vojne bezbednosti dolazi general Marko Negovanović, a poslije njega Aleksandar Vasiljević. Oba Srbijanci pa mnogi ovo tumače kao vrijeme potpunog priklanjanja vojnog vrha politici Slobodana Miloševića. Marko Negovanović je sa ove funkcije otišao za ministra odbrane Republike Srbije, odakle je penzionisan 1992. – Maja 1989. Slobodan Milošević – predsjednik Srbije. – “Šest stoljeća kasnije, danas, opet smo u bitkama i predbitkama. One nisu oružane, mada i takve nisu isključene” (“Politika”, 29. juna 1989). Ovim riječima je predsjednik Srbije, povodom 600-godišnjice Kosovske bitke, najavio oružano rješavanje sporova. To je izjavio sa tribine na kojoj je “postrojio” (na Vidovdan) predsjedavajućeg SFRJ (J. Drnovšeka), predsjednika SIV-a (A. Markovića), predstavnike drugih republika i ministra odbrane (V. Kadijevića). Tu je, na Gazimestanu, S. Milošević dostigao svoj politički zenit (28. VI 1989). – Juna raspad SSOJ poslije ostavke Greganovića. – Na Dan borca (4. jula) je proslava iste bitke na dalmatinskom Kosovu. Sličan scenarij, sa manje značajnim imenima i govornicama. Tu su došli ekstremisti iz Pazove, “Božura” i drugi. SUBNOR Hrvatske konstatuje da “kokarde ponovo marširaju”. U Kistanjima je “Zora”. U Kninu je prisutna Radmila Anđelković – predsjednica SSRN Srbije. Izmješane su šajkače, šubare, bedževi, slike S. Miloševića, pjesma “Ko to kaže, ko to laže Srbija je mala”. Postaje sve jasnije koliko se vezuju dva Kosova. – Avgusta u Kuparima, odmaraju se S. Milošević, V. Kadijević, B. Jović i B. Trifunović. – Tih dana “Il Tempo” piše: “Istru je okupirao i dao Hrvatskoj Tito”. SUBNOR i drugi ne reagiraju. – Paket slovenačkih ustavnih amandmana zaoštrava odnose sa Srbijom i JNA; 27. septembra Slovenija je proglasila suverenu državu. – U septembru, predstavnici “Zore” su u Francuskoj 7, sa predlogom o SAO u Hrvatskoj, u prisustvu Jovana Opačića, Sime Dubajića, Dobrice Ćosića, Antonija Isakovića i Vuka Draškovića. – Dragiša Pavlović je izjavio: “Ukupno stanje na Kosovu, koje se ne popravlja, ni potrebnom, ni poželjnom, ni olako obećanom brzinom, stvara opasnu atmosferu, u kojoj se svaka izgovorena reč protiv srpskog nacionalizma doživljava kao popustljivost prema srpskom nacionalizmu. Zapaljive reči ne donose ništa drugo nego požar… dlanovi Srba i Crnogoraca iz aplauza već prelaze u pesnice, a to je granica preko koje sve dalje vuče u tragičan razvoj događaja; kome je to danas, za zamišljena ili umišljena rešenja, potrebna krv?” Ako se tada moglo dvoumiti na koga se odnose ove aluzije, sada je razjašnjeno – na izjave S. Miloševića. – Oktobra, dr Dušan Kanazir, predsjednik SANU, izjavljuje: “U ovako složenom trenutku, kada separatisti Kosova, Slovenije i Hrvatske pokušavaju da destabiliziraju Srbiju, SANU neće ostati ravnodušna.” Nastavljaju se “kulturni desanti” u organizaciji SANU, preko Drine i Dunava, posebno u sjevernoj Dalmaciji i Lici. – Novembra, na poziv Radmile Anđelković, počinje bojkot slovenačkih proizvoda, svojevrsna ekonomska blokada “neposlušne republike”. – Poslije zahtjeva da «Armija ispuni svoju dužnost» koji su se prethodno čuli u Beogradu, Novom Sadu i Kosovu Polju, Titograd je 27. novembra 1989. bio u znaku parola “uhapsite Kučana” i “dajte nam oružje”. – 1. decembra “Božur” sa Kosova zakazuje miting u Ljubljani. Slovenačko rukovodstvo zabranilo održavanje mitinga. – 1. decembra 1989. Koča Popović upozorava: “Sprečiti dalji sunovrat.” Stipe Šuvar, član Predsjedništva SFRJ, izjavljuje: “Moramo suzbiti hrvatski nacionalizam, ali i suzbiti infiltraciju srpskog nacionalizma, koji od Srba u Hrvatskoj hoće da napravi strategijsku rezervu za neku veliku Srbiju i realizaciju parole ‘Svi na okup’.” – Na XI kongresu SK Slovenije nudi se konfederacija republičkih partija. Svuda su rasprave oko političkog pluralizma. To je godina predloga V. Kadijevića o “nephodnosti pojačavanja planova odbrane”, angažovanosti obaveštajnih službi oko izrade kontraobaveštajnih planova, godina polarizacije u Predsjedništvu SFRJ na pitanju međunacionalnih odnosa. S. Milošević i B. Jović razgovaraju sa V. Kadijevićem o zamjeni A. Markovića i o ideji Slobodana Miloševića da Markovića zameni V. Kadijević. – Krajem 1989. rušenjem Berlinskog zida SFRJ se našla na raskrsnici – odbrana partijske države ili drugo. – 1988 - 1989. ima mrtvih na Kosovu. Zveckalo se oružjem i tu je početak raspada SFRJ.  1990. GODINA U 1990. godinu ušlo se sa puno problema, od kojih su najvažniji: Kosovo, razlaz i sukobi Srbije na jednoj, a Slovenije i Hrvatske na drugoj strani. 1990. je kobna godina, počele su noćne straže, pucnjave, pojavljuju se šahovnica bez petokrake i četničke kokarde. – 6. januara u Novoj Pazovi (Drašković, Šešelj i M. Jović) osnivaju SNO. U Splitu osnivački skup HDZ-a. – 20 - 24. januara 14. kongres SKJ. Kukavička predaja komunista. To je posljednji kongres SKJ. Ostaju djelovi republičkih partija. Ciril Ribičić kaže: “Napuštamo Kongres”, Ivica Račan: “Prekinimo Kongres”, Slobodan Milošević: “Nastavimo Kongres” (bez Slovenaca i Hrvata). Gdje su delegati Bosne i Hercegovine, Makedonije i JNA? Na Kongresu komunisti su otvorili vrata onima koji su rušili SFRJ. A 1990. godina je i godina osnivanja novog SK kao pokreta za Jugoslaviju, koji su neki nazvali i “generalskom partijom”. – 1 - 2. februara Kosovo je na rubu građanskog rata. JNA je na ulicama kosovskih gradova. U sukobima sa milicijom poginulo je 27, a povređeno 54 demonstranata. Na strani milicije 1 poginuo i 43 povređena. – 6. februara slovenački milicioneri napustili Kosovo. – U februaru je prvi opšti sabor HDZ-a, na kojem Franjo Tuđman govori: “NDH nije bila samo puka kvislinška tvorevina i fašistički zločin, nego i izraz povjesnih težnji hrvatskog naroda za svojom samostalnom domovinom”. Tuđman je slično razmišljao i u vrijeme kada ga je Tito, zbog takvih ideja, 1961. godine poslao Bakariću na kadrovski raspored. – 17. februara u Kninu je obrazovana SDS. Predsjednik za Hrvatsku je dr Jovan Rašković, a za BiH dr Radovan Karadžić (interesantno istovremeno i oba su psihijatri). – 22. februara na komandnom mjestu Vrhovne komande je sastanak o “daljoj izgradnji koncepcije ONO” sa razradom pitanja o “ulozi Armije u suzbijanju unutrašnjeg neprijatelja”. Vrhovna komanda ili ŠVK modifikuju zadatak JNA: “Odbraniti pravo naroda koji žele da žive u Jugoslaviji i miran razlaz sa onima koji to ne žele”. – 4. marta je miting na Petrovoj Gori (Kordun). Zvjezde mitinga su general Dušan Pekić, slike S. Miloševića i “neoficijelni” J. Opačić iz Knina. – U martu i aprilu su masovne noćne straže u Hrvatskoj i daljnje zaoštravanje međunacionalnih odnosa. – 8. aprila – pobjede M. Kučana i DEMOS-a na izborima u Sloveniji. – 19. aprila ukinuto vanredno stanje na Kosovu. – 27. aprila pobjeda HDZ-a u Hrvatskoj sa 42% glasova. Od 115 općina – HDZ pobjedila u 71, a opozicija u 44. U Sabor Hrvatske izabrano je 48 Srba (samo 5 sa liste SDS). Tuđman razgovara sa Raškovićem, diže mu ugled i svjesno potcjenjuje 43 poslanika – Srba sa liste SKH-SDP. – 1. maja izašlo je “Uputstvo za upotrebu operativno-strategijskih grupacija” sa važnošću do 1992. godine. Interesantno, izdato je paralelno sa Odlukom o razoružanju TO. Da li je vrijeme od 1. maja 1990. do 1992. godine planirano vrijeme u kojem bi se formirala velika Srbija? – 16. maja za predsjedavajućeg SFRJ dolazi B. Jović, a 17. maja “strategijska” Odluka – naređenje SSNO-a da Teritorijalna odbrana preda oružje, što važi za sve, ali ne za Srbiju i Crnu Goru. – U maju je masovno naoružavanje Srba u Hrvatskoj i Bosni, odluka da se ratni planovi rade bez TO. Incident u Benkovcu. – Sabor SPC bira novog patrijarha – episkopa raško-prizrenskog, koji je rođen u Slavoniji. Prvi patrijarh rođen van Srbije, kao što je papa Pavle prvi papa Sloven. Prva poruka novog patrijarha je o “otkrivanju stratišta, grobova, novomučenika i novosvetitelja”. – 23. i 24. maja sukobi u Mariboru, tzv. slučaj “Pekre”. – 25. maja pred Kućom cvijeća – V. Šešelj “probada vampira glogovim kocem”. Niko, pa ni ŠVK javno ne reagira, a sve se odigrava u blizini groba vrhovnog komandanta. Ne reagiraju ni SUBNOR-i Jugoslavije i Srbije. – 30. maja, na brzinu završen prekinuti 14. kongres SKJ bez delegacija Slovenije, Hrvatske i Makedonije. – U junu je osnovano Udruženje Srba iz Hrvatske u Beogradu. Glavne zvjezde su Jovan Rašković (SDS), Stanko Radmilović (predsjednik vlade Srbije) i Milorad Vučelić (SPS). – U istom mjesecu je ugovor o saradnji Babić-Kuprešanin u Banja Luci, što je praktički dogovor o integraciji Kninske i Bosanske krajine. – Jula 1990. je pismo kninskih milicionera P. Gračaninu u kome kažu da “neće u redarstvenike”. U Strmici J. Opačić govori: “Bolje rat, nego podaništvo”. Jovan Rašković šeta po Bosni i osniva SDS. U pitanju su šire ambicije, a sve ovo emitira Radio-Knin, čija je oprema stigla iz Beograda. – 5. jula odlukom Skupštine