| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |
|
ZLOUPOTREBA JNA I ORUŽANIH SNAGA SFRJ
OD NAJAVE DO RATOVA (1989-1992) Ako se u vezi sa raspadom SFRJ i JNA apostrofiraju neki vremenski intervali iz ugla vojno-stručne analitike, onda su to godine od 1989. do 1992. - od najave do rata-ratova. 1. Godina 1989. istorijski je značajna (čak presudna) za čitavu jednu epohu. To je godina raspada jednopartijske države i vrhunac nacionalističke euforije, naročito u Srbiji i Hrvatskoj. U Srbiji se “dešavaju” Slobodan Milošević i antibirokratska revolucija (privlačnog li imena). Tu su svojevrsne aneksije pokrajina. Uveden je višepartijski sistem, počela bitka za “veliku Srbiju”. Začela se “balvan revolucija”. Sve policije, posebno one u Srbiji i Hrvatskoj, uskočile su u velike uloge. Miting u Beogradu (28. februara 1989.) bio je najveći i najrušilačkiji od svih mitinga tzv. antibirokratske revolucije. Dan ranije, kninskim mitingom počinje tzv. ustanak Srba, uz prethodno veliko angažovanje brojnih intelektualaca iz Srbije (tzv. “kulturni desant”), koji obezbjeđuje paravojna grupa iz Vojvodine. Osniva se i HDZ u Društvu književnika Hrvatske, što je, po Tuđmanu, “početak preporoda - Hrvatske”. U Beogradu je Slobodan Milošević, u Kninu Milan Babić i Jovan Rašković, uz svestranu pomoć članova SANU, posebno Matije Bećkovića, Antonija Isakovića, Dobrice Ćosića i drugih, poput Brane Crnčevića... U Zagrebu je Franjo Tuđman. Tada je jasno zacrtan tok budućih događaja. Beogradski studenti (upotrebljeni kao sredstvo manipulacije) organizuju protestne zborove, njih oko 5.000 ide ka Skupštini SFRJ. Kolonu predvode Slobodan Unković (Hercegovac) i Petar Škundrić (iz Slavonije). Prvi je rektor Univerziteta (a kasnije predsjednik Skupštine Srbije), a drugi je predsjednik Univerzitetske konferencije SKJ (a kasnije generalni sekretar SPS-a). Ujutru im se priključuju radnici iz Rakovice. Istog dana se drži sjednica Predsjedništva SFRJ o tome kako smiriti ovaj miting i donosi se odluka da im se obrati Raif Dizdarević, predsjednik Predsjedništva SFRJ. U isto vrijeme oko 2.000 radnika TVIK-a idu pred zgradu Kniske općine. Oko podne, pred Skupštinom SFRJ pojavljuje se Dragan Tomić, predsjednik Gradskog odbora Socijalističkog saveza Beograda (a danas predsjednik Skupštine Srbije), koji traži preispitivanje odgovornosti Stipe Šuvara i Štefana Korošeca, čelnika CK SKJ. Raif Dizdarević traži Stipu Šuvara da idu zajedno na miting, i oko 14,00 časova obraća se masi pred Narodnom skupštinom, ali biva ispraćen povicima; “Ništa nisi rekao”. U isto vrijeme u Klubu književnika Hrvatske, Franjo Tuđman govori o osnivanju Inicijativnog odbora HDZ-a. U 22,30 časova Slobodan Milošević poručuje - da će svi krivci za stanje na Kosovu biti “kažnjeni i uhapšeni”. Sutradan, uhapšen je Azem Vlasi, omladinski pa zatim partijski funkcioner sa Kosova. U ponoć istoga dana Franjo Tuđman slavi “početak preporoda Hrvatske”. Tuđman i Milošević objektivno postaju priželjkivani partneri. Neki kažu da je u Beogradu, ispred Skupštine SFRJ, umrla avnojevska Jugoslavija. U svakom slučaju, tada su u još vladajućoj partiji postojala dva gledanja o Jugoslaviji koja su uveliko uzdrmala njene temelje. Jugoslavija se počinje opredjeljivati za i protiv