Radoslav S. Nedovic, Pantelija Vasovic: ZATAMNJENA ISTINA

Sadržaj Prethodni dokument Sledeći dokument


PREDGOVOR

Istoričari Goran Davidović i Miloš Timotijević podariše nam 2002. i 2003. godine knjige "Zatamnjena prošlost - istorija ravnogoraca čačanskog kraja", kojima su želeli da rasvetle mnoge događaje koji su se odigrali u ovom delu Srbije u Drugom svetskom ratu od 1941. do 1945. godine. Izdavači su: Međuopštinski istorijski arhiv, Narodni muzej u Čačku, Narodni muzej u Kraljevu i Muzej rudničko - takovskog kraja u Gornjem Milanovcu. Recezenti su: dr Kosta Nikolić i mr Bojan B. Dimitrijević.

Sam naziv ove publikacije upućuje daće autori ukazati da je naša prošlost bila u mnogome drugačija od one koja je prikazivana kroz razne knjige i da će uneti više svetlosti u našu ratnu prošlost. Pored toga, na prvoj stranici knjige naveden je citat koji nas upoznaje da ćemo saznati pravu istinu i da ćemo tako biti oslobođeni mnogih zabluda. Citat glasi: "I upoznaćete istinu iistina će vas osloboditi" (Jov, 8, 32).

Naziv knjige, i nosebno navedeni citat iz Jevanđelja, treba da bude zavet autora da će se u svojim prikazivanjima ratnih prilika služiti istinom, i samo istinom, što bi moglo da obraduje svakog ko želi prava saznanja u ovim zbivanjima, koja nisu dovoljno rasvetljena, ili su prikazana drugačije od onoga kako su se odigrala. Ta nada - da će se sazcati prava istina - bila je povećana saznanjem da su autori istoričari, pa, u ime te nauke, treba da imaju obavezu da javnosti saopšte prave istorijske činjenice, u kojima neće biti mesta emocijama i zluradostima zbog ideoloških i političkih opredeljenja ili drugih odrednica koje se, nažalost, u noslednje vreme sve više pojavljuju kod mnogih pisaca.

Suprotno obećanjima, autori na stranicama knjiga serviraše mnogo toga što nije u skladu sa obećanjima i tako, ne samo da ne rasvetliše našu ratnu prošlost, već je mnogo više zatamniše. Poznavaocima naše ratne prošlosti nije teško uočiti da je trotomna knjiga satkana na poluistinama, obmanama, podvalama, izmitiljotinama, insinuacijama, mnogim lepo ispričanim manipulacijama i zamenom teza. Svega je toga mnogo u ovim prikazima, pri čemu autori nisu vodili računa o svom ugledu i dostojanstvu kao ljudi, a posebno kao istoričari, jer sama profesija ih poziva da govore istinu kada pišu o prošlosti.

Nije teško uočitida su Davidović i Timotijević opterećeni idejnim opredeljenjima i ostrašćenošću prema komunistima i tekovinama koje su komunisti ostvarili u toku Drugog svetskog rata, što ih je navelo da njihova kazivanja izgube svaku objektivnost, ljudsko poštenje i dostojanstvo. Nošeni tim (mračnim) pobudama, tražili su neku svoju istinu, pa nisu bežali da se posluže svim mogućim sredstvima u ljaganju komunista, NOR-a i istaknutih učesnika tog pokreta. U tom nastojanju obilato su koristilirazne publikacije i članke stvarane i objavljivane u okupatorskim glasilima i glasilima njihovih vernih saradnika, čiji je jeidni cilj bio satanizacija komunista i pokreta kojimje rukovodila KPJ. Mnoge te publikacije nosile su pečat fašističke ideologije, zasšvane na lažima i obmanama, kojima narod od njihove pojave nije nikada verovao. Nažalost, autori "Zatamnjene prošlosti" poslužiće se tim pisanim ostacima fašističke propagande uzimajući ih kao verodostojne, pa sebe približiše njihovimidejama ipobudama. Za tu svrhu im poslužiše kazivanja onih koji su u ratnim godinama bili pripadnici vojnih ili civilnih organizacija koje su bile u sprezi sa okupatorom. Njihova kazivanja su bila u mnogome ostrašćena i na neki način dopunjavala su ono što se nije moglo naći u pisanim dokumentima. Služeći se takvim sredstvima, stranice knjige okitiše mnogim bestijalnim lažima, nad kojima čitalac može da se zgražava.