Srbije raspušteni su svi organi Kosova i uvedene privremene mjere u 250 preduzeća. – 16. jula formirana je Socijalistička partija Srbije. – 25. jula na I srpskom saboru (u Srbu) objavljuje se Deklaracija o suverenosti i autonomiji, “srpski ustanak bez oružja”, “srpsko nacionalno vjeće” i “odluka o referendumu”. Uz Jovana Raškovića i Milana Babića su Antonije Isaković i Tanasije Mladenović. Sabor predstavlja strategijsku grešku i školski primjer velikosrpskog mitinga. Hrvatski Sabor takođe pravi strategijsku grešku – izbacuje Srbe iz Ustava još uvjek Socijalističke Republike Hrvatske. – 29. jula Ante Marković na Kozari osniva Savez reformskih snaga Jugoslavije. – 1. avgusta 1990. novine (list) četničkog pokreta “Velika Srbija” broj 2 Beograd, donosi mapu velike Srbije koja se sastoji: iz sjeverne Srbije koju čine Srem, Banat, Bačka, i Slavonija do Virovitice; Zapadne Srbije koju čine: Banija, Kordun, Lika, Dalmacija i Bosna i Hercegovina; Stare Srbije koju čine: Kosovo i Crna Gora; Južne Srbije koju čini Makedonija i istočne Srbije od Dunava do južno od Niša. Na toj mapi je slogan: “Srbine, brate, ne zaboravi, ovo su srpske zemlje.” – 17. avgusta, ustanak ili “pobuna Srba” u Hrvatskoj. Požar je ranije upaljen, a sada se samo razbuktava. Mnogo je događaja – noćne straže, barikade, ranjavanja, oduzimanje oružja od milicijskih stanica, nude se i dolaze dobrovoljci iz Pazove i sa Kosova. U Kninu su crnogorske komite. Zelenbaba u Pazovi objavljuje da je opremljen srpski Dinarski korpus. Izjava generala Vuka Obradovića da “Armija nije uključena u tzv. scenarij, kako tvrde Mesić i Tuđman.” – 21. avgusta 1990. dr J. Rašković saopštava: “To je opšte ludovanje, od ludosti nema koristi”. – 11. septembra sukob Muslimana i Srba u Foči. – 13. septembra u Kačaniku Ustav Republike Kosovo. – 14. septembra komandant Kninskog korpusa general Špiro Niković traži mir u Kninu, premješten je u novi Bihaćki korpus a na njegovo mjesto, na čelo 9. kninskog korpusa, postavljen je povjerljivi pukovnik Ratko Mladić. – Septembra i oktobra, vode se pregovori, ali i dalje barikade i otimanje oružja. Hrvatski specijalci su u Petrinji. Blokada svih saobraćajnica u Kninskoj krajini. Glina je novo žarište. Zašto JNA nije osigurala puteve, željeznice od onih koji ih zaprečavaju – pita se ceo svjet? – Oktobra 1990. – Špegeljev “plan odbrane Hrvatske”. JNA se sprema da hapsi Špegelja i druge. Dogovor sa Slovencima. – Oktobra Predsjedništvo SFRJ čini odgovornom 5. vojnu oblast da uzme komandu nad Teritorijalnom odbranom Slovenije. Smjenjen je general I. Hočevar. – 23. novembra ubijen je Goran Alavanja i ranjeni Srbi milicioneri Stevan Bukarica i Jovan Graovac, na raskrsnici puteva Kruševo – Žegar u sektoru Benkovac. Prije toga su kod Obrovca ranjeni rođaci Bubalo iz Donjeg Lapca. Prema pisanju štampe, u to su bili upleteni G. Veselinović – predsjednik obrovačke općine i S. Dubajić. Na ovom prostoru nisu u pitanju samo zasjede, već i formiranje jedinica na granici sjeverne Dalmacije i Like. Nosilac i organizator je “Savjet narodnog otpora Kninske krajine”. – Novembra je proglašena SAO Krajina – istog dana kada i novi hrvatski Ustav. – 29. novembra, sa oružjem u Dvoru na Uni uhapšena je grupa sa Željkom Ražnatovićem-Arkanom na čelu. – 12. decembra je posljednji sastanak JNA sa slovenačkim penzionisanim generalima. Plebiscit u Sloveniji – 88,5% za osamostaljenje. – 22. decembra, organizacija SKJ u JNA pristupa SK - pokretu za Jugoslaviju. Unapređenje Veljka Kadijevića u čin generala armije na čemu mu, pored zvaničnika, čestitaju Vojislav Šešelj, David Rastović iz Srba i Milan Babić iz Knina. – 26. decembra proglašena samostalnost Slovenije. – U drugoj polovini 1990. je izvršeno više stotina terorističkih akcija, s obje strane, posebno u Kninskoj krajini. – Godina 1990. je godina početka oružanih sukoba, rata na tlu SFRJ. Godina definitivnog stavljanja JNA pod uticaj Srbije i Crne Gore. Godina prijedloga za upotrebu sile “barem na određenim tačkama”. To je godina raspada jugoslovenskog tržišta. Oružje je jače progovorilo.  1991. GODINA Ovo je još strašnija godina. Produženje terorizma, akcije po planovima svih strana. Šetanje predsjednika republika. Godina pravih ratova u Sloveniji i Hrvatskoj. Zenit agresije. – 4. januara formiranje SUP-a Kninske krajine. – 9. januara naredba o rasformiranju paravojnih snaga i početak “ratnih igara”. – 18. januara je “Informacija SSNO-a”, koju su rukovodstvu Hrvatske dostavili “poverljivi krugovi iz saveznih institucija”, odluka Kadijevića – u dogovoru sa Jovićem, da se hapse J. Manolić, S. Boljkovac i ostali iz Hrvatske i J. Janša i J. Bavčar u Sloveniji. Tu je i telegram B. Jovića – Tuđmanu, da će “vojni organi ići do kraja”. – 13. januara u Kninu i Krajini ponovo uvedena noćna dežurstva. – 24. januara dogovor između Slobodana Miloševića i Milana Kučana da se Slovenija otcjepi od Jugoslavije. Srpsku delegaciju čine: Slobodan Milošević, Slobodan Unković, Stanko Radmilović i Dragutin Zelenović, a slovenačku: Milan Kučan, Franc Bučar, Jože Mecinger i Plut. – Deklaracija o suverenosti Makedonije. – 25. januara “Informacija Političke uprave SSNO-a”. Po sadržaju, to je politička osnova za udar. Da li Informacija zamjenjuje i neku vojnu direktivu ili je njen prilog? Tu je film o Špegelju u kojem se optužuje za terorizam, šverc oružjem i napad na JNA. Dva su pitanja bez odgovora: zašto JNA ne spriječava uvoz oružja, već snima film i zašto je Hrvatska morala da nabavlja oružje na crnom tržištu? – 28. februara SAO Krajina donijela odluku da se razdruži od Hrvatske. – U martu 1991. B. Jović odobrava vojnu akciju u Pakracu; 150 hrvatskih MUP-ovaca na Plitvicama (dva mrtva i 20 ranjenih). Zarobljen je prvi budući predsjednik Krajine, Goran Hadžić, i pale su prve žrtve oko Borova. – 12. marta je sjednica Vrhovne komande, koja odbija predlog ŠVK o zavođenju vanrednog stanja; – 13. marta 1991. – jedna noć konsultacija Veljka Kadijevića sa Jazovom, a predsjednik SIV-a Ante Marković i oficijelni krugovi “o tome ništa ne znaju”. Veljko Kadijević je otputovao u Moskvu u pauzi čuvene trodnevne sjednice Vrhovne komande. Borisav Jović beleži: “Veljko mi je sinoć posle sednice Predsedništva zatražio saglasnost da preko noći ode u Moskvu na konsultaciju sa Jazovom. Želi da pita da li će nas SSSR zaštititi od eventualne intervencije zapada, ako idemo na upotrebu vojske za sprovođenje naredbi Predsedništva. Složio sam se. Išao je i vratio se iste noći.” Rusi su rekli da nema varijante u kojoj zapad računa sa njihovom intervencijom. O sovjetskoj pomoći su izbjegli razgovor. U prisustvu Miloševića, Jovića i Adžića, Kadijević je saopštio: “Idemo na vojni udar s ciljem da se smeni Vlada i Predsedništvo, da se ne dozvoli sazivanje Skupštine, republičke vlasti ne dirati ukoliko podrže udar. U protivnom i njih.” Stanje je zaista dramatično. Traži se zavođenje vanrednog stanja. Presuđuje glas Bogića Bogićevića. Vojni udar je planiran 12. marta. Povezano s ovim Branko Mamula je išao u London, Blagoje Adžić u Pariz, a Stane Brovet u Moskvu prije Kadijevića. Pariz i London, izgleda neće se mješati ako bude vojni udar, a Moskva da se sačeka pad Gorbačova. Bogić Bogićević kasnije piše da je bila predviđena vojna uprava u Sloveniji, Hrvatskoj i BiH i promjena rukovodstva u Makedoniji. Paralelno s ovim hapšenje Franje Tuđmana i Milana Kučana. – 16. marta odluka o otcjepljenju SAO Krajine od Hrvatske; – 16. marta 1991. Slobodan Milošević izjavljuje: “Jugoslavije više nema i ne priznajemo savezne organe i njihove odluke.” Do vojnog udara nije došlo, kako kaže Blagoje Adžić u Intervjuu NIN-u, zbog toga što “niti jedan vojni udar u svetu nije uspeo bez podrške jedne inostrane jake vojne sile.” Ovom sjednicom rat je samo odgođen. – Marta 1991. razgovori Milošević - Tuđman u Karađorđevu o podjeli BiH. – 31. marta oružani sukob na Plitvicama. – 14 aprila 1991. nastavak razgovora iz Karađorđeva – u Tikvešu – Baranja. Na srpskoj strani su S. Milošević, S. Avramov, K. Mihajlović i V. Kutlešić. Na hrvatskoj strani su F. Tuđman, D. Bilandžić, S. Sokol i Z. Lerotić. Mape su bile prisutne. Nema podataka o tome ko od generala prisustvuje. Da li su bili u blizini? Međutim, generali Kadijević, Adžić, Spirkovski i Panić, s jedne, a Špegelj, Tus i Bobetko, s druge strane, moraće da odgovore gdje su tada bili i šta znaju o pregovorima svojih političkih šefova. – Aprila 1991. tzv. “šetnje” predsjednika republika (u Splitu, Beogradu, Brdu kod Kranja, Ohridu, Cetinju). U maju je pauza, tada se već puca, a onda, 6. juna sastanak u Stojčevcu (Sarajevo). JNA ide u zapadnu Slavoniju čim se zapucalo kod Pakraca. Osniva se ZNG – promocija hrvatske vojske. Ratnohuškački miting (14. aprila) u Borovu Selu (Šešelj, Paroški i Cvijan – ministar u Vladi Srbije). – 23. aprila B. Kostić – novi član Predsjedništva SFRJ iz Crne Gore. – 29. aprila Kninski