| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
12.
Slavonska NOU brigada u sjeverozapadnoj Hrvatskoj Marš i borbe u susretu Po
naređenju Glavnog štaba za Hrvatsku i Štaba 1. slavonskog korpusa, 12.
slavonska divizija je krajem juna 1943. sa dvije brigade (12. i 16) , izvršila
marš u sjeverozapadnu Hrvatsku, na Kalnik. Zadatak Divizije je bio da oslobodi
Lepoglavu sa oko 200 političkih zatvorenika i omogući prelaz na stranu NOVJ
domobranskog artiljerijskog diviziona u Jalkovcu. Pored napada na neprijateljeva
uporišta, političkim radom među zagorskim seljacima trebalo je pomoći
razvoju NOB-a u tom dijelu Hrvatske gdje je razvoj oružane borbe bio u
zaostatku u odnosu na druge krajeve Hrvatske.[1] Sjeverozapadna
Hrvatska sa Kalnikom i Hrvatskim zagorjem obuhvata dolinu Krapine, Sutle i
gornjeg toga Bednje, ukupne površine oko 2000 km2. Sjeverozapadna
Hrvatska (Zagorje) gusto je naseljena, a najveća gustina je u kotaru Krapina -
150 stanovnika na 1 km2. Kraj je veoma siromašan, 70% stanovništva
bavi se poljoprivredom, a glavna poljoprivredna kultura bio je kukuruz.
Sjeverozapadna Hrvatska jedino je bogata ugljem, pretežno lignitom, a rezerve
su procjenjene na milion tona. U ugljenokopima je bilo zapošljeno oko 5.500
rudara. Glavna naselja su: Krapina (centar Zagorja), Zlatar, Bistrica, Klanjec,
Veliko Trgovište, Stubica, Ivanec, Novi Marof i Varaždinske Toplice.
Prije
polaska u sjeverozapadnu Hrvatsku, u Brigadi su izvršene vojne i vojno-političke
pripreme.[2]
Na političkim sastancima sa borcima, težište priprema bilo je u
osposobljavanju svakog borca za korektan odnos i pravilno ponašanje u kontaktu
sa zagorskim seljacima, da podnose i glad, ali da ne traže hranu od seljaka
koji su i sami vrlo siromašni. Borci su pripremani da podnose fizičke i druge
napore, ali da ne dozvole da dođu u iskušenje i da diraju u ličnu imovinu
seljaka. S obzirom na to da je u Brigadi stvoreno izuzetno političko raspoloženje,
ocjenjeno je da je ona spremna da izvrši zadatak koji joj je bio postavljen.
Vedrom raspoloženju boraca koji su s pjesmom krenuli na veliki marš, najviše
je doprinijela organizacija SKOJ-a i, lično, sekretar skojevske organizacije,
Zvonko Pragaj.[3] Noću
između 26. i 27. juna 1943. godine 12. brigada je, iz rejona Voćina, krenula
na marš dug preko 150 km. Još u toku noći prošla je preko Vranog kamena
(trig.833), druma i željezničke pruge Daruvar - Miokovićevo kod s. Koreničani
i do 8 sati prije podne razmjestila se 27. juna u selima Đakovcu i Turčević
Polju na Bilo-gori.[4]
Preživjeli stanovnici Bilo-gore srdačno su dočekali Brigadu i podjelili s
borcima sve što su imali. Nakon
što je Brigada prešla preko komunikacije Virovitica - Bjelovar kod Svete
Katalene u neprijateljevom uporištu Virovitica došlo je do uzbune. Oko 1000
neprijateljevih vojnika pokušalo je da napadne 12. slavonsku NOU brigadu, ali,
dok su stigli na greben Bilo-gore, 12. brigada se nalazila u pokretu izvan
njihovog domašaja. U toku marša operativni oficir Štaba Brigade, Gojko Kovačević,
sišao je s jednom desetinom boraca sa Bilo-gore u podravsku ravnicu. Ušao je u
selo Virje i izvršio prepad na žandarmerijsku stanicu, opštinu i poštu.
Poslije kratke borbe zarobili su 3 žandarma i 10 domobrana, a ostali su se
razbježali. Domobrani su pušteni kućama, a žandarmerijska stanica i opštinska
zgrada su zapaljene. Noću
između 4. i 5. jula Brigada je prešla preko komunikacije Koprivnica - Križevci
kod Lepavine i Carevdara, bez ometanja od neprijatelja. Nakon prelaza porušila
je železničku prugu i prekopala cestu. Na maršu kroz sjeverozapadnu Hrvatsku,
Brigada je manevrisala i vješto izbjegavala zamke koje joj je neprijatelj
pripremao.[5] Svojim
ponašanjem i korektnim odnosom, borci su veoma mnogo doprinijeli političkom
raspoloženju i opredjeljivanju zagorskih seljaka za NOB.
Prolazeći kroz sela okićena granama trešanja i višanja,
savijenim od crvenih plodova, uprkos gladi, nijedan borac nije ni pokušao
ubrati plodove koji su se nalazili na dohvat ruke. Borci nisu ulazili u seljačke
domove niti tražili hranu. A i sami seljaci vidjevši ih onako umorne i
izgladnele, govorili su da nema »melje«.[6] Što
su više prodirali u Hrvatsko zagorje, raslo je i nepovjerenje prema borcima.
Stanovništvo je bilo uplašeno i u samrtnom strahu napuštalo svoje domove,
skrivajući se ispred njih. U jednom od sela na južnim padinama Kalnika, borci
su zaustavili ženu koja je bježala i upitali je zašto bježi. Ona je
odgovorila: »Bježim, jer vi koljete i sječete uva i noseve«. Borcima je bilo
jasno da je takvo shvatanje bilo posljedica zločinačke ustaške propagande,
kako bi na taj način odvratili zagorske seljake od NOP-a i pristupanju u
jedinice NOV Hrvatske. Prvu
veću borbu na terenu sjeverozapadne Hrvatske Brigada je vodila 6. jula 1943.
kod sela Oštrica i kod Novog Marofa, prilikom prelaska preko komunikacije
Zagreb - Varaždin. Druga četa 1. bataljona pod komandom Stojana Milinovića
kretala se na čelu marševske kolone kao prethodnica, i sukobila se s Nijemcima
kod Novog Marofa. U oštroj borbi četa je uništila 20 njemačkih vojnika i
trojicu ranila. Uništena su 2 njemačka kamiona i zaplijenjena 2 laka
mitraljeza, 10 automata i 8 pušaka.53^ U borbi se istakla čitava četa,
a naročito njen komandir, hrabri Stojan Milinović Abisinac.[7]
Njegovom zaslugom potučeni su Nijemci i otvoren put za dalje nastupanje Brigade
prema Lepoglavi i Varaždinu. Istog dana između 11 i 17 sati neprijateljeva
avijacija (7 aviona) žestoko je bombardovala 1. bataljon koji se nalazio u selu
Orahovac. Jedna bomba od preko 100 kg bačena je na mlin, u kojem se nalazila
komanda 2. čete 1. bataljona. Bomba je probila krov i tavanicu, porušila
zidove i zabila se duboko u pod, ali nije eksplodirala. Bombardovanje sela
izazvalo je među stanovništvom paniku i pometnju, što je dovelo do
nepotrebnih žrtava. Domobranski
artiljerijski divizion iz Jalkovca u 12. diviziji NOVJ
Komandant domobranskog artiljerijskog diviziona u
Jalkovcu, pukovnik Demetar Varda, strpljivo je čekao godinu i po dana da svoj
divizion preda Narodnooslobodilačkoj vojsci pošto Kalnički NOP
odred, nije bio u stanju da garantuje uspješan prelaz na
partizansku stranu. Varda Demetar je od prvog dana okupacije bio nepomirljivi
protivnik Ante Pavelića i tzv. NDH.[8]
Noću između 7. i 8. jula 1943. organizovao je predaju garnizona i dobrovoljni
prelazak artiljerijskog diviziona naoružanog sa 8 haubica 100 mm, 2 vagona
artiljerijskih granata, 150 domobrana i 5 oficira.[9] Za vrijeme predaje pukovnik Varda održao je
prisutnim domobranima, oficirima i podoficirima patriotski govor: »Vama je
pripala čast što ste kao pošteni Hrvati osudili politiku tzv. NDH i
suprotstavili se Paveliću i njegovim plaćenicima, te prešli na stranu narodne
vojske u čijim ćete se redovima i vi boriti protiv fašizma za nacionalno i
socijalno oslobođenje naše zemlje«.543 Nakon evakuacije ratnog
materijala, spaljeni su svi vojni objekti, koji su izgorjeli do temelja, a
eksplozije zapaljenih artiljerijskih granata i drugog eksplozivnog materijala čule
su se i nakon 48 sati. U
žurbi je greškom uništeno 6 haubica i 2 vagona artiljerijskih granata. Sa
malo više inicijative i snalažljivosti, mogao se sa zaplijenjenim haubicama i
granatama izvršiti napad na Varaždin u kome se nalazilo oko 400 domobrana.
