ZATAMNJENA ISTINA

Radoslav S. Nedovic, Pantelija Vasovic: ZATAMNJENA ISTINA

KAKO SU ČETNICI ZAUZELI UŽICE I POŽEGU

Govoreći o tim događajima, autori na 183. i 184. strani knjige konstatovaše da su "Nemci iz Užica otišli 21. septembra 1941. godine. U grad iza Nemaca ulaze snage četnika vojvode Radomira Đekića, jačine oko 100 ljudi". Neobavešteni mogu zaključiti da su četnici ušli u ovaj grad videvši da je on prazan, a možda neko može zaključiti da su ih četnici oružjem isterali. Zbog toga osećamo potrebu nešto o tome da kažemo. Neosporne su činjenice da u vreme priprema povlačenja Nemaca iz Užica, pre nego što je usledila naredba njihove više komande, pod posredništvom vlasti koja je služila okupatoru, 19. septembra je došlo do susreta četničkog komandanta Radomira Đekića sa Štokhauzenom, komandantom nemačkih trupa u Užicu. Na tom sastanku postignut je dogovor da na dan povlačenja Nemaca iz Užica četnici preuzmu vlast u ovom gradu.

Na osnovu tog sporazuma, četničke jedinice, pod komandom Đekića 21. septembra, pre povlačenja Nemaca, umarširale su u grad. One su pri ispraćaju Nemaca bile postrojene pred zgradom vojnog okruga u blizini crkve, gde su im Nemci predali vlast. Bila je upriličena svečanost, koja se čini prilikom predaje vlasti. Znači: nisu četnici ušli u grad posle odlaska Nemaca, već pre i prisustvovali su njihovom ispraćaju, što su autori izbegli da kažu.¹⁴

14. Jovan Radovanović, "67 dana Užičke republike", Čačak, 1983, str. 35 i 36.

Prisilno povlačenje Nemaca iz Užica i Čačka nije prouzrokovano nikakvom četničkom aktivnošću. Oni su morali sa ovog područja da povuku svoje jedinice isključivo pod pritiskom partizanskih odreda. Čitava dva meseca pre ovih događaja partizanski odredi svojim diverzantskim akcijama rušili su mostove, pruge, propuste, sekli telefonske stubove, zatvarali opštine i palili njihove arhive, uz napade i razoružavanje žandarmerijskih stanica i proganjanje žandarma iz svih mesta, izuzev iz gradova, gde su postajali okupatorski garnizoni. Uz to, vršeni su napadi na nemačke jedinice, kojima su nanošeni veliki gubici primeri: Milićevci, Karaula, Gorobilje. Nemci su držali samo Užice, Čačak, Požegu i Gornji Milanovac, a onemogućeno im je kretanje jedinica. Četnici su na čačanskom području bili nemi posmatrači tih zbivanja. Čekali su iz prikrajka - ako doće do povlačenja nemačkih jedinica, da se ušunjaju u grad i da sa postojećom vlašću, koja je služila okupatoru, uspostave zajedničku vlast, čiji je cilj bio samo borba protiv partizana - komunista, nikako protiv Nemaca, jer ih ta borba nije interesovala.

Od koga su bile ugrožene okupatorske jedinice na ovom području, govori svedočenje komandanta nemačkih trupa za Srbiju ratnog zločinca generala Franca Bemea, koje je izrekao na suđenju u Nirnbergu: "Došao sam do teške odluke. Napustio sam postupno Užice i Čačak, gde su okupljene nemačke trupe imale jake gubitke. Pritisak partizana, koji su se stalno ojačavali, neprekidno se povećavao..."¹⁵

15. Jovan Radovanović, "67 dana Užičke republike", Čačak, 1983, str. 41.

A zamenik komandanta 724 nemačkog puka major Kenig pisao je 20. septembra svojoj diviziji u Valjevo:

"Banditi su napadali na gotovo sve železničke stanice, izuzev Užica i Požege (a neke čak i ponovo), uzimali novac i vozne karte i razarali telefonske telegrafske urećaje. U većini opština napali su opštinske uprave, popalili arhive,oduzeli službene pečate, a funkcionerima zabranili svaki dalji rad pod pretnjom smrtne kazne. Područje južno od Požege i Arilja potpuno se nalazi pod rukom komunističkih bandi koje treba da su jake po više četa. U srezu Guča postoje još samo tri opštine u kojima se još radi..."

16. Jovan Radovanović, "67 dana Užičke republike", Čačak, 1983, str. 22.

Te nemačke snage iz Užica su se izvlačile lošim putem preko Trešnjevice i Tvrdića. Nisu mogle da se izvlače glavnim putem niz Đetinju, jer su taj pravac držale partizanske snage, pa su ih prethodnog dana u Gorobilju potukle.

Odlaskom Nemaca i ulaskom četnika u Užice, u gradu su zajedno sa četnicima ostale sve strukture okupatorske vlasti: sreski načelnik, policija i veći odredi žandarmerije, koja se tu skupila posle proterivanja iz seoskih žandarmerijskih stanica. Sve te strukture su očekivale da, uz podršku četnika, ostanu i dalje na vlasti. Mećutim, kada su u štabu Užičkog partizanskog odreda saznali da se u gradu nalaze četnici i bivši predstavnici vlasti, odlučeno je da se pošalje delegacija (u sastavu: Vladan Rosić, Ljubodrag Đurić i Slobodan Sekulić) sa zadatkom da ponudi pregovore o ulasku partizana u Užice. Četnici su, uz podršku svojih saveznika, odbacili svaki razgovor, uz poruku da nemaju šta sa partizanima da razgovaraju. Dobivši takav odgovor, štab Užičkog NOP odreda, preko svojih boraca Mirka Popovića i Rađena Simovića, sreskom načelniku uručuje ultimatum o predaji grada i razoružanju svih lica pod oružjem, u kome je pisalo:

"Komandant Užičkog narodnooslobodilačkog partizanskog odreda naređuje da se sva naoružana lica koja se nalaze u Užicu postroje na pijaci, pred opštinom, i da polože oružje. Ako ovu naredbu ne izvršite, partizani će ulazeći u grad kazniti sve sluge okupatora najstrožijim kaznama".¹⁷

17. Jovan Radovanović, "67 dana Užičke republike", Čačak, 1983, str. 42-43.

Sreski načelnik je prihvatio ovaj ultimatum i partizani su ušli u grad, gde im je predato naoružanje koje su posedovali policija i žandarmi. Četnici Radomira Đekića su napustili grad odnevši sa sobom veću količinu novca, koji su uzeli iz trezora Narodne banke i mnogo stvari i robe koju su opljačkali u trgovinskim radnjama. To je prava istina o tome kako su partizani ušli u Užice i od koga su preuzeli vlast.¹⁸

18. Jovan Radovanović, "67 dana Užičke republike", Čačak, 1983, str. 36-37

Prethodnog dana, pre povlačenja Nemaca iz Užica, nemačke jedinice sa četiri poterna odeljenja iz Užica i dva iz Požege, sa oko 160 vojnika, napale su u selu Gorobilju borce Požeške i Ariljske čete, kojima je pritekao u pomoć jedan vod Dragačevaca. U žestokoj borbi, koja je trajala oko šest časova, Nemci su imali pet mrtvih i sedam ranjenih vojnika i oficira, a meću partizanima su bila dva mrtva i dva ranjena borca.¹⁹ Ovi nemački gubici ubrzali su donošenje odluke o povlačenju njihovih jedinica sa ovog područja.

19. Jovan Radovanović, "67 dana Užičke republike", Čačak, 1983, str. 24.

Četnički scenario za zauzimanje Požege bio je isti kao njihov ulazak u Užice. Opet pod posredovanjem žandarmerije i vlasti koja je bila u službi okupatora. I u ovom slučaju dok su se partizanske jedinice organizovale da na prostoru od Požege do Ovčar Banje napadaju nemačke snage koje su se povlačile iz Požege, četnički komandant kapetan Miloš Glišić, ušavši u Požegu sa postrojenom svojom jedinicom, iskazivao je lojalnost nemačkim komandantima, čije je oficire ljubazno ispratio do železničke stanice.

Po ispraćaju Nemaca, dok su još partizani napadali njihovu kolonu na putu kroz Ovčar Banju, Glišić je u Požegi prikupio žandarmerijske oficire, sreske načelnike i neke lokalne političare i doneo odluku da partizanima zabrani ulazak u Požegu i da im se ne dozvoli prelazak preko Đetinje. Na osnovu takve odluke on šalje partizanskoj komandi ultimativno pismo tražeći da se ta njegova odluka ispoštuje. Pošto na taj zahtev nije dobio odgovor, Glišiću se žuri, pa je sa jednom delegacijom posetio partizanski štab prenoseći i usmeni zahtev. Partizani su odbili takav zahtev i sa svojim jedinicama su ušli u Požegu. Tom prilikom u gradu su razoružali 50 žandarma i tri njihova oficira i od njih zaplenili 50 pušaka i tri pištolja. Partizanske jedinice napadom na nemačku kolonu od Požege do Ovčar Banje, prema izveštaju njihove komande, ubile su tri, a ranile 18 nemačkih vojnika i oficira, ubijeno je i 12 konja, a 18 je ranjeno.²⁰

20. Jovan Radovanović, "Požega u NOR-u i revoluciji 19411945", Požega, 1986, str. 83-96.
To je prava istina o tome kako su četnici oslobađali Užice i Požegu, iz čega se može videti da oni u oslobađanju ovih gradova nisu ni metka ispalili. Naprotiv, oni su se u ove gradove uvukli grleći se na rastanku sa nemačkim oficirima.

Sadržaj Prethodni dokument Sledeći dokument