korpus i milicija Krajine opkolile su Kijevo i to je novi znak za širi sukob. – 2. maja (tj. dvije sedmice poslije Tikveša) izbija – sa 17 mrtvih i još više ranjenih hrvatskih milicionera u Borovu Selu – najveći sukob do tada. U Zadru i Splitu su demonstracije: gine prvi vojnik JNA. Počinju blokade kasarni JNA od strane hrvatske vojske. Vojislav Šešelj hvali “dobrovoljce” da su na djelu pokazali “mušku srpsku ruku”, a Mirko Jović, lider Srpske narodne odbrane, govori o etničkom čišćenju. – 17. maja - raspad Predsjedništva SFRJ, oružje u Baru za Knin i nova faza rata u Hrvatskoj. – 19. maja blokirana tenkovska brigada pred Kupresom. – 11. juna general Rašeta izvještava “da se narod u Lici sprema u zbjegove, a muškarci za borbu”. Iz Srbije stigla dva tenkovska bataljona, jedan u Pivku a jedan u Petrinju. – 24. juna uvedena je puna borbena gotovost u jedinicama 5 VO, prebazirane specijalne jedinice na aerodrom Cerklje, djelomična mobilizacija u 1. i 3. VO i preuzeta Uprava za kontrolu letenja. – 25. juna generalu Kolšeku izdato usmeno naređenje – “preuzeti granične prelaze i čvrsto ih držati”. – Rat u Sloveniji 26. i 27, a 29. juna sporazum između SIV-a i Predsjedništva Slovenije da se prekinu operacije, a 7. jula Brionski sporazum i dogovor o povlačenju JNA iz Slovenije. – Juna i jula oko Knina okupilo se, pored domaćih, oko 7.000 pripadnika raznih paravojnih snaga – u Golubiću je kapetan Dragan, četnički odred majora Teodosijevića je na Kosovu, tu su Šešeljevi i Jovićevi četnici. Kneževićeva milicija u Civljanima, “božurevci” i srpski specijalci. Ima žrtava u Glini, Kostajnici i Mirkovcima. – 11. jula Uprava za moral SSNO-a naređuje da se iz teksta Svečane obaveze briše SFR i da ostane samo Jugoslavija, da se briše socijalističko samoupravljanje i ostane samo “domovina”. Ove promjene su zapanjile velik broj ljudi u JNA. – 12. jula u Domu garde – Beograd, (“Borba”, 29. jula) Kadijević izjavljuje: “Cilj JNA je da spreči građanski rat”. (Rat je već tu – I. R.) “Da onemogući vojnu intervenciju i da svaki narod koji želi, ode sa što manje krvi, a isto tako da oni koji žele da ostanu to isto postignu sa što manje krvi”. Objašnjenje tako formulisanog cilja JNA, Veljko Kadijević daje (dvije godine kasnije), kao svjedok na suđenju generalu Trifunoviću, rekavši: “Formulacija Predsjedništva, sprečavanje međunacionalnih sukoba, značila je, zapravo, oslobođenje srpskih krajeva u Hrvatskoj, zatim izvlačenje JNA na granice jedne buduće Jugoslavije” (“Borba”, 18. maja 1993). – 15. jula na Kolegijumu SSNO-a g. Kadijević je pored ostalog rekao: Sticajem raznih okolnosti republika Slovenija je opredjeljena za otcjepljenje – u njoj je pronjemački režim. U Hrvatskoj je moguć sukob Hrvata i Srba. U Bosni i Hercegovini nacionalne podjele su očigledne, a prisutne su teze o podjeli između Srbije i Hrvatske. U Makedoniji je komplikovano. U Crnoj Gori su za Jugoslaviju. U Srbiji opozicione snage koriste situaciju i idu u spor sa Hrvatskom.” Tada je i obavijestio da je poginulo oko 300 pripadnika JNA (pukovnik V. Predojević – “U procjepu”). – Jula u Hrvatskoj su formirane tri “borbene linije” – tri ratišta – Kninska krajina, istočna Slavonija sa Baranjom i Kordun. – Jula general Špegelj daje ostavku i ilegalno ide preko Slovenije za Njemačku. – 13. avgusta izašla je naredba broj 745-1 kojom treba da se avionima iz Pule u Beograd preseli admiral Mamula. Naredbu je potpisao načelnik kabineta Veljka Kadijevića, tada pukovnik, dr Vuk Obradović. Tih dana transportnim avionom, preseljene su neke porodice vojnih lica iz Pule, Zadra, Splita i Zagreba. Ovo preseljavanje je ocjenjeno kao loš predznak. – Avgusta je podjeljena BiH, i to na dva djela – srpski i hrvatski. Tih dana Borisav Jović je rekao Stipi Mesiću: “Slušaj, nas Srbi u Hrvatskoj ne interesuju. Radite s njima šta hoćete, nabijte ih na kolac. Nas interesuje BiH i to 66% teritorije i mi ćemo to uzeti” (Stipe Mesić, 25. aprila 1994). – 27. avgusta Deklaracija o Jugoslaviji u Briselu i Srbiji upozorenja. – Septembra nema punog Predsjedništva – nema Bogića Bogićevića, Janeza Drnovšeka, Stipe Mesića i Vasila Turpukovskog. Ostaje krnje predsjedništvo Kostić, Jović, Sejdo i Kostić II. – Od septembra do kraja godine vodi se totalan rat između Srbije i Hrvatske u istočnoj i zapadnoj Slavoniji, oko Dubrovnika, u Hercegovini i na liniji Karlovac-Gospić-Šibenik. – 7. septembra Haška mirovna konferencija o Jugoslaviji. – 17. septembra u Igalu, u prisustvu Karingtona, Tuđman, Milošević i Kadijević potpisali zajedničku Izjavu o prekidu vatre. – 18. septembra se održava burna sjednica Saveznog izvršnog vjeća. “Politika” (od 21. septembra 1991) objavljuje stenogram, iz koga se vidi da je A Marković predložio da savezni sekretar za narodnu odbranu V. Kadijević i njegov zamjenik S. Brovet, podnesu ostavke. Većina članova SIV-a se tome usprotivila. “Hoćemo li dopustiti do kraja takav rasplet događaja koji će uroditi, možda, i stotinama hiljada mrtvih i jednom takvom izolacijom naše zemlje, iz koje se nećemo izvući desetljeća, ili ćemo imati snage da stavimo na dnevni red sudionike sukoba i da o njima razgovaramo, otvoreno i jasno i da tražimo konsekvence koje moraju omogućiti rasplet događaja” – zapitao se A. Marković, procjenjujući tadašnju situaciju i njene posljedice, ali je očigledno da SIV nije bio u stanju da ga shvati ili to nije želio. – 20. septembra Užički i Podgorički korpus su u istočnoj Hercegovini (koncentracija za splitsku i dubrovačku operaciju), a Novosadski i Beogradski su u Sremu i istočnoj Slavoniji. – 20. septembra 1991. general Adžić obavještava o ofanzivi Hrvatske protiv JNA. (Pali su Gospić, Virovitica, Đakovo, Ploče, Slavonski Brod,). Na izmaku su snage u Varaždinu, Bjelovaru, okruženi su Zagreb i Jastrebarsko. “Raniji plan – presjeći Slavoniju na liniji Okučani-Daruvar – djelomično je uspio. Probiti se prema Jadranu na liniji Zadar, Šibenik, Split i presjeći Hrvatsku i Hercegovinu na liniji Ploče-Mostar, probiti se od Petrovca do Karlovca, preseći Zagreb sa juga i spojiti se sa jedinicama iz Slovenije – nije ispunjeno, a V Kadijević “deluje izgubljeno… vojska će izgubiti rat protiv Hrvatske…, ako se ne osigura motivacija i mobilizacija”. B. Jović piše: “Slobodan i ja smo ocjenili da je Veljko izgubljen i da bi se vrlo rado ‘povukao na kukavičji način’ Njegov moral je na nuli.” – (str. 387 – Jovićeva knjiga). – 28. septembra dolazi do navodnog puča, kojim je grupa oficira pokušala da smjeni Veljka Kadijevića, koji, po generalu Vasiljeviću (“NIN”, 24. jula 1992), ne uspjeva. Ovaj puč u svojoj knjizi Kadijević nije ni pomenuo. – U jesen, V. Kadijević je u posjeti Gadafiju (str. 88 njegove knjige), gdje “otkriva” ideju Gadafija o obaranju srpskog rukovodstva po sugestiji Izetbegovića i Gligorova. Gadafi je u tom susretu, navodno, odustao od ideje, a po Kadijeviću, tako su spašena dva “glavna stuba odbrane Jugoslavije – srpski narod i JNA”. – U jesen 1991. je u Pakračkoj Poljani likvidirana veća grupa civila srpske narodnosti, srpska porodica Zec u Zagrebu i preko 100 Srba u Lici (kod Široke Kule). Sve je ovo poznato Merčepu, Rimcu i Tomljenoviću, a vjerovatno i Vekiću, Šušku, Šeksu, Džodanu i drugima. – Septembar 1991. je karakterističan. Sastanak šestorice (poslije prekida vatre) pred evropsku konferenciju o Jugoslaviji, na kojem V. Kadijević referiše da vojska mora biti spremna za rat “Ofanzivan i visokog intenziteta…” a za to je potrebna “mobilizacija u Srbiji i Crnoj Gori, Srba u Hrvatskoj, BiH i nešto Makedonaca i Muslimana” i treba “podići na noge TO u Srbiji i Crnoj Gori… i partizanske snage u Hrvatskoj”. ŠVK traži da se u tom smislu donese odluka. Ovakav predlog je primljen k znanju (B. Jović, “Poslednji dani SFRJ”, str. 382-384.) – 7. oktobra raketirani Banski dvori u Zagrebu – 8. oktobra 1991. sveobuhvatne sankcije prema Srbiji. – 11. oktobra u Hagu dogovor između Miloševića, Tuđmana i Kadijevića da JNA napusti Hrvatsku. – 22. oktobra i 7. novembra 1991. V. Kadijević ponovo traži uvođenje ratnog stanja i opštu mobilizaciju (mada su i jedno i drugo već u funkciji). Svi zahtjevi i izjave V. Kadijevića su “verbalni vojni udari”. Tu je nova procjena V. Kadijevića da je “stanje na ratištu povoljno” i da se sa još možda dve brigade, može izvršiti zadatak” (B. Jović, n.d str. 388-389.) – 24. oktobra prekid vatre kod Dubrovnika. – 25. oktobra B. Jović piše “o latentnom nepoverenju i skoro sukobu između S. Miloševića i vojske, pre svega, generala Kadijevića”… Kadijević je “neraspoložen što Srbija ne daje dovoljno rezervista… i faktički nas optužuje”. S. Milošević i B. Jović imaju “ozbiljnu zamerku vojsci što nas je dovela u ovakvu situaciju”. B. Jović priznaje, “čak sam bio i podneo ostavku, da joj (JNA) dam prazan prostor za akciju”, a S. Milošević “zazire od Veljka, koji se mnogo trpa u politička pitanja, a vojna ne rešava”. – 27. oktobra