Jovan Kokot: DVANAESTA SLAVONSKA

Poslije formiranja Brigada je imala jedan od glavnih zadataka da produži sa ostvarivanjem ciljeva političke i vojne strategije, koje je formulisao vrhovni komandant NOV i POJ, Josip Broz Tito: »Slavonija je uporište i čvor od posebnog značaja za razvoj ustanka i oružane borbe u čitavoj Hrvatskoj sjeverno od Save«.^[1] U centralnom dijelu Slavonije trebalo je produžiti sa napadom na neprijateljeva uporišta, proširiti slobodnu teritoriju i omogućiti bolje uslove za rad, rukovođenje i komandovanje Štabu III operativne zone, kao i rad partijskoj organizaciji, narodnim odborima, AFŽ-u i omladini. S obzirom na to da je rukovodstvo HSS na čelu sa dr Vlatkom Mačekom bilo velika prepreka za prelazak dijela hrvatskih seljaka na stranu NOP-a, 12. slavonska brigada dobila je zadatak da na terenu između Nove Gradiške, Slavonske Požege i Slavonskog Broda likvidira manja neprijateljeva uporišta, očisti hrvatska sela od ustaša i ustaških agenata, a političkim radom da stvara uslove za mobilizaciju Hrvata u Narodnooslobodilačku vojsku. U tome je za sve vrijeme NOR-a neprekidno nastojao CK KPJ, CK KPH i lično generalni sekretar KPJ i vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito.^[2] Brigada je dobila zadatak da izvrši prodor u istočnu Slavoniju do linije Slavonski Brod - Našice na dubini preko 100 km, preko teritorije gusto posjednute neprijateljevim garnizonima. Na tom prostoru Brigada je izvršila čišćenje sela od neprijateljevih agenata, a političkim radom popularisala je ciljeve NOB-a.

Tri dana ranije, prije nego što je formirana 1. slavonska brigada, 7. oktobra 1942. u selu Borki, formiran je Kalnički partizanski odred.^[3]Njegovo kadrovsko jezgro sačinjavala je Banijska proleterska četa sa 50 boraca, a Slavonci su dali 170 boraca i šest puškomitraljeza. Za komandanta Odreda postavljen je Mato Jerković,^[4] a za političkog komesara Joža Horvat.^[5] S Odredom je krenuo i Dušan Čalić,^[6] da pomogne da se na Bilo-gori, u selu Bačkovici, izvrši mobilizacija boraca srpske nacionalnosti. Odred je krenuo u Hrvatsko Zagorje radi dizanja narodnog ustanka i razvoja oružane borbe.

Poslije formiranja, Brigada je istog dana oko 16 sati krenula u pravcu sjevernih padina Psunja, prešla komunikaciju Pakrac - Kamenska i do 18 sati stigla u sela: Glavicu, Prgomelje, Cicvare i Bjelajce i smjestila se po slijedećem: 2. bataljon u selo Cicvare i Bjelajci, 3. bataljon u Prgomelju, a 4. bataljon u selu Glavici sa jednom četom na Bučju radi obezbjeđenja od Pakraca. U rejonu razmještaja zadržala se šest dana, od 12. do 18. oktobra 1942. godine. Za to vrijeme intenzivno se radilo na organizacijsko-formacijskom sređivanju \ moralno-političkom učvršćivanju jedinica. Na osnovu plana rada Štaba Brigade izvođena je vojnostručna i politička nastava sa borcima i starješinama, a težište rada usmjeravano je na upoznavanju oružja i rukovanju njime, nastavi gađanja, stražarskoj službi i taktičkoj obuci u okviru četa.

Za dnevno informisanje boraca o najnovijim događajima, najzaslužniji je bio Feđa Milić, šef Agitropa Brigade. Kao organizator i pedagog, bio je nenadmašan u svom poslu jer je sa svojim saradnicima u Agitpropu u najtežim okolnostima, na maršu i za vrijeme kratkih odmora, uspijevao s oduševljenjem da zabilježi i umnoži najnovije radio-vijesti i podijeli ih borcima. Na improvizovanom poligonu iznad sela Prgomelje, artiljerijska posada prvog partizanskog topa^[7] uvježbavala je pripremu za gađanje pod rukovodstvom artiljerijskog kapetana Franca Inkreta.^[8]

Brigada je trebalo da čišćenjem sela od domaćih ustaša i agenata, i napadima na manje ustaško-domobranske garnizone, zaplijeni što više oružja, proširi oslobođenu teritoriju prodorom u Požešku kotlinu i istočnu Slavoniju, i da mobiliše što veći broj boraca hrvatske nacionalnosti. Na taj način trebalo je stvarati uslove za brži razvoj oružane borbe u Slavoniji i formiranje novih brigada i divizija. U skladu sa predstojećim zadacima težište političkog rada sa borcima bilo je na dnevnim informacijama i vojno-političkim događajima u svijetu i u nas. Borci su se prvenstveno interesovali o uspjesima Grupe proleterskih brigada NOV i POJ u Bosanskoj krajini, gdje su već otpočele pripreme za oslobođenje Bihaća. U razgovoru sa starješinama borci su postavljali pitanja da li na kapama mogu da nose srp i čekić, pošto su postali brigadiri. Međutim, pitanje nošenja proleterskog znamenja, iako su to borci često postavljali, oko 600 boraca iz prvog stroja Brigade nije dočekalo, jer je Brigada tek 26. oktobra 1944. dobila naziv proleterska. Pored dnevnih informacija sa borcima, radilo se na raskrinkavanju četničkog pokreta Dragoljuba Draže Mihailovića i njegove saradnje sa okupatorom i kraljevskom jugoslovenskom vladom u Londonu, koja je odobravala tu saradnju. To je, pored ostalih ciljeva NOB-a, bila glavna tema u političkom radu sa borcima u toku čitavog NOR-a.^[9]

^[1]) Zbornik ..., tom V, knj. 3, str. 7.

^[2]) »Došao je čas da Komunistička partija Hrvatske smjelo i otvoreno kaže hrvatskom narodu da je držanje rukovodstva HSS ne samo štetno, već i izdajničko. Treba kazati hrvatskom narodu da je Maček i njegovo društvo ne samo odgovorno za dolazak Pa- velića svojom ranijom politikom, već u velikoj mjeri nose odgovornost za zločine koje je učinio Pavelić ne samo nad srpskim već i nad hrvatskim narodom. Treba objasniti hrvatskom narodu da je njegov položaj najteži od svih naroda na Balkanu, jer se uspjelo, blagodareći pasivnoj politici HSS, da banda na čelu sa Pavelićem, stvori od velikog dijela hrvatskog naroda oružje u borbi protiv oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije i u borbi protiv SSSR-a. Ljaga zbog toga pala je na čitav hrvatski narod, a krivicu za to nose i vođe HSS sa Mačekom na čelu (iz Proglasa generalnog sekretara KPJ, Tita, hrvatskom narodu - Zbornik ..., tom V, knjiga 3, str. 7).

^[3]> Arhiv VII, f. NOP-a, k-1486 reg. br. 23/1.

^7?) U NOVJ od 1941. Bio je komandir čete, komandant bataljona, načelnik štaba divizije, načelnik štaba korpusa, zamjenik komandanta korpusa i komandant korpusa. Narodni heroj Jugoslavije, admiral u penziji. Umro je 1980. u Beogradu.

^[5]) U NOVJ od 1941. Politički komesar bataljona i partizanskog odreda i politički komesar brigade. Poslije rata književnik i putopisac.

^[6]> U NOVJ od 1941. Jedan od organizatora ustanka u Slavoniji, prvi sekretar Oblasnog komiteta CK KPH za Slavoniju i sekretar u vladi SR Hrvatske. Poslije rata proglašen za narodnog heroja Jugoslavije i akademik.

⁸°) Nekoliko dana ranije posluga topa 65 mm na tovarnim konjima prenijela je top na Papuk u blizini neprijateljevog uporišta Voćin. Sa vatrenog položaja zvani Lom, 3-4 km vazdušne linije od Voćina, posada je bez nišanskih sprava gađala kroz cijev topa i ispalila na uporište 4 granate, ali je samo jedna pogodila cilj. Poslugu su sačinjavali: Savo Miljanović Jaran desetar, Jovo Glodić Čaruga, Stanko Gostimir, Marko Petrović, Stevo Lazarac i dva brata Janoševića.

^[8]) Bio je borac i operativni oficir u štabu odreda i štabu zone. Operativni oficir u štabu korpusa i načelnik štaba korpusa. General-potpukovnik u penziji. Umro 1974. u Beogradu.

^[9]) Upravo tih dana britanski ministar inostranih poslova Antoni Idn, nastojao je kod ambasadora SSSR-a u Londonu da prizna Dražu Mihailovića kao vođu otpora u Jugoslaviji. Ovaj primjer, kao i mnogi drugi, očito su ukazivali da se četnički pokret Draže Mihailovića nije oslanjao samo na saradnju s okupatorom i podršku izbjegličke vlade, već i na snažnu podršku britanske vlade.