Među mnogim lažima nađe se i ona o zločinačkom ubijanju ljudi u podrumima Katastarske uprave, Sokolskog doma i zatvora u Čačku, gde su, prema njihovim navodima, nađeni leševi i sa odsečenim glavama - čak preko 80 ubijenih - a da o tim žrtvama ne ponudiše ni jedno ime - ko su ti ubijeni. Ne nađoše za shodno da kažu čitaocima da li ti koji ih pronađoše utvrdiše njihov identitet, ili da kažu gde pokopaše njihove leševe. Zašto ih ta nova vlast negde ne pokopa - da to ostane obeleženo kao mesto komunističkih zločina. Mnoga od ovih pitanja autori izbegoše da objasne čitaocima, a okarakterisaše to kao zločin komunista. Tu je i priča o nekakvom masakru koji partizani počiniše nad telima poginulih Nemaca na Prokopu u Milićevcima, a to zapisaše na osnovu nekakvog izveštaja popa Dragutina Bulića, ljotićevca, vernog saradnika okupatora i ostrašćenog antikomuniste. Nadalje je tu i priča preuzeta iz knjige Slavka Maslara, koju je on posvetio vojvodi Milutinu Jankoviću, gde se "svedoči" da vlast u Dragačevu nije dozvolila da se ubijeni četnik sahrani i da je u dvorištu jedne porodice bio zatrpan u sneg, gde je ostao do ranog proleća. Ili - priča o nekom navodnom streljanju dragačevskih regruta na Palisadu, prilikom nasilne mobilizacije, a da se ne kaže koji su to regruti, iz koga su sela, jer bi njihovim imenima potvrdio ovu priču. Nađoše se tu i mnoge nebuloze Žike Ilića iz Sokolića, koji autore provede kroz čitav ratni period i oni sve njegove priče, kojih je bilo mnogo, uzeše kao verodostojne i one nađoše mesto na stranicama njihove publikcije. Podsetimo na njegovu priču o posleratnim mučenjima zatvorenika u zatvorima OZN-e kada kaže da su mučitelji u tom nasilju nad zatvorenicima upotrebljavali struju visokog napona, "koja nije ubijala, ali je kidala živce, rastresala telo". Ili - kako suženama stavljali usijano gvožđe u vaginu, pa zatim zalivali sonom kiselinom. I ovu bestijalnu priču autori prihvatiše kao dokaz o tom kako su mučeni zatvorenici od komunista. Nije im ni palo na pamet da sebi postave pitanje: Da li struja visokog napona ubija ? Ili:šta bi bilo sa ženom nad kojom se vrši ovakva tortura ? Tu sui izmišljotine iz pera jednog od četničkih komandanata o tome kako su u Čačku 1941. godine vođene teške ulične borbe sa tenkovima, sa stotinama mrtvih i ranjenih. Ili - priča jednog od tih kazivača kako su te, 1941. godine, četnici vodili žestoke borbe pri oslobođenju Čačka, a da su partizani samo "davali podršku".

Evidentno je da su autori pri pisanju ove publikacije koristili veliki broj objavljenih knjiga i druge autore, kao i veliki broj druge građe i dokumenata o mnogim zbivanjima koji su bili predmet ove rasprave. Primetno je da u korišćenju te građe, citirajući neke delove, nisu ih stavljali pod navodnice, već su ih obeležavali različitim slovima, pa u mnogim slučajevima ti citati nisu dovoljno jasno obeleženi, što dovodido nejasnoća. Pored toga, primetno je da su mnogi citati, ili navodi, istrgnuti iz konteksta i da njihova suština odudara od onoga što sadrže originalni tekstovi, čime se njihova suština drugačije prikazuje. S obzirom na broj fus - nota kojima su obeleženi ti citati, nema mogućnosti da se mnogi navodi provere. Neke navode koji su nam se činili drugačiji od onoga što nam je poznato, provereli smo, pa smo utvrdili da pojedini citati ne odgovaraju tekstovima uzetim iz drugih publikacija. Evo nekih:

Na stranici 116. prve knjige "Zatamnjene prošlosti" sa pozivom na Zbornik NOR-a (I -, str. 46 - 47) citirano je: "Svaku antipartijsku rabotu, svaki neprijateljski istup protiv Partije i njene linije ili njenih funkcionera, u bilo kojoj formi, treba na licu mesta osuditi i neprijatelja na licu mesta likvidirati za uvek". Deo citata, koji je navodno uzet iz pisma Pokrajinskog komiteta KPJ, upućen kao uputstvo u radu Okružnom komitetu KPJ u Užicu, bio nam je sumnjiv po sadržini, zbog čega smo hteli da proverimo njegovu autentičnost. Mogli smo samo da konstatujemo da ovakav tekst ne postoji u tom pismu. Verovatno da je odnekuda pozajmljen ili su ga autori konstruisali kako bi prikazali kako su se komunisti obračunavali sa svojim neprijateljima i protivnicima.

