Jovan Kokot: DVANAESTA SLAVONSKA

Pored osnovnog zadatka - borbe protiv četnika, Brigada je na čitavom prostoru istočno od rijeke Ukrine i u dolini rijeke Bosne veoma uspješno razvijala svoja borbena dejstva. U okviru borbenih dejstava rušenje željezničke pruge Doboj - Sarajevo na odsjeku Rudanka - Jelah - Kotorsko bio je prvenstveni zadatak. Oko Dervente i Bosanskog Broda, nalazilo se 5 neprijateljevih uporišta sa oko 1500 vojnika. Uporišta su predstavljala spoljnju odbranu Dervente i Bosanskog Broda. Uporište u Kuljanovcima bilo je predstraža Dervente sa 1 satnijom 2. bojne 6. lovačke pukovnije. Odbrana se oslanjala na 20 lakih bunkera izgrađenih od drveta i pokrivenih zemljom. Naoružanje se sastojalo od 12 puškomitraljeza, 4 teška i 2 laka minobacača. Nakon dolaska 12. brigade u centralnu Bosnu, u Bosanskom Dubočcu organizovano je uporište od 250 do 300 ustaša i muslimanske milicije. Pored neposredne odbrane Dubočca, oni su držali položaje na liniji: Bijelo Brdo - kota 204, Pjevalovac - kote 220 i 194, oslanjajući se na odbrambene položaje u selu Kuljanovce. Od Kuljanovaca prema Dubočcu, odbrambeni položaji su se protezali preko kote 203 u pravcu Save. U Kalenderovcima se nalazilo 550-600 neprijateljevih vojnika iz sastava 2. i 3. ustaške domobranske bojne 6. lovačke pukovnije. Naoružanje se sastojalo od 3 protivtenkovska topa 37 mm, 20 puškomitraljeza, 2 teška mitraljeza, 12 teških i 12 lakih minobacača. Odbrana je bila organizovana po sistemu grupnog posjedanja i sa većom dubinom.

U Beglucima je formirana ustaška satnija od 60 ustaša. Ustaše su većim dijelom bile iz Prnjavora i prnjavorskog sreza. U Derventi se nalazila 3. jurišna bojna 6. lovačkog puka sa 500 vojnika. U njoj je bilo oko 60 njemačkih oficira na položajima komandira četa i vodova. Naoružanje se sastojalo od baterije topova 100 mm, 8 puškomitraljeza i 4 teška mitraljeza. S obzirom na to da u Derventi nije bilo utvrđenih tačaka za odbranu, bunkera i zgrada uređenih za borbu, postojala je mogućnost da se na grad izvrši prepad još u novembru 1943. Međutim, zbog jakog spoljnjeg obezbjeđenja, koje se nalazilo na liniji Bosanski Dubočac - Bijelo Brdo - Kalenderovci i Kuljanovci, kao i blizine Bosanskog i Slavonskog Broda, napad nije izveden.^[1]

I pored svestranog angažovanja u borbi protiv četnika Draže Mihailovića, Brigada je u novembru 1943. porušila u tri navrata željezničku prugu u dolini rijeke Bosne. Za vrijeme II zasjedanja AVNOJ-a (tačnije 29. novembra 1943) u sadejstvu sa 14. srednjobosanskom brigadom, Brigada je porušila prugu Doboj - Sarajevo u dužini od 100 m, između željezničkih stanica Kotorsko - Čivčije. Očekivala je nailazak željezničke kompozicije sa njemačkim trupama, ali voz nije naišao.