ŠVK traži (od B. Kostića, B. Jovića, S. Bajramovića i J. Kostića) 250.000 ljudi pored 100.000 mobilisanih, a 30. oktobra V. Kadijević saopštava S. Miloševiću da ima namjeru da “svim raspoloživim snagama krene u oslobađanje kasarni u Hrvatskoj (u njima ima 13.000 ljudi) i na rušenje gradova”. Slobodan mu je odgovorio “da to nije pametno”. Dakle, totalan razlaz (u mišljenju) između vrhovnog komadanta i načelnika štaba. – Oktobra 1991. je predložen Karingtonov plan koji ne nudi raspad Jugoslavije. – 7. nobembra u 22 h general Marijan Čad, komandant 13. korpusa dobio nalog da se tuče Rijeka (Izjava g. Čada – u “Nacionalu” 1998). – 18. novembra 1991. sravnjen je sa zemljom Vukovar. Tada se događaju masovna ubistva Hrvata i “Ovčara”. Ovo je poznato srpskoj strani, a posebno Paniću, Šešelju, Šljivančaninu i Arkanu. Počinju razgovori o upućivanju “plavih šljemova” u Krajinu i Hrvatsku. – 21. novembra dr Branko Kostić, potpredsjednik Predsjedništva SFRJ uručuje Orden jugoslovenske zvezde sa lentom generalu Veljku Kadijeviću. Orden se dodeljuje poslije rata u Sloveniji, veoma intenzivnog rata u Hrvatskoj – poslije Vukovara i Dubrovnika i ne za dan Armije (22. decembar) kako se to uobičajeno radilo. – Do 20. novembra 80% priprema i planova za rat u BiH bilo je gotovo. (Po izjavi Dobrile Gajić – Glišić, šefa kabineta generala T. Simovića – ministra odbrane u vladi Srbije). – 24. novembra u Ženevi S. Milošević, F. Tuđman i V. Kadijević postižu 14. sporazum o prekidu vatre. – Decembra 1991. donose se radikalne odluke na nivou Srbije i JNA. Dogovor o povlačenju JNA i podjela vojne imovine iz Makedonije, povlačenje JNA iz Hrvatske i povlačenje iz JNA u BiH svih građana iz Srbije i Crne Gore, a vraćanje rođenih preko Drine na zapad “kao strategijski i politički neophodno”. Kada je načelniku Štaba Vrhovne komande saopštena ta odluka (5. decembra) izjavio je da to “nije u skladu sa politikom i praksom JNA…, ali da će pogledati i učiniti sve što bude mogao” (B. Jović, n.d str. 420), da bi 25. decembra ŠVK dislocirao vojsku u skladu sa odlukom od 5. decembra. – 12. decembra Savjet bezbjednosti odobrio Vens-Ovenov plan. – Kraj 1991. je obilježen usklađivanjem koncepata (S. Milošević i V. Kadijević) angažovanja mirovnih snaga UN u Jugoslaviji, koje je predložio Sajrus Vens da bi se obezbjedio prekid oružanih sukoba na kriznim žarištima. – Decembra 1991. je ostavka A. Markovića, koji savezni budžet naziva “ratnim”. – 31. decembra 1991. u kabinetu Branka Kostića (uz prisustvo Jugoslava, Sejde i Bore), uz čašicu pića, “Veljko nam kaže da je odlučio da podnese ostavku” iz zdravstvenih razloga. B. Jović bilježi: “Vjerujem da ima i drugih razloga, koje ne želi da pominje” (B. Jović, n.d str. 422). Godine 1991. pucalo se rafalima svih vrsta u Sloveniji, Hrvatskoj, BiH, Crnoj Gori i Srbiji…  1992. GODINA To je godina nastavka (iako sa prekidima) rata u Hrvatskoj. Rat u Bosni i Hercegovini najstrašniji od svih ratova na prostoru nekadašnje SFRJ. Godina nestanka SFRJ i početak “treće” Jugoslavije koja je nazvana Savezna Republika (SRJ). Blokada SRJ od strane međunarodnih faktora. Godina nestanka JNA i ostavka posljednjeg ministra (generala) odbrane. – 2. januara Sajrus Vens, Franjo Tuđman, Slobodan Milošević i Veljko Kadijević postigli sporazum (nazvan Vensov plan) – demilitarizacija zona i povlačenje JNA iz Hrvatske. – 3. januara je Sarajevski sporazum o prekidu neprijateljstava između JNA i Hrvatske vojske, pošto je od 1990 do tada ¼ teritorije Hrvatske pod kontrolom JNA i Srba. Ali, to je samo privremeni prekid rata u Hrvatskoj. – 6. januara V. Kadijević se povlači sa dužnosti saveznog sekretara, s objašnjenjem – “presudilo je moje zdravstveno stanje”. Na 154. strani svoje knjige, šire govori o faktorima koji su uslovili njegovo povlačenje, tj. “da nova transformacija vojske traži mlade ljude, koji nisu učesnici NOR-a”. Takođe, kaže: “kao posljednji učesnik NOR-a u JNA nisam se mogao prihvatiti uloge političkog kameleona”, valjda u vezi sa skidanjem petokrake zvjezde, jer odluci o tome na sjednici Predsjedništva “nije prisustvovao, već poslao jednog svog saradnika”. Ovo čini poslednji general JNA iz NOR-a, kada se skida i ukida simbol borbe za slobodu protiv fašizma. Taj simbol – crvenu petokraku – skinuo je sebi i ranije, a ne formalnim neprisustvovanjem sjednici. – 7. januara JNA je oborila helikopter OUN kod Novog Marofa – 5 mrtvih – Francuza. – Armijski vrh je januara 1992. odbio da učestvuje u obilježavanju 100-godišnjice rođenja vrhovnog komandanta, obrazlažući da JNA “ne bi mogla u tome učestvovati”. – 15. januara međunarodno priznanje Slovenije i Hrvatske. – Januara i februara se u “Panorami” na Palama “odmaraju” R. Karadžić, N. Koljević, B. Plavšić, G. Đogo, V. Ostojić i drugi. Artiljerijska oruđa se izmeštaju iz Sarajeva. Tu je tih dana i V. Šešelj, a govori se o 20.000 napadača oko Sarajeva. – 21. januara odluka za UNPROFOR u Hrvatskoj u skladu sa Vensovim planom – 9. februara Skupština RSK u Glini prihvatila Vensov mirovni plan. – 14. februara u Sarajevu Međunarodna konferencija o BiH, a 18. februara u Lisabonu usvojena Deklaracija o Jugoslaviji – Referendum o nezavisnosti i suverenosti BiH. 62,8% glasalo je za suverenu i nezavisnu BiH. – 22. februara rukovodstvo Republike Srpske Krajine prihvatilo je Vensov plan. S. Milošević je prekinuo saradnju sa Milanom Babićem. Dolazi Milan Martić, koji se složio sa mirovnom operacijom. Prethodnica je tzv. “sabor srpskih zemalja” (50 Srba u sali “Beograd” – palata federacije), kojim je rukovodio Branko Kostić, tada predsjedavajući u Predsjedništvu. – 24. februara u Banja Luci proglašena “Republika Srpska” čime se de facto djeli BiH. – Mart obilježavaju referendum u BiH, ubijanje svata na srpskoj svadbi na Baščaršiji. – 26. marta je objavljena poruka D. Ćosića (na Kongresu srpskih intelektualaca u Sarajevu) o “što pravednijoj diobi i razgraničavanju”. – Povlačenje JNA iz Makedonije. – Aprila je BiH priznata od Savjeta bezbjednosti i postavljen zahtjev da se JNA povuče iz BiH, iako je general Života Panić izjavio da se neće povući za “5 – 7 godina”, Umjesto generala Milana Vukovića dolazi general Ratko Mladić. Srbi u BiH su dobili svoju vojsku. Vode se borbe oko “Holiday inn-a”, ukida se Republički štab TO i obrazuje novi. U Bosni je šest brigada hrvatske vojske. – 6. aprila 1992, na dan napada fašista na Jugoslaviju (1941), na dan oslobođenja Sarajeva (1945) – poslije završenih priprema na Palama, SDS BiH i Karadžićeva milicija započinju pravi rat u BiH. Tog dana i priznanje BiH. – Od aprila do sredine maja, vode se borbe u dolini Drine. Padaju redom: Bijeljina, Zvornik, Višegrad, Foča, Čajniče i Rudo. – Sarajevo je pod opsadom od 5. aprila 1992. do 30. septembra 1993, kada su i najžešće borbe i najveće rušenje grada. Padaju Modriča, Derventa (Bosanski Vukovar), Šamac, Doboj i Kupres. Velike borbe se vode oko Tuzle i Bihaća. Miniran je aerodrom Bihać (po naredbi iz Zemuna), a 18. maja Bihać je napušten. – U aprilu je rušenje Mostara i borbe u Hercegovini od 10. aprila do 19. novembra 1992. – 27. aprila “stvorena” je SRJ – dvočlana federacija Srbije i Crne Gore, na bazi brzo napisanog “žabljačkog ustava” i stvorena Vojska Jugoslavije, koja će, po generalu Dušanu Dozetu (iz rukovodstva SPS), biti “kvalitetno potpuno drugačija”. Istog dana, odbijen je Karingtonov plan o savezu suverenih jugoslovenskih država-republika. To je značilo i nastavak rata u BiH i Hrvatskoj – strašnijeg od onog koji se vodio do tada. To je sada rat SRJ, na čijem čelu je Dobrica Ćosić sa tri srpske vojske pod Generalštabom Vojske Jugoslavije (načelnici su generali Blagoje Adžić, Života Panić i Momčilo Perišić). A u stvarnosti, iza toga odavno stoji S. Milošević, što je jedinstven primjer u istoriji i praksi federalizma. Da li ovo znači da bi S. Milošević mogao postati i formalno predsjednik SRJ i komandant njene vojske, bez Ćosićeve i Lilićeve protokolarne uloge – vidjeće se. – Za predsjednika Savezne Republike Jugoslavije izabran je Dobrica Ćosić. Tada je iz aktuelnog vrha Srbije objavljeno: “Srbi ga poznaju i obožavaju, jer je slavan pisac i veliki inteklektualni autoritet” a nešto kasnije kada je Dobrica pokušao rušiti Miloševića potpisao je svoju političku smrtnu osudu. Naredbu za likvidaciju “srpskog Tolstoja” Slobodan Milošević povjerio je Vojislavu Šešelju, narodnom poslaniku i četničkom vojvodi kojeg je Dobrica Ćosić svojevremeno izdašno pomagao. – Od januara do maja 1992. penzionisano je po raznim osnovima 58 generala, a prije toga otišli su Slovenci, Hrvati i Muslimani. Za prvo penzionisanje Borisav Jović piše da je ono usaglašeno sa vojnim rukovodstvom, za drugo kaže da je spiskove pravio Branko Kostić, a Veljko Kadijević ih je korigovao i složio se. S. Milošević je jedino brinuo što je penzionisan ministar odbrane Srbije M. Negovanović. Jedan od tada