Slobodana Miloševića, a i Slobodan Milošević za i protiv drugih. To je raspad po nacionalnoj crti - srpsko-albanskoj i srpsko-hrvatskoj. Slovenci 27. februara 1989. iz Cankarjevog doma (Ljubljana) poručuju da se u Starom trgu na Kosovu brani avnojevska Jugoslavija, a miting u Beogradu optužuje ove snage za razbijanje zajedničke države. Jugoslavija se posvađala oko Kosova, što je bio samo povod, ali ne i glavni uzrok. Javlja se admiral Petar Šimić i u ime SKJ u JNA napada Slovence, a u stvari, interpretira stavove rukovodstva JNA, solidarišući se sa Slobodanom Miloševićem. Slobodan Milošević, osokoljen istupanjem JNA, saopštava da ne treba popuštati pritiscima albanskih demonstranata. Godinu 1989. obilježava rasprava o zategnutim odnosima Srbije i Slovenije i Slovenije i JNA. U pitanju su “dogmatsko-centralistička politika” Srba i “razbijačka antisrpska politika” Slovenaca. To je godina napora i razgovora da se stanje popravi i ne dozvoli promjena Ustava Slovenije i V. Kadijević ističe da “neće ni pod koju cjenu to dozvoliti”. To je godina vanrednih mjera na Kosovu. Godina priprema za promjenu Ustava SFRJ, akcija protiv A. Markovića i poruka S. Miloševića “pre će Srbija srušiti njega nego on Srbiju”. Te godine Petar Gračanin kao sekretar za unutrašnje poslove SFRJ kaže Borisavu Joviću: “Pita se Veljko kako može Drnovšek da mu bude vrhovni komandant”. U Kuparima, vojnom odmaralištu kod Dubrovnika, od 1. do 12. avgusta zajedno se odmaraju S. Milošević, V. Kadijević, B. Jović i B. Trifunović, a prema izjavi B. Jovića: “Veljko ima iste stavove kao Srbija, što nas jako zbližava s Armijom” (B. Jović, navedeno str. 45). Oktobra 1989. savezni sekretar za narodnu odbranu predlaže da je “neophodno pojačati planove odbrane i izraditi Plan kontraobaveštajnog obezbeđenja na razotkrivanju neprijateljskog delovanja” u Sloveniji. To je godina oštrih polarizacija na sjednicama Predsjedništva SFRJ o međunacionalnim odnosima. Odnos je 4:4; na jednoj strani su Srbija i Crna Gora i dve pokrajine, a na drugoj Slovenija, Hrvatska, BiH i Makedonija. Načelnik Štaba Vrhovne komande dobiva čin generala armije. Stipe Šuvar je bio protiv i smatra da prvo treba unaprediti Koču Popovića i Peku Dapčevića. Tu je Proglas SSRN Srbije o prekidu ekonomskih odnosa sa Slovenijom i bez “Jovićevog znanja.” Od maja 1989. do maja 1990 predsjedavajući u SFRJ je J. Drnovšek - teška godina, ali bez rata. 2. Godina 1990. označava nastavak napada na “komunjare”, barikade, početak borbe u Hrvatskoj i prve žrtve. Godina izbora u svim republikama. Tu su i početni elementi ekonomskog rata (prisvajanje primarne emisije i blokada roba iz Slovenije). Počinju pripreme da se na 14. kongresu SKJ (20. januar 1990) odigra glavna bitka; da “Slovenci ostanu sami”, a Armija prihvata “da nosi barjak. Mi ćemo ih podržati, da ne budemo na čelu, jer bi djelovalo odbojno za Hrvate i Makedonce” (B. Jović, navedeno str. 88). Na 14. kongresu delegati JNA su ćuteći podržali S. Miloševića. Sa 14. kongresom prestaje da funkcioniše SKJ, glavna poluga SFRJ. Tu su demonstracije na Kosovu (13. februar 1990), čijim povodom S. Milošević izjavljuje: “Biće rata, boga mi.” U prisustvu Kadijevića je još određeniji: “Pred građanskim ratom smo i moramo ga sprečiti.” Na