Jovan Kokot: DVANAESTA SLAVONSKA

Još za vrijeme borbenih dejstava u Požeškoj kotlini stiglo je naređenje Vrhovnog komandanta NOV i POJ da slavonski partizani žešće napadaju na željezničke pruge i oslabljena neprijateljska uporišta, jer je neprijatelj otpočeo operaciju »Švarc« - peta neprijateljeva ofanziva ili bitka na Sutjesci. Štab 1. slavonskog korpusa odlučio je da napadne Našice.^[1] U Našicama se nalazila jedna domobranska bojna, jedna satnija ustaša iz sastava 3. domobranske divizije, 50 žandarma, 1 inžinjerijska pionirska bojna i 25 folksdojčera. Naoružanje: 20 mitraljeza, 11 automata i 150 pušaka. Ukupno se u Našicama nalazilo 700 neprijateljevih vojnika. Odbrana se sastojala od većeg broja rovova i bunkera, kao i zgrada uređenih za odbranu: Pejačevićev dvorac, Katolički samostan, Škola žandarmerijska i željeznička stanica, ustaški logor i zgrada Dojče Manšafta - folksdojčera.

Sa tri bataljona: Prvim bataljonom koji je učestvovao u demonstrativnom napadu na Đurđenovac i drugim bataljonom pod komandom Borislava Mioljevića i Ivice Miličevića napadao je na neprijateljevu posadu koja se nalazila u električnoj centrali, Hrvatskom domu i bunkerima koji su se nalazili na sjevernoj strani Našica. Ovaj bataljon je energično napadao na neprijateljeve otporne tačke i za 30 minuta postigao uspjeh. Zarobio je 30 neprijateljevih vojnika i zaplijenio 32 puške, dok je bataljon imao 2 poginula i dva ranjena borca. S obzirom na to da su ustaške snage u Đurđenovcu, i pored demonstrativnog napada 1. bataljona, reagovale i krenule u protivnapad već u 4 sata ujutro, Štab 12. brigade odlučio je da taj pravac pojača sa dve čete 2. bataljona.

Treći bataljon, pod komandom Mile Puškarica i Nikole Šušnjara Gene nastupao je s jugozapadne strane pravcem: Motičina - Seona - Našice. U toku približavanja Našicama s prethodnicom bataljona kretali su se i vodnici 2. čete Branko Baričević^[2] iz Slavonskog Broda, Marko Kljaić⁵⁰⁵ iz Klenika kod Okučana, i Ljuban Prodanović⁵⁰⁶ iz sela Budića kod Bučja.

Na ulazu u Našice, na samoj raskrsnici, koristeći se vojničkom vještinom i ratnim lukavstvom, prethodnica je zarobila neprijateljevog stražara i od njega dobila borbene znake za noćno raspoznavanje »noć - nožice«. Sa dobijenim znacima 3. bataljon je ušao u centar Našica bez borbe i bez ispaljenog metka. Neprijatelj je bio potpuno iznenađen kada su hrabri vodnici Baričević, Kljajić i Prodanović ubacili ručne bombe u bunkere ispred Pejačevićevog dvorca. Neprijatelj je tek tada primjetio da se partizani nalaze u centru Našica.⁵⁰⁷

Prva četa pod komandom Milutina Vujnića žestoko je napadala i izvršila nekoliko juriša na samostan i školu. Poslije dva ponovljena juriša škola je zauzeta, a borba za samostan trajala je znatno duže. Poslije 5,5 sati uporne i žilave borbe neprijateljeve snage, koje su se nalazile u samostanu, bile su savladane. U samostanu se nalazila glavnina neprijateljevih snaga i, zahvaljujući upornosti boraca 1. čete i komandira čete, otporna tačka bila je likvidirana. U toku borbe za samostan upotrijebljen je i top 65 mm iz kojeg je ispaljeno 15 artiljerijskih granata.

Druga četa u kojoj su se nalazili braća Savo i Adam Zarić iz Ljeskovice, Andrija Grudanić iz Plesna i Ivan Moslavac iz Gradine, Dragoljub Vujanović iz Donje Pištanje, Veljko Petrović iz Sanskog Mosta, Nikola Prodanović iz Dragovića, Nikola Jakovljević iz Vučjaka i Đuro Dreković iz Prgomelja, izvršili su silovit napad na objekte u kojima se nalazila neprijateljeva posada. Napad je počeo pod rukovodstvom komandira čete Vlajka Gavrilovića, jurišom na Pejačevićev dvorac. Iako je u početku bio iznenađen, neprijatelj se pribrao i pružio otpor iz rovova, bunkera i otpornih tačaka, kao i iz objekata koji su uređeni za odbranu. Pred napadom i pritiskom boraca, neprijatelj se povlačio u susjedne zgrade iz kojih je nastavio da pruža otpor. Vrata i prozori na tim objektima bili su zazidani, a ostavljeni su samo otvori za puškarnice. Ipak dejstvom bombaških grupa i upotrebom ručnih bombi, neprijateljeve otporne tačke savlađivane su jedna za drugom. Poslije dva časa oštre borbe u Pejačevićevom dvorcu, otpor je slomljen.

U toku višesatne borbe vodnici Branko Baričević, Marko Kljajić, Ljuban Prodanović, Rudolf Kolak, braća Adam i Savo Zarić, i politički komesar bataljona Nikola Šušnjar, bacili su preko 50 ručnih bombi. Zarobljeno je 138 neprijateljevih vojnika i zaplijenjeno 140 pušaka, 3 puškomitraljeza, 3 automata i veće količine ratnog materijala. Jedan dio neprijateljevih snaga uspio je da se probije kroz otvorenu brešu, jer u kritičnom trenutku Štab 12. brigade nije imao na raspolaganju rezervnu snagu sa kojom bi spriječio bjekstvo neprijatelja. Oko 10 sati Štab 3. bataljona obavijestio je Štab 12. brigade da je bataljon izvršio dobijeni zadatak.

Četvrti bataljon napadao je na željezničku i žandarmerijsku stanicu, ali poslije šest sati žestoke borbe nije imao uspjeha. To mu je bila prva teža borba od njegovog dolaska iz Moslavačkog partizanskog odreda u sastav 12. slavonske brigade. S obzirom na to da je 3. bataljon izvršio svoj zadatak, naređeno mu je da likvidira žandarmerijsku stanicu. Borci 3. bataljona su žestoko napadali žandarme, i otpočela je teška i žilava dvanaestosatna borba. Dovučen je i top 65 mm, i, tek što je ispaljena prva granata, žandarmi su preciznim gađanjem oštetili nišanske sprave i delove zatvarača na topu. Poslije toga top je povučen a bataljon je nastavio borbu. Na scenu ponovno nastupaju hrabri komandiri četa i vodova, koji su se već istakli u likvidaciji neprijateljevog otpora u Pejačevićevom dvorcu, školskoj zgradi i samostanu: Vlajko Gavrilović, Branko Baričević, Milutin Vujnić, Marko Kljajić, Nikola Lasić, Ljuban Prodanović i drugi. Oni su, uz pomoć komandanta brigade Josipa Antolovića, organizovali vatreni sistem koji je štitio borbene grupe i bombaše koji su za 12 sati borbe na žandarmerijsku stanicu bacili preko 100 ručnih bombi.

S obzirom na to da su vrata i prozori na žandarmerijskoj stanici bili zazidani, trojica hrabrih komandira vodova donijeli su merdevine i popeli se na susjednu zgradu, a s nje na krov žandarmerijske stanice. Sekirama su probili krov i tavanicu i spustili se u prostorije žandarmerijske stanice, a za njima i grupa od 15 bombaša. Ručnim bombama osvajali su jednu po jednu prostoriju, iz kojih se oko 50 žandarma očajno branilo. Nastalo je pravo bombardovanje ručnim bombama s obje strane. Pod snažnim udarcima boraca, žandarmerijska stanica je likvidirana, a u prostorijama je ostalo 25 lješeva. Druga polovina žandarma pokušala je da se pod zaštitom mraka izvuče i probije iz Našica, ali je i ona uništena mitraljeskom vatrom od boraca koji su držali obruč oko žandarmerijske stanice. U toku rata u Slavoniji je to bio jedinstven slučaj da je u borbi uništeno 50 žandarma.^[3] U napadu na žandarmerijsku stanicu 3. bataljon je imao 6 poginulih i 14 ranjenih boraca.

Poslije 20 sati borbe napad 4. bataljona na željezničku stanicu, ustaški tabor i dom folksdojčera nije bio uspješan. U željezničkoj stanici nalazio se oklopni voz, za koji se prije napada za Našice nije znalo. Voz je krstario kroz stanicu i svojom vatrom nanosio gubitke 4. bataljonu koji je imao 6 poginulih i 6 ranjenih boraca. U nemogućnosti da se približi otpornim tačkama, bataljon je organizovao blokadu željezničke stanice koja je trajala sve do povlačenja, tj. do 5 sati ujutru 5. juna 1943. U toku napada na željezničku stanicu teško je ranjena hrabra Kozarčanka Paula Zec. Mitraljeski rafal presjekao joj je obje noge i poslije dva dana umrla je u bolnici zbog gubitka krvi.^[4]

Na osiguranju napada prema Osijeku i Đakovu na liniji Vukojevica, Velimirovac, Jelisavci nalazila se 17. slavonska brigada, a prema Đurđenovcu 1. bataljon 12. slavonske brigade. U teškim borbama sa neprijateljem, koji je uporno napadao iz Osijeka, borci 17. slavonske brigade pokazali su primjer, junaštvo i upornost. Oni su uspjeli da odbiju pokušaje neprijatelja da se probije u Našice i da mu nanesu osjetne gubitke u poginulim i ranjenim.^[5] Prvi bataljon 12. slavonske brigade vodio je tešku borbu sa ustašama 24 časa s obostranim napadima i protivnapadima. Ali i pored žestokog i stalnog pritiska, uspio je da održi položaj.⁵¹¹

U kritičnom trenutku, kad su ustaše uspjele da potisnu bataljon, vodnik 1. čete Radivoje Rončević Rudar napravio je podvig. Popeo se na krov kuće i sa puškomitraljezom otvarao vatru po ustaškom stroju koji je napadao. To je, pored ostalog, omogućilo bataljonu da povrati izgubljeni položaj. Sa vodnikom Rončevićem nalazio se i hrabri Mijo Feketić, pomoćnik puškomitraljesca. O žestini borbe s ustašama kod Đurđenovca govori i podatak da je bataljon za 24 časa borbe utrošio 15.000 metaka. Toliku količinu municije Brigada nije utrošila prilikom šestodnevne borbe i opsade Voćina i prilikom napada na Okučane u januaru 1943. godine.

Neprijateljska posada u Našicama likvidirana je u cjelini, sem na željezničkoj stanici. Povlačenje iz Našica naređeno je zbog izuzetnog jakog pritiska na 17. slavonsku brigadu koja se nalazila na osiguranju prema Osijeku i Đakovu. Napad na žandarmerijsku stanicu u Našicama ostaće zapamćen po tome što je uništeno 50 žandarma, zarobljeno 190 neprijateljevih vojnika i zaplijenjeno 214 pušaka, 5 puškomitraljeza, 1 minobacač i dosta ratne opreme. Brigada je imala 16 poginulih i 28 ranjenih boraca.^[6]

[1] Arhiv VII, f. NOP-a k 470, reg. br. 26-1/1, k. 907 reg. br. 34/2, k. 892 reg. br. 16/2.

Zbornik . .., tom V, 16, dok. 27, 35, 36, 37, 113 i 134.

[2] u NOVJ od 1942. Bio borac, puškomitraljezac, komandir voda i čete. Poginuo kao komandir čete 18. jula 1943. na Kalniku.

Arhiv VII, f. NOP-a k 812 reg. br. 16/2; k. 470 reg. br. 1/2,1.

^[4]) Došla je u 12. slavonsku brigadu 1942. Bila je hrabar borac i borila se za slobodu Slavonije i Kozare.

⁵¹°) Arhiv VII, f. NOP-a k 892 reg. br. 16/2; k. 470 reg. br. 1-2/1. ⁵¹D Zbornik . . . , tom V, knj. 16, str. 49.

^[6]) Arhiv VII, f. NOP-a, k 892 reg. br. 16/2; k 470 reg. br. 1-2/1.