penzionisanih komandanata jednog od važnih sektora, rekao je: “Tek koncem 1991. sam shvatio da je ovo ničiji rat i da Kadijević nije usvojio moj predlog o rasformiranju paravojnih snaga”. – Od aprila do oktobra 1992, u punom jeku su srpsko – bošnjački rat i srpsko – hrvatski rat u BiH. U Hrvatskoj u ovom periodu najznačajnije su operacije “Čagalj” i “Tigar” – borbe oko Neretve i Dubrovnika. – 1. maja je Deklaracija KEBS-a kojom se rat u BiH ocjenjuje kao agresija. – 2. maja zarobljen je Alija Izetbegović, Komanda SA napustila Sarajevo, a 3. maja Sarajevo je u obruču. – 5. maja je povlačenje JNA iz BiH sa rokom od 15 dana. – 6. maja prvi razgovori Karadžić – Boban u Gracu (Austrija). – 7. maja Sabor Hrvatske objavio da je u ratu u toj republici poginulo 5.000, nestalo 6.000, 3100 zarobljeno i ranjeno 20.000 ljudi. – 8. maja ostavka NGŠ VJ generala Blagoja Adžića (rođen u BiH) i postavljanje Živote Panića (rođen u Srbiji). Na čelu odbrane su Srbijanci oba Panića – Milan Panić – ministar odbrane i Života Panić – načelnik GŠ. – 10 maja Krizni štab BiH je objavio da je za 44 dana rata poginulo 1.320 ljudi, ranjeno 6.700, nestalo 1.900, a 350.000 izbjeglo van republike, a 320.000 unutar republike. – 12. maja u Banja Luci izabrano Predsjedništvo Srpske Republike BiH, formirana srpska vojska sa g. Mladićem na čelu. – 15. maja u Tuzli poginulo 49 pripadnika JNA. – 30. maja je krvava eliminacija muslimanskog stanovništva iz Prijedora i okoline. – 6. juna – saopštenje da JNA nije više u BiH – to je i svojevrsni manevar da bi se svijet “ubjedio” da SRJ nije više uključena u rat u BiH. Oko 50 % ljudstva i oružja ostalo je u BiH, a general R. Mladić je u dnevnom kontaktu sa Beogradom i VJ. – 7. juna artiljerijski napad na Tuzlu. – 3. jula proglašena je “Herceg-Bosna” – 4. jula Badinterova komisija saopštava: “SFRJ više ne postoji”. – 5. jula srpska ofanziva u Posavini i sjevernoj Bosni. – 14. jula premijer Milan Panić postaje i ministar odbrane. – Jula D. Ćosić i M. Panić traže uklanjanje S. Miloševića. To je B. Joviću saopštio Dobrica Ćosić rekavši. “Slobodan Milošević mora da ide sa funkcije, jer je to interes Srbije i srpskog naroda” (B. Jović, n.d). – 17. jula premijer SRJ počeo svoju mirovnu misiju, najprije u Sarajevu. – 12. avgusta “Helsinki Voč” predložio istragu protiv B. Adžića, D. Bokana, M. Jovića, R. Karadžića, S. Miloševića, R. Mladića, Ž. Panića, Ž. Ražnatovića i V. Šešelja. – Od 26 - 28. avgusta je međunarodna konferencija (400 delegata). Srbija je osuđena kao glavni krivac za rat u BiH. Umjesto lorda Karingtona dolazi lord Oven. – Obnovljeni sukobi u BiH kod Bosanskog Broda, Doboja, Maglaja i Gradačca, na Tjentištu i Milićima. – 30. septembra je u Ženevi Deklaracija o saradnji (Dobrica Ćosić i Franjo Tuđman) i uspostava diplomatskih odnosa. – Oktobra 1992. rat između Muslimana i Hrvata i između Muslimana u Cazinskoj krajini. Ovaj rat traje do oktobra 1993, odnosno do 1995. Franjo Tuđman u hrvatsko-muslimanskom ratu “vidi rat između islamskog i kršćanskog naroda”. – 9. oktobra je palo Jajce – dosta porušeno i egzodus oko 40.000 Muslimana i Hrvata. – 29. oktobra generali J. Bobetko i P. Strugar na brodu “Avenger” potpisali sporazum o povlačenju vojske SRJ iz Konavlja. – Oktobra srpska policija je preuzela federalno ministarstvo unutrašnjih poslova. To je uradio (predao) Pavle Bulatović koji je kasnije postao ministar odbrane, poslije pučem skinutog, a prije toga uvezenog i uz saglasnost Slobodana Miloševića, Amerikanca srpskog porijekla, Milana Panića. – Medicinski centar u Sarajevu iznio podatke: da je u ratu u BiH poginulo 14.364 ljudi (1.447 djece). Kao nestali vodi se 57.000, od čega 8.550 djece. – Oktobra Međunarodni crveni krst objavio postojanje 52 logora u BiH (24 srpska, 19 muslimanskih i 9 hrvatskih). – Novembra je odluka o zabrani letova nad BiH i kontrola Jadrana i Dunava. – Novembra i decembra, a poslije susreta D. Ćosića i Tuđmana povukli se od Dubrovnika i sa otoka Vis i Lastovo. UNPROFOR je na Prevlaci. – Decembra je upućivanje snaga UN u Makedoniju i rezolucija da se zatvore svi logori u BiH – odluka o logorima kasnila je najmanje godinu i po. – U Srbiji velika aktivnost za smjenu D. Ćosića i M. Panića. VJ podržava tu akciju. 1993. GODINA Rat u Bosni i Hercegovini se “žestoko” nastavlja. Hrvatska vojska narasla na preko 200.000 prema 50.000 vojske Republike Srpske Krajine – na frontu od oko 700 km. – 2. januara Vens-Ovenov mirovni plan kojeg odbijaju Srbi. – 3. januara sastanak u Ženevi – tri zaraćene strane. Prisutni D. Ćosić, F. Tuđman, R. Karadžić, M. Boban i A. Izetbegović. – Januara operacija Maslenica tj. borbe oko Zadra. Hrvatska vojska zauzela Maslenički most, Peruću i Aerodrom Zemunik i tako je spojena sjeverna Hrvatska sa Dalmacijom. Borbe oko Travnika i Gornjeg Vakufa. – 6. januara M. Panić “ambasador mira”. – 18. februara pronađene masovne grobnice oko Zvornika. – 22. februara uspostava međunarodnog Haškog suda. – Opšta mobilizacija obveznika RSK na području SRJ – 22. februara naređeno je da se Arkan povuče iz RSK. – 3. marta A. Izetbegović potpisao tzv. vojni dio sporazuma o BiH. – 25. marta višemjesečni pregovori o sudbini BiH završeni neuspjehom. R. Karadžić odbio da potpiše mirovni plan. – 28. marta sporazum između Hrvatske i BiH o oružanim snagama BiH (HVO i Armija BiH). – Otmica 47 muslimana na granici Srbije i BiH (Štrpci). – U BiH je otkriveno 55 logora. – 6. aprila prekinuti razgovori trojice komandanata u BiH – 12. aprila otpočelo patroliranje nad vazdušnim prostorom BiH. – 14. aprila HVO je “etnički očistila” Ahmiće i Lašvansku dolinu. – 17. aprila primirje u zoni Srebrenice, ali zakratko. – 23. aprila Skupština RS u Novom gradu odbila Vens-Ovenov plan, da bi ga definitivno odbili 26. aprila. Odbijanje tog plana izazvalo je burna reagovanja u zemlji i svijetu i pooštren režim sankcija. – U aprilu 1993. na teritoriji bivše SFRJ ima više od 26.000 vojnika UNPROFOR-a, od čega oko 500 Amerikanaca. Glavne snage su u Hrvatskoj i BiH. U Hrvatskoj su: glavna komanda u Zagrebu, na tzv. sektoru “Zapad” (Daruvar) su četiri bataljona, na sektoru “Krajina-sever” (Topusko) su tri bataljona, na tzv. sektoru “Krajina-jug” (Knin) su četiri bataljona, a na sektoru “Istok” (Erdut) nalaze se dva bataljona, - ukupno trinaest bataljona pripadnika stranih trupa. U Bosni su: komanda za BiH u Kiseljaku, bataljon Francuza u Velikoj Kladuši, bataljon Britanaca u Visokom, bataljon Španaca u Pločama i Mostaru, tri bataljona u Sarajevu (Ukrajinci, Egipćani i Francuzi). U Makedoniji je Nordijski bataljon sastavljen od Šveđana, Norvežana i Finaca. U Crnoj Gori na Prevlaci su posmatrači. U Srbiji je dio komande UNPROFOR-a, francuski pozadinski bataljon i patrole na Dunavu. Pomorska blokada je na Jadranu. Pokriveni su svi aerodromi – posmatračima i vazduhoplovnim snagama nosača aviona i baza NATO u Italiji. Tzv. “ružičaste zone” se nalaze na Kordunu, Baniji, Lici i sjevernoj Dalmaciji. Karakteristike ovog rasporeda su: ukupno najviše snaga u Bosni, a u Hrvatskoj najviše iz nesvrstanih zemalja. U Bosni su snage iz Zapadne Evrope i Kanade. Rusi su na granici prema Srbiji, a Skadinavci u Makedoniji. Najmanje je Amerikanaca. Nema Italijana i Njemaca. Najmanje snage su oko Drine i prema Crnoj Gori. Rasplamsavanjem rata i naročito poslije Dejtona, dolazi IFOR sa duplo većim snagama, u kojima su i brojni pripadnici američke vojske. – 6. maja 1993. Sarajevo, Tuzla, Goražde, Žepa, Srebrenica i Bihać sigurnosne zone. – 18. maja 1993. V. Kadijević, na suđenju generalu Trifunoviću, izjavljuje: “Sprečavanje međunacionalnih sukoba značilo je zapravo oslobađanje srpskih krajeva u Hrvatskoj, zatim izvlačenje JNA na granice buduće države.” Istog dana je izjavio: “Da nije potpisan Vensov plan, išli bismo i u Zagreb.” – Juna 1993. je izašla knjiga V. Kadijevića “Moje viđenje raspada – vojska bez države”, u izdanju “Politike”. Interesantno je da nije objavljena u izdanju Vojno-izdavačkog zavoda. To je prva oficijelna analiza djela rata od strane jednog visokog vojnog rukovodioca, sada već penzionisanog načelnika Štaba Vrhovne komande. – Juna NATO ovladao vazdušnim prostorom iznad Hrvatske i BiH. – 1. juna D. Ćosić razrešen dužnosti predsjednika SRJ (75 za 34 protiv). – 4. juna odluka da 5.000 novih pripadnika UNPROFOR-a štite 6 “zona bezbjednosti” (Sarajevo, Tuzlu, Bihać, Goražde, Žepu i Srebrenicu). – 11. juna u Atini zasjedanje NATO (16 zemalja NATO i 22 istočne zemlje) i odluka da NATO obezbjedi vazdušnu zaštitu snagama UNPROFOR-a na poziv UN: Apel Srbima, Hrvatima i Muslimanima da okončaju rat u BiH – 19. juna kontrola Dunava sa 180 policajaca. – 23. juna završen drugi krug pregovora za zaustavljanje rata u BiH. – 24. juna predsjednik Slovenije M. Kučan optužio Srbe za “genocid u Bosni, da se rat vodi iz Beograda i u posljednje vrjeme iz Zagreba” – U ljeto 1993. je sastanak u