Prelaz artiljerijskog diviziona u 12. diviziju NOVJ bio je izuzetan šok i
iznenađenje za neprijatelja. Za
to vrijeme, 12. brigada nalazila se na obezbjeđenju kod Varaždina (3 km
udaljeno od Jalkovca), Varaždinskih Toplica i Ludbrega. Drugi bataljon 12.
brigade izvršio je demonstrativni napad na Varaždinske Toplice. [1]
Arhiv CK
SKJ, f.
CK
KPJ, reg.
br. 6907, Arhiv II,
f.
NOP-a K-102 reg.
br. 1/2. [2]
pred polazak u sjeverozapadnu Hrvatsku 12. slavonska NOU brigada
imala je 1200 boraca, 70 puškomitraljeza, 950 pušaka, 350 članova KPJ i
kandidata i 240 skojevaca. Od 590 politički organizovanih u okviru KPJ i
SKOJ-a, bilo je 467 Srba, 120 Hrvata i po 1 Čeh, Mađar i Musliman.
Bataljoni su imali u prosjeku po 250 a čete oko 70-80 boraca. Pre
početka marša za načelnika
Štaba Brigade postavljen je Bogdan Jovano- vić. U
NOVJ od 1941. Bio je borac, operativni oficir, načelnik štaba brigade,
komandant bataljona i brigade, načelnik štaba divizije, zamenik komandanta
divizije i vršilac dužnosti komandanta divizije. General-potpukovnik u
penziji. Za
operativnog oficira postavljen je Gojko Kovačević. U NOVJ od 1941. Bio je
borac, komandir voda i čete, komandant bataljona, komandant partizanskog
odreda, operativni oficir brigade i zamjenik komandanta brigade. Poginuo je
u aprilu 1944. kao zamjenik komandanta 25. brodske brigade. [3]
u NOVJ od 1942. Bio je borac, politički delegat, politički komesar čete,
sekretar ba- taljonskog i brigadnog komiteta SKOJ-a, član Oblasnog komiteta
SKOJ-a za sjeverozapadnu Hrvatsku. [4]
Arhiv VII, f.
NOP-a, K-881-A reg.
br. 1/2; K-892 reg.
br. 19/2, K-25-3/7. 53?)
Osamnaesta slavonska brigada koja je maršovala na začelju 12. slavonske
divizije još 29. juna 1943, bila je iznenadno napadnuta kod sela Zrinjske
na Bilo-gori i ponovno 9. jula od dijelova njemačkog 54. puka 187. rezervne
divizije i 2 bataljona regruta iz Bjelovara. Kod sela Bačkovice 10. jula došlo
je do teške borbe u kojoj je 18. brigada imala 12 poginulih i 37 ranjenih
boraca. Kasnije, Brigada je pod pritiskom neprijatelja vodila teške borbe
i, pred nadmoćnim snagama, morala se vratiti na Papuk. U tim borbama imala
je 96 boraca koji su izbačeni iz stroja, od toga 26 poginulih a 70
ranjenih. Od avionske bombe poginuo je komandant Brigade Uroš Popara. [7]
u NOVJ od 1941. Bio je borac, puškomitraljezac, komandir voda, a sa 18
godina postao je komandir čete. Poginuo kao zamjenik komandanta bataljona u
januaru 1944. kod Prnjavora u centralnoj Bosni. [8]
Varda Demetar odgojen je u patriotskom i demokratskom duhu. Bio je lični
prijatelj sa dr Ivanom Ribarom. Obojica su iz sela Vukmanić na Kordunu.
Umro je 1967. u Zagrebu.
|