SRBIJA, CRNA GORA I SRJ U RATOVIMA “Neće nas spasiti ni savez sa savremenim pravoslavljem. Današnje pravoslavlje sve više klizi u političku stranku i klerikalizam.” General dr Gojko Nikoliš SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA NA POLITIČKOJ SCENI*) *) O ulozi svih konfesija u besmislenom ratu, vidi poglavlje V – “Vjerska buđenja” ili “vjerski ratovi” Srpska pravoslavna crkva (SPC) je stupila na političku scenu veoma angažovano, ističuci da su “Srbi kažnjeni zbog nesloge, zato što su napustili pravoslavlje, zaboravili svoju prošlost, kulturu i pismo, “pa ne umeju prepoznati neprijatelja - zmiju kojoj treba nogom stati na glavu”. U početku (1988-1991), u crkvenoj štampi objavljuju se tekstovi pravoslavnih “visokodostojanstvenika” i “liberalne nacionalne inteligencije” (Bećković, Komnenić, Đurić, Drašković, Enriko, Popović, Simonović, Rakitić itd.) o “najugroženijem” i patološkom “mržnjom okruženom srpskom narodu”, o “obespravljenosti”, “eksploataciji”, “teroru”, “asimilaciji” i o “vekovima dugom genocidu nad srpskim narodom”, pa se zato “ima smatrati nužnim otkrivanje stratišta i grobova novomučenika i novosvetitelja” (Uskršnja poruka patrijarha Pavla 1991). Tokom 1991-1994. patrijaršijski dvor postaje centrom okupljanja prvaka srpskih nacionalnih stranaka iz Srbije i onih “preko Drine”. SPC (posebno jedan deo teologa kao Mijač, Medić, Terzić i drugi), odnosno neki njeni dostojanstvenici (Jović, Kačavenda, Radović itd), prihvataju rat kao “kaznu božju za ovozemaljske grehe” i smatraju da je pir smrti “sasvim opravdan ako se pretvara u odbrambeni rat” (“Pravoslavlje”, br. 613, od 15. marta 1992). Politička revitalizacija SPC, prvenstveno na problemima “konačnog rešenja nacionalnog pitanja ujedinjenjem celog srpskog naroda na svim prostorima na kojima živi”, imala je značajnu ulogu u homogenizaciji militantnog hegemonizma. SPC je podupirala srpske aspiracije u Hrvatskoj i BiH i bila je značajan politički subjekat, koji se odredio ne samo u odnosu na politiku u Srbiji, nego i na cjelom jugoslovenskom prostoru. Uloga rukovodstva SPC u ratu u Hrvatskoj i BiH i na području bivše Jugoslavije je, na žalost, sve prije nego pozitivna. Od 1987. ona snažno podržava političku opciju koja ima svoje korjene i u Memorandumu SANU iz 1986, tj. SPC se zauzima za politiku koja bi dovela do ostvarivanja cilja o udruživanju svih Srba u jednoj državi, prodirući preko Drine (u skladu sa Garašaninovim Načertanijem iz 1844). Svoju pravu prirodu SPC pokazuje otvorenom podrškom rukovodstvu bosanskih Srba, posebno onda kada je Slobodan Milošević, radi odbijanja mirovnog sporazuma avgusta 1994. zatvorio granicu na Drini, optužujući predsjednika Srbije “da raspiruje neprijateljstvo među Srbima”. U tadašnjoj poruci SPC je zapisano više oštrih napada na međunarodnu javnost, protiv mirovnog plana. SPC nije nikad osudila Karadžićevu genocidnu politiku, niti angažovanje paravojnih snaga iz Srbije i Crne Gore u zločinima u BiH. Zato na rukovodstvu SPC stoji, teška istorijska krivica, koje se neće moći otresti iako će još dugo propovjedati da Srbi brane Evropu od prodora islamskog fundamentalizma. SPC je odigrala veliku ulogu u homogenizaciji Srba. To isto su učinile i druge crkve - katolička i islamska. Došlo je do tijesnog spoja crkava i nacionalnih država. SPC, govori o nekoj nebeskoj Srbiji (iznad zemaljske), koja mora biti uzor savremenoj Srbiji: naglašavaju se tradicionalizam, mitologizacija, revitalizacija mita Svetog Save, razvijaju se priče o tome da je “boljševizmom najviše stradalo i trpilo pravoslavlje” i da padom komunizma treba da nastupi procvat pravoslavlja. Nije teško zaključiti da je riječ o ofanzivnoj religioznoj instituciji, koja je u značajnoj mjeri suodgovorna za rat, posebno u Bosni. Šta znače riječi patrijarha Pavla na Palama “Došli smo u misiju ko Sv. Sava da mirimo braću”. Što nije kazao prestanite tući Sarajevo. Ili, šta znači njegova poruka prije “Oluje” kad je došao u Krajinu kada je rekao: “Došli smo da ohrabrimo borce. Kumanovo je osvetilo Kosovo”. Ovo nije poziv za mir nego huškanje na rat. Srpske nacionalističke stranke su se zaklele patrijarhu na slogu i odbranu srpstva a to vraća šest stoljeća unazad pred Samodrežu crkvu, gdje se knez Lazar pričestio i zakleo uoči Kosovskog boja. Ovo posljednje nije zaklinjanje pred boj sa Turcima, već i pred boj sa hrišćanskom braćom. SPC u Hrvatskoj se vrlo neodgovorno ponašala prema vlastitom narodu, tj. prema srpskom pitanju. Najprije je govorila o proganjanju Srba, uvela veliki dio ljudi u velikosrpsko kolo, pa u rat, a onda ga ostavila na cjedilu i tako pomogla da srpskog naroda u nekim djelovima Hrvatske praktično više nema. Prvi su pobjegli Jovan i Lukijan i većina glavara SPC. Jovan je čak u ovom ratu postao i episkop Srba u Italiji i stolovao u Trstu umjesto u Zagrebu ili Ljubljani. Umjesto da se založi za Karingtonov plan i Plan Z-4, SPC je savjetovala napuštanje vlastitih kuća. Naučne, prosvjetne i kulturne institucije i asocijacije (Srpska akademija nauka i umetnosti - SANU, Srpski nacionalni savet - SNS, Srpski sabor - SS, Udruženje književnika Srbije - UKS, PEN klub Srbije, itd), pred strahom da će biti “potrošeno istorijsko vreme” ocjenjuju SFRJ kao državu u kojoj je “prisutna dugoročna diskriminirajuća politika prema Srbiji”, pa bez rezerve pružaju (1988-1991) punu podršku “novoj vlasti u Srbiji” i “golorukom srpskom narodu Krajine, Bosne i Hercegovine”, uz gromoglasno tamburanje o “trećem, oslobodilačkom domaćem ratu za zaokruženje jedinstvene nacionalne države”. Nesigurna u svoju političku snagu i u uticaj obznanjenog programa, “duhovna elita” identifikuje svoju političku usmjerenost sa programom nove vlasti u Srbiji, prije svega, sa osudom “pogubnog jugoslovenstva”, federalne državne zajednice (“antisrpske koalicije”) i sa razaranjem privrednih reformi Ante Markovića. Tako su nedvosmisleno izjednačeni hegemonističko-unitaristički program Slobodana Miloševića sa projektom “srpske građanske budućnosti” “demokratske opozicije” na eksplicitnom trojstvu “narod-vođa-elita”.