Na stranicama 356. i 357. prve knjige, pozivajući se na publikaciju Aleksandra Hadžipopovića i Radovana M. Marinkovića "U ime slobode i pravde" (strana 73 i 74) povodom više ubistava partizana na frontu kod Kraljeva, pominje se ubistvo predsednika opštine u Tamniku i ubistvo Pećančevog četnika Hristivoja, zvanog Ćoro, iz Guberevaca. Međutim, uvidom u pomenutu publikaciju, na koju se pozivaju, utvrđeno je da se ova imena ne nalaze u toj knjizi na stranicama koje su naveli, šti smo to mogli da nađemo na drugim njenim stranicama, što navodi na zaključak da su autori njihova imena izmislili da bi svojim kazivanjima o zločinima komunista dali veću vrednost.

U prvoj knjizi, koja je posvećena ratnim događajima u 1941. godini, autori lansiraše priču o nekim teškim zločinima komunista obeleženim i kao početak građanskog rata. Ova teza se uporno provodi kroz druge dve knjige prikazujući to kao uzročnike svih nesreća, koje su se dešavale u Drugom svetskom ratu na našim prostorima. Davidović i Timotijević se ne trudiše da pruže više podataka o tim teškim zločinima komunista, zbog čega smo, u cilju rasvetljavanja ovih navoda, pogledali podatke koji pružaju jasniju sliku o tom vremenu. Oni kazuju da su partizani u ustaničkoj 1941. godini, po podacima koji nisu sakrivani, ubili 53 osobe, među kojima osam lopova, 11 žandarma, 30 saradnika okupatora (predstavnici vlasti, agenti nemački, posebno ljotićevci) i četiri pripadnika četničkih odreda. Upoređujući ove podatke, koji potiču iz publikacija stvaranih u vreme komunističke vladavine, sa onima iz spiskova koje su sačinili autori po kojima je iskazano da je 71 čovek usmrćen, uočljivaje razlika za 18 osoba. Mogli smo da konstatujemo da ova razlika u najvećem broju potiče kod usmrćenih četnika, jer su Davidović i Timotijević deo četnika koji su poginuli u borbama uvrstili među streljane, uz neke civile iz Čačka za koje niko ne zna da su postojali!

Ako se zna da su četnici u septembru 1941. godine, što se može videti iz spiskova poginulih, usmrtili pet osoba koje su pripadale Ljotićevom "Zboru" ili su bili nemački agenti ida su već polovinom 1942. godine počeli masovno da ubijaju pripadnike Ljotića i Nedića. Nejasno je kako se ubistva koja su vršili partizani upravo pripadnika tih formacija mogu nazvati teškim zločinom. Ili za taubistva tvrditida su označili početak građanskograta, a četnička drugačije kvalifikovati.

Autori su izbegli da pišu o ubistvima koja su četnici u istom tom periodu izvršili nad partizanima i drugim pripadnicima NOP-a. O tome kasnije.

Važno je pomenuti neke činjenice kada se radi o bratoubilačkomratu. Autori su zaboravili činjenicu da je tajrat lično započeo Draža Mihailović kada je 31. avgusta u Planinici, sa grupom četnika kojima je on lično komandovao, napao grupu partizana Kolubarskog odreda, kada su ubijena dva partizana, a više njih je ranjeno. Kod optuživanja partizana za bratoubilački rat zaboravili su da je Milutin Janković još 22. septembra, dok su partizani vodili borbu sa Nemcima prilikom njihovog povlačenja iz Požege, na svirep način ubio Vojislava Pajića. Zaboravili su na početak masovnih ubijanja partizana 2. novembra u Kosjeriću, istog dana kada su svoje jedinice povukli sa bojišta prema Nemcima, a neki dan kasnije nastavili streljanje boraca u Brajićima i Vencu u Lisi. Umesto tih činjenica, Davidović i Timotijević plasiraju svoje fraze o želji komunista da sprovedu proletersku revoluciju, pa da su, zbog toga, navodno počeli da kidišu i ubijaju svoje protivnike. Nisu se ni trudili da uđu u suštinu tih sukoba. Činjenica je da komunisti nisu voleli monarhiste, ali, isto tako, monarhisti, pored mržnje prema komunistima, ili su opsednuti strahom da u uzavreloj ratnoj situacijiu državi komunisti preuzmu vlast. To stanje je u mnogome bilo pothranjeno činjnicomdaje veliki broj radnika i intelektualaca pristupao partizanskim odredima. Taj strah kod četnika - da komunisti preuzmu vlast - bio je mnogo bolniji nego želja komunista da dođu do vlasti. U takvoj situaciji je bilo više prostora za netrpeljivost i mržnju, nego za traženje dobrih prisnih odnosa. Koliko je koja strana bila opterećena netrpeljivošću i mržnjom, pokazaće, nešto kasnije, i veličina zločina koje je ko kome priređivao.

