| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |
|
RAT – RATOVI U BOSNI I HERCEGOVINI (1991 – 1995)
BORBE U BOSANSKOJ KRAJINI Banjalučki, bihaćki i kninski korpus JNA su kontrolisali Bosansku krajinu i srednju Bosnu do iznad dolina Bosne, Lašve i gornjeg toka Vrbasa. Kada su snage HVO 4. aprila zauzele Kupres, gdje su srpski teritorijalci pružili slab otpor, GŠ JNA uputio je djelove kninskog i banjalučkog korpusa, pod komandom generala Ratka Mladića, da zaposjednu kuprešku visoravan. Ta borbena grupa, u kojoj je bilo i dobrovoljačkih jedinica, je od 5. do 12. aprila razbila jedinice hrvatske vojske i odbacila ih prema Duvnu (Tomislavgradu). Stabilizujući front na kupreškoj visoravni, jedinice JNA su, sa lokalnim teritorijalcima i dobrovoljcima, koji su pristizali iz Srbije, pokušale (od 13. do 22. aprila) da na pojedinim mjestima u Livanjskom polju poboljšaju položaje. Tom borbom obilježavala se granica između SAO Bosanske krajine i tzv. Herceg-Bosne. U aprilu 1992. na ostalim područjima Bosanske krajine desio se oružani sukob kod Jajca, kada je poginulo 7 vojnika. Novonastala opšta situacija potakla je političke snage da 20. aprila osnuju Forum građana, koji je Jajce proglasio za otvoreni grad i zatražio od lokalnih vlasti i komande garnizona JNA da to prihvate i podrže. U Banja Luci je postojao interes da se ne aktiviraju borbe oko Jajca, Donjeg Vakufa i Travnika dok se ne raščisti situacija u dolinama Sane i Une, gdje su egzistirale jake muslimanske enklave - vojnički slabo pripremljene. Da bi se Prijedor i Sanski Most odvojili od Bihaća i Cazinske krajine, rješeno je da se prvo zauzme Bosanska Krupa. Napadu na taj grad prethodilo je ubistvo dvojice srpskih mladića od strane njihovih vršnjaka Muslimana, što je zaoštrilo međunacionalne odnose, pa je u Bosansku Krupu upućen Fikret Abdić. Otišao je sa ubjeđenjem da su tenzije splasnule. Međutim, noću između 20. i 21. aprila uslijedio je napad srpskih teritorijalaca, s jednim četničkim odredom, na Bosansku Krupu, koju su branili muslimanski teritorijalci i mjesna milicija. Intervenisao je komandant bihaćkog korpusa, general Špiro Niković, pa su lokalni stranački prvaci sklopili primirje, koje je brzo prekršeno. Srpske snage su zauzele dio grada na desnoj obali, a muslimanske su ostale na lijevoj obali Une. Za stišavanje sukoba oko Bosanske Krupe svi su bili zainteresovani. JNA zbog evakuacije kopnenih i vazduhoplovnih sastava iz Bihaća; SDS, jer se pripremala da preuzme vlast u Prijedoru i Sanskom Mostu; SDA, a prije svega, SDP iz Bihaća i Cazinske krajine, jer su bile protiv oružanih sukoba. U tim okolnostima, vojni izvori su tvrdili da TO BiH drži Bihać u blokadi i priprema likvidaciju Srba u okolnim selima, a SDS je tražila da se (do 9. maja) bihaćka opština podjeli po nacionalnoj osnovi. Iseljavanje JNA je došlo u prvi plan. Predsjednik opštine obratio se 6. ili 7. maja pripadnicima JNA i građanima da se mirno rastanu, rekavši: “Bihać i njegovi građani ničim nisu doprinijeli stvaranju ludila i haosa, koje je zahvatilo čitavu BiH”, tražeći od građana da ne “učine ništa da nas po zlu armija zapamti”, vjerujući da ni armija neće “učiniti ništa da i mi nju po zlu zapamtimo”. Pripadnicima armije je poručio: “Nemojte rušiti ono što ste i vi zajedno sa nama, građanima Bihaća, gradili. Dio vašeg života i vi ste ugradili u Bihać” (“Borba”, 8. maja 1992). Međutim, ni ova poruka ni