Ženevi o trojnoj podjeli BiH, svađa oko granica i distanciranje od Vens-Ovenovog plana. Srbi idu na Igman. Zapad preti vazdušnim udarima. F. Abdić proglašava AP Zapadna Bosna. Rat između Muslimana u Cazinskoj krajini. – 3. jula otkazano gostoprimstvo posmatračkoj misiji KEBS-a za Kosovo, Sandžak i Vojvodinu. Patrijarh Pavle prvi put u RS. Porušene su džamije u Banja Luci. – 9. jula S. Ogata, visoki komesar za izbjeglice upozorava: “da se 300.000 ljudi u Sarajevu nalazi na ivici katastrofe”, optužujući bosanske Srbe. – 16. jula u Erdutu sporazum između Hrvatske i RSK da se do 31. jula povuku hrvatske trupe iz zauzetih prostora (Kotari, Zemunik, Peruća i Miljevački plato) u zamjenu za otvaranje Masleničkog mosta i aerodroma Zadar i da taj prostor kontrolira UNPROFOR – 26. jula u Sarajevu Srbi tukli bazu UNPROFOR-a – Francuze. – 30. jula u Ženevi postignut sporazum o ustavnom uređenju BiH kao saveza RS, Herceg-Bosne i Republike Bosne, a 31 jula počeli razgovori o mapama. – 31. jula Erdutski sporazum. Zapadna Hercegovina pripojena Hrvatskoj, a srednja BiH etnički čistoj državi Bošnjaka. – 1. avgusta palo Bugojno – 3.000 izbjeglica. – 3. avgusta razrada “planova za vazdušne udare”, koje je 7. avgusta usvojio Vojni komitet NATO (koncentracija oko 200 lovaca-bombardera). – Do 1. avgusta poginulo 54, a ranjeno 502 pripadnika UN u BiH. – 11. avgusta R. Mladić, R. Delić i M. Petković potpisali vojni sporazum o miru u BiH. – 14. avgusta srpske snage se povukle sa Igmana i Bjelašnice. – 18. avgusta u Ženevi postignut sporazum o Sarajevu kao eksteritorijalnom, demilitarizovanom gradu. Prva vojna vežba NATO iznad Bihaća. – Avgusta (23. i 25.) Vrhovni savjet (nema više Vrhovne komande ni njenog štaba), kojeg čine predsjednik SRJ, predsjednici Srbije i Crne Gore, načelnik Generalštaba Vojske Jugoslavije i ministar odbrane – tri Srbina i dva Crnogorca – četiri civila i jedan vojnik, donosi odluku o penzionisanju još 42 generala – ratnika, među kojima su i načelnik Generalštaba Ž. Panić, njegov zamjenik D. Simonović, komandant RV i PVO B. Stevanović, komandant 2. armije P. Strugar, komandant 1. armije V. Stojanović i načelnik Centra visokih vojnih škola N. Uzelac. – Novi načelnik Generalštaba Vojske Jugoslavije, general-pukovnik Momčilo Perišić, bivši komandant 3. armije je tom prilikom izjavio da je penzionisanje normalno i zbog podmlađivanja, da je povezano sa tranformacijom VJ. Zahvalio se Ž. Paniću i obećao da će “nastaviti ono što je on započeo”. List Vojske Jugoslavije (“Vojska”, 2. septembra 1993), je povodom dolaska novog načelnika Generalštaba objavio njegovu izjavu: “JNA je do sada uspela ostvariti mnoge istorijske uloge – zaštitila je prostor i narod, osposobila taj narod i u Republici Srpskoj i u Republici Srpskoj Krajini, da se bore protiv Hrvata i Muslimana, a rekao bih, i protiv celog sveta… Zahvaljujući tome što je pripremila narod za borbu, taj se narod herojski borio i uspio da ostvari svoje ciljeve.” U istom broju “Vojske” Perišić pominje “gerijatrijsko rukovodstvo Armije, koje svojevremeno nije razumelo ni svoju ulogu u državi, ni nadležnost države povodom odbrane zemlje, ni suštinu debakla u Sloveniji, ni katastrofalnu razliku između uspešnog politiziranja i neuspešnog ratovanja”. – U septembru je vojno “nagrizanje” Krajine – likvidacija tzv. “Medačkog džepa” u Lici, sa totalnim paljenjem i genocidom nad stanovništvom više srpskih sela. Operacija “Spržena zemlja”. Ubijeno 86 Srba, a tri sela spaljena do temelja. Spaljeno je 160 kuća i 190 staja. – 1. septembra borbe između Hrvata i Muslimana u G. Vakufu i Mostaru. – 11. septembra kao odgovor za Medak, granatiran Karlovac (7 mrtvih i 20 ranjenih), Jastrebarsko, Sisak i Zagreb (“luna” 17). – 21. septembra se sastali na britanskom brodu “Invincible” – S. Milošević, M. Bulatović i F. Tuđman. – 3. oktobra počele borbe i prve žrtve između V korpusa Armije BiH i pristalica F. Abdića. – UNPROFOR (6. oktobra) podjeljen na UNPROFOR iz Hrvatske, BiH i Makedonije. Uvedene tzv. “ljubičaste zone”. – 22. oktobra, na poziv S. Miloševića, R. Karadžić i F. Avdić potpisali Deklaraciju o trajnom miru. – 2. novembra nova inicijativa o sporazumu sa Srbima u Hrvatskoj – nudi se lokalna i kulturna autonomija sa policijom u Kninu i Glini. – 3. novembra muslimanske snage zauzele Vareš. Izbjeglo 15.000 Hrvata. Osnovana Stranka srpskog jedinstva čiji je predsjednik Ž. Ražnatović - Arkan. – 9. novembra sa brda Čekrk iz tenka HVO srušen stari most u Mostaru: hrvatski zločin nad spomenikom kulture. – 29. novembra u Ženevi obnovljeni pregovori o BiH. – 16. decembra priznata Makedonija. – 28. decembra Vojska Jugoslavije izabrala kao svoj praznik 16. jun kada je 1876. u Veneciji sklopljen vojni savez između Srbije i Crne Gore. – Armija Republike BiH oformila je pet korpusa (Sarajevski, Mostarski, Tuzlanski, Srednjebosanski i Bihaćki). – Rat u BiH i Hrvatskoj ne prestaje, SRJ je u ratu, a vode ga novopostavljeni i mladi generali na svim stranama, koji su nekada sjedili u istim vojnim akademijama i u istim štabovima JNA. Većina su bili članovi nekadašnjeg SKJ, a sada su na čelu više suprotstavljenih nacionalnih armija. Najveći broj njih su artiljerci i tenkisti. Mnoge sam poznavao kad su bili kapetani, majori i potpukovnici 1984-85, a u ovom besmislenom ratu postali su generali. Gospodo generali, na početku rata 1990. i 1991. većina to niste bili, ali ste učestvovali u ratu i u njemu napredovali, vjerovatno brže nego što ste se nadali. Iako tada niste bili na čelu JNA i u višim komandama, položili ste zakletvu i SFRJ i JNA. Zato snosite pred istorijom i narodima dio odgovornosti za dezintegraciju zemlje i Armije. Brzo ste se presvukli, zamjenili simbole, stavili se u službu etnonacionalističkih ideologija i slijepo slušali aktuelna politička rukovodstva – glavne krivce za krvavu tragediju.  1994. GODINA Ratovi u BiH se nastavljaju. Hrvatska, koristeći ranije parcijalne vojne uspjehe i slabosti Republike Srpke Krajine, uz pomoć dogovora Tuđmana i Miloševića i Amerikanaca, priprema obračun sa Srbima u zapadnoj Slavoniji, Baniji, Kordunu, Lici i sjevernoj Dalmaciji. – 4. januara u Beču počeli pregovori bosanskih Hrvata i Muslimana o podjeli BiH. Hrvatski ministar na Palama, a Krajišnik u podjeljenom Mostaru. – 10. januara saglasnost NATO-u da se izvedu napadi iz vazduha kako bi se spriječilo gušenje Sarajeva. – 5. februara masakr na pijaci Markale (69 mrtvih i oko 200 ranjenih). Svi demantuju odgovornost za “najefikasniji pogodak”, od preko pola miliona granata sručenih na Sarajevo za 23 mjeseca. – Avioni NATO patroliraju iznad BiH i djela Hrvatske. – Borbe u centralnoj Bosni između Muslimana i Hrvata i kod Olova između Srba i Muslimana. – Velika diplomatska aktivnost. Oven, Rouz, Stoltenberg, Verner, Kozirjev, Ćurkin s jedne i Karadžić, Izetbegović, Mladić s druge strane. Ruski bataljon na Palama. Skidanje opsade Sarajeva i topovi su privremeno zaćutali. – Vojska Republike Srpske proglasila opštu mobilizaciju. – Postignut je Vašingtonski sporazum u situaciji kada Srbi drže 70% teritorija BiH, kada je u BiH 30.000 hrvatskih vojnika, kada je proglašena Muslimansko-hrvatska federacija i tako velik deo muslimanskih snaga oslobođen za borbu protiv Mladićeve vojske. – Počelo je povlačenje i predaja teškog naoružanja u okolini Sarajeva (bosanski Srbi predali 225 a Muslimani 43 topa). – Komandanta glavnog štaba RSK generala Novakovića zamjenio general Čeleketić. – Martić i Abdić u Beogradu potpisali Sporazum o miru na linijama dodira. Posredovao Slobodan Milošević. – 28. februara kod Banja Luke američki F-16 oborili 4 aviona “Galeb”. – Marta mirovne snage preuzele tuzlanski aerodrom; znatno pojačane snage UN u BiH. – 22 - 29. marta pregovori i parafiran Ugovor o razgraničenju vojnih snaga u Hrvatskoj na 6 od 35 sektora. – Slovenačka vlada smjenila ministra odbrane Janeza Janšu, koji od tada postaje najekstremniji opozicionar. – Marta počinje najavljena muslimanska proljećna ofanziva. – U aprilu velike borbe na istočno-bosanskom trouglu Čajniče-Foča-Goražde. Ofanziva Muslimana u cjeloj BiH i napadi hrvatske vojske u Posavini. – Evakuacija teškog naoružanja u dubinu 10-20 km duž linija dodira na 1600 km dugom frontu krajiško-hrvatskom. – Kontraofanziva srpskih snaga i bombardovanje srpskih položaja oko Goražda. U Goraždu poginulo više od 700, a ranjeno 2.000 ljudi. – Posebno je žestoka bitka za Goražde – “bezbjedosnu” zonu strategijski značajnu na Drini gdje se presjeca put koji vodi ka Crnoj Gori i istočnoj Hercegovini. Tri opkoljene enklave Goražde, Srebrenica i Žepa su se uspješno branile tokom rata. – Reakcija NATO vazdušnim udarima ali bez većih efekata. Oko 388 talaca pripadnika UN. Butros Gali traži upotrebu vazdušnih snaga NATO. Oklijevanje Akašija i pocjepanost u NATO-savezu. Pogoršanje odnosa između Miloševića i Karadžića. Goražde se održalo kao jedino mjesto na Drini. – Helsinški odbor javio da je od 1991. do maja 1994. oko 40.000 Mađara napustilo Vojvodinu. – Uspješna muslimanska ofanziva na Vlašić, Kupres, Ozren i Doboj. – Juna-avgusta dolazi do raskola među Srbima, tj. godinu dana poslije Karadžićevog odbijanja mirovnog plana. Izjava Lilića: “Deset miliona građana Jugoslavije ne mogu biti taoci nijednog lidera sa teritorije Jugoslavije, ni Republike Srpske, niti Republike Srpske Krajine.” Optužba Karadžića za 19 Muslimana u Štrpcima. Kontakt-grupa nudi 51% teritorije sa Sarajevom – federaciji, a 49% Srbima (koji ovim gube 21% od onoga što su zauzeli). – Karadžić odbacuje mape, a Milošević je uz Kontakt-grupu. Sastanak u Dobanovcima. Karadžić se opet ne slaže i u Ženevi izjavljuje: ”Plan je katastrofalan.” Rusi su angažovani da i preko generala Gračova ubjede Pale. Paljanska skupština po treći put (3. avgusta) odbija mirovni plan, a 4. avgusta je blokada Karadžića. Posmatrači duž granica Srbija-Crna Gora sa BiH. Za takav potez skinut je dio sankcija prema Srbiji. Raskol među Srbima se nastavlja. – Fikret Abdić proglašava AP Zapadna Bosna. Rat između Muslimana u Cazinskoj Krajini. – NATO snage su izvršile preko 3.400 letova sa 750 napada na oko 60 ciljeva. – 8. juna okončani u Ženevi pregovori o BiH. – I pored toga nastavljene borbe u tzv. “Bihaćkom džepu” i etničko čišćenje oko 50.000 Muslimana i 37.000 Hrvata u Bosanskoj Krajini. – “Indipendent” objavio da su u Hrvatskoj srušene 33 katoličke crkve, Srbi prijavili rušenje 243 religijska objekta, a u BiH je srušeno 900 džamija i 550 oštećeno. – 4. jula sporazum da je završen rat između Muslimana i Hrvata u BiH. Međutim u Bihaću i Cazinskoj krajini su nastavljene borbe. – Od 1994. u Hrvatskoj boravi američki general R. B. Griffits. – Ocjenjuje se da avgusta 1994. armija BiH broji 110.000, bosanski Srbi 80.000, bosanski Hrvati 45.000, hrvatska vojska 100.000 i Srbi iz Krajine 50.000. Ili ukupno odnos je 255.000 : 130.000 u korist Hrvata i Muslimana. – 5. korpus armije BiH zauzeo Veliku Kladušu iz koje je u Hrvatsku izbjeglo preko 20.000 Muslimana. – Avgusta A. Izetbegović sarajevskom “Oslobođenju” daje intervju da su na putu da formiraju vojsku od 200.000 ljudi. – Septembra Komesarijat za izbjeglice UN (Rod Redmond) iznosi sljedeće podatke: 955.400 stanovnika BiH je moralo da napusti svoje domove. Na teritorijama pod srpskom kontrolom od 837.000 Muslimana i Hrvata ostalo je samo 80.000. Najveće etničko čišćenje u Bijeljini i regionu Banja Luke. Na teritoriji federacije od 235.000 Srba, sada ih ima 49.000. Najveće etničko čišćenje Srba je zapadna Hercegovina, gdje je ostalo samo 5.000. – Oktobra 1994. ofanziva V korpusa armije BiH u regionu Bihaća i to je (po generalu Rouzu) promjena “strateške ravnoteže na štetu vojske bosanskih Srba.” – Novembra 1994. pala je u ruke muslimanskih i hrvatskih snaga kupreška visoravan i sam grad Kupres. To je početak operacije “Maestral” (odsjecanje Knina uzimanjem Dinare i Bosanskog Grahova). Kupres napustilo 2.500 Srba. – Na Igmanu zaustavljena muslimanska ofanziva. – R. Karadžić nagovijestio zavođenje ratnog stanja rekavši “Rat se mora završiti! Ući ćemo u odlučujuću bitku protiv neprijatelja kojeg ćemo poraziti vojnički, iako to do sada nismo želeli.” Kakva samouvjerenost? – “Špigl” ocjenjuje da je “armija BiH u strateškoj prednosti. Ona ima 120.000 boraca, a Srbi 80.000, od kojih 2/3 nije spremno da stavlja živote na kocku “zbog ideje o velikosrpskom carstvu” – Srbi izvršili napad napad na Bihać – sa Udbine. – 17. novembra u Sarajevu je raketirana zgrada Predsjedništva BiH. – 21. novembra avijacija NATO sa 39 bombardera napala aerodrom Udbinu po odobrenju generalnog sekretara UN Butrosa Galija. Najveća avio-akcija NATO-a od formiranja. Istovremeno su izvedena dva napada na srpske položaje u reonu Bihaća. – 30. novembra R. Karadžić nije došao u Sarajevo na kontakt sa B. Galijem. – U Zagrebu i Kninu – decembra potpisan sporazum o ekonomskoj saradnji Republike Hrvatske i RSK. – Smanjenje tenzije u istočnoj Slavoniji. – Napad hrvatskih snaga prema Grahovu i Glamoču se nastavlja. – 19. decembra Karter u BiH (devet sati razgovora sa Karadžićem). S. Milošević izrazio podršku njegovim naporima. – Vojni sud u Beogradu osudio generala Trifunovića i grupu oficira na 11 godina zatvora. Javnost se pita, a gdje su glavni krivci, pretpostavljeni generalu Trifunoviću. – 31. decembra bosanski Srbi na Palama i Muslimani u Sarajevu potpisali sporazum o prekidu neprijateljstava. Poslije toga borbe su nastavljene i 1995. godine.  1995. GODINA Rascjep među Srbima i stvaranje jakih hrvatskih i bosanskih oružanih snaga doveli su ove godine do najvećeg preokreta u petogodišnjim ratovima. Srbi naglo gube. Više teritorija prešlo je iz jednih u druge ruke nego u bilo kojem ranijem periodu. Amerikanci, naročito poslije tragične Srebrenice, preuzimaju glavnu ulogu – prekretnica u američkoj politici prema ratovima u Jugoslaviji. – Krajem 1994. i početkom 1995. izvodi se operacija “Maestral” – na Glamoč, Grahovo i Dinaru radi odsjecanja Knina. To je uvod u plan “Bljesak” i “Oluju” maja i avgusta 1995. – Januara članovi Kontakt-grupe su u Beogradu, na Palama, u Sarajevu i Zagrebu radi ubrzanja mirovnog procesa. Prekid rada Kontakt-grupe, jer bosanski Srbi odbijaju da prihvate mirovni plan. Početkom godine sukobi u BiH ne prestaju uprkos četvoromjesečnom primirju. – Nacrt plana “Z 4” – pod nazivom “Nacrt sporazuma o Krajini, Slavoniji, južnoj Baranji i zapadnom Sremu”, predviđa autonomnu oblast Srpska Krajina. RSK odbija Plan koji joj nudi vladu, policijske snage, novac, porez, ćirilicu i javne službe, tj. sve osim spoljnih poslova, odbrane i državljanstva. – Reakcije zapada od masleničke i drugih ograničenih operacija u Hrvatskoj do 1995. bile su slabe. – 16. februara dogovor između Martića i Karadžića (na Oštrelju) o zajedničkim vojnim akcijama. – 18. februara i hrvatska vlada odbija Plan “Z 4”. – 5. marta ministar odbrane Hrvatske Gojko Šušak tvrdi da je hrvatska vojska dovoljno snažna da slomi otpor Srba prije nego što Vojska Jugoslavije pritekne u pomoć. Hrvatska i Federacija BiH osnovale su zajedničku vojnu komandu na čijem čelu je general zbora Janko Bobetko. To su pripreme za “Bljesak” i “Oluju”. – Prekid četvoromesečnog primirja i velike borbe istočno od Tuzle i oko Vlašića. Egzodus preko 4.000 Srba. – U proleće 1995. predstavnica Srpskog građanskog vjeća iz Tuzle Nada Mladina iznijela je podatke o bilansu rata u BiH: “Ubijeno je preko 200.000 ljudi, 17.000 nestalih civila, srušeno je 1.200 džamija, 171 katolička i 10 pravoslavnih crkava. Ranjeno je oko 34.000 djece, od toga 15.000 u Sarajevu. 65.000 djece je u izbjeglištvu, a protjerano je iz svojih domova preko 2.000.000 ljudi”. – 31. marta uveden je UNPREDEP u Makedoniji, a UNPROFOR u Hrvatskoj preimenovan je u UNCRO. – 9. aprila Srbi ponovo granatirali Sarajevo, a 14. aprila Skupština Republike Srpske u Sanskom Mostu saslušava kritički osvrt generala R. Mladića na aktivnost političkog vrha Republike Srpske. Ali, ovo nije razlaz Mladića i Karadžića. – Do aprila 1995. mirovne snage UN izgubile su 156 pripadnika. Najviše je poginulo Francuza – 57. U bivšoj Jugoslaviji aprila 1995. nalazi se 43.990 pripadnika stranih trupa od čega 23.600 u BiH. – U aprilu su borbe oko Brčkog, a Butros Gali preti da će povući snage iz BiH. – 24. aprila Haški sud pokreće istragu protiv Radovana Karažića, Ratka Mladića i učesnika u čišćenju Lašvanske doline 1992. – Patrijarh Pavle je na Palama gdje drži liturgiju, rekavši: “da odgovornosti treba utvrđivati posle rata”. Zar ovo nije podrška Karadžiću, a kontra Haškom sudu? – Maja 1995. krajiški Srbi su neposredno pred katastrofom, a napad “orkanima” na Zagreb (7 mrtvih i 40 ranjenih) ubrzava ovaj proces. – 1. maja 1995. je operacija “Bljesak” – napad na zapadnu Slavoniju iz Novske, Pakraca i Nove Gradiške. Oko 5.000 Srba krenulo je u Bosnu zajedno sa djelom jedinica 18. korpusa. U štampi piše da je poginulo oko 400 a da se predalo oko 700 Srba. 22. maja 6 projektila pada ponovo na Zagreb kao odgovor na “Bljesak”. Izvršen je još jedan napad i po pisanju štampe u ta dva napada poginulo je 5 a ranjeno oko 60 ljudi. – Smanjene su teritorijalne ambicije Srbije, a sva obećanja od 1991. i 1992. godine da će najprije JNA a poslije i Vojska Jugoslavije braniti Krajinu nisu ispunjena. Ni u “Bljesku” ni u “Oluji” Beograd i Pale nisu preduzeli ništa. Obe ove operacije nisu imale samo vojni cilj nego i prvenstveno čišćenje Krajine od Srba a i planirane su na pretpostavci da Srbi van Krajine neće reagirati. Za Slobodana Miloševića sankcije su bile jedino i centralno pitanje. – Zagrebačka “Panorama” objavljuje podatke o snagama Republike Hrvatske i RSK. Hrvatska ima 114.000 aktivnih, 490.000 rezervnih i 38.000 policijskih snaga, tj. ukupno oko 650.000. RSK ima 38.000 aktivnih, 15.500 