| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeci dokument |
|
BR. 37 PISMO KOMANDANTA ČETNIČKIH JEDINICA U ISTOČNOJ BOSNI I HERCEGOVINI OD 6. JANUARA 1942. MILANU ŠANTIĆU O PLANU AKCIJA U REJONU BORACA I SARADNJI SA ITALIJANSKIM OKUPACIONIM TRUPAMA1 Dragi stari druže,2 Pošto smo oslobodili skoro celu istočnu Bosnu, pošao sam u izviđanje položaja oko Boraca3 i danas sam stigao u Fojnicu.4 Pošto su Turci 5 zapalili srpsko selo Bodežište prekjuče i pokazali nameru da pale druga srpska sela, naredio sam prekjuče preventivni napad, sledeće noći, posle slabog neprijateljskog otpora zauzeo turska sela Baoriće6 i Mrđenoviće, a jutros turska sela Gornje i Donje Ravni,7 dok Bosanski odredi zajedno sa Srbijancima i Crnogorcima vrše snažan pritisak sa severa i istoka. Turci su zbijeni u Borac i u nekoliko sela oko Gacka (Gračanica, Fazlagića Kula i.t.d.). Italijane ne napadamo i o tome ih je kapetan Hamović, komandant šeste grupe četničkih odreda koja operiše u ovom kraju, obavestio službenim pismom upućenim italijanskom komandantu u Gacku.8 Ali mi prisustvo Italijana znatno smeta za izvođenje operacija, jer ne mogu da se služim drumovima i telefonskim linijama, a sem toga, kad ih ne napadam partizani me ogovaraju kod naroda, a ako bi ih napadao, pomogli bi Turcima. Stoga molim te da sa Radmilom Grđićem,9 Dobrosavom Jevđevićem10 i drugim građanima izdejstvuješ beskrvno povlačenje Talijana iz Avtovca, Gacka, Nevesinja, Uloga i Kalinovika u Mostar ili negde južnije. Tako ćemo kombinacijom diplomatske i vojničke akcije sa najviše uspeha i najmanje žrtava oslobađati deo po deo naše otadžbine, i svakome postepeno vratiti ono čime nas je zadužio: dobro za dobro, zlo za zlo, a ravnodušnost prema onima koji su na naše patnje bili ravnodušni. Želim ti puno uspeha u tvom delu zadatka i voleo bih da te vidim. Ostaću nekoliko dana u Fojnici i okolini. Srdačno te pozdravlja tvoj drug Boško 6 januara 1942 god. Fojnica Dragi Mile, Ako dođeš ovamo videćeš i jednog druga od »Ginića«11 a nesamo iz škole. Pozdravlja te Mutimir12 P.S.13 Sada mi je »zvanje«: kt operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine.14 Italijani ne znaju za moje prisustvo ovde i s njima bih pregovarao ako se tiče evakuacije cele Hercegovine i dubrovačkog primorja, ali za manje ustupke ne bih želeo da se kompromitujem odnosno da pružim partizanima materijale za propagandu, pa će ih stoga voditi u ime privremene uprave ist. Bosne i Hercegovine peš. kap. I kl. brat Vladislav Hamović po mojim uputstvima.15 On je delegiran — premešten — u dobrovoljnu organizaciju srpskih četnika i ovlašten da u zaštiti srpskog življa traži kompromis sa okupatorom.16 1 Original (pisan na mašini i olovkom, ćirilicom) u Arhivu VII, Ca, k. 231, reg. br. 1/6 (BHOC-31). 2 Odnosi se na Milana Šantića, pre rata novinar »Politike«. U leto 1941. radio u četničkoj organizaciji u Beogradu, odakle je u jesen došao u Mostar radi organizovanja četnika. Posle rata osuđen na kraću vremensku kaznu. 3 Gornji (Gatački) i Donji (Nevesinjski) Borac — predeo u izvornom delu r. Neretve sa nizom sela sa muslimanskim, srpskim ili mešovitim stanovništvom. Gornji Borac je bio nastanjen najvećim delom muslimanskim stanovništvom. Po uspostavljanju ustaške vlasti NDH, postao je veoma jako i utvrđeno ustaško uporište Odatle su ustaše tokom 1941. i početkom 1942. upadali u okolna srpska sela i masovno ubijali stanovništvo, spaljivali njihove domove i pljačkali imovinu. Četničko rukovodstvo u ist. Hercegovini i četnička komanda operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine smatrali su da će srpski narod na tom području pridobiti i orijentisati ga u borbi protiv NOP-a ako likvidira ustaški Borac. Iako su decembra 1941. i januara 1942. bile izdate zapovesti i grupisane snage, do četničkog napada nije došlo (Arhiv VII, Ča, k. 170, reg. br. 51/2 i 13/3; k. 201, reg. br. 8/2). I VŠ NOPO i DVJ je, radi zaštite srpskog stanovništva i zbog stalnog ugrožavanja veze između oslobođenih krajeva Hercegovine, Crne Gore i istočne Bosne, smatrao da ustaški Borac treba likvidirati, što je, uz osetne gubitke, učinjeno 17 aprila 1942. Opširnije o tome, vidi Zbornik NOR-a, tom II, knj. 3, dok. br. 24, 27, 28, 56, 119, 138, 145, 156, 162, 180; tom IV, knj. 4, dok. br 22, 45, 53, 79, 80, 84, 134; Jovan Vujošević: Pripreme i likvidacija ustaškog uporišta Borac aprila 1942. godine, VIG br. 5/1952. 4 O dolasku majora B. Todorovića u Hercegovinu (3. januara 1942), vidi dok. br. 49 i Arhiv VII, Ca, k. 170, reg. br. 23/4. 5 Reč je o ustaškim jedinicama koje su bile regrutovane od muslimanskog stanovništva sa područja Borca. Muslimane četnici u dokumentima nazivaju i Turcima. 6 Na karti 1:100.000: Bahori. 108 7 Četvrtog januara 1942, u zoru, jaka ustaška grupa iz Borca, Bahora, Gračanice i Fazlagića Kule blokirala je i napala srpska sela Bodežište, Taharin Do i Vratlo. Sela su branili mesne partizanske čete, delovi Gatačkog i Župopivskog partizanskog bataljona i Jugovićka partizanska četa pod komandom Vula Skoka. Posle borbe, koja je trajala do posle podne, ustaše su zauzele i spalile ova sela. Gubici su bili veliki: 9 partizana i 28 meštana (staraca, žena i dece) poginulo je i ubijeno, a ranjeno je 12 partizana i 18 meštana (Zbornik NOR-a, tom IV, knj. 3, dok. br. 136). 8 Redakcija ne raspolaže pismom kapetana Vladislava Hamovića. U Arhivu VII (Ča, k. 232, reg. br. 1/14) nalazi se pismo izvesnog četničkog komandanta od 7. januara 1942. upućeno iz s. Vrbe (Gacko) italijanskom komandantu u Gacko. Ono glasi: »Primio sam vaš poziv i rado bih mu se odazvao, ali zbog tog što je danas naš Božić i što je loše vrijeme, danas mi je doći nemoguće. Zadnjih dana bio sam bolestan, pa se moram čuvati ponovne nahlade. — Prvi dan kad bude vrijeme lijepo ja ću doći gdje sam prije javio, a odatle ću Vas obavijestiti da mi do Gacka date pratnju. — O svim događajima koji su se desili ovamo zadnjih dana i o uzrocima koji su ove događaje izazvali, obavestiću vas kada u Gacko dođem. Jedino Vas uvjeravam i ovom prilikom da je držanje Srba kotara gatačkog u jednom velikom procentu prema vama i Vašoj vojsci, nepromenjeno i uvijek korektno. — Molim da se donosiocu pisma pruži zaštita i osigura povratak, kao i da se nedužnom srpskom živliu u Gacku pruži vaša zaštita. Poštuje Vas i pozdravlia « 9 Pre rata novinar i generalni sekretar Sokolskog saveza u Beogradu; jedan od organizatora četnika u Hercegovini i Dalmaciji; u drugoj polovini 1942. i do kapitulacije italijanske vojske, delegat četničke Komande operativnih jedinica pri Komandi 2. italijanske armije. Posle kapitulacije Italije u istom svojstvu sarađivao sa Nemcima. Pred kraj rata pobegao u Italiju, gde je i umro. 10 Rođen u Prači (Rogatica, 1895). Pre rata više puta poslanik Samostalne demokratske stranke Svetozara Pribićevića za rogatički i novosadski srez. Posle aprilskog rata pobegao u Budvu odakle je u jesen 1941. otišao u Split, povezao se sa I. Trifunovićem Birčaninom i sa njim organizovao saradnju četničkih jedinica sa italijanskim okupacionim trupama radi borbe protiv NOP-a. U proleće 1942. D. Mihailović ga imenovao za političkog delegata VK JVUO za saradnju sa italijanskim okupatorom; posle kapitulacije Italije u tom svojstvu produžio rad sa nemačkim okupatorom. Pred kraj II svetskog rata objedinjavao dejstva svih kvislinških i kontrarevolucionarnih snaga koje su se našle u Sloveniji s ciljem da, uz pomoć zapadnih saveznika, od tih snaga obrazuje front u Sloveniji protiv snaga NOVJ i tako obezbedi uspostavljanje monarhije u Jugoslaviji. Ne uspevši u tome, pobegao u Italiju i tamo umro. 11 Reč je o poznatoj kafani u Beogradu, koja je, pre rata, bila stecište oficira, novinara, državnih službenika i kulturnih i javnih radnika. U njoj su se, pored ostalih, sastajali major B. Todorović, M. Šantić i Mutimir Petković, drugovi iz gimnazije. 12 Petković, pravnik, rez. sudski potporučnik, tada ađutant B. Todorovića i njegov opunomoćenik za pregovore o saradnji sa italijan-skim okupacionim trupama u borbi protiv NOP-a (vidi dok. br. 39). 13 Tekst do kraja je, olovkom, dopisao B. Todorović. 14 O imenovanju B. Todorovića za komandanta tzv. operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine, vidi Arhiv VII, Ca, k. 222, reg. br. 17/4 i k. 170, reg. br. 21/3 i 22/3. 15 Pregovore sa predstavnicima italijanskog 6. korpusa vodili su Mutimir Petković i Milan Šantić, a u završnim razgovorima učestvovao je i B. Todorović (vidi dok. br. 39, 43—45, 47, 49, 50, 52, 53, 55, 57). 16 Vidi dok. br. 3, nap. 10.
|