djelovanje mirovnog pokreta u gradu, niti obraćanje sveštenika sve tri konfesije, nisu mogli zaustaviti nepovjerenje. Na ulicama su se podizale barikade, u selima gdje je srpsko stanovništvo bilo većinsko, milicija i već formirane jedinice Vojske srpske su preuzele vlast, pa je 13. maja izbio oružani sukob oko vojnih skladišta. Kada je završena evakuacija, aerodrom je predat pod kontrolu specijalaca milicije RSK, a 16. maja je, po nalogu komande iz Zemuna, razoren. Posljednja jedinica JNA je bez incidenata napustila Bihać (18. maja), grad koji je prije pedeset godina oslobodila i koji je bio jedan od simbola njenog stasavanja u vojsku velikih ratničkih vrijednosti i još većih oslobodilačkih antifašističkih tradicija. I na krajiškim prostorima je nestala JNA, njene jedinice su se presvlačile u drugu vojsku, pod drugim zastavama i amblemima, ali su sa dotadašnjim komandama - krenule u obračun sa muslimanskim i hrvatskim stanovništvom u dolinama Sane i Une. Rukovodstvo SAO Bosanske krajine rješilo je da se sva vlast stavi pod njihovu kontrolu. Pripreme za tu akciju su počele u novembru i decembru 1991. U Prijedoru su početkom maja, bez ispaljenog metka, preuzeli vlast u opštini, a funkcionerima koji nisu pripadali SDS-u postavljen je ultimatum da prihvate novo stanje pod prijetnjom ličnih i kolektivnih represalija. Na sličan način je postupljeno u Sanskom Mostu i Ključu (“Kozarski vjesnik”, 9. aprila 1993) Tada su organizovani koncentracioni logori na Manjači, u Omarskoj, Trnopolju i drugdje, za muslimansko i hrvatsko stanovništvo. Za represivne akcije, vojne komande i lokalne vlasti koristile su brojne incidente. Poslije ubistva vojnika u selu Hambarine (kod Prijedora), tom selu je postavljen “ultimatum” da izruči policajca koji je živeo tamo gdje se desilo ubistvo. Pošto tome nije udovoljeno, Hambarine su 23. maja “podvrgnute višečasovnom artiljerijskom bombardovanju” i kada je ono prestalo, “selo je 24. maja zaposjela pješadija JNA i paravojne jedinice”. Sutradan, izvršena je drastična odmazda nad stanovništvom Kozarca. Oko 27.000 stanovnika muslimanske nacionalnosti stavljeno je pod koncentričnu vatru artiljerije, tenkova i drugog naoružanja. “Bombardovanje je trajalo više od 24 časa prije nego što su Kozarac i okolinu zaposjele pješadija i paravojne grupe, tražeći ljude u svakoj kući...” (“Borba”, 28. jula 1994). Sličnu sudbinu doživjelo je stanovništvo u Prijedoru - (30. maja) paravojna jedinica “zelenih beretki” je poražena, a “Stari grad je sravnjen sa zemljom i u centralnim djelovima Prijedora svi nesrbi su bili prisiljeni da napuste svoje domove. Nesrbima je preko radija naloženo da istaknu komad bele tkanine na svojim kućama i tako označe predaju (Borba”, jula 1994). Na taj način je vođstvo SDS i Republike Srpske eliminisalo nesrpsko stanovništvo u krajevima Bosanske krajine i srednje Bosne, koji su bili pod kontrolom JNA, odnosno Vojske srpske, koja je tim zločinima obilježavala svoje nastajanje. “Raščišćavajući” pozadinu svirepim obračunom sa Muslimanima i Hrvatima, Vojska RS je krajem maja uspostavila frontove prema Jajcu i Travniku, a Bihać je, sa Cazinskom krajinom, ostao izolovan od Republike BiH tokom cjelog rata. Snage banjalučkog i bihaćkog korpusa (koji su od maja preimenovani u 1. i 2. krajiški), bile su orjentisane za dejstva u srednjoj i istočnoj Bosni. |
| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |