| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
PRIMIRJE
17. APRILA 1941.
Dva
dana nakon što su Nijemci zarobili u Sarajevu generala Kalafatovića i štab
Vrhovne komande, Jugoslaveni i Osovina potpisali su 17. aprila »Odredbe o izvršenju
primirja od 17. aprila 1941.« Sa strogo pravne točke gledišta to nije bio
dokument koji obavezuje. Kao što se u članu 1. izričito kaže, to nije bio
prekid neprijateljstava već bezuvjetna kapitulacija - a Kalafatovića je
predsjednik vlade Simović opunomoćio samo da traži i potpiše primirje. Već
taj nedostatak punomoćja čini dokument nezakonitim, bar što se Jugoslavije tiče.
Nadalje, jugoslavenski potpisnici, general Radivoje Janković i Aleksandar
Cincar-Marković predstavljali su generala Kalafatovića, ali Kalafatović je
bio ratni zarobljenik i u stvari nije imao zakonsko pravo da djeluje u ime
Jugoslavije ili njenih oružanih snaga, niti da ovlasti predstavnike da to učine
(Janković je također bio ratni zarobljenik).64 64
Za detalje pregovora vidi članak jednog sudionika, potpukovnika Radmila
Trojanovića, »Pregovori o primirju s Njemačkom, 16. i 17. aprila 1941« str.
9-17. Za tekst direktive vidi Zbornik DNOR, tom II,
sv. 2, str. 559-562, ili Čulinović, Slom stare Jugoslavije, str.
303-305. General Janković bio je pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande,
ali Cincar-Marković, bivši ministar vanjskih poslova u vladi Cvetković-Maček,
nije uopće imao službeni položaj. General Maximilian
von
Weichs,
zapovjednik njemačke Druge armije, i pukovnik Luigi Bonfatti, talijanski vojni
ataše u Beogradu, potpisali su za Osovinu. Za daljnje detalje o zaključenju
primirja i o njegovom nezakonitom karakteru, vidi Dedijer »Sur Parmistice 'germano-yougoslave'«. Dokumentom
od 17. aprila određena je predaja svih jugoslavenskih oficira, podoficira i
ljudi pod oružjem; sveg oružja i municije; sve vučne i tovarne stoke; svih
sredstava veze i vojnih skladišta; svih instalacija i sredstava kopnene vojske,
avijacije i mornarice; svih transportnih i plovnih sredstava; te svih
dokumenata, arhiva, planova i drugih spisa od vojnog značenja. Osobito važna
odredba, u svjetlu kasnijih događaja, sadržana je u prvom paragrafu točke 14:
»Vojnim licima je zabranjeno da napuste zemlju. Ko bude učestvovao u borbi
protiv sila Osovine, sa njim će se postupiti kao sa franktirerom.« U skladu s
tim njemački su generali za vrijeme okupacije uvijek inzistirali na tome da je
Jugoslavija 17. aprila potpisala dokument o bezuvjetnoj kapitulaciji te da su
sve mjere koje okupaciona vojska poduzima da bi suzbila oružani otpor
opravdane, i po tom dokumentu i po međunarodnom ratnom pravu. Iako
su svi oficiri i vojnici jugoslavenske vojske bili prisiljeni na predaju zajedno
sa svim naoružanjem i rezervama, postojala je razlika u tretiranju. Njemačka
politika je bila da se ratnim zarobljenicima smatraju samo Srbi i neki Slovenci,
a od drugih nacionalnosti samo oni koji su bili poznati po jakoj jugoslavenskoj
orijentaciji. Tako, praktično, nisu zarobljavani ili su brzo pušteni svi
Hrvati, kao i ljudi iz Makedonije (smatrani Bugarima), zatim većina Slovenaca i
Crnogoraca, kao i pripadnici manjina. Talijani su uglavnom slijedili istu
politiku. Kasnije su puštani i Srbi s teritorija Nezavisne Države Hrvatske,
ako su to željeli. Podaci o broju ratnih zarobljenika zbunjujući su, dakle, iz
očitih razloga. Prema najranijim njemačkim službenim podacima broj ratnih
zarobljenika iznosio je 6.298 oficira i 337.864 podoficira i vojnika, sve Srba.65
Prema američkim izvorima koji se temelje na zaplijenjenim njemačkim
dokumentima, Nijemci su zarobili oko 254.000 vojnika i oficira, ne ubrajajući
one koji nisu bili iz Srbije66. Pišući kasnije na bazi potpunije
evidencije, Terzić tvrdi da je zarobljeno oko 375.000 ljudi; od toga su 30.000
zarobili Talijani. Nakon puštanja raznih kategorija ljudi, uključujući i neke
bolesnike, on procjenjuje da je na kraju ostalo oko 200.000 ratnih zarobljenika
u Njemačkoj, a 10.000 u Italiji, te da su 90 posto njih bili Srbi.67
Još kasnije njemački službeni izvor procjenjuje broj jugoslavenskih ratnih
zarobljenika u Njemačkoj 21. juna 1941. na 181.258, uključujući i one koji su
pušteni, pobjegli ili umrli. Od tog broja 13.559 su bili oficiri.68 65
Der Feld^ug auf
dem Balkan, str.
64. 66
United States, Department of the Army, The German Campaigns in the Balkans, str. 64. 67
Terzić, str. 575-576. 68
KTB/OKW/WFSt I,
1106. Zbog
uništenja, zarobljavanja ili gubitka jugoslavenske ratne dokumentacije, ne
postoje podaci, čak niti približna procjena o broju jugoslavenskih vojnika i
oficira ubijenih u Aprilskom ratu. Gubici pri bombardiranju Beograda bili su
isprva procijenjeni na preko 10.000 ljudi, ali je broj nakon pažljivog
poslijeratnog ispitivanja znatno smanjen. Ukupni gubitak ljudskih života iz
njemačkih bombardiranja u aprilu 1941. i savezničkih bombardiranja između
aprila i septembra 1944. iznosi nešto preko 5.000; gubitak u njemačkim
napadima na Beograd 1941. iznosi negdje između 3.000 i 4.000.69
Ne postoji jugoslavenska procjena o gubitku među civilnim stanovništvom
u cijeloj zemlji tokom dvotjednog Aprilskog rata. »Paradnu«
prirodu napada jasno pokazuju krajnje mali gubici na njemačkoj strani: 151
ubijeni, 392 ranjena i 15 nestalih u akciji. U svom naletu na Beograd, 41.
oklopni korpus izgubio je samo jednog oficira, žrtvu civilnog snajpera.70 69
Marjanović, Srbija u narodnooslobodilačkoj borbi: Beograd, str.
300-304, 343. Svrha savezničkih bombardiranja bila je razaranje saobraćajnih
postrojenja u Beogradu, ali su civilni gubici bili teški, osobito u napadima
16. i 17. aprila 1944, kada je prema procjenama ubijeno oko 1160 ljudi. 70
The German Campaigns in the Balkans, str.
64.
|