Radoslav S. Nedovic, Pantelija Vasovic: ZATAMNJENA ISTINA

Sadržaj Prethodni dokument Sledeći dokument


SPORAZUMI ČETNIKA I NEMACA RADI VOĐENJA ZAJEDNIČKE BORBE PROTIV KOMUNISTA

Posebno teška situacija za četnički pokret bila je pri kraju 1943. godine. Saveznici su već počeli da ovom pokretu uskraćuju vojnu i svaku drugu pomoć zbog njihove saradnje sa okupatorom, da bi zatim u potpunosti tu pomoć ukinuli. Na jugoslovenskom ratištu, usled naglog razvoja NOR-a i brojčanom povećanju jedinica NOVJ, naslućivali su se burni događaji, naročito na području Srbije, gde je NOVJ usmeravala svoje borbe. U takvoj situaciji rukovodstva četničkih odreda traže spasa u što prisnijim odnosima i saradnji sa okupatorom i njihovim saradnicima sa kojima je do tada bilo manjih sukoba i čarki. U tom cilju lokalni četnički komandanti sklapaju ugovore sa predstavnicima nemačke oružane sile, kojima se eliminišu mećusobni nesporazumi i utvrćuju se zajedničke mere za borbu protiv komunista. Tim sporazumima četnici, na neki način, vrše ponovo neku vrstu legalizacije - nesmetano im se omogućava kretanje na terenu, a opet se uspostavljaju dobri odnosi i sa strukturama koje su bile u službi okupatora. Ali, tim sporazumima četnici primaju veliku obavezu prema nemačkim oružanim snagama. Takvim sporazumima lokalnih komandanata pokrivena je čitava Srbija.

Evo kakva je bila sadržina tih sporazuma:

Inspektor četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnik Jevrem Simić 7. januara 1944. godine sklopio je ugovor sa Vojnoupravnim komandantom jugoistoka nemačkim oružanih snaga, koji je bio produženje ugovora sklopljenog 27. novembra 1943. Delovi tog ugovora su:

"1. Svrha sporazuma je zajedničko vođenje borbe protiv komunističkih partizana, u kom cilju će se sve jedinice četnika DM potčinjene Jevremu Simiću uklopiti u borbu nemačkih i bugarskih °Ružanih snaga, kao i srpskih vladinih jedinica, protiv komunista. Pri tome je predvićena izgradnja zajedničke obaveštajne službe, kao i mećusobno pružanje podrške.

2. Ugovorno područje obuhvata sledeće srezove: Umka, Vračar, Grocka, Podunavlje, Jasenice, Kosmaj, Mladenovac, Oplenac, Orašac, kačarski, Kragujevac, gružanski, lepenički, Veliki Orašac i kolubarski II.

3.   Na ugovornom području neće se za vreme trajanja sporazuma vršiti hapšenje i dejstva protiv pripadnika pokreta DM ukoliko ne bi takve mere bile nužne zbog krivičnih dela pojedinih pripadnika.

4.   Pukovnik Simić potvrđuje da se na ugovornom području unutar jedinica koje su njemu potčinjene ne nalaze pripadnici sila koje su u ratu sa Nemačkom, niti kao oficiri za vezu, niti u bilo kojem drugom svojstvu....

5.   Za vreme trajanja ugovora suzdržaće se četnici DM svake neprijateljske delatnosti prema nemačkim, bugarskim i srpskim jedinicama i ustanovama policije, kao i protiv vojnih i civilnih upravnih organa. Regrutacija za jedinice srpske vlade neće se sprečavati, čak ni propagandom. Jednako će se prekinuti vršenje represalija i pretnji prema porodicama onih Srba koji su u službi srpske vlade, ili okupacionog aparata kao vojnici, činovnici, nameštenici, radnici, ili u bilo kojem drugom svojstvu.

7. Četnici DM obavezuju se da će se u ugovornom području isključivo angažovati u borbi protiv komunističkih partizana i time podupirati borbu snaga za održavanje poretka u Srbiji.

