Radoslav S. Nedovic, Pantelija Vasovic: ZATAMNJENA ISTINA
| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
BORBA
ZA OSLOBOĐENJE ČAČKA Posle
poraza četničkih jedinica na Jelovoj gori, u okolini Suvobora i Valjeva i
prodora jedinica NOVJ u Šumadiju, na području Čačka su se prikupile jedinice
Četvrte grupe četničkih jurišnih korpusa. Jedan deo tih jedinica se početkom
oktobra našao u Čačku, One su se tu u potpunosti integrisale sa okupatorskim
jedinicama. Mnogi savremenici se sećaju da su tada gradskim ulicama zajedno šetali
i patrolirali četnici i Nemci. Tu je bio smešten i štab Četvrte grupe jurišnih
korpusa. Četnici su nesmetano koristili sve putne i druge komunikacije, čak i
poštu u Čačku, odakle su komunicirali sa svojim jedinicama u Guči, Ivanjici,
Arilju. Ovde, u Čačku, 12. oktobra trebalo je da se prikupe svi članovi
Centralnog nacionalnog komiteta i da se jave majoru Dragiši Vasiću. Znači, tu
se prikupljalo celokupno rukovodstvo ravnogorskog pokreta, izuzev Draže
Mihailovića.172 Tu
bliskost u tesnoj saradnji četnika i Nemaca pokvarila je pojava trupa Crvene
armije na domaku grada. Četničko rukovodstvo nije smelo da dozvoli da ih trupe
Crvene armije naću u zagrljaju sa okupatorom. To je svakako navelo Račića da
se povuče iz grada i da izda zapovest 16. oktobra o napadu na Čačak. Nema tačnih
podataka koje su sve njihove jedinice sledile ovu zapovest i učestvovale u
napadu na Nemce u Čačku. Pokušavali smo da, na bazi spiskova o poginulim tih
dana u borbi sa Nemcima u okolini Čačka, dođemo do nekih podataka o učešću
četnika u tim borbama i jačini tih sukoba. Tako dolazimo do podataka da je 16.
oktobra na području Trbušana u borbi sa Nemcima poginuo Dragiša Arsović iz
Trbušana. Na drugoj strani Morave iz sela Loznice i Jezdine napad na Nemce u Čačku
je vršio Sremski četnički odred; u toj borbi poginulo pet vojnika i jedan
oficir, koji su sahranjeni na Čačanskom groblju. Sutradan, 17. oktobra, na
području Trbušana vođena je borba sa Nemcima, u kojoj su poginuli Miloje
Damljanović iz Miokovaca, Miodrag Kozoder iz Trbušana i Miloš Nikolić iz Čačka.
Nema više podataka da su neke druge jedinice stupile u borbu 17. oktobra. Na
dan 24. oktobra opet su četnici vodili borbu sa Nemcima u Trbušanima. Tada su
poginuli: Bogoljub Popović, Dragutin Popović i Bogdan Šajinović, svi iz
Gornje Gorevnice. I to je sve. Ni jedan drugi četnik nije poginuo. Davidović
i Timotijević naveli su mnogo više mesta u kojima su vođene "teške"
borbe sa Nemcima i gde su četnici pretrpeli gubitke i gde je zarobljen veći
broj njihovih vojnika poginuo o tome ne postoje pouzdani podaci, a mnoga od tih
kazivanja su protivurečna. Na
strani 144. treće knjige piše: "Zajedničke borbe vođene su u Konjevićima,
Ljubiću i Prijevoru. Kapetan Raković je 20. oktobra sa svojim trupama zarobio
45 pripadnika Ruskog zaštitnog korpusa, a tri dana kasnije 276 Nemaca. Sve
zarobljenike predali su Sovjetima" Vrlo je teško poverovati da su vođene
žestoke borbe i da je zarobljeno toliko neprijateljskih vojnika, a da iz Rakovićevog
korpusa tih dana ne bude ni jedna žrtva! Mogli bi i u ovo da poverujemo pod
uslovom da su protivnički vojnici bili bez oružja. Na
stranici 142, prema zapisima jednog dobrovoljca, kome je poklonjeno puno
poverenje, kaže se da je "Raković iz Ljubića prema Mrčajevcima prevozio
autobusima 16. oktobra svoje vojnike". Dalje se kaže da su autobusi
prevrnuti pored druma i da su četnici napadnuti, pa se konstatuje. "Po do
sada sačuvanim sećanjima izgleda da je Raković u ovom napadu zarobio 200 nemačkih
vojnika". Zaboraviše istoričari da nam kažu gde je se ova borba
odigrala, na kom prostoru i kada. Možda su mogli objasniti ono sa autobusima,
kojima su četnici prevoženi u borbu, pošto savremenici nisu upamtili da se
neka vojna formacija tada vozila takvim prevoznim sredstvima. Da podsetimo ove
istoričare da je pre rata u Čačku postojao samo jedan mini autobus, koji je
prevozio poštu i ponekad po nekog putnika, da je takvo stanje bilo sve vreme
rata i neku godinu po njegovom završetku. Ako su autori "Zatamnjene prošlosti"
hteli da prihvate pisanje anonimnog pripadnika JVuO, morali su da izvrše
dodatne provere o valjanosti ovog svedočenja. Na
stranici 141. kaže se: "Zbog nadiranja sovjetskih i partizanskih snaga, već
16. septembra u kasno po podne Kraljevo je napušteno i krenulo se prema Čačku.
Na tom putu jedinice Neška Nedića vode žestoke borbe protiv Nemaca u kojim je
zarobljeno 300 nemačkih vojnika. Srušen je 18. oktobra most preko Zapadne
Morave." Tu se još kaže: "U Zablaću je zarobljeno šest Nemaca, pet
pušaka i jedan puškomitraljez, kao i jedan autobus". Kao
što se može videti, sve je neodrećeno. Ne može se saznati gde se ovaj sukob
odigrao (zarobljeno je 300 nemačkih vojnika!). Ne zna se ni gde je bio taj most
na Zapadnoj Moravi, koji je srušen. Na
stranici 149, prema kazivanju Žika Ilića iz Sokolića (koji autore svojim lažima
vodi kroz čitav ratni period, a oni sve to prihvataju kao verodostojno, jer bez
takvih osoba teško je napisati ravnogorsku istoriju), "Korpusna grupa sa
trnavskim brigadama je napravila zasedu izmeću Čačka i Zablaća. Tom prilikom
je zarobljeno 700 Nemaca i 60 kamiona sa oružjem, municijom i hranom. Kamione
su zapalili, a zarobljenike su prebacili na Jelicu". I ovde istoričari ne
nađoše za potrebno da objasne kada se to dogodilo i gde, jer se radi o velikom
broju zarobljenika, pa se i ovde ne zna da li je bilo poginulih četnika, ili su
se i ovde Nemci predali bez otpora. Na
stranici 158, po pričanju Ilića, na prostorima Golije našlo se, pored četničkih
jedinica, i 700 zarobljenih Nemaca, koje su četnici vodili sa sobom. Na
stranici 156, prema kazivanju Mihaila Šijakovića, u koloni je bila grupa 100
zarobljenih Nemaca. Autori su i jedno i drugo prihvatili kao činjenicu. Čitaocu
je ostalo da razmišlja da li je moglo biti i drugačije. Kada
se sumiraju ova kazivanja, dolazi se do zaključka da su četnici bez velikih žrtava
uspeli da u "borbama" koje su vodili sa Nemcima u okolini Čačka
zarobe 1.526 njihovnih vojnika! A u vezi sa tim zarobljenicima Predrag Raković
u svom pismu komandantu 93. streljačke divizije Crvene armije od 2. novembra
1944. godine navodi da je on njihovim jedinicama predao 340 zarobljenih Nemaca
(str. 151). Davidović
i Timotijević su izbegli da pišu o borbama koje su vodile jedinice NOVJ u
kordinaciji sa jedinicama Crvene armije. Čine to sa manjim komentarom, posle
detaljnog prikaza ratovanja četnika sa Nemcima. Tako sebi dopustiše da napišu
(str.155): "Sa druge strane partizani i crvenoarmejci su 20. i 21. novembra
krenuli u veliki napad na Nemce u donjem delu ljubićkog sreza, ali uspeh je bio
simboličan..." Na
istoj strani o ulasku NOVJ u Čačak: "Napadi partizana na Nemce koji su se
izvlačili iz Grčke dolinom Ibra i Zapadne Morave nisu bili uspešni. Tek
odlaskom svih nemačkih snaga, partizani su zaposeli ispražnjeni
prostor..." Da
li je to bilo tako? Šta kažu druge činjenice? Zatvaranjem
komunikacija Skoplje-Niš-Beograd, Grupa nemačkih armija "E", koja se
nalazila u Grčkoj, bila je prinuđena da svoje povlačenje iz te zone prema
severu usmeri dolinom Ibra, koristeći pri tom, drumski i železnički saobraćaj.
Postavljen je mostobran sa obe strane ovih saobraćajnica kako bi se omogućilo
normalno povlačenje glavnih snaga. Taj mostobran pomeren je prema severu u
zavisnosti kretanja jedinica. Odgovorni komandant Grupe armije "E" 25.
oktobra takav mostobran postavlja od Kraljeva prema Čačku i Vidovi, do podnožja
Kablara, levom stranom Zapadne Morave, s obzirom da je desna strana Morave bila
bezbedna jer na tom prostoru nije bilo partizana, pošto su taj teren držali četnici,
od kojih nije bilo opasnosti da vrše napade. Na sektoru Kralevo-Čačak odrećene
su kao zaštitnice dobro naoružane jedinice iz grupe "Zonit" i
"Fišer". Nešto kasnije ovde su došle jediniie "Princ
Eugen" i jedna tenkovska jedinica, dok je u toku vođenja borbi tu dolazilo
i drugih jedinica koje su ojačavali liniju odbrane. Ove jedinice sa oko 14.000
vojnika imale su zadatak da omoguće mirno povlačenje nemačkih jedinica iz Grčke.
Linija fronta bila je Bresnica-Mrčajevci-Trepča-Mojsinje-Preljina-Rakova-Prijevor-Trbušani-Vidova.
Borbe na ovoj liniji fronta vođene su 24.
oktobra na prostoru Gornje Trepče i trajale su do 3. decembra, do dana oslobođenja
Čačka, što čini 39 dana. Bile su to svakodnevne borbe sa mnogo žrtava sa
obe strane. U tim borbama su učestvovale jedinice NOVJ: 23.
srpska udarna divizija, u čijem su sastavu bile: 7. srpska udarna brigada, 9.
srpska udarna brigada i 14. srpska udarna brigada. Pod komandu 23. srpske udarne
divizije bili su pridodati Prva jugoslovenska brigada NOVJ i Čačanski NOP
odred "Dr Dragiša Mišović", u čijem je sastavu bilo ukupno 11.400
boraca. Ova jedinica NOVJ držala je liniju fronta Preljina-Trbušani-Prijevor-Rošci-Kablar-Kosjerić.
Borbe na ovoj liniji su počele 30. oktobra i trajale su do 2. decembra 1944.
godine, kada se ova jedinica povukla prema severu, sprečavajući nadiranje
Nemaca preko Kosjerića ka Valjevu. Jedinice 23. udarne divizije, zbog potrebe
daljih akcija, nisu ulazile u Čačak.174 17.
istočnobosanska divizija u čijem sastavu su bile: 2. krajiška udarna brigada,
6. istočnobosanska proleterska brigada i 15. majevačka udarna brigada, sa
ukupno 4.742 borca. Ova divizija je, u sadejstvu sa jedinicom Crvene armije prva
24. oktobra u Gornjoj Trepči prihtavila borbu sa nemačkim jedinicama. Ona je
prvih dana pokrivala zajedno sa Čačanskim odredom i jedinicama Crvene armije,
čitavu linuju fronta od Knića do Ovčara. Kasnije, krajem oktobra kada je na
ovaj teren došla 23. srpska udarna divizija, ova jedinica pokriva liniju fronta
Knić-Bresnica-Ostra-Trepča-Preljina. Na čitavom prostoru imala je teške okršaje
sve do povlačenja Nemaca i završetka borbe na oslobođenju Čačka. 17. istočnobosanska
divizija je, prateći povlačenje Nemaca, vodila žestoke borbe sa njima na
području Mojsinja, Konjevića i Ljubića, dok je 6. istočnobosanska brigada
prešla na desnu stranu Morave i, zajedno sa Drugom proleterskom divizijom, iz
pravca Atenice i Kulinovaca ušla u Čačak. Odmah potom je krenula cela 17.
divizija levom obalom Zapadne Morave prema Kosjeriću i Valjevu.175 Druga
proleterska divizija, u čijem su sastavu bile: 3. srpska udarna brigada, 4.
proleterska (crnogorska) brigada, 6. srpska udarna brigada i Artiljerijske
brigade, sa ukupno 4.800 boraca. Druga proleterska je posle oslobođenja
Kraljeva, 28. novembra sa svojim 3. srpskom udarnom i 6. srpskom brigadom,
krenula za nemačkim trupama ka Čačku vodeći čitavim putem borbe sve do
oslobođenja grada, 3. decembra, 4. proleterska (crnogorska) brigada je ostala u
Kraljevu radi održavanja reda i čišćenja terena od ostataka nemačkih
saradnika.176 U
borbama za oslobođenje Čačka žestoke je borbe vodila 93. streljačka
divizija Crvene armije, u čijem su sastavu bili 51. i 129. streljački i 529
minobacački puk, sa oko 5.000 boraca. Ova jedinica Crvene armije vodile su
borbe na čitavom ratištu od Kraljeva do Vidove. Jedinice Crvene armije su otpočele
borbe na čačanskom terenu 16. oktobra 1944. godine.177 O žestini okršaja na ovim prostorima svedoči i broj poginulih, ranjenih i nestalih boraca. Prema poznatim podacima, gubitke su imali: 23. srpska udarna divizija - 171 poginulih, 501 ranjenih i 17 nestalih; 1. jugoslovenska brigada NOVJ - 147 poginulih, 330 ranjenih i 72 nestalih; 17. istočnobosanska divizija 201 poginulih, 693 ranjenih i 103 nestalih; Čačanski NOP odred - 13 poginulih; 2. proleterska divizija -10 poginulih i tri ranjena borca. Ukupno: 542 poginula, 1.527ranjenih i 192 nestala borca™ Jedinice
Crvene armije imale su velike gubitke. Za njihova stradanja nema zvaničnih
podataka ovih jedinica. Ali, postoje podaci o tome gde su posle pogibije vojnici
sahranjivani, a kasnije uglavnom preneti u zajedničku grobnicu na Brdu mira u
Gornjem Milanovcu 1962. godine. Prema tom saznanju sahranjeni su: u Preljini
-108, Milićevcima - 36, Vranićima -17, Prislonici -15 (među kojima i dva
oficira), Konjevićima - 40, Rakovi - pet, Donjoj Trepči - osam, Ljubiću - 91
i u Rošcima - 18. Ukupno: 338 poginulih crvenoarmejaca. Pored tela pomenutih
koji su preneti u zajedničku grobnicu u Gornji Milanovac, u zajedničkoj
grobnici na grublju u Trbušanima počiva 33, u Rošcima (Caganje) - 11, u
Donjoj Trepči osam i u Ljubiću kod spomenika "Tanaska Rajića"
trojica. Dakle, u borbama na čačanskom području poginula su 393 vojnika i
oficira Crvene armije.179 Prema
nekim saznanjima, u grobnici na Brdu mira sahranjeno je 408 boraca Crvene
armije, pa se, uz ovih 56 koji su ostali na čačanskom području, dolazi se do
podataka da je na ovom području život izgubilo 464 borca crvene armije. Proizilazi
da je na ovoj liniji fronta, za 39 dana ratovanja, poginulo 1.006 vojnika NOVJ i
Crvene armije. Bile su to svakodnevne teške borbe. Nemci su žilavo branili tu
liniju fronta kako bi se njihove jedinice koje su se povlačile dolinom Ibra i
Zapadne Morave bezbedno izvukle. O žestini okršaja govore podaci iz ratnog
dnevnika Druge Krajiške NOU brigade: od 24. oktobra, kada je došla na ovo
područje, do oslobođenja Čačka, 3. decembra poginulo je 112 njenih boraca i
oficira. Evo podataka o tim stradanjima: - 24. oktobra na prostoru Preljina-Gornja Trepča poginulo je 10 boraca. - 25. i 27. oktobra na prostoru Donje Trepče - dva vojnika. -
28. oktobra na prostoru Donja Trepča - Orlovak - osam vojnika. -
29. oktobra na prostoru Gornja i Donja Trepča - četiri vojnika. -
31. oktobra na prostoru Vidova - Vidovski tunel - 14 vojnika. -
1. novembra na prostoru Ilijak - Mojsinje - Mrčajevci -22 vojnika. - Od 3. do 11. novembra na prostoru Donja Trepča - pet vojnika. - Od 17. do 30. novembra na prostoru Preljina - Trepča - 25 vojnika. - 1. decembra na prostoru Gornja Gorevnica - Vranići - Ljubić - 20 vojnika. - 3. decembra umrla su od zadobijenih rana dva vojnika.18" Veliki
broj poginulih boraca bio je sa područja Srbije. Njih je rodbina u toku i posle
ratnih operacija odnosila i sahranjivala u mestima roćenja i prebivališta, a
jedan broj je sahranjivan na mestu pogibije. O tome svedoče zajedničke
grobnice. Evo njihovih mesta: Ostra ("Ratno groblje") - 13 boraca
NOVJ, Mrčajevci ("Ilijaško groblje") - 13, Trbušani (Gornje
groblje) - dva borca NOVJ i 33 borca Crvene armije, Trbušani (Donje groblje) -
36, Rošci (Caganje) - 40 boraca NOVJ i 11 boraca Crvene armije, Ljubić (kod
spomenika Tanasku Rajiću) - prva grobnica 9, druga 21 borac NOV i tri
crvenoarmejca, Donja Trepča - po osam boraca NOVJ i Crvene armije, u Leušićima
jedan borac Crvene armije, u Parmencu - pet boraca NOVJ. Ukupno se u ovim
zajedničkim grobnicama nalaze posmrtni ostaci 147 poginulih boraca NOV i 55
pripadnika Crvene armije.181 Nemačke
trupe na ovom prostoru imale su, prema njihovim izvorima, 848 poginulih, 3.249
ranjenih, 2.142 nestala oficira i vojnika, što čini 6.239 ljudi izbačenih iz
borbenog stroja.182 Neki izvori Vrhovnog štaba NOVJ navode da su u
borbama za oslobođenje Kraljeva i Čačka Nemci imali preko 13.000 poginulih.183
Jedan broj poginulih Nemaca bio je sahranjen u Čačanskom parku, odakle su
posle rata njihova tela preneta u postojeće tranšeje, koje su Nemci izgradili
u cilju odbrane grada, preko bedema, ka obali Morave. Za
izostanak nekog uspeha četnika u borbi protiv okupatora Davidović i Timotijević
ističu da su oni bili sprečeni, onemogućeni od jedinica NOVJ, kojima je
komandovao pukovnik Marko Mesić, uz pomoć rukovodilaca NOP-a Miloša Minića i
Aleksandra Rankovića da ratuju protiv okupatorskih vojnika na oslobođenju Čačka.
Prikazujući, pri tom, Mesića kao ustaškog oficira, još i to da je za svoje
ratne zasluge na Istočnom frontu odlikovan od Hitlera visokim vojnim
odlikovanjem, Davidović i Timotijević su se svom žestinom ustremili na njega
naglašavajući njegovu ustašku pripadnost i da se sa pozicije ustaštva
ophodio prema četnicima. Oni upućuju prekor komunistima što sarađuju sa
Bugarima, koji su u našoj zemlji prethodnih godina ubijali naše ljude, uništavali
domove i drugu imovinu. Davidović
i Timotijevim zanemaruju činjenice da ni Mesić, niti bugarski vojnici nisu
tada u našoj zemlji nastupali u ime vojske kojoj su nekada pripadali. Nesporno
je da je Mesić bio komandant u domobransko-ustaškim jedinicama i da je kao
pripadnik tih formacija odlikovan od Hitlera za zasluge koje je iskazao u borbi
protiv Crvene armije na ruskom frontu. To niko ne osporava, niti može. Ali,
autori "Zatamnjene prošlosti" su sigurno namerno
"zaboravili" da kažu pravu činjenicu - da ranije Mesić u čačanskom
kraju nije nastupao kao pripadnik ustaških jedinica, kojima je pripadao, već
kao komandant u NOVJ i da je ovde mogao da nastupa samo kao pripadnik te vojske.
Autore "Zatamnjene prošlosti", ovom prilikom, moramo da podsetimo da
je četničkog komandanta Pavla Đurišića Hitler takoće odlikovao visokim
odlikovanjem, koje je zaslužio boreći se protiv komunista, što znači da je
bio u istom frontu kao i Mesić. Četnicima Đurišićevo odlikovanje nije
smetalo, niti to Davidović i Timotijević pominju. A, zna se: Đurišić je uživao
visok ugled u ravnogorskom pokretu, pa je čudno da se nešto, s pravom, zamera
Mesiću i onima koji sa njim sarađuju, ne i Đurišiću. Saradnja u borbama za
konačno osloboćenje zemlje je omogućena i pripadnicima drugih vojnih
formacija, ali onima koji u prethodnom periodu nisu činili zločine. Što
se tiče saradnje sa Bugarima, bitno je istaći: oni nisu nastupali kao
pripadnici bivše fašističke armije svoje zemlje, već kao vojnici oružanih
snaga nove bugarske armije pod vlašću koju je obrazovala Komunistička partija
Bugarske. U ovom slučaju Davidoviću i Timotijeviću nije smetalo što su četnici
pre ovog perioda dobro sarađivali sa vojnim jedinicama fašističke bugar ske
armije, da su, u jednom stroju, vodili borbe protiv NOVJ. Da je ta saradnja bila
dosta dobra, svedoče mnoge naredbe Draže Mihailovića, u kojima se zahteva da
se četnici ne sukobljavaju sa Bugarima, već da zajednički vode borbe protiv
NOVJ.
|