RAT U HRVATSKOJ (1990 – 1995) “Takozvana balvan revolucija označila je početak oštrog suprotstavljanja srpskog i hrvatskog ratobornog nacionalizma.” Pukovnik dr Dušan Plenča PREKO ŽIVIH I MRTVIH Poslije preuzimanja vlasti, političke stranke (HDZ, HSP) proglašavaju “srpsko civilno pučanstvo gmazom idiosinkrazije” (Dalibor Brozović, potpredsjednik HDZ), zakržljalo u “vizantijskoj učmalosti” (dr Slavko Letica, savjetnik Franje Tuđmana) čiji eventualni “prodor u Evropu treba zadržati na katoličko-civilizacijskom hrvatskom bedemu”. Tako je hrvatsko vrhovništvo na samom startu proglasilo Srbe drugorazrednim građanima, pa je izbacivanjem iz Ustava, kako kaže profesor dr Jovan Mirić, “sprovedeno apolitičko desubjektiviranje srpskog naroda (“Novi list”, 19. juna 1994). Od 25. maja do 15. decembra 1990, preko 30.000 Srba ostalo je bez posla a njihove porodice bez elementarnih uslova za život. Kadrovsko čišćenje prate policijski informativni razgovori, odnosno određeni krivični postupci nad više hiljada građana srpske narodnosti. Formirani su “sigurnosni logori” u Ninu , Pagu i Brinju. Srpske nacionalističke vođe, svjesne da izborna pobjeda HDZ i inauguracija Tuđmanovog poretka nisu bile moguće bez njihove šovinističke konflagracije (mitinzi na Petrovoj gori, na dalmatinskom Kosovu, Ravnim kotarima, proklamacija “Kninskog teksta o RSK” 1989. itd), dočekali su ih sa izrazitim zadovoljstvom, iskazanim i u izjavi SDS-a da “srpski narod podržava i podupire politiku dr Franje Tuđmana o stvaranju neovisne domovine Hrvatske”, pod uslovom da i Srbi Krajine imaju, također, pravo na potpunu nacionalnu samostalnost...”. Tako su militantni nacionalisti obe strane oglasili svoje strategijske planove koje je moguće ostvariti gaženjem preko mrtvih i živih. U isto vrijeme, bila je to javno izrečena saglasnost o rušenju i razaranju Jugoslavije “svim dozvoljenim sredstvima”. I nemiri su plamtjeli Hrvatskom. Na vijest o pokretu Tuđmanovih “specijalaca” prema Kninu, sa zadatkom da razoružaju “prekobrojne milicionare srpske narodnosti” i kninsku stanicu javne sigurnosti “bezuvjetno potčine šibenskoj policijskoj upravi” (“Slobodna Dalmacija”, 20. kolovoza 1990), Skupština općine Knin (pod vlašću SDS) odgovorila je djelomičnom mobilizacijom “rezervnog milicijskog sastava” i podizanjem barikada. U takozvani “kninski incident” uključila se i JNA, sprečivši upotrebu helikopterskih policijskih snaga MUP Hrvatske u likvidaciji “balvan revolucije”. Međutim, tzv. balvan revolucija označila je početak oštrog međusobnog suprotstavljanja srpskog i hrvatskog ratobornog nacionalizma. Nemiri, praćeni oružanim sukobima, zahvatili su sjevernu Dalmaciju, Liku, Kordun, Baniju, Slavoniju, Baranju i dijelove zapadnog Srijema. MUP Hrvatske je bezuspješno pokušavao da uspostavi “narušeni red i mir”. Upad “specijalaca” u Baranju i njihov pokušaj da upotrebom sile “razoružaju jugo-srpske pobunjenike i povrate autoritet uzdrmanog poretka vlasti”, srpski nacionalisti su “proglasili za Bartolomejsku noć potomaka jasenovačkih žrtava” (“Slobodna Dalmacija”, 2. oktobra 1990). Panika je zavladala srpskim stanovništvom Petrinje, koje je potražilo zaštitu (oko 2.000 lica) u kasarni JNA “Narodni heroj Vasilj Gaćeša”. Pobunila su se mnoga sela srpskog stanovništva u Dalmaciji, koja su se našla pod opsadom redarstvenika (Pavasovići, Bratiškovci, Otišić). Kninska milicija je reagovala tako što je objavila da “MUP Hrvatske, njegove ovlašćene organe i područne jedinice ne smatra nadležnim za unutrašnje poslove Kninske krajine”, tako što je “10 stanica javne sigurnosti priključila SAO Krajini”, a “prometnice koje povezuju Dalmaciju sa Hrvatskom” stavila pod svoju kontrolu, i što je “u Titovoj Korenici stacionirala (14. februara 1991) 150 milicionara” (“Borba”, 16. februara 1991). Tako su upotreba sile i nasilja, kao vid međusobne komunikacije, postali metodom odmjeravanja snaga i ponašanja saveznih (JNA), republičkih i regionalnih nosilaca moći. Mržnja i defetizam postali su sastavni dio međusobnih odnosa, pogubni za oba entiteta, kao i oružane čarke, pljačke, šikaniranja, obmane i laži. “Grupe reinkarniranih ustaša i četnika razornim udarcima svakodnevno su rušili mir i širom otvarali vrata užasima rata” (“Nedjelja”, februara 1991). Koncem februara 1991. Srpsko nacionalno vijeće i Izvršni odbor donijeli su rezoluciju o razdruženju SAO Krajine od Republike Hrvatske. U rezoluciji je naglašeno da “SAO Krajina ostaje u Jugoslaviji, odnosno u zajedničkoj državi sa Republikom Srbijom i Crnom Gorom”. Srpska demokratska stranka je objavila saopćenje da “sva službena i neslužbena lica u Republici Hrvatskoj, nenajavljena i u nevrijeme, ne dolaze pred vrata srpskog domaćinstva, jer u nastaloj uznemirenosti i nepovjerenju, Srbi mogu pribjeći samoodbrani” (“Borba”, 3. januara 1992). I državno rukovodstvo Hrvatske je uporno u svojoj strategiji secesionizma. Najprije prećutno odbacuje naredbu Predsjedništva SFRJ (9. januara 1991.) da se u “roku od deset dana rasformiraju svi neregularni oružani sastavi”, a na prijetnje SSNO o intervenciji JNA “na svakom mestu gde su ugroženi mir i životi pripadnika JNA”, odgovara pojačanom nabavkom naoružanja u inostranstvu, blokadama kasarni JNA u Varaždinu, Bjelovaru, Osijeku, Karlovcu, Zadru, Šibeniku, Splitu itd. Prema tome, rat se nije mogao više obuzdati, jer “nema više nikakve sumnje da je Tuđman većinu Srba u Hrvatskoj okrenuo protiv sebe. Istovremeno, velik broj Hrvata, podlegao je uvjerenju da su Srbi u Hrvatskoj paranoični pobunjenici koje treba urazumiti, ili im - ako druga sredstva ne pomažu - širom otvoriti vrata za seobu preko Drine” (sarajevsko “Oslobođenje”, 4. marta 1991). Oružani sukob (1. marta 1991) u Pakracu, kada su redarstvenici MUP-a Hrvatske zauzeli centar grada sa Općinskom skupštinom, a jedinice JNA ih svojom intervencijom natjerale na povlačenje (“Novosti”, 4. marta 1991), primile su različito obe strane, srpska kao “objavu rata srpskom narodu i početak novog genocida “ (dr Jovan Rašković), a Hrvatska kao “dio boljševičko-unitarističkog i velikosrpsko-hegemonističkog scenarija protiv demokratske vlasti u Hrvatskoj” (dr Franjo Tuđman). Provokacije i demonstracije oružane sile prenijele su se preko Plaškog na Plitvice, gdje su (31. marta 1991) u oružanom sukobu hrvatskih redarstvenika i Srba, poginula dvojica, a ranjena dvadesetorica na obe strane i gdje je zarobljen budući predsjednik Republike Srpske Krajine G. Hadžić. Sutradan, na Plitvice stižu tenkovi JNA sa “zadatkom da obezbede prekid vatre”. Međutim, JNA se nije držala neutralno, ona je omogućila SAO Krajini da “organizuje marš mira” 2. maja 1991. i Nacionalni park Plitvice proglasi “integralnim dijelom suverene Republike Srpske Krajine”. “Sastanak jugoslovenske šestorice na Brdu kod Kranja, aprila 1991, donio je i saglasnost da se na referendumu po republikama, do kraja maja donese odluka o budućnosti Jugoslavije”. Međutim, dogovor na Brdu kod Kranja bio je korak u prazno. Zato će se “na graničnom području Srbije i Hrvatske sastati (15. aprila 1991) Tuđman i Milošević na tajnom razgovoru”, koji će, prema današnjim saznanjima i istorijskim činjenicama, imati sudbonosni značaj za budućnost Jugoslavije, zahvaćene početim ratom i sigurnim raspadom države kao zajednice njenih naroda. Nekoliko dana kasnije, odnosno 18. aprila 1991, ponovo je održan samit “šestorice” u Ohridu. Potvrđen je dogovor na Brdu kod Kranja, sa izričitom napomenom da se do kraja