pitanje Stipe Šuvara da li će Vojska pucati, njegov zemljak Kadijević iz Imotskog odgovara: “Hoće”. Održani su tajni razgovori (26. april 1990) između V. Kadijevica i B. Jovića. Kadijević smatra da nigdje “ne može da iznese što želi”, a Jović ocjenjuje da Kadijević “želi pomalo da prebacuje odgovornost na drugoga”. Kadijević tom prilikom predlaže da JNA treba da Teritorijalnu odbranu maksimalno stavi pod svoju kontrolu, posebno u Sloveniji i Hrvatskoj, da bi 17. maja pala odluka o njenom razoružavanju. Kadijević je “razočaran odlukom rukovodstva Srbije da 8. juna 1990. formira Socijalističku partiju” i to smatra definitivnim raspadom Jugoslavije. 27. juna, B. Jović u prisustvu P. Gračanina saopštava “da bi ih (Sloveniju i Hrvatsku) najradije isterao silom iz Jugoslavije, jednostavnim presjecanjem granice i proglašavanjem da su se svojim odlukama sami doveli u tu situaciju, ali ne znam šta da radim sa Srbima u Hrvatskoj” (B. Jović, Poslednji dani SFRJ, str. 160). Dan kasnije, 28. juna 1990. (na Vidovdan), S. Milošević se saglašava sa idejom o “izbacivanju Slovenije i Hrvatske iz Jugoslavije”, rekavši da će i bez njih Jugoslavija imati 17 miliona stanovnika, što treba da znači da će Jugoslaviju činiti BiH, Srbija, Crna Gora i Makedonija. Tu je vježba “Romanija”, u kojoj “opozicione snage u Sloveniji i Hrvatskoj igraju ulogu neprijatelja”. Avgusta 1990. na krstarenju oko Mljeta nalazi se isto društvo kao i prethodne godine (Kadijević, Milošević, Trifunović, Jović). Za njih je A. Marković “neprihvatljiv, direktan eksponent SAD, igra najprljaviju izdajničku igru”, a po Kadijeviću je čak i “kurvin sin” (kakve niske i primitivne diskvalifikacije). Pobuna Srba u Hrvatskoj započela je 17. avgusta 1990. U Kninu je proglašeno ratno stanje. Kadijević predlaže: “Mora se biti spreman i na upotrebu Vojske u Sloveniji već u septembru 1990, a u Hrvatskoj u oktobru”. Jović se čudi novim prilazima gorućim problemima i novoj taktici Kadijevića. 11. septembra radi se etnička karta (učestvuje i D. Ćosić) srpskog prostora u BiH i Hrvatskoj, od Šibenika, preko Like, Bosanske Krajine, pored Save do Bjeljine (Srbi u većini) i to je budući prostor Srbije. U centru Bosne su Muslimani. Oktobra 1990. V. Kadijević daje B. Joviću ideju “da treba maknuti samo 100 ljudi i sve će biti u redu” (B. Jović, navedeno str. 201), a JNA sprema takve planove. Istog mjeseca se donosi Špegeljev plan odbrane Hrvatske (u dogovoru sa Slovencima), s ocjenom da bi napad na Sloveniju i Hrvatsku bio “prevelik zalogaj” i da je JNA “nemoćna”. 22. novembra dogovorena je razrada vojnih planova (Jović, Kadijević, Brovet i Adžić). Godina 1990. je godina u kojoj se ne postavlja pitanje da se sačuva Jugoslavija, nego kako da se izbjegne rat. Te godine na izborima su pala sva stara rukovodstva osim u Srbiji i Crnoj Gori. Slovenija je samostalna, Srbija bez pokrajina, Srbi u Hrvatskoj i BiH su uz Srbiju i to postaje najveći događaj i glavno pitanje. Albanski separatisti su ućutali i bez ustanka. Od maja 1990. do maja 1991. B. Jović je predsjedavajući Predsjedništva SFRJ. Te godine, počelo se pucati i ratovati u Hrvatskoj. 3. Godina 1991. je “prokleta” godina, godina ratova u Sloveniji i Hrvatskoj. Pomenino još neke glavne događaje - prvenstveno one koji su značajni sa vojnog aspekta. U januaru 1991. dolazi do upada Srbije u monetarni sistem Jugoslavije i naredbe Predsjedništva SFRJ da se rasformiraju paravojne snage (to je trebalo učiniti ranije jer su mnoge od ovih snaga formirane od 1987. do 1991. - I. R.), koja se ne realizuje. Milicija “Krajine” (Knin) odvaja se od SUP-a Hrvatske što predstavlja jedan od početaka šireg sukoba. Dolazi do raskola između nacionalističkih stranaka u BiH. Tuđmanova HDZ stvara svoje paravojne formacije. U februaru 1991. manja grupa žena Beograda traži ostavku Mesića i Markovića. Grupa od 150 milicajaca Hrvatske upada na Plitvice (Lika). Tu JNA sprovodi novi razmještaj jedinica u zapadnim djelovima zemlje i izdaje poznatu informaciju Političke uprave. TV Beograd prikazuje film o M. Špegelju, kojeg V. Kadijević i B. Adžić najprije pokazuju B. Joviću. U martu iste godine, “interveniše” general D. Praščević (načelnik Štaba V vojne oblasti iz Zagreba) u Pakracu (Zapadna Slavonija) po nalogu Borisava Jovića. Ovo je akcija (fitilj) na desnom krilu u tzv. dubini. Tenkovi na ulicama Beograda 9. marta. Ostavka Borisava Jovića, jer Predsjedništvo nije prihvatilo predloge Štaba Vrhovne komande o mjerama borbene gotovosti. Srbija 25. marta saopštava da ne priznaje ni jednu odluku Predsjedništva SFRJ. Tuđman i Milošević izjavljuju poslije sastanka u Karadorđevu da će “rešiti probleme za dva mjeseca”. Formiran je srpski nacionalni savjet - Matija Bećković, Dobrica Ćosić, Jovan Rašković, Mihajlo Marković, Dragoljub Mićunović i Slobodan Rakitić. Na Plitvicama se pojavljuje Vojislav Šešelj, što pali novu varnicu - početak šireg sukoba u centru (Lika). U aprilu 1991. se donosi odluka o prisajedinjenju “Krajine” Srbiji. Knin i Kijevo su novo žarište šireg sukoba na levom krilu. JNA ide u Istočnu Slavoniju. Oružje kod Goražda za Knin. B. Kostić član Predsjedništva SFRJ i izjava Borisava Jovića o građanskom ratu. Maj 1991. obilježavaju Borovo Selo i novi predznak za širi sukob - na granici Srbije i Hrvatske, blokada kasarni JNA u Osijeku i Gospiću. Raspad Predsjedništva SFRJ, promocija hrvatske vojske i protest u Sloveniji zbog vojne vježbe “Bedem 91”. U junu 1991. su sukobi u Glini u centru (Banija). Istog mjeseca, dolazi do rata u Sloveniji sa 65 mrtvih i preko 330 ranjenih, a 18. jula 1991. je odluka o premještanju JNA iz Slovenije. To je godina mapa S. Miloševića i B. Jovića (5. juli 1991) i dve varijante mapa V. Kadijevića (11. juli 1991.) - poslije rata u Sloveniji (“Nova Borba”, 21. mart 1996). U Istočnoj Slavoniji je već poginulo oko 90 ljudi. Mirovni mitinzi u Sarajevu. Oružje u Baru. U avgustu 1991. dolazi do aktiviranja Kostajnice, Dvora na Uni (granica Hrvatske sa Bosnom) i Dalja (Slavonija). U septembru dolazi do blokade i napada na garnizone JNA u Hrvatskoj, napada na Konavlje i Dubrovnik. Nestaju Titovi gradovi - Užice, Kosovska Mitrovica i Vrbas. Borbe u Okučanima u Zapadnoj Slavoniji. Vojni puč u Moskvi. Rušenje i zauzimanje Vukovara - 18. novembra 1991. godine. Za sve ovo okrivljen je davno nestali Treći Rajh, a rat u Jugoslaviji, po izjavama Marka Njegovanovića i Vojislava Šešelja u Skupštini Srbije, proglašava se oslobodilačkim. Rekapitulacijom početnih oružanih sukoba 1990. i 1991. dolazi se do sljedećeg - prve žrtve su pale oko Obrovca, Benkovca i Kijeva kod Knina (Sjeverna Dalmacija), Plitvica (Lika), Pakraca (Zapadna Slavonija), Gline (Banija) - sve na tzv. prednjem kraju, koji se skoro poklapa sa linijom Virovitica-Karlovac-Karlobag (Moljevićeva i Šešeljeva crta). A potom dolaze Borovo Selo-Mirkovci-Kostajnica ili na liniji Dunav (granica između Srbije i Hrvatske) i oko Une (granica između Hrvatske i Bosne). Juna 1990. vode se početne borbe u Hrvatskoj, a juna 1991. rat u Sloveniji. Do tada ni jedan Srbin u Sloveniji i Hrvatskoj nije bio ubijen (od strane Slovenaca i Hrvata) i očigledno da se nije radilo o “samoorganizovanju” i novom “genocidu”, već o opciji prodora na zapadne djelove zemlje s ciljem isključenja Slovenije i stvaranja “velike Srbije” ili “više srpskih zemalja”. Drugu polovinu 1991. označava veliki rat u Hrvatskoj. Ide se na isturenu liniju Virovitica-Karlovac-Karlobag i uzimanje Slavonije do linije Osijek-Vinkovci. Predsjedavajući Predsjedništva SFRJ od maja 1991. je Stipe Mesić. Primirje u Sloveniji i ratovi u Hrvatskoj i BiH. 4. Od proljeća 1992. i formalno nema SFRJ i vodi se najveći od svih ratova – rat u Bosni i Hercegovini. Pretvaranje JNA u Vojsku Jugoslavije dogodilo se 27. aprila 1992. godine. Najteža godina – ratovi u Hrvatskoj i BiH. - Januara 1992. je sklopljen Sarajevski sporazum oko prekida neprijateljstava (privremen) između predstavnika JNA i Hrvatske vojske, u situaciji kada je četvrtina teritorije Hrvatske pod kontrolom JNA i Srba. Šestog januara 1992. dolazi do povlačenja V. Kadijevića sa dužnosti u SSNO, s objašnjenjem u jednoj rečenici “presudilo je moje zdravstveno stanje”. Dakle, povlačenje poslije poraza u Sloveniji i nepostignutih ciljeva u Hrvatskoj. Sa načelnikom Štaba Vrhovne komande, od januara do maja 1992. penzionisano je po raznim osnovama više desetina generala. Oktobra 1992. godine srpska milicija je na silu uzela federalni Sekretarijat za unutrašnje poslove. To je uradio Pavle Bulatović, koji kasnije postaje ministar odbrane. Krajem godine, poslije susreta Ćosića i Tuđmana, JNA se povukla od Dubrovnika i sa otoka koje je do tada držala. UNPROFOR je u Hrvatskoj i na Prevlaci. Ratovi u Bosni se sve više razbuktavaju. Od aprila 1992. do juna 1993. predsjednik SRJ je Dobrica Ćosić i prvi civil ministar odbrane je “uveženi” Milan Panić. 5. U periodu 1989-1992. godine armijski vrh je vodio i partijsku politiku, suprotstavljajući se uvođenju višestranačkog pluralizma, “jer u sadašnjoj etapi društvenog razvitka neprihvatljiv je bilo koji oblik institucionalizacije političkog pluralizma” (VPI, br. 1, str. 25, Beograd, 1990). Polazeći od ocjene da “pored svetske antisocijalističke zavere, ipak postoje realni izgledi za očuvanje zemlje kao federativne i socijalističke zajednice” (“Borba”, 31. januara 1991), rukovodeći generali JNA postaju glavni faktor konstituisanja Saveza komunista - pokreta za Jugoslaviju (SK PJ). U vojnom vrhu uslijedila je serija normativnih preimenovanja organizacijskih struktura JNA i njenih ustanova, odnosno njihovog prilagođavanja situaciji u zemlji: Politička uprava preimenovana je u Upravu za moral, a Zakon o ONO i Pravilo službe u JNA su zamjenjeni drugim, “oslobođenim ideoloških premisa”, moralno vaspitanje je usmjereno “ka patriotizmu i nacionalnoj svesti”, vojnicima je dozvoljena posjeta bogomoljama u određeno vrijeme itd. Uporedo sa ovim nebitnim mjerama i u procesu reorganizacije OS, vrh JNA je jugoslovensku krizu dočekao kao nerješiv problem - ne nalazeći odgovor da li Jugoslaviju valja braniti “svim sredstvima” i da li je upotrebom sile moguće istu “sačuvati” i hoće li politika odbrane zajedničke države imati podršku od značajnih unutrašnjih i međunarodnih faktora. Da ironija bude veća, vojni vrh nije imao razrađen ni jedan elemenat za tu akciju (varijante), pa su konfuzija i rezignacija dominirale ne samo u ŠVK, već i u nižim komandama i štabovima. U istom periodu (1989-1992), u javnosti se kao parola ističe “odbrana Jugoslavije”, ali postaje sve jasnije da se ne može prikriti stvarni cilj - stvaranje veće srpske države. Sve se odvija prema sljedećoj dinamici: – Jugoslavija bez Slovenije, jer ćemo “lakše bez njih sa Hrvatima” (21. mart 1990); – “BiH neće moći da opstane kao država, a bitka oko teritorija teško je zamisliva” (26. mart 1990); – dvadesetsedmog juna 1990. već se govori da se iz Jugoslavije Slovenci i Hrvati “isteraju silom”. Godine 1989. i 1990. su godine razmišljanja i pripreme za upotrebu vojske, oduzimanje oružja od TO Slovenije, Hrvatske i dijela Bosne i početka vojnih akcija u Hrvatskoj. Godine 1990. i 1991. mape crtaju svi - najprije neki intelektualci, pa političari, pa tek na kraju generali. Prva mapa je delo Dobrice Ćosića (11. septembra 1990), prema kojoj je “budući prostor Srbije” do Šibenika, obuhvata dio Like, Bosanske krajine, pa Savom do Bjeljine. Mapa je izrađena mjesec dana poslije ustanka u Kninskoj krajini. Druga mapa je Miloševićeva i Jovićeva (5. jula 1991), po kojoj granice velike Srbije idu linijom Karlovac-Plitvice (zapad) - Baranja-Osijek-Vinkovci (istok) - Neretva (jug). Mapa je nacrtana poslije rata u Sloveniji. Treću mapu (u dvije varijante) crta V. Kadijević (11. jula 1991.) - šest dana poslije Miloševićeve i Jovićeve mape. Prva varijanta - Srbija, Crna Gora, BiH, Srbi van Srbije i eventualno Makedonija su jedna državna zajednica, a po drugoj varijanti - Srbija, Crna Gora, Srbi van Srbije i eventualno još ponešto - takođe jedna država (B. Jović, Poslednji dani SFRJ). Da li ova četiri crtača Srbije (Dobrica, Sloba, Bora i Veljko) - tri iz Srbije i jedan preko Drine, uviđaju da su pravili račun bez krčmara - crtajući nerealne mape? 1991. dolazi do upotrebe JNA oko Pakraca, Kijeva (Knin), Plitvica, na ulicama Beograda i u ratovima u Sloveniji i Hrvatskoj. I pored konstatacije B. Jovića (5. aprila 1991.) “prešli smo Rubikon” i izjave D. Ćosića (26. jula 1991.) “nisam više siguran da znam pravi put u spokojniju budućnost svog naroda”, ide se dalje glavom u zid - u ratove. Godinu dana kasnije (8. jula 1992), D. Ćosić kao predsjednik SRJ zahtjeva: “Milošević mora da se ukloni.” I na tu temu dr Olivera Milosavljević, doktor istorijskih nauka, daje svoju analizu knjige B. Jovića “Poslednji dani SFRJ”, pod naslovom “Sloba, Veljko i ja” (“Borba”, 20-21. marta 1996), zaključuje: “Oni drugi, koji 1989. i 1990. pamte kao godine masovne histerije, a 1991/1992. kao godine smrti i srama, čitajući (knjigu B. J.) proći će još jedanput kroz užas slepila, ravnodušnosti i umišljene veličine”, i na kraju: “Ako se poslednji predsednik, Hrvat (S. Mesić), pohvalio da je srušio Jugoslaviju, ako je pretposlednji, Srbin (B. Jović), to činio pre izbora na tu funkciju (26. marta 1990), može se slobodno postaviti za mnoge bogohulno pitanje: Da li je Slovenac (J. Drnovšek) bio poslednji predsednik koji je stvarno želeo da sačuva Jugoslaviju?” 