rezervnih i 4.100 policijskih snaga, tj. ukupno oko 57.000. – U maju je novo aktiviranje srpske dobrovoljačke garde pod komandom Arkana i četnika Vojislava Šešelja, koji su autobusima prebacivani u Republiku Srpska Krajina. – Granatiranje Sarajeva ne prestaje. – 16. maja komandant vojske RSK general Čeleketić (ranije komandant 18. korpusa) podnosi ostavku, a imenuje se novi komandant general Mile Mrkšić, zamjenik načelnika generalštaba Vojske Jugoslavije. – U toku maja su borbe oko Sarajeva i bombardovanje srpskih objekata oko Pala. Na ovo Srbi reaguju granatiranjem šest zona: Tuzla, Goražde, Srebrenica, Žepa i Sarajevo. U Tuzli je poginulo 70, a ranjeno oko 150 ljudi. Srbi počinju hvatati taoce, a OUN reaguje bombardovanjem Pala. – 26. maja Sabor SPC apeluje da se ne priznaju države Hrvatska i BiH. – Koncem maja Srbi kao taoce drže 388 vojnika i 32 posmatrača iz OUN. U Jadran stiže 2.000 specijalaca američke pješadije. Ofanziva Muslimana na Ozren. Izbjeglo preko 4.000 Srba. Borbe na cesti Sarajevo-Foča. – Početkom juna prebačeno je u Bosnu preko Splita oko 10.000 vojnika OUN. – 6. juna hrvatske snage zauzele su Šator i artiljerijom pokrivaju Glamoč, Drvar i Grahovo. – Fondacija Borisa Vukobrata u Parizu objavljuje da je poginulo preko 150.000, ranjeno 350.000 i raseljeno oko 2.500.000 ljudi. – Borbe oko Sarajeva, Goražda i Doboja. Priprema muslimanskih snaga da deblokiraju Sarajevo i akcije na Majevici. – 20. juna poziv svim obveznicima koji žive u SRJ da se do 5. jula jave u svoje jedinice pod pretnjom krivičnog postupka. – Borbe u Cazinskoj krajini se nastavljaju. – 12. jula pala je Srebrenica. «Plavi šlemovi» predali su generalu Mladiću oko 37 hiljada stanovnika, a o sudbini još oko deset hiljada mladića i muškaraca ništa se ne zna. Zapravo, pod formulacijom «nestali», krilo se ono najgore. Fotografije generala Mladića i pukovnika Karamana, komandanta “plavih šlemova”, kako jedan drugome nazdravljaju, obišla je svijet. “Drinski vukovi” su poslije Srebrenice zauzeli i Žepu. Srebrenica i Žepa, iako “bezbjednosne zone”, najcrnje su tačke Srba i međunarodne zajednice. – 21. jula Tuđman je obavijestio američkog ambasadora P. Galbrajta da 1. avgusta ide u ofanzivu. Stejt department preporučuje da američka strana ne preduzima ništa. Zapad je tako praktično dozvolio Tuđmanu da operacijama “Bljesak”i “Oluja” preseli “humano” preko 300.000 Srba iz Krajine. – Jula je Slobodan Milošević u Trepči (“Kosovo te voli”) gdje izjavljuje: “Kosovo će postati područje međusobnog razumevanja i zajedničkog života”. A šta se dogodilo u 1998? Pravi rat na Kosovu na teritoriji Republike Srbije i SRJ. – Novi načelnik generalštaba u Hrvatskoj (umjesto Janka Bobetka) Zvonimir Červenko je izjavio: “Hrvatska će ratovati i postoje ratni planovi slični operaciji ‘Bljesak’”. Nagovijestio je “Oluju”. – 16. jula je sukob na liniji razdvajanja kod Osijeka. U toku je upotreba snaga SFOR-a za brza dejstva, naročito oko Sarajeva. – 26. jula u Kladuši je proglašena Republika Zapadna Bosna, nastala od AP Zapadne Bosne. – 28. jula pali su Grahovo i Glamoč. 5.000 izbjeglica kreće ka Drvaru. U Republici SK proglašeno je ratno stanje. – 30. jula su žestoke borbe oko Bihaća, a vojnici RSK su se povukli iz bihaćke enklave. Patrijarh Pavle je u Glini i Kninu a hercegovački korpus tuče plaže oko Dubrovnika. – Glavni štab Vojske Republike Srpske preimenuje se u generalštab. Komandant je Karadžić, a general Mladić je savjetnik vrhovnog komandanta. – 4. avgusta u 5,00 počinje “Oluja”. – 5. avgusta u 12,30 hrvatska vojska ušla je u Knin. Avioni sa Udbine prebačeni su u Banja Luku, a 11. slavonsko-baranjski korpus artiljerijom napada Osijek i Vinkovce. – 6. avgusta pali su Petrinja, Udbina, Korenica, Teslin-grad, Plitvička jezera, Slunj i Otrić. Tuđman je u Kninu. – 8. avgusta završena je “Oluja”. Po prvim izvještajima, na hrvatskoj strani bilo je 118 mrtvih i 620 ranjenih. – 16. avgusta napredovanje prema Drvaru, a 19. avgusta patrijarh Pavle je u Trebinju. – 26. avgusta Tuđmanov “vlak slobode” od Zagreba kroz Liku i preko Knina, ide do Splita. Sva pažnja okreće se prema Vukovaru i istočnoj Slavoniji s pretnjom “ako ne milom ono silom”. U “Oluji” je spaljeno 75% srpskih kuća, ubijeno 242 osobe, od toga 156 vojnika i 107 civila, obavještava “Feral tribjun”. – 30. avgusta je sastanak na kojem prisustvuju: Slobodan Milošević, Momir Bulatović, Radoje Kontić, Zoran Lilić, Pavle Bulatović, Momčilo Perišić, Radovan Karadžić, Nikola Koljević, Biljana Plavšić, Momčilo Krajišnik, Ratko Mladić, Milan Gvero, Đorđe Đukić, Zdravko Tolimir i Dušan Kozić, kada potpisuju Sporazum o budućoj saradnji i pregovorima. Svjedoci na ovom skupu su: patrijarh Pavle i episkop Irinej Bulović. – 30. i 31. avgusta je najmasovnija akcija vazdušnih snaga NATO sa preko 60 aviona oko Sarajeva, Tuzle, Goražda i Mostara radi “upozorenja bosanskim Srbima da ne idu dalje”. Aktiviran je Holbruk. Težišno zbog Sarajeva i zaustavljanja ofanzive u BiH. – 4. septembra je povlačenje teškog oružja oko Sarajeva, a 5. i 6. septembra bombardovanje Lukavice, Majevice, Jahorine i Pala. Prekinute su sve telefonske veze RS sa svijetom. – 14. septembra povlačenje artiljerije i drugog teškog oružja od Sarajeva. – 5. korpus vojske BiH zauzeo je Bosanski Petrovac i ide prema Ključu i Mrkonjić Gradu. Cilj je zauzimanje puta AVNOJ-a Bihać-Jajce. – 17. septembra armija BiH zauzima Sanski Most i Bosansku Krupu, a Radovan Karadžić izjavljuje: “Izgubili smo gradove i teritorije, koje su vekovima pripadale srpskom narodu”. – 27. septembra Franjo Tuđman podjelio je 168.487 medalja za tri operacije: “Bljesak” (zapadna Slavonija), “Oluja” (Kninska krajina) i “Ljeto” (Bosanska krajina). – Početkom oktobra muslimanska ofanziva oko Sarajeva, a 11. novembra sve tri zaraćene strane u BiH postigle su sporazum o primirju, koje treba da traje 60 dana. – 15. oktobra predstavnici Ujedinjenih nacija u Kninu izjavili su da su poslije “Oluje” poginula 128 civila, da se u zatvorima nalazi oko 700 Srba, da je spaljeno 22.000 kuća i 320 zaselaka i da je od oko 135.000 Srba ostalo samo 3.000. – 23. oktobra Radovan Karadžić je izvršio smotru oko 600 pripadnika srpske dobrovoljačke garde povodom “završetka uspješne misije”. – 31. oktobra delegacija Srba (Milošević, Milutinović, Bulatović, Koljević, Krajišnik i Buha) odletela u Dejton, a 1. novembra počeli su pregovori o miru u BiH. – 12. novembra je Erdutski sporazum – značajan korak u pravcu mira u sremsko-baranjskoj oblasti. – Ceo novembar su velike aktivnosti oko dolaska snaga UN koje treba da obezbjede primirje. – 21. novembra Klinton objavljuje da su u Dejtonu “predsjednici Hrvatske, Srbije i BiH postigli sporazum da se okonča rat u Bosni”, a 22. novembra suspendovane su sankcije koje su trajale 1253 dana. Interesantne su izjave trojice vladara. Slobodan Milošević: “Cilj našeg puta bio je mir i taj cilj je uspešno postignut”. Franjo Tuđman: “Dobili smo sve što se moglo, ali ne i cjelu Bosansku posavinu”. A Alija Izetbegović: “80% i 90% onoga što smo tražili u Dejtonu.” – 1. decembra Savjet NATO odlučuje da u BiH šalje 2.600 stručnjaka i vojnika. – Dejtonski sporazum (novembar-decembar 1995) i njegova ceremonija u Parizu (14. decembra) predstavlja kraj jednom iscrpljujućem, najgorem vojnom konfliktu – ratovima u Evropi poslije II svjetskog rata. Dolazi IFOR sa preko 60.000 vojnika pod NATO-komandom, da uspostavi i obezbjedi mir, a protiv nasilne upotrebe sile za stvaranje etnički čistih država. Snage IFOR-a su raspoređene po sljedećem: – Sektor sjever – sjedište u Tuzli (20.000 Amerikanaca, 2.000 Rusa, 2.700 Skandinavaca i manje snage iz pribaltičkih država bivšeg SSSR-a i Poljske); – Sektor jugozapad – sjedište u Gornjem Vakufu (13.000 Britanaca, 3.000 Pakistanaca, 1.200 Holanđana, 1.000 Kanađana, 1.600 Malezijaca, 1.200 Marokanaca i 850 Čeha); – Sektor jugoistok – sjedište u Sarajevu (8.000 Francuza, 2.300 Italijana, 1.200 Španaca, 900 Portugalaca, Belgijanaca i Luksemburžana). Pored ovih snaga, tu su još vojnici iz Austrije, Bangladeša, Bugarske, Egipta, Grčke, Mađarske, Rumunije i najmanje Njemaca. Ovo su samo kopnene snage i na teritoriji BiH, a u Sredozemlju i po Evropi je podrška i rezerve sa svih kontinenata osim Australije. – 9. decembra u Londonu završena je Konferencija o primjeni Dejtonskog sporazuma (43 zemlje). Domaćin Džon Mejdžor je tada izjavio: “Rat u BiH odneo je više od 200.000 života. Bio je jedan od najstavičnijih ratova u posljednjih pola vjeka i daleko najozbiljniji oružani sukob poslije II svjetskog rata”. – 14. decembra predsjednici Hrvatske, BiH i Srbije potpisali su u Parizu Mirovni sporazum o Bosni i Hercegovini, a 15. decembra UNPROFOR se preimenuje u IFOR. – 21. decembra komandant IFOR-a general Smit sa načelnicima generalštabova muslimanskih, srpskih i hrvatskih snaga dogovara povlačenje na linije razgraničenja.