maja raspiše referendum o budućnosti Jugoslavije. Od aprila do juna 1991. došlo je do velikih nemira u Kninskoj krajini i zapadnoj Slavoniji. U Kninskoj krajini plamte eksplozije, naprije u ugostiteljskim objektima čiji su vlasnici Hrvati, a zatim dolazi do čestih maltretiranja stanovnika hrvatske narodnosti. Hrvati odgovaraju istom mjerom u Plaškom, gdje su demolirane trgovačke i ugostiteljske radnje - vlasništvo Srba. Nemirima stanovništva obuhvaćen je i osječki kotar, a gradonačelnik ovog grada saopćava da je od aprila do jula 1991. poginulo 90 ljudi. Diverzije i sabotaže na svim saobraćajnim komunikacijama koje povezuju jug i istok Hrvatske dovode do potpunog prekida “prometa sa Dalmacijom i istočnom Hrvatskom” (“Vjesnik”, 4. avgusta 1991). Borbe se vode u slavonskim selima (Dalj - 2. avgusta) i zapadnom Sremu (Mirkovci, 22. jula 1991). U ovim sukobima je poginulo 12 osoba. Upad pripadnika MUP-a Republike Hrvatske u Borovo Selo (2. maja 1991) donio je drugi značajniji oružani sukob, plaćen sa 17 mrtvih policajaca i 20 civila (“Vjesnik”, 3. svibnja 1991). Sahrana poginulih redarstvenika pretvorena je u ratni zov na osvetu. U Splitu, 6. maja, su demonstracije pred komandom Vojno-pomorske oblasti, u kojima učestvuje oko 40.000 građana. Demonstranti su napali i vojne objekte, pa je tom prilikom ubijen vojnik Sašo Gešovski, a fotografija “davljenja jednog vojnika” obišla je cijeli svijet. Vukovar i Borovo zahvaćeni su “žestokom vatrom nepoznatih napadača” (“Politika”, 7. maja 1991). Hrvatska se sve intenzivnije sprema na odbranu svog nacionalnog integriteta. Smotrom Zbora narodne garde (ZNG) na stadionu u zagrebačkoj Kranjčevićevoj ulici (28. maja 1991), a pred 10.000 posmatrača, promovisana je “Hrvatska vojska”. Dva dana kasnije (30. maja 1991), Franjo Tuđman na svečanoj sjednici Sabora izjavljuje: “Savez suverenih jugoslovenskih država ili razdruženje i potpuno osamostaljenje Hrvatske” (“Večernji list”, 31. maja 1991). Borbe se vode u Kostajnici 7. avgusta. Svijestan da su diverzije, šikaniranja, djelomični oružani sukobi i prepadi, nezaobilazan uvod u rat širokih razmjera, Milan Martić obećava da će stići oružje i vojna pomoć iz Srbije i uz sadejstvo sa JNA vrši napade na redarstvene stanice u Kijevu i Obrovcu. U Gračacu je minirana zgrada Srednjoškolskog centra, a kninska milicija je u hrvatskim selima Potkonje i Vrpolje. Hrvatska televizija (7. oktobra) saopćava da su pogođeni Banski dvori, rezidencija predsjednika Tuđmana, a Sabor Hrvatske donosi odluku o suverenosti i samostalnosti države i “o raskidu državno-pravnih odnosa sa dosadašnjom SFRJ” (“Vjesnik”, 9. oktobra 1991). Aktivnost pobunjenika i ubačenih grupa, JNA je na mnogo mjesta mirno posmatrala. Mogla je barem spriječiti Plitvice, Borovo Selo i Kijevo, spriječiti dolazak paravojnih jedinica preko Dunava. Mogla je spriječiti prekid željezničkog saobraćaja između Zagreba i Splita. Međunarodni forumi, a prije svega Evropska zajednica, ulažu velike napore da se besmisleni rat u Jugoslaviji obuzda. Dana 17. aprila 1991, zamrznut je prijem Jugoslavije u OECD, kao poslijednja opomena da se obuzda rat. Sredinom maja, delegacija šefova diplomatije EZ posjećuje Zagreb i Beograd, pruža i otvorenu podršku snagama dijaloga u Jugoslaviji. Uzalud. Već 4. avgusta odbačen je prijedlog da ministarska trojka EZ “nadzire razvoj događaja u Hrvatskoj”. Pa, ipak, predstavnik EZ Van den Bruk je 10. oktobra 1991. saopštio da je postignut dogovor o povlačenju JNA iz Hrvatske. To je otvorilo vrata lordu Karingtonu i Sajrusu Vensu, specijalnim izaslanicima generalnog sekretara UN, da “vode zajedničku akciju iznalaženja mirnog rješenja za jugoslovenski sukob”.

Sadržaj

Prethodno poglavlje

Sledeće poglavlje