| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |
|
SRBIJA, CRNA GORA I SRJ U RATOVIMA
PODUDARNOSTI ILI REVITALIZACIJA PROJEKTA “HOMOGENA SRBIJA” Srpski kulturni klub, na čelu sa profesorom beogradskog Pravnog fakulteta, dr Slobodanom Jovanovićem, izradio je 1937. program, u kojem traži da se “Banovine Vardarska (Skopje), Drinska (Sarajevo), Dunavska (Novi Sad), Zetska (Podgorica) i Vrbaska (Banja Luka), spoje u jedno pod zajedničkim imenom Srpske zemlje, čije je sedište u Skoplju” (“Srpske zemlje, nekada, sada i u budućnosti”, 1940, str. 42). Ova politika srpskog militantnog nacionalizma ponovo će oživjeti u vrijeme Drugog svjetskog rata kao program Ravnogorskog četničkog pokreta, koga će rekonstruisati i obznaniti 30. juna 1941. godine banjalučki advokat, dr Stevan Moljević, pod nazivom “Homogena Srbija”. U uvodnom djelu projekta, Stevan Moljević upozorava “da se Srbima nameće danas prva i osnovna dužnost da stvore i organizuju homogenu Srbiju, koja ima da obuhvati celo etničko područje na kome žive Srbi i da joj osiguraju potrebne strateške i saobraćajne linije i čvorove... i da se izvrši preseljavanje i izmjena žiteljstva, naročito Hrvata sa srpskog i Srba sa hrvatskog područja, jedini je put da se izvrši razgraničenje...” (Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda, tom XIV, Beograd, 1981). U pomenutom elaboratu, Moljević naročitu pažnju obraća teritorijalnim pitanjima i granicama “Homogene Srbije”: “Na istoku i jugoistoku Srbija i Južna Srbija. Na jugu Crna Gora i Hercegovina, tj. da se u tzv. jugozapadnu srpsku oblast uključe: – sva istočna Hercegovina sa prugom od Konjica do Ploča (sa Mostarom gradom), severni deo Albanije, ukoliko Albanija ne bi dobila autonomiju.” Da u “zapadnu srpsku oblast uđu, pored Vrbaske banovine, sjeverna Dalmacija, srpski deo Like, Korduna, Banije i deo Slavonije, tako da toj oblasti pripada lička željeznička pruga od Plaškog do Šibenika i željeznička pruga od Okučana preko Sunje do Kostajnice. U tu oblast ušle bi od sreza Šibeničkog opštine: Šibenik i Skradin, opština Knin i srpski deo opštine Drniš, eventualno srpski deo opštine Vrljika, ceo Benkovački srez, ceo Biogradski srez, srez Preko - ceo, tako da granica zapadne srpske oblasti ide Velebitskim kanalom i obuhvata Zadar sa svim otocima pred njim, od sreza Gospićkog, opštine Gospić, Lički Osik i Medak, istočni deo Perušićkog sreza. Od Otočačkog sreza općine Dabar, Škare i Vrhovine. Od sreza Ogulinskog opštine Drežnica, Gomirje, Gornje Dubrave i Plaški. Srez Vojnićki, osim opštine Barilović, i srez Vrgin Most ceo. Srez Glinski osim opština Bučica i Stankovac. Od sreza Petrinjskog opštine Blinja, Gradusa, Jabukovac i Sunja, srez Kostajnički ceo, osim opštine Bobovac. Od sreza Novska opština Jasenovac i Vanjska Novska, ali ove opštine valja porušiti tako da željeznička pruga ostane na teritoriji ovih dveju opština, srez Okučanski ceo, srez Pakrački osim opština Antunovac, Gaj i Poljana, srez Daruvar, Grubišno Polje i Slatina, zatim srezovi Derventa i Gradačac i, razumije se, svi srezovi unutar navedenih granica.” Za ovu zapadnu srpsku oblast, koja bi imala 46 srezova sa 1,5 milion duša, s celim Šipadovim preduzećem, rudnikom Ljubija i prugom Valjevo-Banja Luka-Šibenik, valjalo bi obezbjediti Zadar i otoke radi njenog izlaska na more. “Severnoj srpskoj oblasti valja dati uz teritoriju Dunavske banovine, srezove Vukovar, Šid, Ilok i od Vinkovačkog sreza opštine Vinkovci, Laze, Mirkovci i Novi Jankovci, srez i grad Osijek ceo. Ovoj oblasti valja obezbjediti Baranju sa Pečujem i istočni Banat sa Temišvarom i Rešicama.” Moljević traži da se “središnoj srpskoj oblasti - Drinskoj banovini” imaju povratiti bosanski srezovi Brčko, Travnik i Fojnica, dok “Dalmacija koja bi obuhvatala jadransku obalu od Ploča pa do ispod Šibenika, te od bosanskih srezova: Prozor, Ljubuški, Duvno, zapadne delove mostarskog i livanjskog sreza, te delove Kninskog i Šibenskog sreza na severu ima da uđe u sastav Srbije i da dobije zaseban autonoman položaj.” I na kraju (u obliku zaključka), Moljević piše: “U prvom času i bez ičijeg pitanja, stvoriti homogenu Srbiju u granicama kako su napred označene, pa tek onda sa te osnovice, kao svršenog čina, pristupiti uređenju svih ostalih pitanja i sa Hrvatima i sa Slovencima.” I dalje: “Kad se svi srpski krajevi povežu u jednu homogenu celinu, onda pomišljati na uže zbližavanje s Bugarima...” “Srbi moraju imati hegemoniju na Balkanu, a da imaju hegemoniju na Balkanu, moraju prethodno imati hegemoniju u Jugoslaviji.” Dr Stevan Moljević, rođen 1883. u Rudom, bio je advokat, član SDS-a, osnivač francuskog i engleskog kluba, predsjednik “Srpskog kulturnog kluba” u Banja Luci, a kasnije i predsjednik Izvršnog odbora Centralnog nacionalnog komiteta. Maja 1942. dolazi u Štab četničke Vrhovne komande jugoslavenske vojske u otadžbini, a 1943. preuzima ulogu prvog čovjeka političkog rukovodstva četničkog pokreta Draže Mihailovića. Januara 1944. organizuje četnički kongres u selu Ba (Valjevo). U Vrhovnoj komandi JVNO ostaje do razbijanja četničkih jedinica od strane NOV i POJ aprila 1945. Da li se može govoriti o podudarnosti i revitalizaciji njegovog koncepta sa ovim ratom, sa vizijama vođa srpskog naroda i potezima koje su oni vukli? Podudarnost je očigledna bez obzira što se istorijske okolnosti iz 1918, 1937, 1941. i 1990. bitno razlikuju. Pomenutu podudarnost posmatraćemo prvenstveno sa vojnog aspekta, pri čemu najprije pada u oči dio Moljevićevog koncepta pod nazivom “Granice”. U prvoj fazi rata (1990-1995), u tzv. južnu srpsku oblast nije ušla cjela istočna Hercegovina sa prugom Konjic-Ploče. Istina, 1991. JNA je krenula ka Dubrovniku i dolini Neretve, ali su te regije tokom rata izgubljene za koncept “Velike Srbije”. U tzv. zapadnoj srpskoj oblasti, najprije je 1991-1992. zauzet najveći dio bivše Vrbaske banovine, dio sjeverne Dalmacije (bez Šibenika, Zadra i Biograda), kao i srpski dio Like, Korduna i Banije i dio zapadne Slavonije. U Republici Srpskoj Krajini našle su se pruga od Plaškog do Drniša (ali ne do Šibenika) i pruga Okučani – Kostajnica, bez Sunje, koje nisu radile. Nisu zauzete Šibenska, Biogradska i Zadarska općina. Nije zaposjednuta cijela Gospićka i Ličkoosička općina, općine u Gorskom Kotaru, i sve što je zamišljeno u Baniji i zapadnoj Slavoniji ostalo je van domašaja srpskih oružanih formacija. Stiglo se do linije Virovitica-Karlovac-Karlobag, ali bez četiri važna cilja: Gospića, Zadra sa otocima, Biograda na moru i Šibenika. Na more se izbilo samo kod sela