| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Borbe oko Pakraca i Daruvara Pet
dana poslije oslobođenja Malih Bastaja, 23. avgusta 1943. Štab 12. slavonske
divizije naredio je 12. slavonskoj NOU brigadi da likvidira neprijateljevu
posadu na pruzi Pakrac - Daruvar na koti 156, sjeverno od Pakraca, i da poruši
željeznički vijadukt dužine 50 m. Posada se sastojala od 35-40 vojnika, naoružanih
sa 3-4 puškomitraljeza, 2 laka minobacača, a ostali puškama. Odbrana se
oslanjala na zemljane bunkere, ojačane balvanima, međusobno povezane brojnim
rovovima i saobraćajnicama punog profila (za uspravno kretanje). Ispred bunkera
i saobraćajnica nalazile su se žičane (2 reda) i minsko-eksplozivne prepreke.
Čitav prostor od oko 1.000 m2, kao i svi prilazi k. 156 bili su
minirani.[1] U
zapovijesti Štaba 12. slavonske brigade naređeno je Štabu 2. bataljona da
jednom četom napadne i likvidira posadu, a drugom četom da organizuje blokadu
uporišta i spriječi bjekstvo posade u Pakrac.[2]Polazni
položaj za 1. četu bio je 100 m južno od uporišta, s tim da jedan vod
nastupa u koloni sa desne strane, a 2. vod s lijeve strane željezničke pruge u
pravcu sjevera. Treći vod nastupao je u koloni između 1. i 2. voda, ali
stepenom unazad. Treća četa 2. bataljona stavljena je pod komandu Štaba 3.
bataljona radi osiguranja napada od Pakraca. Za izvršenje zadataka 2. bataljon
ojačan je topom 65 mm i minobacačem 82 mm. Ostali bataljoni (1, 3. i 4) određeni
su za obezbjeđenje napada od Pakraca i Daruvara. Prvi bataljon: na liniji s.
Doljani, s. Miljanovac, 4. bataljon na liniji Dolovi i dalje prema k. 189,
Markovac - Pakrani. Na obezbjeđenju od Pakraca nalazio se 3. bataljon, ojačan
jednom četom 2. bataljona i vodom pionira na liniji desno od slova »K«
(Krndija) i dalje preko ceste i željezničke pruge Pakrac - Daruvar u pravcu k.
242 iznad sela Kusonje. Početak napada 24. avgusta u 2 sata. Borbeni znaci »Most
- srušen«.[3]
Neprijateljeva
posada od 35 do 40 vojnika, utvrđena u dubokim zemljanim rovovima, uspjela je
da se brani punih 14 sati. Još u toku podilaženja ka jurišnom položaju, 1.
vod 2. čete naišao je na minsko polje. Od eksplozije nagaznih mina u prvom
naletu, ranjeno je 8 boraca. Ranjavanje boraca izazvalo je privremeno kolebanje
u četi, kao i komentare da je teško napadati preko minskog polja bez većih žrtava
u poginulim i ranjenim. Došlo je do pometnje i privremenog zastoja u napadu. U
tom trenutku nije se znalo kako da se neutrališe minsko polje, jer je ono bilo
glavna prepreka da se uništi neprijateljeva posada. Poslije kraćeg zastoja, 2.
vod koji je nastupao sa zapadne strane, uspio je sa inžinjercima da napravi
prolaze u minskom polju, izvršio je juriš i ubacio ručne bombe u
neprijateljeve rovove. Uspjeh 2. voda komandir čete nije iskoristio uvođenjem
ostala dva voda radi pojačanja napada. Grešku komandira čete neprijatelj je
kaznio. Brzo je reagovao i izvršio protivnapad ručnim bombama, te odbacio 2.
vod na njegov polazni položaj. Poslije tog neuspjeha, posluge topa 65 mm i
minobacača 82 mm pokušale su da isprave grešku komandira čete. Gađajući
neprijateljeve rovove uspjele su u jednom trenutku da pogode rov i pokolebaju
neprijateljevu odbranu. Ali, ni taj trenutak nije na vrijeme iskorišćen.
Neprijatelj se brzo pribrao i nastavio da pruža otpor. Vrijeme je odmicalo, a
malobrojne neprijateljeve snage prkosile su svojim žilavim otporom borcima 2.
bataljona. Tek oko 13 sati, kada je na položaj došao komandant brigade Josip
Antolović, pristupilo se ponovnoj organizaciji napada i vatrene podrške.
Poslije topovske i minobacačke pripreme, neprijateljeva posada se pokolebala, a
1. četa izvršila juriš, upala u rovove nakon 14 sati žilave borbe. Međutim,
juriš 1. čete nije bio krunisan potpunim uspjehom. Neprijatelj se poslužio
lukavstvom prije juriša 1. čete. Iskoristio je duboke saobraćajnice i
pravovremeno izvukao većinu svojih vojnika na suprotnu stranu, koja nije bila
blokirana i, na taj način, izbjegao potpuno uništenje. Druga
četa 2. bataljona kojoj je naređeno da blokira neprijateljevu posadu, zbog
nebudnosti nije izvršila zadatak. Grupa neprijateljevih vojnika koja se probila
iz blokade, u kretanju prema Pakracu, iznenadno je napala iz pozadine 3. četu
3. bataljona koja se nalazila iznad sela Kusonje. U kratkoj, ali oštroj borbi,
neprijatelj je imao 6 poginulih, a 1 neprijateljski vojnik je zarobljen.
Zaplijenjena su 2 puškomitraljeza, 2 puške i 1.500 metaka. I pored ovog
gubitka neprijatelju je, ipak, pošlo za rukom da se probije u Pakrac. Uporište
je najzad savladano. U toku napada 1. četa 2. bataljona utrošila je 2.600
metaka, 10 artiljerijskih granata, 20 ručnih bombi i 18 mina za teški minobacač.[4] Na
obezbjeđenju od Pakraca i Daruvara borbu je vodio 3. i 4. bataljon 12.
slavonske NOU brigade. Prvi bataljon koji se nalazio na obezbjeđenju na liniji:
s. Miljanovac - s. Doljani, nije vodio borbu. Četvrti bataljon koji se nalazio
na obezbjeđenju, takođe, prema Daruvaru, na liniji: desno od 1. bataljona šuma
dolovi preko željezničke pruge Daruvar - Pakrac u pravcu s. Markovac - s.
Pakrani, vodio je borbu sa dve satnije 4. gorskog zdruga iz Daruvara. Oko
9 sati prije podne neprijatelj je izbio pred položaj bataljona sa dva oklopna
voza. Borci su se pritajili i sačekali da se neprijatelj iskrca iz oklopnih
vozova, a zatim su otvorili brzu mitraljesku paljbu i izvršili snažan juriš.
Ubijeno je 7 neprijateljevih vojnika, a među poginulim nalazio se i komandir
satnije. Zarobljena su 2 neprijateljeva vojnika. U borbi je zaplijenjen 1 puškomitraljez,
4 puške, 6 ručnih bombi i 1.000 metaka. Bataljon nije imao gubitaka. Oko 13
sati neprijatelj je ponovio napad na položaj 4. bataljona, ali sada preko s.
Doljana i uz podršku artiljerije, borbenih kola i tenka. Uspješno je odbio i
taj napad i primorao neprijatelja da se povuče u Daruvar. 7 Na
obezbjeđenju napada prema Pakracu, nalazio se 3. bataljon 12. brigade. Oko 23
sati 23. avgusta stigao je na položaj i odmah počeo da se utvrđuje. Po izričitom
naređenju svog štaba, svaki borac bio je obavezan da iskopa rov za stojeći, a
najmanje za sjedeći stav, jer se prema procjeni Štaba 12. brigade očekivala
na položaj 3. bataljona intervencija neprijatelja jakim snagama. Položaj 3.
bataljona protezao se pravcem zapad - istok u zahvatu drumske i željezničke
komunikacije Pakrac - Daruvar, na udaljenosti svega 1,5 km od posljednjih kuća
na periferiji Pakraca. Prva
četa ojačana teškim mitraljezom, pod komandom Milutina Vujnića, posjela je
položaj za odbranu k. 265 u pravcu »Crkvišta«. Druga četa ojačana teškim
mitraljezom pod komandom Rudolfa Kolaka, posjela je položaj na kosi »Crkvište«
koja se blago spuštala prema periferiji Pakraca, a na svom lijevom krilu, u
odbrambeni položaj, uključila je i željezničku prugu Pakrac - Daruvar. Treća
četa pod komandom Marka Kljajića posjela je položaj na kosi iznad sela
Kusonje (k. 263). S obzirom na to da se na težištu odbrane nalazila 1. i 2. četa,
one su bile ojačane sa po jednim teškim mitraljezom. Posjedanje položaja izvršeno
je po grupnom sistemu, a organizacija vatrenog sistema prilagođena je zemljištu
a naročito za tučenje međuprostora između vodova i četa. Do svanuća borci
su prikupljenim pionirskim alatom izradili rovove i ojačali ih grudobranima, a
nešto dublje rovove iskopali su za mitraljeska gnezda, vodne i četne otporne
tačke.[5] Već
oko 5 sati ujutro 24. avgusta 1943. neprijateljeva izviđačka grupa od 10
vojnika sa komandirom zastavnikom, naoružana puškomitraljezom i puškama, išla
je pored željezničke pruge od Pakraca, i izbila je pred položaje 2. čete 3.