9. Četnici DM će, ukoliko su njihove snage dovoljne, smesta prihvatiti borbu sa takvim jedinicama. Po potrebi, u tom cilju će ih se snabdevati municijom i sanitetskim materijalom.

Ukoliko snage četnika DM nisu dovoljne, pružiće im snage za održavanje poretka pomoć jedinicama, a po potrebi i teškim naoružanjem. Ranjeni četnici DM zbrinjavaće se u nemačkim bolnicama.

* * *

11. Po međusobnom dogovoru četnici DM preuzimaju i dele odgovornost za obezbeđenje saobraćajnih uređaja i sredstava protiv napada, pljačke i sabotaže, takođe i sa strane Anglo-Amerikanada i njihovih dejstava sa zemlje.

Zaključenje ovog sporazuma treba držati u strogoj tajnosti".152

Ovo su samo delimično najvažnije obaveze koje četnici preuzimaju da izvršavaju prema nemačkim oružanim snagama.

Takve ugovore sklopili su:

Devetnaestog novembra 1943. komandant Limsko-sandžačkog četničkog odreda Vojislav Lukačević sklopio je sličan ugovor, a na drugoj strani u sporazum su uključeni nemački Veramaht i policija, bugarska vojska, SDK, SDS, RZK, sprske vlasti i privredna preduzeća. Ugovorene obaveze se odnose na područja Bajina Bašta-Drina-Tara-Bijelo Polje-Rožaj-Kosovska Mitrovica-Ibar-Kraljevo-Čačak-Užice.153

Četrnaestog decembra 1943. sporazum je sačinjen izmeću nemačkog vojnog komandanta Jugoistoka, koga je zastupao konjički kapetan First Vrede, i komandanta Ravaničke brigade kapetana II klase Mihaila Čačića, koji se odnosi na srezove Paraćin, Ćuprija i deo sreza Despotovca.154

Takav sporazum je 25. decembra 1943. godine sklopljen izmeću nemačke Krajskomandature u Zaječaru i voće DM odreda u okrugu Zaječar potpukovnika Ljuba Jovanovića za srezove južno od Jabukovca, Negotina, Salaša, Bor/Zlot, Zaječara, Voljevca, Andrijevca i Knjaževca.155

Prema izveštaju Feldkomandature iz Čačka od 25. marta 1944. nemačkom komandantu Jugoistoka o pregovorima koji su vođeni sa komandantom Drugog ravnogorskog korpusa Predragom Rakovićem, po nalogu svog komandanta Draže Mihailovića, ponovo je precizirano: da sigurno ne postoji namera da se planira opšti ustanak, da se četnici DM zalažu za primirje na teritoriji čitave Srbije; izražava se spremnost za borbu protiv komunista i izvan Srbije, uz obaveznu isporuku municije. Izražena je želja da se održi konferencija izmeću nemačkog opunomoćnika i generala Trifunovića. Raković je zamolio da stalno dobija vagone za prevoz pripremljenih namirnica za četnike u borbi od Čačka do odrećene stanice najbliže ratištu. Izražena je zabrinutost što Rusi napreduju na istočnom frontu, pa je izražena spremnost da se četnici bore i na drugim evropskim frontovima.156

Vrhovna četnička komanda je činila sve da se u svetu ne sazna njihova saradnja sa okupatorskim snagama i zajednička borba protiv NOVJ. U tom cilju posebna kontrola je uvedena prema voj-nim misijama Engleske i Amerike, koje su se nalazile pri četničkim štabovima. Njima nije bilo dozvoljeno da budu blizu područja na kojima su vođene borbe, već su udaljivani sa tih terena. Posebno je kontrola vršena nad engleskim brigadirom Armstrongom, koji je prvi počeo da o saradnji četnika sa okupatorom obaveštava svoju vladu u Londonu.157