Karina. Prema tome, nije potpuno dostignuta zapadna granica Moljevićevog koncepta. I sve to je bilo privremeno, da bi u fazama od 1993. do 1995. sve bilo izgubljeno, pri čemu su ta područja ostala bez Srba, ali u velikoj mjeri i bez Hrvata. U rukama Republike Srpske ostao je pretežno dio Bosanske krajine i srednje Bosne, koji je uskim koridorom preko Brčkog povezan sa Semberijom i Srbijom. U tzv. sjevernoj srpskoj oblasti bili su zaposjednuti Vukovar, Ilok, Mirkovci i Baranja bez Pečuja. Osijek i Vinkovci nisu zauzeti. I to je sada područje ponovo vraćeno u sastav Hrvatske. U tzv. središnjoj srpskoj oblasti (Drinskoj banovini) nisu zauzeti srezovi Travnik i Fojnica, a izgubljena je okolina Sarajeva i Goražda. Vojska Republike Srpske drži etnički oćišćeno područje Podrinja. Populističkom politikom “dogodio se narod”, ukinuta je autonomija Kosovu, ali, zbog nepovoljnog razvoja događaja, nije dirana Makedonija, što znači da se ovdje gotovo u startu odustalo od Moljevićevog projekta. Dakle, od realizacije plana “homogena Srbija” u označenim granica i hegemona u Jugoslaviji i potom na Balkanu - za sada ništa. Sudbina Bosne, djela Slavonije i Baranje su otvorena pitanja aktuelnog projekta iz ovog rata. Moljevićev projekat su mnogi analitičari identifikovali sa pojmom “velika Srbija”. Bitno je konstatovati da je ovim ratom točak istorije pokrenut sa izvjesnim modifikacijama programa i, kao iracionalan, pretrpio totalni vojno-politički neuspjeh. Većina vojnih rukovodilaca, siguran sam, malo je znala o Moljevićevom projektu, pa nije ni pomišljala da se vojni potezi u ovom ratu podudaraju sa Moljevićevim četničkim vizijama “Velike Srbije”. Međutim, neki od generala koji su počeli rat i najduže istrajavali na realizaciji velikosrpske politike, dobro su znali te četničke ciljeve iz 1941. godine i bili svjesni da na kraju XX vjeka vojuju po Moljevićevim mapama. Ovaj kratak prilog možda će biti zanimljiv mnogima iz bivše JNA i sadašnje Vojske Jugoslavije, koji su pod pazuhom držali “homogenu Srbiju”. Jer, bilo da su naivno izmanipulisani ili ne, priznali to ili ne, zalagali su se za koncept koji je dva puta propao, prvi put (u ratu 1941-1945), stvaranjem SFRJ, i drugi put, u ratu (1990-1995), razbijanjem Jugoslavije. A šta će ostati od nekih privremeno realizovanih ciljeva: Republika Srpska, Srbija bez pokrajina i sa mnogim još otvorenim pitanjima, kao što su jedinstvena ili djeljiva Bosna, Sandžak i drugo. Da li je ovo prekid strategijski izgubljenog rata ili samo primirje - ostaje da sačekamo. Ali, jedno je sasvim jasno. Nema ni “homogene”, ni “hegemone”, ni “velike Srbije”. Uprkos bezgraničnom zalaganju SANU, SPC, D. Ćosića, J. Raškovića, M. Ekmedžića, Vuka Draškovića, B. Crnčevića, V. Krestića, R. Smiljanića, M. Bećkovića, V. Đuretića, S. Rakitića, M. Komnenića, M. Kapora, G. Đoga, R. Noga, N. Kilibarde i, naravno, S. Miloševića, M. Bulatovića, R. Karadžića, N. Koljevića, B. Plavšić, M. Krajišnika, V. Šešelja, M. Jovića, G. Hadžića, M. Babića, M. Martića i mnogih drugih aktuelnih političara i podržavalaca ovog velikosrpskog projekta, uključujući i one vojne starješine koji su bili lično, direktno ili indirektno, angažovani u njegovoj realizaciji.
|
| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |