| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Napad na kaznionicu u Lepoglavi Kaznionica
u Lepoglavi sastojala se od velikog građevinskog bloka sa 3 aneksa, ograđena
zidovima visine do 4 metra a na pojedinim mestima i do 5 metara u obliku
kvadrata. Od bivšeg samostana, koji je u 19. stoljeću služio za odgoj plemićke
mladeži, car Franjo Josip II pretvorio je Lepoglavu u kaznionicu. Potkraj 19.
stoljeća ona je dograđena. Izgrađen je novi blok sa savremenim sistemom
nadzora zatvorenika.[1]Za
vrijeme napada 12. NOU brigade Lepoglava je imala savremeno organizovanu i uređenu
spoljnju i unutrašnju odbranu. Spoljna odbrana sastojala se od brižljivo izgrađenih
mitraljeskih gnijezda na visokim zidovima i krovovima kaznionice, te od bunkera
ispred glavnog ulaza u kaznionicu. Unutrašnja odbrana sastojala se od niza
otpornih tačaka u dvorištu i krugu kaznionice, u hodnicima, na spratovima, na
stepeništu i u većem broju zatvorenih prostorija pogodnih za odbranu.
Zatvorske straže specijalno su obučavane u rukovanju oružjem, a zatvorenici
su bili pod stalnom i pojačanom stražom. Prije
napada na Lepoglavu vršene su užurbane pripreme za odbranu, jer je procurila
vijest da bi Lepoglava mogla postati objekt partizanskog napada. Glavni ulaz bio
je posebno uređen i organizovan za pružanje otpora. Osuđenike je čuvala
posada od 150 vojnika, 80 profesionalnih policajaca i 8 žandarma. Većinu
neprijateljeve posade sačinjavali su domobrani, među kojima je bilo i takvih
koji nisu bili raspoloženi za borbu. S policijom i žandarmima bilo je drugačije.
Oni su bili okorjeli zločinci i surovi batinaši. Naoružanje se sastojalo od 3
teška mitraljeza, a ostalo automati i puške. U neprijateljevim garnizonima oko
Lepoglave nalazilo se oko 1000 vojnika: u Varaždinu 400, Ivancu 100, Krapini
300, Golubovcu 50 i Čreti 25 vojnika. U Lepoglavi se nalazilo oko 800
zatvorenika. Od toga 150-200 političkih osuđenika, članova Partije, saradnika
i simpatizera NOVJ, a svi ostali imali su status kriminalaca.
Prema
zapovjesti Štaba 12. slavonske NOU brigade, na Lepoglavu napadao je 3. bataljon
ojačan sa 2 teška mitraljeza i haubicom 100 mm. Na osiguranju napada od Varaždina,
Varaždinskih Toplica, Krapine i Ivanca, nalazilo se 6 bataljona iz sastava 12.
i 16. slavonske brigade i Kalničkog NOP
odreda. U rezervi Operativnog štaba nalazila su se 2
bataljona: 4. bataljon 12. NOU brigade i 1. bataljon Kalničkog partizanskog
odreda. Zapovješću Štaba 12. brigade u toku napada predviđene su tri faze
borbe: podilaženje udarnih grupa koje su imale zadatak da se prebace preko
visokih zidova i infiltriraju u unutrašnjost kaznionice, likvidacija otpornih
tačaka i mitraljeskih gnezda unutar kaznionice i, treća faza, otvaranje željezne
kapije na glavnom ulazu u kaznionicu i izvođenje opšteg napada. Jedna udarna
grupa ljestvama i konopcima uspjela je da se prebaci preko zida u unutrašnjost
kaznionice, ali je dočekana žestokom vatrom iz teških mitraljeza i pušaka.
Napad je otpočeo 12. jula 1943. u 22 sata, a borbeni znaci su bili »Top-Tito«. Zbog
pretrpljenih gubitaka, komandant Josip Antolović odustao je od upotrebe udarnih
grupa. Na njegovu inicijativu, koju je prihvatio i komandant 12. divizije Milan
Stanivuković, borci su na rukama dovukli top haubicu na
udaljenost 50-100 m od zidova kaznionice. Nišandžija Ivan Magličić.[2] sa pet kumulativnih granata direktnim pogocima
uništio je 2 mitraljeska gnijezda i napravio otvor u zidu kroz koji su se
provukli borci 3. bataljona. Nakon posljednje ispaljene granate u Kaznionicu je
kroz otvor prvi ušao Nikola Šušnjar,[3]
politički komesar 3. bataljona, a odmah iza njega desetina Dragoljuba Vujanovića.547
Desetina je u naletu uspjela da savlada nekoliko otpornih tačaka i prodre do
glavnog ulaza. Polugama su otvorili teška željezna vrata i omogućili borcima
Bataljona da prodru u unutrašnjost kaznionice, gde je se razvila žestoka borba
između partizana, ustaških policajaca i žandarma. Borci i starješine 3.
bataljona uništavali su neprijatelja a naročito se isticali komandir 2. čete
Branko Baričević i komandiri vodova: Marko Kljajić, Ljuban Prodanović,
Nikola Petrović, Nikola Lasić, Veljko Petrović i dr. Zajedno s borcima, u
jurišu se nalazio i komandant Josip Antolović, koji je neposredno rukovodio
borbom. Dok je Branko Baričević uništavao posljednja žarišta
otpora, Milutin Vujnić je sa svojom četom oslobodio veću grupu političkih
zatvorenika u novoj zgradi kaznionice koji su, zajedno sa borcima, učestvovali
u borbi. Grupa boraca u kojoj su bili Andrija Grudanić, Dušan Prodanović,
Nikola Jakovljević, Ivan Troha, precizni mehaničar iz Orahovice, čeličnom
testerom i drugim alatima veoma su spretno otvarali željezna vrata na samicama
iz kojih je neprijatelj pružao otpor. Druga grupa boraca sa Rudolfom Kolakom
Smrekom sačekivala je žandarme i policajce i uništavala ih ručnim bombama.
Na sve strane praštale su ručne bombe. Poslije
osmosatne borbe neprijateljeva posada je savladana, a Lepoglava i politički osuđenici
oslobođeni. Bilo je to 13. jula 1943. prije podne. Ubijeno je 17, a zarobljeno
125 neprijateljevih vojnika. Zaplijenjeno je 140 pušaka, 4 teška mitraljeza i
2 automata. Zaplijenjeno je nekoliko vagona brašna, šećera, soli i veće količine
tekstila i kože. Gubici 3. bataljona: 5 poginulih i 13 teže ranjenih boraca.
Oslobođeno je 250 političkih osuđenika, među kojima je bilo oko 90 članova
KPJ. Ostali su bili simpatizeri NOB-a i politički aktivisti.[4] Među oslobođenim osuđenicima nalazili su se
poznati predratni komunisti: Radivoje Davidović Kepa i Bata Javorski. Davidović
je bio član KPJ od 1929. godine, i na robiji je proveo 12 godina, dok je Bato
Javorski član KPJ od 1937, a na robiji je proveo 3 godine. [1]
Arhiv VII JNA, f.
NOP-a K-892 reg.
br. 19/1; K-881 reg.
br. 33/1. [3]
u NOVJ od 1941. Bio član SKOJ-a od 1938. i KPJ od 1940. godine, student
tehnike, jedan od organizatora pokreta u Moslavini. U NOR-u je bio borac,
politički delegat i politički komesar čete, komandir čete, politički
komesar bataljona i brigade. Poslije rata potpredsjednik u vladi SRH i član
Predsjedništva SSRNH. Umro 1982. u Zagrebu. [4])
Arhiv VII, f.
NOP-a K-892 reg.
br, 19/2.
|