Jovan Kokot: DVANAESTA SLAVONSKA

Štabovi bataljona u 12. slavonskoj brigadi ispoljili su u više navrata samoinicijativu i organizovali prelaz preko rijeke Save na njenu lijevu obalu u Slavonsku Posavinu. Cilj prelaza je bio da se napadne Slavonski Kobaš, Pričac, Živike, Davor i Orubica. Posadu u navedenim mjestima činile su uglavnom, domaće ustaše i seljaci koji su noću vršili stražarsku službu. U svakom uporištu u prosjeku se nalazilo oko 60 naoružanih seljaka koji, prilikom napada, nisu pružali jači otpor.⁷²

Poslije prelaza preko rijeke Save 2. bataljon je u napadu na Pričac i Živike potisnuo neprijatelja čak do Lužana. U kratkoj borbi poginuo je puškomitraljezac iz 2. bataljona. Nakon izvjesnog vremena, naprijateljeve snage krenule su iz Lužana u protivnapad na 2. bataljon u trenutku kada se on nalazio u fazi povlačenja i vršio pripreme za prelaz na desnu obalu Save.

U Slavonskom Kobašu nalazilo se 12 domaćih ustaša i 120 naoružanih seljaka. Ustaše su zajedno sa seljacima ometale održavanje veza između 12. NOU brigade i Štaba 6. slavonskog, korpusa. Na vjerovatnim pravcima nailaska partizanskih kurira, oni su postavljali dnevne i noćne zasjede. Zbog toga je odlučeno da se to uporište napadne, a ustaše kazne. Napad na Slavonski Kobaš izveden je iz dva pravca, tj. obuhvatom sa istočne i zapadne strane. U borbi je ubijeno 6 ustaša i zaplijenjeno 20 pušaka, 2 sanduka ručnih bombi, 2500 metaka, 1500 kg soli, 500 kg šećera, oko 500 kg brašna i druge ratne opreme. Seljaci - stražari razbježali su se bez pružanja otpora. U borbi je teško ranjena drugarica Nada Turudić, borac 2. čete 3. bataljona iz sela Klenika kod Okučana.⁷³I 4. bataljon je sa desne prešao na lijevu obalu Save u Davor da bi napao neprijateljevu posadu u selu Orubica, u kojem se nalazilo 30 naoružanih seljaka s puškama. Čim je zapucalo, seljaci su se razbježali. Konfiskovana je imovina ustaškog tabornika i zaplenjena 4 velika čamca kapaciteta 10-15 ljudi. Osnovni razlog za prelazak na lijevu obalu Save i napad na selo Orubicu bio je da se obezbjedi 10 čamaca za oko 150 boraca za pre voz preko Save u jednom talasu. Naime, zbog koncentracije većeg broja njemačkih divizija, planiranog čišćenja u Slavoniji i namjere Nijemaca da na lijevoj obali Save organizuju treću liniju fronta (jer su očekivali iskrcavanje anglo-američkih snaga na jadranskoj obali), Štab 6. slavonskog korpusa namjeravao je da u Centralnu Bosnu prebaci kompletnu 12. slavonsku diviziju.^[1]

U vezi s tim, Štab 6. slavonskog korpusa naredio je 12. brigadi da se približi rijeci Savi i prikupi dovoljan broj čamaca, i da ih čuva u tajnosti za potrebe 12. slavonske divizije. Brigada se ozbiljno angažovala na tom zadatku i na bosanskoj strani, još ranije prikupila 9 čamaca za oko 110 boraca u jednom talasu. Na slavonskoj strani obezbjeđena je skela kapaciteta 40 boraca. U selu Kanjiži u Slavonskoj Posavini obezbjeđena su, takođe, 2 čamca za 40 boraca, a u selu Bebrini, čamac kapaciteta 10 boraca.

Uzvodno od Slavonskog Broda u pravcu Srpca, 15. decembra 1943. plovio je brod riječne flotile tzv. NDH. U toku plovidbe brod je napadnut iz PT-puške, a vatru je otvorio nišandžija Petar Stanić iz Pakrana kod Daruvara. Brod se, potom, povukao na lijevu obalu Save. Od dejstva PT-puške poginuo je 1 oficir, a 2 mornara su teže ranjena. Istovremeno je njemačka dalekometna artiljerija, sa vatrenih položaja u predgrađu Slavonskog Broda ili Nove Gradiške, planirano ili slučajno otvorila artiljerijsku vatru na Srbac. Ispaljeno je više artiljerijskih granata težine 47 kg, ali je samo jedna eksplodirala i nanijela manju štetu stambenim objektima. Neeksplodirane granate po naređenju komandanta Brigade upotrebljene su za rušenje željezničke pruge i mostova u dolini rijeke Bosne.

Brojno stanje 12. slavonske NOU brigade 31. decembra 1943. bilo je: 1549 boraca. Od toga je 300 bilo u rashodu, ranjeno i bolesno, a većina se nalazila u bolnicama. Socijalni sastav: 234 radnika i 1205 seljaka. Nacionalni sastav: 427 Hrvata i 1088 Srba i 34 razne druge nacionalnosti. Članova Partije bilo je 369, kandidata 185, i Skojevaca 285, dakle, više od polovine boraca u Brigadi.^[2]

Hitlerova naredba br. 48 od 26. 07. 1943. predviđa organizaciju odbrane na Balkanu: »... mora se računati i sa napadom na jadransku obalu, sjeverno od Otranskog kanala. Najhitniji zadatak da se unište partizanske snage u Hrvatskoj i Srbiji sa težištem da se po svaku cijenu obezbjede veze sa Grčkom. U vezi s tim sa istočnog fronta povlači se 6 divizija koje vam se stavljaju za izvršenje zadatka«. Arhiv VII, Na, mikroteka NAV-N-315, r, 2155, s, 44.

[2] Arhiv VII, k. 473-A reg. br. 10-1/3.