| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |
|
IV RAT U SLOVENIJI – “BEDEM” ILI “OPKOP” (juni – juli 1991)
KONCEPCIJA ONO, TO I ODNOSI JNA I SLOVENIJE Poslije sovjetskog posjedanja Čehoslovačke 1968. godine počela je radikalnija revizija jugoslovenske odbrambene doktrine i u tom sklopu je izgrađena teritorijalna odbrana. Tada se ustanovilo da se odbrana nezavisnosti i cjelovitosti Jugoslavije ne može zasnivati samo na JNA. Tadašnji sekretar za narodnu odbranu, Ivan Gošnjak je tvrdio da ne treba vršiti promjene u doktrini odbrane. Tito se odlučio za doktrinu svenarodnog otpora (u najširem smislu) i za proširenje uloge i funkcije Teritorijalne odbrane u republikama i pokrajinama. U armijskom vrhu je bilo dilema i manji broj rukovodećih ljudi se tada teško složio sa ustanovljenjem Teritorijalne odbrane. (U to vrijeme sam, od 1968. do 1970. godine, bio pomoćnik komandanta 9. /nove/ armije u Ljubljani.) Na čelu Teritorijalne odbrane Slovenije su tada bili general Bojan Polak, komandant i Albert Jakopič-Kajtimir, politički komesar Glavnog štaba. Sjećam se nekih uobičajenih polemika sa SSNO-om i Štabom 9. armije oko koncepcije i kasnije oko nabavke oružja za TO. Posebno je bilo rasprava, naročito kasnije, oko “narodne zaštite” kao sastavnog dela šireg koncepta. Poznata mi je značajna uloga Franca Popita oko toga svega. Teritorijalna odbrana Slovenije je od 1968. postepeno postajala najbolje organizovana republička teritorijalna odbrana i sa puno originalnih rješenja. Poslije Titove smrti, započele su u vojnom vrhu mnoge polemike i akcije za neke promjene u koncepciji narodne odbrane, posebno kada je na čelo SSNO-a došao admiral Branko Mamula. Međutim, najviše promjena se dogodilo kada je Mamulu zamjenio Kadijević. U suštini, Mamula, Kadijević, Gračanin i Čanadi su se zauzimali za centralizovanje odbrambene doktrine i za reorganizaciju odbrambenih snaga. Po toj novoj koncepciji, Slovenija je ostala bez 9. armije i sve oružane snage na njenoj teritoriji bile su potčinjene novoj komandi sjeverozapadnog vojišta sa sjedištem u Zagrebu. Predstavnici Slovenije su se tome opirali, ocjenjujući predstojeće promjene kao napad na jednakopravnost i samostalnost republika, kao reviziju postojeće odbrambene koncepcije i kao podređivanje teritorijalne odbrane armijskom vrhu. Tadašnji predsjedavajući Predsjedništva SFRJ, Lazar Mojsov je od Slovenaca tražio da se slože sa uvođenjem komandi vojišta, a armijski vrh je, što se tiče odbrambenih pitanja, počeo da igra glavnu ulogu i Predsjedništvo SFRJ je malo-pomalo prestajalo da bude pravi i potpuni komandant oružanih snaga Jugoslavije. Slovenija je u tom procesu ostala bez 9. armije, formirana su dva korpusa - ljubljanski i mariborski i potčinjeni Zagrebu. Bilo je još sporova sa armijskim vrhom, ali sve sporove se lako prevazilazilo, dok nije počela rasprava oko reorganizacije oružanih snaga. Od tada se sporovi uvećavaju i oko služenja vojnog roka, oko demokratizacije odnosa u armiji, oko opremanja armije. I pored svega toga, TO Slovenije je bila najorganizovanija i najefikasnija organizacija. Dobro je sarađivala sa JNA sve do dolaska generala Ivana Hočevara za njenog komandanta 1988. godine. Mišljenja sam da je bilo nelogično da jedan vrsan general avijacije dođe na taj položaj. Analiza JNA (na vojnom savetu) iz aprila 1988, u kojoj stoji da je došlo do kontrarevolucije i da se vodi “specijalni rat” protiv SFRJ, izaziva nove sukobe. I vjerovatno zbog ovakve procjene (greške) dolazi do drugih pogrešnih poteza. Kasnije je došlo do sukoba sa JNA i zbog poznatog političkog procesa pred vojnim sudom 1988. protiv četvorice (Janša, Borštnar, Tasić i Zavrl, svi civili sem zastavnika Borštnara). Slovenački vrh je tražio da se prekine suđenje, da se optuženi brane sa slobode. Međutim, armijski vrh i vojno pravosuđe su ostali uporni, pa se suđenje pretvorilo u bespotreban veliki politički proces. Okrivljeni su osuđeni i sve je to trajalo do jeseni 1989. Armijski vrh je bio tvrd oko suđenja četvorici, a na tom pitanju je raslo i podsticano neraspoloženje protiv federacije i JNA. Posmatrao sam demonstracije pred Komandom 9. armije i sugerirao generalu Svetorazu Višnjiću, komandantu 9. armije, da Borštnara sudi Armija jer je vojno lice, a trojicu “mulaca” da daju Ertlu - ministru