Već polovinom aprila težište ratnih zbivanja je preneto na užičko područje. U tom pravcu nadirala je druga kolona NOVJ iz Sandžaka i kretala se prema Užicu, a u istom pravcu su krenule i jedinice NOVJ koje su prethodno vodile borbu u dolini Studenice i na području Dragačeva. Njihov cilj je bio dublje prodiranje u Srbiju da bi se na ovom području rasplamsao ustanak koji je gušen od četnika, SDS, SDK i Nemaca. Suprotstavljajući se jedinicama NOVJ, opet su se našli svi zajedno, čiji je cilj bio sprečiti ovim jedinicama da prodru u Srbiju, a ako to bude moguće, i - uništiti ih. Ova združena formacija, koja je bila znatno brojnija, uspela je posle skoro jednomesečnih borbi da onemogući prodor proletera u Srbiju i da te jedinice vrati u Sandžak.

Ali, i pored toga što jedinice NOVJ nisu uspele da se dugo vremena zadrže na području Srbije, one su ostavile u narodu veoma dobar utisak za dalje jačanje partizanskih odreda u Srbiji i jačanje NOP-a. Narod je video dobro organizovanu i disciplinovanu vojsku, koja se u mnogo čemu razlikovala od četničkih jedinica, koje su bile prezrene i omražene zbog svega onoga kako su se ponašale prema građanima. Možda je tu razlika izmeću ovih jedinica dosta dobro uočio Živko Topalović, jedan od ideologa ravnogorskog pokreta. U svom izveštaju Mihailoviću, on pored ostalog kaže: "Imao sam prilike da na jednom delu fronta vidim ove borbe i sebi stvorim utisak o obe vojske. Video sam ogromne razlike: udarna snaga komunističkih jedinica bila je mnogo veća od Dražinih trupa... Imali su u svom sastavu pretežno mladež, ali odane ljude iz drugih krajeva zemlje i prema tome lako pokretne. Borci sa puškom bili su odani i snažni mladići, golobrade momčadije i devojke upotrebljavani su kao "Alauka", koji se deru i vrište zaplašujući protivnika, zalazeći mu za leđa. U njihovoj taktici igrala je važnu ulogu slanje patrola, ili malih odeljenja u duboku pozadinu protivnika, gde bi pucnjavom, a naročito bacanjem bombi izazvali paniku..,158

Posle borbenih operacija protiv NOVJ koje su okončane u maju, Vrhovna četnička komanda izvršila je reorganizaciju svojih jedinica. Podrazumevale su se i mnoge kadrovske promene. Izvršen je i teritorijalan raspored jedinica koje bi se mogle bolje suprotstaviti novim napadima snaga NOVJ. Predrag Raković sa svojim jurišnim korpusom upućen je u Toplicu i Župu. Na tom području u proleće 1944. godine naglo se razvijao partizanski pokret, tako da je ovde stvoreno nekoliko jakih divizija NOVJ. Cilj je bio uništigi ove jedinice i sprečiti njihovo nastupanje prema Kopaoniku, gde je trebalo da se sretnu sa jedinicama NOVJ koje su nadirale iz Sandžaka i Crne Gore. Operacije na ovom području protiv NOVJ vodile ku zajedno nemačke i bugarske jedinice, kao i SDS i SDK. U ovim borbama četnici su imali četiri jurišna korpusa sa oko 10.000 pripadnika. Borbe su bile teške. Nemci su četnike snabdevali municijom, a oni su u toku borbe izvršavali naredbe nemačke komance. Nemci četnicima nisu davali savremeno naoružanje, već samo municiju za naoružanje koje su ovi posedovali. U toku tih borbi načelnik štaba četničke grupe na tom području Neško Nedić obraća se nemačkom komandantu grupe jedinica u Kruševcu sa molbom da im se, pored municije, isporuče i nove vrste oružja, naročito teških. O tim razgovorima nemački komandant izveštava svoju višu šmandu: "Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bi ih poslali... Na drugoj strani Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu isporuke municije i naoružanja, naročito teškog naoružanja. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno moružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma".

Dalje se Nedić obavezuje: "Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da lično u daljoj borbi na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma i siguran je da bi to slično njemu učinio veliki broj četnika"."'J

U toku žestokih borbi na području Toplice, Župe i Kopaonika četničke jedinice su pretrpele težak poraz. I ovde je veliki broj mobilisanih seljaka, i pored toga što su iza borbenog stroja vrebale begunce crne trojke, napustio svoje jedinice, a neke od tih edinica bile su potpuno rasturene. O stanju u njima posle završenih borbi svedoče njihovi komandanti.

Zastupnik komandanta Drugog jurišnog korpusa Milan Medić u svom izveštaju od 14. avgusta navodi: "U toku 6, 7, 8. i 9. avgu-:ta, Korpus je imao 20 mrtvih, 69 ranjenih, tri nestala, a iz Šumadijske brigade na dan 7. avgusta 1944. godine, pobeglo je 124 vojnika. Neprijatelj je imao 78 mrtvih, tri zarobljena i više ranjenih."

Zastupnik komandanta Prvog jurišnog korpusa Dušan Lazarević 12. avgusta, u svom izveštaju o borbenim dejestvima od 6. do 9. avgusta, navodi: "Do sada se zna da se prikupilo u jedinice ovog korpusa oko 1.200 do 1.250 vojnika i starešina. Za ostalih 1.000 vojnika i starešina još se ništa ne zna. Prepričavanja su razna. Saznaje se da su dosta komunisti zarobili".š

Saradnja i kordinacija u borbi četničkih jedinica sa nemačkim i bugarskim jedinicama sa SDS i SDK u borbi protiv NOVJ bila je potpuna. O tome svedoče mnoga dokumenta.

Komandant Trećeg jurišnog korpusa Vojislav Tufegdžić iz Četvrte grupe Račićevih jurišnih korpusa 9. jula 1944. godine narećuje svojim brigadama da napadnu 25. srpsku diviziju NOV J na planini Jastrebcu, pa ih obaveštava o položaju koji zauzimaju njihovi saveznici na liniji fronta: "Prema ovoj komunističkoj diviziji angažovano je više bataljona Nemaca i pet batanjona ljotićevaca. Nemci i ljotićevci 11. ov. m. preuzeće napad na Jastrebcu celom dužinom pravac sever-jug. Bugarske jedinice zatvoriće pravac Prokuplje-Blace"."'1

U direktivi komandanta Četvrte grupe jurišnih korpusa majora Dragoslava Račića 19. jula 1944. godine daju se uputstva jedinicama za predstojeću borbu protiv 21. srpske divizije NOVJ u oblasti Jablanice. Račić piše: "Prema komunističkim snagama u oblasti Jablanice počinje napad 20. jula sa jačim snagama:

27. bugarska divizija sa težištem na svom desnom krilu napada pravo na jug sa odsekom Kuršumlija-Prokuplje koju liniju su Bugari kao polazni položaj zauzeli u toku 19. jula.

Peti dobrovoljački bataljon krenuo je u toku 19. jula od Leskovca prema Lebanu sa zadatkom da sa istoka napadnu komunističke snage u Jablanici.

Na planini Kukavici i duž nove srpsko-bugarske granice nalazi se pet bugarskih divizija sa zadatkom da spreče izvlačenje partizana u tom pravcu".'62

Početkom avgusta jedinice NOVJ počele su da nastupaju iz Doline Lima prema Zlatiboru sa zadatkom da se probiju na područJe Suvobora i Rudnika, ka centralnoj Srbiji. Težište borbi se prenosi sa područja Toplice, Župe i Kopaonika ka okolini Užica. I na ovom području, pod naletom jedinica NOVJ, četničke snage su Se rasturale. Najveća stradanja su pretrpele na Jelovoj gori. Tu je bio njihov kraj, uz manje otpore koje su pružale jedinicama NOVJ na drugim mestima. Mnogi nasilno mobilisani, koji su ovde napuštali četničke jedinice, više se nisu u njih vraćali.


Sadržaj Prethodni dokument Sledeći dokument