“Ključ opstanka ili uništenja druge Jugoslavije nalazio se u Hrvatskoj. To je i Milošević znao. Slovenija u njegovim planovima nije bila geostrateški interesantna, ali je zato bila nužna u homogenizaciji srpskog javnog mnjenja. Da bi destabilizovao Hrvatsku, Milošević je morao da posvađa Srbe i Hrvate u Hrvatskoj i tako ih zajedno ubaci u već napisani scenario.” Publicista Predrag Tasić RAT U HRVATSKOJ (1990 – 1995) “Vojnu intervenciju (rat) Srbije i JNA sve do Kupe smatram zaista samoubistvom Srbije i JNA” General-pukovnik – akademik dr Gojko Nikoliš “Nacionalizam je svojevrsna religija, to je jajašce iz kojeg se izlegu ratovi.” Francuski književnik Gi de Mopasan STANJE U HRVATSKOJ 1990. GODINE Hrvatskoj je, suprotno istorijskom interesu i stepenu civilizacijske integracije u jugoslovensku zajednicu, nametnuto da traga za svojim interesom i mjestom - bilo u Jugoslaviji (federalnoj ili konfederalnoj), ili van nje (u samostalnoj državi). Hrvatska je, sa oba svoja naroda, dovedena u vrlo teško stanje. Ponovo je došlo do snažnih međunacionalnih tenzija. Najuočljiviji rezultati toga stanja bili su potiskivanje lijevih snaga vlasti u državi i većini općina i dolazak na političku scenu velikohrvatskog nacionalizma sa dr Franjom Tuđmanom na čelu, odnosno velikosrpske ekspoziture sa Srpskom demokratskom strankom (SDS) i dr Jovanom Raškovićem na čelu. Ono što im je obema zajedničko jesu antikomunizam, nacionalna isključivost i težnja da osvoje apsolutnu vlast u “svom” nacionu, a i šire. Porastom nacionalizma i revanšističkog antikomunizma, kriza se sve više zaoštravala. To je dovelo do potiskivanja sa političke scene lijevih snaga, jer SKJ nije nalazio odgovore za razrešavanje sve izraženije krize. Na jugoslovenskoj političkoj sceni, 1987/88. pojavila su se tri koncepta u okviru Saveza komunista Jugoslavije. Prvi je bio jugoslovenski (po mjeri svih), drugi srbijanski (po mjeri najbrojnije nacije) i treći slovenački (po mjeri najrazvijenije nacije). Na prvoj konferenciji SKJ 1987. delegati su usvojili program za izlazak iz krize u skladu sa zahtjevima vremena. Međutim, njegova realizacija u CK SKJ naišla je na pritiske osporavanja, u prvom redu od protagonista srbijanskog koncepta. Tim pritiscima nije pružan dovoljan otpor od strane većine u SKJ, kao da se računalo da će “vrijeme urazumiti” one koji se bore za nacionalne koncepte. Sukobi su još više uzdrmali zemlju, a naročito SK Jugoslavije, koji je prelazio u defanzivu. U poremećenim međunacionalnim odnosima i u uslovima sveukupne krize (ekonomske, političke, državne i upravne) započela je reforma Ante Markovića, predsjednika Saveznog izvršnog vijeća. Njegov program je počeo da ostvaruje dobre rezultate, a uspjehom na privrednom polju ostvaren je i politički prestiž, koji je pobudio nadu u prosperitet. Ovim programom, zajednički jugoslovenski interes i ideja nacionalne uzajamnosti ponovo su počeli preuzimati inicijativu, koja će, vjerovalo se, bez obzira što joj se odupiru separatistički nacionalizmi i antikomunistički revanšizam, ipak pobijediti. Srbijansko - “osmaški” koncept (nazvan po osmoj sjednici CK SKS - imao je tri cilja: prvi je bio - urediti Jugoslaviju po sopstvenoj lidersko-hegemonističkoj mjeri; drugi, ako se prvi ne ostvari - stvoriti veliku ili proširenu Srbiju, i treći, ako se ni jedan od prva dva ne ostvare - urediti Srbiju u postojećim ili proširenim okvirima na centralističkoj osnovi. Oslonac i podrška nisu traženi u pozitivnom nasljeđu, već u srpskom militantnom nacionalizmu, pravoslavnoj crkvi, nacionalnoj mitologiji i inteligenciji velikosrpske orijentacije. U političko-akcionu realizaciju tog koncepta krenulo se homogenizacijom, podsticanjem nezadovoljstva zbog “nepovoljno rešenog ustavnog položaja Srbije” i “terora albanskih nacionalista nad Srbima i Crnogorcima na Kosovu”, uz pozive: “Srbi na okup!” Bilo je lako zapaliti mase u smislu: “Oslobodimo se vazalstva”, “Krenimo u boj za povratak dostojanstva Srbije”, jer su je “svi ponižavali” i svi se “protiv nje udruživali”, naročito “antisrpska koalicija”. Na toj platformi našli su se i vodeći komunisti i antikomunisti, dobronamjerni (i zavedeni), kao i revanšistički raspoloženi ljudi, počev od četnika, do ibeovaca i disidenata. “Za spas Srbije” nastupalo se i pod petokrakom i pod ocilima, i sa krstom, i sa slikama Njegoša, Vuka, starog i novog Vožda, sa kokardama na šajkačama i šubarama. U takvom “društvu”, za Tita i partizane bilo je sve manje mjesta, jer se na njih, direktno ili indirektno, upiralo prstom kao na “krivce koji su Srbe doveli u ponižavajući položaj”, radi čega treba sve urazumiti - i one u CK SKJ, i one “preko Dunava sve do Triglava”. U tom “saopštavanju istine o Kosovu i Srbiji” trebalo je da im posluže, kao “produžena ruka” i “ugroženi Srbi” u zapadnim krajevima preko dijela boraca “odseljenih” i koncentrisanih, prije svega, u Beogradu i Vojvodini. Krenulo se na promjenu odnosa snaga u SKJ. S jedne strane, diskreditovani su oni političari koji su se suprotstavljali “plimi antibirokratske revolucije” (nacionalistička homogenizacija kroz “događanja naroda” i mitinge) a, s druge, insistiralo se na vanrednom kongresu radi “pretvaranja SKJ u ideološku batinu”, pomoću koje će se uređivati SKJ i Jugoslavija. Rezultati tih agresivnih pohoda su poznati: “dobijene” su Vojvodina i Crna Gora, Kosovo je postalo još teža rak-rana, oduprla se Makedonija, poljuljana je Bosna i Hercegovina, Hrvatska je, u velikoj mjeri, podijeljena na Hrvate i Srbe sa čelnicima desne orijentacije, Slovenija, desna i lijeva, zaokupila se sobom i izolacijom, a ne više konfederacijom. Doživjela je krah i sama svrha sazivanja 14. vanrednog kongresa SKJ, pa su Kongres i SKJ dovedeni do raspada, dok se inicijatori sazivanja Kongresa nastoje spasiti “presvlačenjem” u Socijalističku partiju Srbije. Atake “antibirokratske revolucije” protiv lijevih snaga u Sloveniji i Hrvatskoj, iskoristile su desne snage i preuzele vlast, i pored jake opozicije, pa stoga mogu biti zahvalni vođstvu i efektima “antibirokratske revolucije”. “Antibirokratska revolucija” je uzdrmala i gurnula Jugoslaviju u ponor. Ali ne samo nju, već i samu sebe. Čitav poduhvat pretvorio se u svoju suprotnost, pa se od bitke za Jugoslaviju došlo u položaj da se spasava Srbija. U okviru ovakvog razvoja događaja, Hrvatska ima svoje specifičnosti. Prije izbora 1990. godine, Savez komunista Hrvatske bio je pod pritiskom SK Srbije, preko javnih medija i srpskog nacionalizma u Hrvatskoj i van nje, s ciljem da SKH prihvati zahtjeve “antibirokratske revolucije”. SKH tome nije dao adekvatan otpor iz dva razloga: prvo, komunisti iz srpske sredine bili su blokirani “srpskom privrženošću” i nisu pružali energičan otpor ili su bili pasivni prema pritiscima iz Beograda, zato što ih se odmah proglašavalo izdajnicima srpskog naroda, i drugo, komunisti iz hrvatske sredine nisu smjeli pozvati na otpor hrvatski narod, jer bi se to, htjeli ne htjeli, preobratilo u nacionalističku hemogenizaciju oba entiteta, šlo bi vodilo u cjepanje SKH na hrvatsku i srpsku grupaciju. Tako je izgubljena inicijativa koju su zatim preuzele desne snage i pretvorile je od “funkcije otpora” u borbu za vlast. HDZ je pod vidom “odbrane ugroženih hrvatskih interesa” na parolu “Srbi na okup”, odgovorila sa “hrvatska strojnica na hrvatsko rame”, a SDS nastupa pod geslom odbrane “ugroženih srpskih interesa u Hrvatskoj”. Napad na SKH, homogenizacija oko HDZ i homogenizacija djela Srba oko SDS išli su na štetu ljevice u Hrvatskoj. SKH je zašao u proces sopstvenog prestrojavanja, da bi se izborio za određene pozicije u nastupajućoj višestranačkoj demokratizaciji Hrvatske, jer je ocijenio da je to bolje (i po cjenu gubitka vlasti), nego da to čini pod pritiskom i pod inicijativom desnih snaga. Da li je to bila najbolja odluka SKH - SKP? Mislim da nije bil konzervativna; inicirali su i davali ton višestranačkim demokratskim procesima. Da to nijesu učinili, ti procesi bi, ipak, bili otvoreni, ali pod pritiskom, što bi za SKH bio dvostruk gubitak - izgubio bi legat nosioca demokratskih procesa, dobio bi pečat konzervativizma i ubjedljivije izgubio vlast. Kad se ocjenjuju izborni rezultati iz 1990. ne može se reći da je SKH izgubio, a HDZ dobio povjerenje biračkog tijela. Realnije je reći (iako je HDZ dobio trenutačnu vlast u Hrvatskoj), da SKH i druge ljeve snage nisu izgubile Hrvatsku, niti su HDZ i druge desne snage dobile Hrvatsku, jer je jedna trećina biračkog tijela ostala po strani i “motrila na rasplet” odnosa snaga. Na štetu komunista, najnegativniju ulogu imala je velikosrpska aktivnost u Hrvatskoj, jer je odvajala Srbe od SKH, čime je željela da SKH pretvori u jednonacionalnu partiju i time slomi hrvatsko-srpsko zajedništvo, koje je jedino bilo i biće u stanju da slomi hrvatske i srpske snage desnice. Zbog toga se 1990. cijenilo da je u SKH - SDP najvažnije sačuvati i ojačati jedinstvo između Hrvata i Srba (da ih se ne podijeli) i ono krilo u SKH koje se oslobađa prevaziđenog i teži novim vrijednostima. Poslije izbora bilo je jasno da će HDZ težiti da učvrsti svoju vlast i politički prestiž da će kadrovski pokriti najvažnije punktove vlasti i društvenog uticaja. Neki su mislili da će joj biti najteže da suzbiju ekstremiste u svojim redovima (Šeks i dr), koji žele etnički čistu Hrvatsku, ali ne samo pomoću ustaških metoda istrebljivanja, već stvaranjem klime lične nesigurnosti za sve “nepoželjne”, tako da oni sami počnu odlaziti - doktrinom tihog progona ili “kosovizacije Hrvatske” na “civilizacijski” način. Neki su smatrali da će Tuđman težiti da se oslobodi proustaškog krila, ako ga ono ne preduhitri. HDZ je imala dosta i drugih problema, ali ih SKH - SDP ne može (u punoj mjeri) koristiti, jer je opterećen svojim problemima (unutrašnje frakcije, osipanje članstva i poljuljano povjerenje kod dijela biračkog tijela, naročito u nekim krajevima Hrvatske). Cijenilo se da u SKH (SDP) djeluju tri frakcije: Prva je prosrpska (sa Borislavom Mikelićem na čelu) i podržana spolja. Ona teži da oko sebe i srpskih komunista okupi srpski narod u Hrvatskoj. Zbog toga se distancirala od Račanove reformske struje, a u borbi za pridobijanje Srba našla se u defanzivi u odnosu na SDS sa Raškovićem na čelu. Moram reći da političkim ponašanjem Borislava Mikelića nisam bio iznenađen kad je formirao Socijalističku partiju Hrvatske, ali sam bio iznenađen kada je kasnije otišao u Knin za predsjednika vlade. U svojim prvim potezima bio je podržan od djela armijskog vrha. Druga frakcija je po sastavu i hrvatska i srpska, a djeluje “u pozadini”. “Zna se” da je na njenom čelu Mika Špiljak i da on vuče “glavne” poteze, uključujući i “kolaboriranje” sa srpskom frakcijom i opozicijom, ali i sa Tuđmanom. Nijesam iznenađen takvim ponašanjem Špiljaka i sličnih. Treću, ili glavnu cjelinu (to nije frakcija) čine reformske snage SKH - SDP. Račan i njegovi istomišljenici ispoljavali su izvjesne rezerve prema dijelu boračke mase Hrvatske koja živi van republike, posebno u Beogradu i Vojvodini, jer se znatan dio iskazivao prema Hrvatskoj kao “produžena ruka” velikosrpske politike. Cjenilo se da ne može biti stabilne Hrvatske ni sa jednom strankom desne orijentacije, jer - HDZ sužava prava Srba, a SDS Hrvata. Izlaz je za Hrvatsku uvijek bio u stranci (partiji), tj. ljevici koja okuplja kao svoje - i Srbe i Hrvate i druge, jer samo takva politička snaga može potisnuti svaku desnu opoziciju, kao što ih je uspješno potisnula u ratu (ustaše i četnike).

Sadržaj

Prethodno poglavlje

Sledeće poglavlje