6. Mnogo puta se i na više mesta govorilo i pisalo o pučevima, o vojnim i državnim udarima, o smislu tih udara. Klasičnih udara nije ni bilo ili ih nije bilo moguće zamisliti, a kamoli sve izvesti. U bivšoj SFRJ, koja se sastojala od devet centara moći (jedan savezni, šest republičkih i dva manja pokrajinska), teško je bilo organizovati klasičan opšti vojni udar. Bez obzira na to što su jugoslovenske republike (po Ustavu iz 1974, a i od ranije) bile države s ograničenim suverenitetom, one su, ipak, bile države. Izvesti tzv. opšti vojni udar u takvoj situaciji značilo bi istovremeno ugasiti sedam, odnosno devet centara moći. O takvim, ili sličnim potezima. u procesu razbijanja SFRJ, mnogo se špekulisalo i pisalo u mnogim publikacijama. Jula 1991. Kadijević je izjavio da se u JNA razmišljalo o državnom udaru i daleke 1962. ali to nije objašnjavao. Ipak, dozvolimo i razmišljanja o tome da se u SFRJ dogodilo više udara, od kojih su neki bili uspješni. Prvi uspješan udar bio je “partijski udar” u Jugoslaviji i državi Srbiji, izveden na čuvenoj 8. sednici CK Srbije. Pitanje je da li su ovom udaru pružali podršku neki bivši i tadašnji vojni funkcioneri - otvoreno ili prećutno? Bilo je i jednih i drugih. Po mnogim analitičarima sljedila su dva udara, kada su se - kombinacijom upotrebe “antibirokratskog talasa” i policije - protivustavno ugasile “male republike” Kosovo i Vojvodina. To nije išlo naglo, a pasivnim ponašanjem skoro svih drugih republika, JNA i jugoslovenskog vrha, olakšan je posao izvršiocima ovog poteza, u kome je bilo i žrtava. Udar u Crnoj Gori izveden je po principu “rušimo vladu danas u Novom Sadu, a sutra u Titogradu”. I tu je bilo krvi i tuče. Paralelno sa ovim potezima tekao je i već započeti proces razbijanja CK SKJ i Predsjedništva SFRJ metodom “osvajanja iznutra”. Svuda se u to vrijeme govorilo i pisalo o početku raspada avnojevske Jugoslavije. Ostale republike nisu doživjele udare (u drugoj polovini 1989. godine) antibirokratskog tipa zbog više spoljnih i drugih faktora, prvenstveno zbog pada Berlinskog zida, zbog izbora i “samoodbrambenih poteza” u tim republikama. Pošto je shvatila da se avnojevska Jugoslavija počinje raspadati, Slovenija je donijela odluku da se “razdruži” od SFRJ i uspjeva da se izvuče iz državnog udara po recepturi onih koji su već izvedeni. Poslije toga, ako ne i ranije, kreatori udara počeli su se pripremati na osvajanje silom nekih država ili djelova država SFRJ. Bilans navedenih udara je - od devet centara moći bila su osvojena četiri - dva velika (Srbija i Crna Gora) i dva mala (Vojvodina i Kosovo). Ostalo ih je još pet. Da li je Makedonija ostavljena za kraj i da li se računalo da će Bosna i Hercegovina da “padne šapatom”? Na redu su bile republike Hrvatska i Slovenija. Čistim vojnim udarom može se smatrati i razoružanje republičkih teritorijalnih odbrana (izvedeno svuda