unutrašnjih poslova Slovenije. Rekao sam Višnjiću: “Napravićete od njih nacionalne junake.” Slegao je ramenima, rekavši: “To je stvar onih gore.” Tu je i sukob sa velikosrpskim nacionalizmom. Miting u Beogradu naglašeno je napao Sloveniju (Mihailo Švabić). Poznate su parole na tom mitingu koje su se odnosile na Slovence, kao: “Smole i Orlandić, separatisti su s vama”; “Hafneru, čuvaj svoj prst”; “Vrhovec, Vlasi i Smole - sva tri dole”; “Nećemo konfederaciju”; “Amerika ima jednog više Stanovnika”. Sukob sa Slovencima je nastao i oko štrajka 1.300 radnika u Trepči (februara 1989) i to zbog izražene solidarnosti Ljubljane sa rudarima, zbog odlaska slovenačke milicije sa Kosova i mitinga solidarnosti sa kosovskim Albancima, održanom u Cankarjevom domu (27. februara 1989), gdje je usvojena zajednička izjava: “Protiv uvođenja vanrednog stanja, za mir i suživot na Kosovu”. Mitinzi po Srbiji isticali su parole da je slovenačko rukovodstvo “zabilo nož u leđa” Srbiji i da je slovenačko rukovodstvo saveznik “albanske iredente”, koja hoće da sruši Srbiju i Jugoslaviju. Pokušaj smirivanja nastale tenzije “vlakom bratstva i jedinstva” i valcerima Jože Smolea i Radmile Anđelković nije uspio. Odbor Srba i Crnogoraca “Božur” (Kosovo) se pripremao za “miting istine” u Ljubljani. Slovenci su upozoravali na posljedice mitinga koji je planiran za 1. decembar 1989. (dan ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca - 1918). Ocjenili su da je to planirano sa ciljem da se takvim mitingom pokuša ostvariti ono što se uspjelo sličnim pohodom na Novi Sad. Ako miting tamo uspije, neće biti problema da se na povratku nešto slično priredi u Karlovcu ili Jasenovcu. Slovenci su ocjenili da se mitingom žele stvoriti uslovi za uvođenje vanrednog stanja u Sloveniji i državni udar armije. Takođe su uočavali namjere da se nastavak obračuna sa Hrvatskom započne u Sloveniji. Taj miting je proizveo novu napetost i Slovenci počinju da pripremaju miliciju i TO. Tih dana Janez Drnovšek, predsjednik Predsjedništva SFRJ, je izjavio: “Ako bi se slovenački narod odlučio da sruši svoje vođstvo, to će učiniti sam. Ne trebaju mu mitingaši iz Srbije ili bilo otkud, da bi to uradili umjesto njega.” Usljedila je nova nepromišljena akcija - poziv srpskim preduzećima da prekinu poslovne veze sa Slovenijom i objavljivanje ekonomske blokade Slovenije, izvedeno preko Socijalističkog saveza Srbije. U suštini, bio je to ekonomski rat, s ciljem da se i privrednim sankcijama pritisne Slovenija da kapitulira ili da ode. Poslije izbora u Sloveniji 1990, armijske reakcije su bile “da su izbori nelegalni”, a razoružanje TO (17. maja 1990) stvara novi konflikt koji značajno kvari odnose i povećava otpor Slovenaca. Milicija i dio TO nisu razoružani i TO postaje koordinirajući organ akcija za otpor. Proglašena je, 25. juna 1991, apsolutna suverenost, a u Ustavu Slovenije je predviđeno da JNA napusti Sloveniju za 3 godine od osamostaljenja, tj. do 25. juna 1994. Međutim, 26. juna 1991. godine, ujutru, tenkovi su na ulicama i nekim cestama Slovenije. Čuje se “Slovenci, vi se previše igrate, sada ćemo vam pokazati”. Zašto je došlo do petnaestodnevnog rata u Sloveniji? U igri su bili svi mogući koncepti, od konfederacije do više varijanti federacije. Srbi su za federaciju i traže da JNA (igra sa JNA - I. R.) brani granice u Hrvatskoj i većem djelu BiH. Savezna vlada Ante Markovića je izdala nalog (Predsjedništvo SFRJ nije funkcionisalo - blokirano zbog Mesićevog izbora) da JNA interveniše u Sloveniji. A. Marković je precjenio ulogu međunarodnog faktora, koji je istina bio za Jugoslaviju, ali i za priznanje Slovenije i Hrvatske. Reakcija slovenačke TO i milicije, koje su bile dobro organizovane bila je odlučna, posebno u blokadi jedinica JNA i kontroli prostora. Slovenija je dobila i medijski rat protiv JNA. Jedinice JNA u Sloveniji bile su nacionalno izmješane i pred pitanjem zašto se boriti sa jednim od jugoslovenskih naroda. Ove jedinice nisu bile motivirane, pa su se pripadnici drugih naroda predavali i izbjegavali zadatke. Računica da će se pripadnici JNA - nesrpske narodnosti, boriti za srpske ciljeve - bila je pogrešna i to je uljuljkivalo armijski vrh. Sve je to dovelo do sloma za deset dana. |
| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |