| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |
|
RAT – RATOVI U BOSNI I HERCEGOVINI (1991 – 1995)
OTVARANJE KORIDORA Uspostavljanje koridora između Semberije i Bosanske krajine bio je jedan od važnih ciljeva vrha SDS BiH i režima u Srbiji. To se najlakše moglo postići preko bosanske Posavine, iako je srpsko stanovništvo u većini opština toga djela Bosne relativna manjina. Ovi planovi naišli su na otpor vrhovništva u Zagrebu i štićenika u BiH, jer su namjeravali da na tom prostoru organizuju hrvatski kanton. Iako je u Gracu postignut globalni dogovor da se BiH podjeli između SDS (Srbije) i HDZ (Hrvatske), izgleda da je područje bosanske Posavine ostalo sporno. Zato je (u martu 1992) došlo do borbi između JNA, srpskih teritorijalaca i paravojnih formacija sa Hrvatskom vojskom, HOS i tzv. zelenim beretkama oko Bosanskog Broda i Dervente. U vrijeme zaposjedanja doline Drine (u aprilu), borbe za ta mjesta su nastavljene i u drugim krajevima Posavine i u dolini Spreče. Očekivalo se da bi se pregovorima moglo uticati na to da se tuzlanski region uključi u SR Jugoslaviju ili u Republiku Srpsku, što bi, da je ostvareno, imalo dalekosežne posljedice po položaj BiH u ratu. Tuzlanski korpus je imao garnizone u Bijeljini, Zvorniku, Tuzli, Brčkom, Derventi, Doboju i Pelagićevu. Obavještajna služba JNA je cjenila da na prostoru Bosanskog Broda i Dervente ima 10.000 do 12.000 pripadnika HVO i HOS. Lokalne hrvatske i srpske (teritorijalne i paravojne) jedinice držale su sela i dejstvovale u okviru poduhvata JNA, odnosno hrvatske vojske. Poslije višednevnih sukoba od 20. marta, u Derventi je sklopljeno primirje koje nije poštovano. Tuzlanski korpus riješio je da zauzme Bosanski Šamac i pomjeri se ka Derventi i Bosanskom Brodu. JNA je privremeno zaposjela Modriču i, ojačana lokalnim teritorijalcima, (18. aprila) Bosanski Šamac. Početkom maja 1992. Derventa je ličila na porušeni Vukovar. Hrvatska strana je ulagala velike napore da ovlada tim prostorom i prisilila je mještane srpskih sela oko Bosanskog Broda na izbjeglištvo. Borbe za Derventu okončane su u julu angažovanjem banjalučkog (1. krajiškog) korpusa, kada su se hrvatske jedinice povukle ka Bosanskom Brodu. Oko tog grada su borbe nastavljene do oktobra 1992, kada su se hrvatske snage prebacile u Slavonski Brod. Karadžić je (7. oktobra) izjavio da je “sklopljeno primirje između Srba i Hrvata na čitavoj teritoriji BiH”. Takvom razvoju situacije doprineo je tuzlanski korpus, koji je prenio težište dejstava u rejon Doboja i na Posavinu. Težio je da zaposjedanjem Doboja zatvori dolinu rijeke Bosne i izoluje tuzlansku regiju od srednje Bosne i Sarajeva. Zato su napadi na Brčko, Doboj i Modriču izvedeni istovremeno, početkom maja. Brčko je jedno od rjetkih mjesta gdje je na novembarskim izborima 1990. pobjedila SDP. Sve do kraja aprila, u gradu i okolini bilo je relativno mirno. Pred napad na taj grad, komanda garnizona JNA se izmjestila u okolinu, a 30. aprila minirani su mostovi preko Save. Jedinice JNA su 1. maja razoružale mjesnu miliciju i uz pomoć srpskih teritorijalaca i dobrovoljačke garde pokušale da zaposjednu grad. Naišle su na neočekivani otpor muslimanskih teritorijalaca i milicionera. Srpska strana je u borbu uvela i tenkove, pa je grad pretvoren u “pravi pakao”. Jedinice TO BiH su i dalje pružale otpor iz naselja na periferiji grada, pa su borbe nastavljene i narednih dana. Iz Brčkog je izbjeglo oko 25.000 građana ka Srebreniku i Tuzli. Angažovane su i jedinice Vojske srpske, koje su do juna ovladale gradom i osigurale saobraćaj kroz suženi prolaz. Pod kontrolom HVO ostao je mostobran (15 do 20 km po širini i 5 do 6 km po dubini) u rejonu Orašja, koji se održao tokom cjelog rata. Napad na Modriču je počeo 1. maja, a borbe su bile teške i dugotrajne i u operativnoj vezi sa dejstvima u Derventi i Bosanskom Brodu. Snage Vojske sprske iz tog rejona bile su nedovoljne da savladaju taj otpor, pa su 20. maja došle jedinice l. krajiškog korpusa i omogućile da se zauzme Modriča i otvori komunikacija prema Derventi. U Doboju je bilo mirno do 2. maja. Tada su krizni štab SDS (gradski SUP, jedinice JNA i funkcioneri SDS) postavili ultimatum muslimanskom stanovništvu da preda oružje. Prije njegovog isteka, počele su borbe između JNA, srpske milicije i TO BiH. TO BiH je pružala otpor pet dana i povukla se jugozapadno od Doboja, gdje je obrazovan front koji se nije pomjerao tokom cjelog rata. U toku zauzimanja Doboja, izveden je napad (sa Ozrena) na muslimanska i hrvatska sela između Maglaja i Doboja, u kojima su izvršeni masakri ili izgoni stanovništva, koje je prikupljeno u logor u Doboju ili je protjerano prema Tuzli i Tešnju. Zauzimanjem Doboja i aktiviranjem TO na Ozrenu (trokut Bosna, Spreča i linije Zavidovići-Puračić), vojska Republike Srpske je postigla velik operativni uspjeh jer je pod kontrolu stavila doline Bosne i Spreče i prekinula veze tuzlanske regije s ostalim dijelovima BiH. U Tuzli i okolini vladao je mir do sredine maja. Tuzlanska politička rukovodstva, demokratskih stremljenja, koja su u tom gradu odnijela izbornu pobjedu (novembra 1990), borila su se da sačuvaju dobre međunacionalne odnose. Te njihove napore komande tuzlanskog korpusa i aerodroma “Dubrava” (kod Tuzle) su podržavale do mjere koja je odgovarala kratkoročnim interesima srpske strane. Njen glavni cilj, prije nego što se JNA evakuiše iz Tuzle ka Bijeljini, bio je da se formacije TO BiH (armije RBiH) spriječe da dođu do oružja i opreme iz vojnih skladišta. Tuzlanske vlasti su, i pored opozicionog odnosa prema državnom vrhu i nacionalnim strankama, bile lojalne državi BiH. Na proglas mobilizacije, Skupština opštine pozvala je (4. aprila) građane koji imaju oružje da se priključe lokalnoj policiji. Odazvalo se oko 2.500 ljudi. Jedinice TO su bile bez oružja dok nije zauzeto vojno skladište sa oko 10.000 komada oružja, kojim su naoružani i teritorijalci u Lukavcu i Srebreniku. Pripadnici TO su nosili grb grada Tuzle, a formirana partizanska jedinica imala je i crvenu petokraku. Milicijske i teritorijalne jedinice su bile multinacionalnog sastava. U Živinicama i Kalesiji su početkom maja počeli oružani sukobi. Parlamentarne stranke u gradu su potpisale deklaraciju “Sve za mir - mir ni za što!”, a zajedničke patrole milicije i vojne policije su brinule za bezbjednost. Kada su izbili sukobi u pomenutim mjestima, tuzlanski gradonačelnik (Selim Bešlagić) bio je posrednik u sklapanju primirja. U tim okolnostima, preko Tuzle su još kretale kolone JNA ka Bijeljini, a 13. maja je u tom pravcu otišla i kolona izbjeglih Srba iz Bosanskog Broda. Komanda garnizona iz Tuzlanskog korpusa (čiji je štab već bio u Ugljeviku) uvjeravala je tuzlanske vlasti da se jedinice JNA dodatno ne naoružavaju i obmanjivala ih “da su na Ozrenu i okolini smještene jedinice koje su u prolazu i koje imaju predah” (“Politika”, 15. maja 1993). Dogovoren je 14. i 15. maja miran razlaz “preostalih jedinica tuzlanskog korpusa iz grada u kome su živjele”. Kolona JNA je 15. maja zaustavljena, vraćena u kasarnu, jer je utvrđeno da odvozi oružje koje je pripadalo TO grada. Tu primjedbu su prihvatili predstavnici JNA i, kada je ta kolona izlazila iz grada prema Bijeljini, “u jedno mirno predveče, kada je Tuzla bila puna šetača, a život u gradu tekao sasvim normalno”, došlo je do sukoba te kolone JNA i tuzlanskih teritorijalaca i milicionera, koji se završio velikim brojem poginulih i ranjenih vojnika (H. Muharemagić, “Politika”, 16. maja 1992.) Kako je došlo do tog sukoba postoje dvije oprečne verzije. Po jednoj, sukob su izazvali pripadnici JNA, a po drugoj - TO Tuzle. Bilo kako bilo, već narednog dana i u tuzlanskoj regiji počeo je da se rasplamsava ratni požar. U tom ratnom metežu je 17. maja Tuzlom prošla posljednja vojna kolona JNA sa aerodroma “Dubrave” ka Bijeljini, a narednih dana otvoreni su frontovi na Majevici i u dolini Spreče, ispred Kalesije prema Zvorniku i prema Ozrenu. |
| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |