| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Raspoloženje naroda u selima ispod Motajice i teškoće u borbi protiv četnika Centralna
ili srednja Bosna je planinsko područje sa najvišim vrhom na Vlašiću od 1919
m. Naseljenost je rijetka i raštrkana, a u dolinama Vrbasa, Vijake, Ukrine i
rijeke Bosne je gušća, u prosjeku 67 stanovnika na km2. Čitavo
područje imalo je 4 opštine sa oko 500 hiljada stanovnika, a Prnjavor je bio
sresko mjesto. Prema popisu iz 1933. godine prnjavorski srez imao je 63.653
stanovnika. Od toga, oko 7000 stanovnika, bili su pripadnici 14 nacionalnih
manjina. Najviše je bilo Poljaka, zatim Čeha, Ukrajinaca, Nijemaca, Italijana,
Mađara, Jevreja, Rusa, Roma, Bugara i drugih, koji su se krajem XIX stoljeća
doselili, kao austrougarski kolonisti. Do
II svjetskog rata među stanovništvom su vladali dobri međunacionalni
odnosi, naročito u Prnjavoru, u kojem je uoči rata bilo oko 3000 stanovnika
raznih narodnosti. Sela u kojima su živjele nacionalne manjine vidno su se
razlikovala i odskakala po svemu, a posebno po načinu života od sela u kojima
je živjelo srpsko stanovništvo. U prnjavorskom srezu tj. u selima oko
Motajice, Srbi su uglavnom podržavali četnike Draže Mihailovića, dok su
pripadnici nacionalnih manjina stajali po strani. Ukrajinci su svoje sinove, do
kraja 1943. slali u njemačke jedinice, a Česi i Italijani u domobrane. Dolaskom
u centralnu Bosnu, borci i starješine 12. NOU brigade5 odmah su se
suočili sa ekonomskom i kulturnom nerazvijenošću, a nešto kasnije za vrijeme
neprijateljeve ofanzive, uvjerili su se da je planinski dio centralne Bosne
izrazito pasivan i veoma zaostao. Sve statistike Kraljevine Jugoslavije ukazuju
na ogroman procenat nepismenog stanovništva. Na planinama Borji i Uzlomcu,
borci 12. brigade susreli su se sa divljinom, ali još više sa izrazitim siromaštvom
stanovništva. U Kraljevini Jugoslaviji stanovništvo centralne Bosne davalo je
svoje glasove nenarodnim režimima Petra Živkovića, Nikole Uzunovića, Boška
Jevtića i Milana Stojadinovića. Petar Živković i vojvoda Košta Pećanac
dolazili su redovno na ljetovanje u Šnjegotinu, Pribinić i Čečavu. Na
prostoru centralne Bosne, prema obavještajnim podacima koje je prikupio Štab
12. brigade u novembru 1943, nalazio se četnički korpus od 2300 četnika, čije
su jedinice bile raspoređene na Motajici, oko Prnjavora, Teslića i Kotor-Varoša.
Štab tog četničkog korpusa nalazio se u Klašnicama, nedaleko od Banje Luke.
Komandant je bio Lazo Tešanović, a njegov pomoćnik Nikola Forkapa iz Srbca.
Naoružanje: 40 puškomitraljeza, 5 teških mitraljeza, 5 teških minobacača, a
ostalo puške. Na Motajici se nalazila četnička brigada sa oko 400-500 četnika.
Komandant brigade bio je Vlado Vinčić, predratni trgovac i gostioničar iz
sela Smrtića. Motajica
je bila podeljena na 4 četnička vojnopozadinska i administrativna područja.
Komandant zapadnog područja i, ujedno, komandant 6. četničke brigade, bio je
Ljubo Bundalo, iz sela Kriškovci na desnoj obali Vrbasa. To područje
obuhvatalo je dolinu desne obale Vrbasa od Novih Martinaca, Nožička i dalje
sve do Srbca, zahvatajući zapadne obronke Motajice. Komandant severnog područja
Motajice, bio je Nikola Forkapa, koji je imao dvije funkcije: zamjenika
komandanta četničkog korpusa i komandant Motajičkog četničkog odreda. Pored
dužnosti komandanta Motajičke četničke brigade, Vlado Vinčić bio je i
komandant Južnog područja Motajice. Na istočnim obroncima Motajice, koji se
blago spuštaju prema dolini reka Save i Ukrine, četnička vlast oslanjala se
na Petra Nedića, komandanta bataljona. U selu Lepenici nalazio se četnički
odred od 40 četnika. Odredom je komandovao Boško Stojković. Na sjevernim
padinama Motajice, u selu Kaoci, nalazila se četnička četa kojom je
komandovao Branko Novaković. Četom u selu Brusniku komandovao je Nikola
Majstorović. U selu Ilovi, u široj okolini nalazio se bataljon »Knez Arsen«,
kojim je komandovao Rajko Malešević. Ta četnička jedinica kontrolisala je
sva sela u pravcu Prnjavora. Od svih registrovanih četnika, njihovih komandira
i komandanata na Motajici, najkrvaviji i najsuroviji zločinci - koljači bili
su: Todor Kozomora, Dronja, Dane Vekić, Majstorović i Mičić.[1] Nakon
prelaska preko Save u centralnu Bosnu, 12. NOU brigada zadržala se oko 7 danä
u selima Nova Ves i Korovi na odmoru, sređivanju i
pripremama za borbu protiv četnika. Najviše vremena posvećeno je političkim
pripremama starješina i boraca za_rad sa narodom u selima oko Motajice, zbog četničkog
uticaja. Boravak u Novoj Vesi iskorišćen je za održavanje političkog zbora s
omladinom i stanovništvom. Zboru su prisustvovali svi stanovnici i, po ocjeni
Štaba Brigade, bio je veoma uspješan. Tome je najviše doprinio svojim
govorom, politički komesar Brigade, Ivan Senjuk. Brigadnu glazbu i
kulturno-zabavni program zajedno sa seoskom omladinom, organizovao je Agitprop
Brigade. Omladina je oduševljeno prihvatila slavonske
partizane. Zajedno sa narodom i omladinom Brigada je proslavila i godišnjicu
oktobarske revolucije, i posebno, pobjedonosno nastupanje Crvene armije u
Ukrajini i oslobođenje Kijeva 6. novembra 1943. Sa političkim rukovodiocima,
politički komesar Brigade održao je savjetovanje na temu: »Borba protiv četnika
i njihovo odvajanje od naroda«. U toku rasprave učesnici su iznijeli brojne
prijedloge o formama i načinu političkoga rada u selima koja su bila pod četničkim
uticajem. Na kraju savjetovanja zaključeno je da, ukoliko se uspije odvojiti
narod od četnika, četnici će biti ubrzo i vojnički poraženi. Prvi incident
sa četnicima dogodio se vrlo brzo u Bosanskom Kobašu, a prva žrtva bio je
Simo Vuković informativni oficir 2. bataljona. Vuković je sam, bez pratnje, došao
u Bosanski Kobaš da prikupi podatke o četnicima. Ali, zanemario je da se ne
nalazi u Slavoniji, već u centralnoj Bosni. Naivno i ne sluteći opasnost, ušao
je u jednu kuću u kojoj se nalazila mlađa žena koja ga je ponudila rakijom i
zadržala u razgovoru. Ona je neprimetno obavjestila četničku patrolu, koja je
uhvatila Simu Vukovića, mučila ga, a zatim strijeljala.[2]
|