bataljona. Na malom uzvišenju neposredno uz željezničku prugu, nalazio se
Andrija Grudanić sa svojim puškomitraljezom.[6]
Lijevo od njega, iza jednog stabla, nalazio se puškomitraljezac Nikola
Bogdanović i njegov pomoćnik Dušan Prodanović. Sa tog mjesta pružao se
pogled na Pakračku dolinu. Iza posljednje okuke, gdje je i najveći uspon željezničke
pruge u pravcu Pakračke gore, pojavio se, najpre, zastavnik, a iza njega izviđačka
grupa u koloni po jedan. Hladnokrvni Andrija Grudanić pustio je izviđačku
grupu na 50 metara, nanišanio i ispalio čitav šaržer od 20 metaka. Bio je to
pogodak kakav se retko postiže u borbi. Na stazi je ostalo 10 poginulih
neprijateljevih vojnika zajedno sa komandirom, zastavnikom. Zaplijenjen je jedan
puškomitraljez, 9 pušaka, 1 automat i 1000 metaka.600 Hrabri
puškomitraljezac Andrija Grudanić prvi je počeo borbu sa neprijateljem i na
samom početku naneo mu gubitke. Zbog neposredne ugroženosti Pakraca,
neprijateljeve snage (dvije bojne) koje su se nalazile u uporištu, krenule su u
napad na odbrambeni položaj bataljona, podržane snažnom artiljerijskom
vatrom, minobacačima i avionima. Oko 8 sati počeo je napad na položaje 1. i
2. čete. Do 10 sati neprijatelj je izvršio tri juriša i svi su bili odbijeni.
Neprijatelj nije štedio artiljerijsku i minobacačku municiju kojom je zasipao
položaje 3. bataljona. Gotovo svaki kvadratni metar bio je pokriven
artiljerijskom i minobacačkom vatrom. Od dima i prašine nije se ništa
vidjelo. Da nisu iskopani duboki rovovi, ojačani grudobranima, bataljon bi
pretrpjeo osjetne gubitke od artiljerijskog vatrenog udara i vjerovatno ne bi
bio u stanju da zadrži neprijatelja koji je uporno i drsko napadao punih osam
sati. Pokušaj neprijatelja da pod zaštitom artiljerijske i minobacačke vatre,
koristeći se i reljefom zemljišta, ugrozi odbranu bataljona na spoju između
1. i 2. čete, nije uspio zbog brze intervencije komandira 1. čete Milutina
Vujnića, koji je jednim vodom izvršio bočni udar i zaustavio napad
neprijatelja. Svi juriši do 13 sati bili su uspješno odbijeni, a neprijatelju
su naneseni ozbiljni gubici. U
odbijanju neprijateljevih juriša došlo je do potpunog izražaja dobro
organizovan vatreni sistem (kombinacija mitraljeske i puščane vatre). Sa dobro
izabranih vatrenih položaja u šahovskom poretku i utvrđenih mitraljeskih
gnezda, ostvarena je uspješna kombinacija frontalne, kose i bočne mitraljeske
vatre. Posle 13 sati neprijatelj je organizovao posljednji i najžešći napad
na 3. bataljon. Zbog masovnog udara artiljerijske i minobacačke vatre
podrhtavala je čitava Pakračka gora. Od barutnog dima i prašine, iako je bio
lijep i sunčan avgustovski dan, vidljivost je bila smanjena na samo nekoliko
metara. U tom trenutku neprijatelj je pokušao sa uvođenjem svježih snaga, na
čelu sa poznatim ustaškim zlikovcima - bojnicima, Rafaelom Bobanom i Zvonkom
Sudarom koji su, zajedno sa svojim vojnicima jurišali da postignu ono što im
nije pošlo za rukom u prijepodnevnim jurišima, tj. da probiju odbranu 3.
bataljona i spriječe rušenje željezničkog vijadukta.[7]
U dramatičnom trenutku kada su neprijateljski vojnici izbili pred rovove 1. i
2. čete, borci, desetari, vodnici i komandiri četa zaustavili su ručnim
bombama i vatrom iz puškomitraljeza i taj, posljednji neprijateljev juriš. U
vatrenom sistemu 3. bataljona imao je značajnu ulogu i mitraljeski vod Pere
Jakovljevića.[8]
Imao je 3 teška mitraljeza koji su se nalazili na težištu odbrane u zahvatu
komunikacije Pakrac - Daruvar. Nišandžije teških mitraljeza bili su: Petar Žarković
iz sela Koreničana, Aleksa Čolić iz Kukunjevca kod Pakraca i Stanko Obradović
iz sela Lipovca kod Podravske Slatine. Njih trojica pustili su neprijatelja na
blisko odstojanje, a zatim otvorili vatru iz svojih mitraljeza. Štab
12. NOU brigade i 12. divizije ocijenili su da je za 14 sati borbe na položaju
3. bataljona ispaljeno preko 500 artiljerijskih granata i mina.[9] Najteži udar primile su na sebe 1. i 2. četa,
čiji su komandiri ispoljili visok stepen inicijative i lične hrabrosti. Čete
su se oslanjale naročito na hrabre puškomitraljesce Nikolu Lasića, Ivana
Moslavca, Dušana Marelja, Stanka Buletinca, Andriju Grudanića i dr. Zamenik
komesara 1. čete Pero Banović iz sela Pakrana kod Daruvara, služio je kao
primjer borcima. On je uzeo puškomitraljez, otpuzao na bok neprijateljevog
borbenog poretka i odatle otvorio vatru. Tako je doprineo da se neprijateljev
napad zaustavi, a protivnapadom 1. čete da se neprijatelj prisili na povlačenje.
Kod posljednjeg napada neprijatelja, u toku žestoke paljbe, ponovo je izašao
iz svog rova i otpuzao do poginulog neprijateljevog mitraljesca, uzeo puškomitraljez
i ranac sa municijom, i vratio u svoj rov.[10] U
izvještaju Štaba 1. korpusa Glavnom štabu Hrvatske, istaknuto je da je u
posljednjim borbama oko Grubišnog Polja i Pakraca, gdje je neprijatelj napadao
uz masovnu upotrebu artiljerije, minobacača i nekoliko aviona, 12. brigada
ispoljila visok stepen borbenosti i vještine u organizaciji i vođenju odbrane,
i da je borbenost ove brigade bila za stepen veća nego u drugih brigada.[11] Oko 16 sati Pakračka gora s okolinom ponovno se
potresla, ali sada od snažne eksplozije i rušenja željezničkog vijadukta. Rušenjem
vijadukta, 12. brigada izvršila je dobijeni zadatak.606 [1])
Arhiv VII, f. NOP-a k. 881 reg.
br. 4/1. [2])
Štab 2. bataljona: komandant Bogdan Jovanović, politički komesar Ljubo
Mraović. [6]
u NOVJ od 1943. Rođen u selu Plesno, metalski radnik. Isticao se u svim
borbama i stekao ugled popularnog borca i starješine. Bio je politički
delegat, politički komesar čete, zamjenik komesara bataljona i zamjenik
komesara brigade. [7]
u Pakracu se nalazila 4. pukovnija 1. gorske divizije, a komandanti bojni
bili su Rafael Boban
i Zvonko Sudar. U toku napada na položaje 3. bataljona obojica su ranjena.
(Arhiv VII, f. NOP-a k. 908 reg.
br. 2/3, k. 28 reg. br.
9/1. [8]
pero Jakovljević, predratni željezničar iz sela Lađevac kod
Okučana. U NOVJ od 1942. Isticao se hrabrošću, bio je borac, komandir
voda i zamjenik intendanta brigade. U napadu na Viroviticu u oktobru 1944.
bio je teško ranjen i zbog gubitka krvi umro je u bolnici. , pero
Banović u NOVJ od 1942. Bio je borac i hrabri puškomitraljezac u 12.
brigadi politički delegat, zamjenik komesara čete i politički komesar
Jurišne čete. [11])
Arhiv VII, f. NOP-a k. 470 reg.
br. 27/2.
|