| Sadržaj | Prethodna strana | Sledeća strana | Biblioteka |
|
UVOD Naredbom
Vrhovnog
komandanta
NOV i POJ
od
11.maja
1943. formiran
je 2. bosanski NOU
korpus,
da
bi 5. oktobra iste
godine
bio preimenovan i
dobio
konačan naziv
PETI
KORPUS
NOVJ.
Međutim, nijedan od
navedenih
datuma
ne označava
početak istorijata tog
korpusa.
Nije
to ni 9. novembar
1942. kada
su od krajiških
brigada
formirane
4. i
5. divizija,
a
Operativni
štab
za Bosansku krajinu
reorganizovan
u
štab
1. bosanskog
korpusa, od kojeg
je
postao 2. bosanski korpus.
Ta
tri datuma i
tri
naziva, koje je
5. korpus
mijenjao
u periodu kraćem
od godinu dana,
označavaju samo tri
prve
etape u njegovoj
burnoj
istoriji, koja je
zanimljiva
i sa istorijskog
i
sa vojnog stanovišta.
Pravi
početak istorijata
5. korpusa
poklapa
se sa početkom
masovnog
ustanka
naroda
Bosanske
krajine
sredinom 1941. godine. Prvi
izdanci
vojne organizacije, koji
su
se razvijali u
sve
više i
složenije vojne jedinice
i
operativne
sastave - do korpusa,
bili
su partizanski odredi,
formirani
na tlu Bosanske
krajine
pod rukovodstvom KPJ. Formiran
u vrijeme bihaćke
operacije,
kao
prvi korpus naše
revolucionarne
armije, 1. bosanski korpus
je
imao pet brigada
i
dva partizanska odreda,
iz
kojih su do
početka četvrte neprijateljske
ofanzive
izrasle
još dvije brigade.
U
četvrtu
neprijateljsku
ofanzivu
korpus
je ušao
sa
dvije divizije (sedam
brigada
sa oko 8.000 boraca),
a
iz te ofanzive
izašao je sa
tri
divizije
i četiri novoformirane
brigade
(9, 10, 11. i
12. brigada,
sa
ukupno
oko 10.000 boraca). Priliv
novih
boraca
bio je naročito
intenzivan
u vrijeme zimskih
operacija
(u
toku četvrte neprijateljske
ofanzive
- njemački šifrovani naziv
"Vajs"
(Weiss),
tako
da su brigade
koje
su se stalno
umnožavale imale više
od 1.000 ljudi. U
isto
vrijeme, postojali su
i
dejstvovali
partizanski
odrcdi
koji su formirani
na
početku ustanka,
a
nastajali
su i novi,
iz
kojih su se
formirale
nove brigade. Peti korpus bio je krajiški po svom sastavu - formiran od jedinica koje je do tada stvorio svojom borbom narod Bosanske krajine. Osim toga, i matična teritorija i operacijsko područje 5. korpusa bila je Bosanska krajina. Od njegovog formiranja do 25. aprila 1945, kada je prestao da postoji, neprekidno je dejstvovao na teritoriji Bosanske krajine. Po tome je njegov istorijat osoben, moglo bi se reći i jedinstven u našem NOR-u. No, to ne znači da su korpus i njegove jedinice bile organizovane po tipu teritorijalne organizacije. Još manje bi se to moglo stoga reći za njegovu funkciju, koja nije bila samo vojno-teritorijalna već, prvenstveno, operativna. Neprekidna vezanost dejstava tog korpusa za matičnu teritoriju bila je uslovljena izuzetnim operativno-strategijskim značajem Bosanske krajine, kao prostora u središnjem dijelu jugoslovenskog ratišta, na kojem se nalazilo strategijsko težište u prelomnom periodu NOR-a i revolucije. Strategijsko-operativni značaj tog prostora nije se bitnije promijenio ni kada se strategijsko težište pomjeralo na druge prostore. Time je bila primarno određena i strategijsko-operativna uloga 5. korpusa, koji je neprekidno održavao veliku slobodnu teritoriju u Bosanskoj krajini i razvijao svoja dejstva i ka drugim susjednim prostorima. Bosanska krajina je poslužila kao operacijska osnovica za preduzimanje dejstava na sjever - prema dolini Save, zapad - ka Lici, Baniji i Kordunu, istok - prema dolini Drine, i jug - prema Dalmaciji i obali Jadranskog mora i dolini Neretve. U završnim operacijama za oslobođenje zemlje velika slobodna teritorija u Bosanskoj krajini i centralnoj Bosni imala je istovremeno tri uloge: ulogu operacijske osnovice za dejstva na sjever - ka Karlovcu i Zagrebu, ulogu strategijske pregrade (spriječavanje izvlačenja snaga Lerove (Grupe armija "E") dolinom rijeke Bosne i ulogu strategijskog stožera, povezujući dejstva krilnih armija na sremskom i primorskom frontu u jedinstven strategijski front, od Drave do Jadranskog mora, koji je povezivao savezničke frontove u Italiji i Mađarskoj. Međutim, i pored istaknute operativne funkcije i uloge koju je imao kao strategijska grupacija NOVJ, 5. korpus je, kao rijetko koja druga jedinica, bio i vezan za svoju matičnu teritoriju - Bosansku krajinu. Istorija NOR-a na području Bosanske krajine i istorija 5. korpusa gotovo su identične. Borci i narod Krajine bili su jedno. Bilo je to gotovo idealno ostvareno jedinstvo idejno-političkih pogleda, volje i akcije. Nije bilo ni jedne borbe, boja i operacije u kojima narod nije slijedio svoju vojsku i učestvovao u njima na neposredan ili posredan način. Priznanje toj i takvoj Bosanskoj krajini - vojnoj i pozadinskoj - dao je drug Tito i prilikom smotre jedinica 4. krajiške divizije, izvršene 7. januara 1943. godine. U govoru borcima i narodu Podgrmeča, nakon te smotre u Srpskoj Jasenici, na Grmeču, drug Tito je rekao sledeće: "Već 19 mjeseci u Bosanskoj krajini traje narodni ustanak svom žestinom i sve više se razvija. Može se reći daje ustanak u Bosanskoj krajini do sada bio uspješniji nego što je to u mnogim drugim krajevima. Oslobođena je najveća teritorija, oslobođeno je mnogo gradova, vođene su bitke velikih razmjera, razbijene su velike neprijateljske snage, iakoje neprijatelj često bio nadmoćniji, kako brojno tako i u tehnici. A na pitanje šta je to što je narod i borce Bosanske krajine učinilo tako upornim i tako izdržljivim u toj narodnooslobodilačkoj borbi, Tito je odgovorio: "To je, prvo, zbog toga što su okupatorski plaćenici - ustaše - od samog početka podvrgli srpski živalj u Bosanskoj krajini zvjerskom istrebljivanju, jer je pokolj srpskog stanovništva bio masovniji nego u drugim krajevima. Drugo, zbog toga štoje front bio povezan sa pozadinom bolje nego u ma kojoj pokrajini, osim možda u Lici. jer je narod Bosanske krajine u pozadini, naročito žene i omladina, činio natčovečanske napore da pomogne svojim borcima na frontu. Treće, zbog toga što je kroz ovaj dugotrajni proces borbe sve više i vise sazrijevala svijest, ne samo kod boraca, nego i kod čitavog naroda Bosanske krajine, da je ta njihova borba sastavni dio narodnog ustanka u svim zemljama Jugoslavije i da ju je potrebno, uprkos svim žrtvama i teškoćama, dovesti do pobjedonosnog svršetka. Četvrto, zato što podlim i izdajničkim četnicima nije uspjelo da unesu razdor u redove krajiških boraca, kao što im je uspjelo u istočnoj Bosni, u Crnoj Gori, Srbiji, Hercegovini i drugim krajevima. Narod Bosanske krajine je na vrijeme prozrio njihove izdajničke namjere, uvidio je njihovo bratimljenje sa najvećim krvnicima srpskog naroda - ustašama. Peto, zbog toga što je u toku te velike oslobodilačke borbe došlo do punog izražaja junaštvo i sve one druge vrline koje su vijekovima krasile slobodarski narod Bosanske krajine. Šesto, zbog toga što Komunistička partija u Bosanskoj krajini ima duboke korijene u narodu, što je dala u Krajini tako legendarne junake, kao što su bili Šolaja, Stojanović i mnogi drugi, koji su dali svoje živote za slobodu i sreću svoga naroda".[1]
|