Brigada je ponovo 12. decembra 1943. organizovala napad na željezničku prugu Doboj - Sarajevo. Oko 21 sat naišao je transportni voz iz Doboja u kojem se nalazilo 80 njemačkih vojnika i 50 seljaka mobilisanih za radnu službu. Napad je izvršio 2. bataljon pod komandom Bogdana Jovanovića i Ljube Mraovića, dok su se 3. i 4. bataljon nalazili na osiguranju napada. Otpor njemačkih vojnika brzo je slomljen. Ubijeno je 25 Nijemaca, i zarobljeno 12 domobrana. Ostali su se razbježali i posakrivali pod zaštitom mraka. Željeznička kompozicija je zapaljena, a lokomotiva uništena. Zaplijenjeno je 15 pušaka i manje količine ratne opreme. Iz susjednih garnizona Kotorsko i Rudanka, neprijatelj je odmah reagovao. Zaobišao je borbeno osiguranje i izvršio napad na 2. bataljon. Jedinice koje su se nalazile na obezbjeđenju odbile su neprijateljev napad, ali je, ipak, zbog propusta Štaba 2. bataljona^[2] deo neprijateljevih snaga uspio da napadne Pionirsku četu s leđa dok je rušila prugu. Tom prilikom poginulo je 5 boraca, a 4 su ranjena. Među poginulima bio je i hrabri komesar Pionirske čete Pajo Ratković,^[3] iz sela Bobote kod Vukovara pomoćnik političkog komesara 1. čete 4. bataljona.

U povratku na Motajicu, u selu Sočanica, 2. bataljon se sukobio sa kozacima. Ubijeno je 20 kozaka i zaplijenjeno 18 pušaka.

Treći napad na željezničku prugu Doboj - Sarajevo izvršio je 4. bataljon zajedno sa brigadnom diverzantskom grupom noću 4/5. decembra 1943. Upotrebom adaptirane artljiljerijske granate težine 47 kg, srušen je željeznički most dug 6 metara. Udaljenost željezničke pruge Doboj - Sarajevo od Motajice bila je oko 40-60 km. Za odlazak i povratak s pruge, Brigadi je trebalo dva dana usiljenog marša. A dužina maršrute u oba pravca iznosila je 80-100 km. U odlasku i u povratku Brigada se kretala pravcem: Kalenderovci - Pojezna, Mala i Velika Sočanica - Plodovi (trig. 263). Površinska struktura zemlje na pravcu marša sastojala se od teške i lepljive smonice i, kad padnu kiše, teren se toliko raskvasi da je kretanje po njemu bilo izuzetno teško i sporo. Na dionici od 8-10 km pješačilo se, ponekad, i 4 do 5 sati. Rezultat takvog marša bio je skoro uvijek i, po pravilu, da je 30-40 boraca ostajalo bez obuće. Poslije 3 takva marša u pravcu rijeke Bosne s odlaskom i povratkom, oko 250-300 boraca ostalo je bez obuće.^[4] Od tih boraca formirana je nova jedinica, neka vrsta posadne jedinice, koja je za vrijeme izvođenja vojnih akcija ostajala u mjestu boravka. U decembru je Brigada izvršila nekoliko akcija protiv Muslimanske milicije i ustaša oko Bosanskog Dubočca, Pjevalovca, Kuljanovca i Bijelog Brda, gde se nalazilo oko 300-400 domaćih ustaša. Akcije su izvođene, u prvom redu, da bi se došlo do obuće.

^[1]) Podatke je prikupio Ivan Buzov, informativni oficir u Štabu 12. slavonske NOU brigade.

^6?) Obezbjeđenje nije postavljeno u pravcu rijeke Bosne, a upravo odatle je neprijatelj izvršio obilazak. Arhiv VII, f. NOP-a k-892 reg. br. 38/2.

^[3]) Rođen 1925. u ustaničkom selu Boboti. Bio je obrazovan i u to vrijeme najbolji komesar čete u 12. NOU brigadi. Borci su ga cijenili i mnogo voljeli, pa je u četi zavladala duboka tuga poslije njegove smrti.

^[4]) Arhiv VII JNA, reg. br. k-892-38/2.

⁷°) Kozačka konjička divizija formirana ie u avgustu mjesecu 1943. u Milanu - Italija. Imala ie 12.000 kozaka. Komandant je bio njemački general fon Pan vic. Na komandnim položajima nalazili su se isključivo njemački oficiri. Nijemci su tu diviziju formirali u pomanjkanju sopstvenih snaga radi zaštite glavne željezničke pruge Zagreb - Beograd. Arhiv VII, Na mikroteka NAV-N-135r, 2281, s, 227-31.