osim u Srbiji i Crnoj Gori). JNA, kao okosnica i dio oružanih snaga SFRJ, razoružava drugu ravnopravnu komponentu? Da li se to može nazvati i pripremom za otvorenu vojnu akciju na dvije republike? Svakako da može. Poslije dužih priprema, dolazi (avgusta 1990.) do prvih balvana oko Knina, što predstavlja novi (širi od lokalnog) čist vojni udar, izveden serijom lokalnih prepada i udara (u obliku “ustanka”) protiv nove hrvatske vlasti. Koliko su sa ovim povezane Srbija i Crna Gora? Pokazalo se da su umiješane. Ovaj način rušenja Hrvatske (tada članice SFRJ) je specifičan i predstavlja kombinaciju tzv. “trećeg srpskog ustanka”, srpskog separatizma u Hrvatskoj iznutra i napadom spolja, što se jedno vrijeme prikrivalo i negiralo. Pogrešna - ubitačna Tuđmanova politika prema Srbima i protiv demokratije u Hrvatskoj i Bosni, ovome je značajno doprinijela. U Predsjedništvu SFRJ pokušaj saveznog državnog udara preti sve vrijeme Jovićevog predsjednikovanja, a posehno 25. januara i početkom marta 1991. Ta nastojanja se žele provesti kroz ovlašćenja koja se daju nelegalnom Štabu Vrhovne komande da uvede vanredno stanje, što polovično uspjeva. Armija djelimično izlazi iz kasarni i neke njene akcije su često ispod kontrole ustavne vlasti (kninsko Kosovo Polje, Plitvice, Pakrac i Borovo Selo). Borisav Jović u trećem pokušaju (15. maja 1991.) uspjeva da ugasi svoja ustavna ovlašćenja kao šefa države. Sve prenosi na Štab Vrhovne komande, koji od tada mjesec i po dana, praktično, vlada Jugoslavijom - državom bez šefa. Mesićevo ustoličenje obavljeno je tek kada se ovaj državni udar formalno učvršćuje dolaskom Sejde Bajramovića, Jugoslava Kostića iz Vojvodine i pristankom Hrvatske. Štab Vrhovne komande samostalno, i uz svojevrsno učešće SIV-a, izvodi vojni napad na Sloveniju sa višestrukim ciljevima. Sve to vrijeme u centru pažnje je najvažniji događaj - tzv. “kninizacija” Hrvatske, koja traje i raste, te postaje sve jasnije da je to dio ostvarivanja vojne akcije na Hrvatsku. Poslije Deklaracije o suverenitetu Srba u Hrvatskoj (Glina), može se govoriti i o agresiji na Hrvatsku iz Srbije i Crne Gore, i o agresiji JNA (koja više i nije JNA), uz učešće pripadnika srpske, crnogorske i vojvođanske TO, dobrovoljaca iz Srbije i Crne Gore i lokalnih snaga Srba u Hrvatskoj. Za analizu je i angažovanje novog SK-PJ u ovom ratu u krajinama, o čemu Kadijević nije napisao ni jednu reč, a jedan je od organizatora SK-PJ. Svi pomenuti udari su specifični, formalno nisu objavljeni, a obično se i ne objavljuju. Rat u Bosni i Hercegovini 1992. godine čini još direktniju kombinovanu srpsko-crnogorsku i hrvatsku agresiju za razbijanje BiH. U svemu ovome učestvuje JNA. Koje je to koordinaciono tjelo rukovodilo svim ovim udarima i ratovima, ko je sve ovo planirao, sinhronizovao i rukovodio? Koje su to ličnosti koje ne mogu biti zaobiđene a nisu samo u Armiji i nisu samo aktivni vojnici? Svojevrsnim udarom smjenjeni su kasnije i predsjednik SRJ i vrhovni komandant Dobrica Ćosić i predsjednik Vlade i ministar odbrane Milan Panić. “Smjenjen sam državnim udarom koji je preko Parlamenta izvršio S. Milošević”, izjavio je predsjednik SRJ 2. juna 1993. godine (“Borba”, 3. juna 1993). |
| Sadržaj | Prethodno poglavlje | Sledeće poglavlje |