Pravo lice i jedne i druge ustaničke organizacije će se pokazati već početkom decembra kada su jake nemačke jedinice napale slobodnu teritoriju. Četnici su, svi, bez razlike, pristupili nemačkim jedinicama, neki kao legalizovani, drugi nisu, ali su i jedni i drugi uništavali partizane, hvatali borce, ubijali ih pojedinačno i masovno, a u najvećem broju pohvatane predavali Nemcima, koji su ih lišavali života na stratištima.

U napadima na partizanske odrede četnici su u jesen 1941. godine uhvatili i predali Nemcima 449 partizana koje su Nemci streljali. Ovo odgovara broju boraca koji su streljani, dok je broj Nemcima predatih partizana mnogo veći. Pored ovih boraca predatih Nemcima, u toku decembra na čačanskom području četnici su ubili 97 partizana. Tako da je ukupan broj ubijenih od strane četnika od prvih dana ustanka do kraja 1941. godine - 166, a ako se uzmu oni koje su četnici predali Nemcima pa ih oni streljali, taj broj čini 615 boraca, usmrćenih u 1941. godini. Kad se ovo zna, smešno je govoriti o nekakvim komunističkim zločinima u 1941. godini, sa kojima autori "Zatamnjene prošlosti" zamagljuju stvarnost. Jer, istina je: ove žrtve su u velikoj nesrazmeri u odnosu na one druge.

Pored ovih konstatacija, da su četnici u vreme rasturanja ustaničkih odreda ujesen 1941. godine, partizane ubijali iz osvete za navodno učinjene njihove zločine, autori otkriše još jedno njihovo "naučno" saznanje: da su četnici u 1942, 1943. i 1944. godini ubijali i klali partizane, njihove porodice i simpatizere vršeći odmazdu: Navodno, komunisti su njih "izazivali" vršeći ubistva istaknutih pripadnika četničkog pokreta. Da ironija bude veća, ovi istoričari saopštiše da su ta ubistva komunisti vršili iz taktičkih razloga, žrtvujući i svoje porodice u cilju kompromitovanja četnika. Čitaoci mogu da primete da se ove njihove teze o "izazivanjima" i "odmazdama" povlače na mnogim stranicama druge i treće knjige. Te njihove konstatacije nisu plod činjeničnog stanja. One su osmišljene radi ublažavanja zločina koje su četnici vršili masovnim ubistvima i klanjem u najvećem broju nevinih građana. Nije bilo smelostiinačina da se na druginačin stave u odbranu takvih zločina, u kojima su uništavane čitave porodice, među kojima su stradali i žene, starci i mladi ljudi, koji su tek stupili u život. Hteli su ostaviti poruku - da ti što su klali, nisu bili krvoloci, već da su bili izazivani da to urade. Ali, u izvođenju tih svojih zaključaka autori nisu imali na umu da u Dragačevu čitavo vreme rata nije bilo takvih "izazivača", a da je na tom prostoru ubijeno i zaklano 1942, 1943. i 1944. godine više od 90 osoba, među kojima je veliki broj žena. Milutinu Jankoviću i drugim vojvodama na tom prostoru nije bilo "izazova"- oni su svoj zločinački posao radili bez toga. Ubijali su i klali sve one za koje su znali da nisu njihovi, ili da su "crveni", kako su znali da nazivaju sve pripadnike partizanskog pokreta, bez obzira da li su bili komunisti ili ne. Zaboravili su Davidović i Timotijević, kada su dolazili do ovakvih zaključaka, da postoje mnoge naredbe Vrhovne četničke komande, Draže Mihailovića i mnogih nižih komandanata koje govore o ovim zločinima, kao i konstatacije Draže Mihailovića na izveštajima svojih potčinjenih komandanata u duhu "tako treba" ili "odličan rad". Inače, to što su partizani napadali i ubijali istaknute četnike, koji su ubijali njihove drugove i vršili nasilje nad njihovim porodicama, to je bio njihov stalni način borbe protiv okupatora i svih njihovih saradnika. Nisu partizani vršili likvidaciju i ubistva njihovih porodica, kao što su četnici činili, a tim putem je bilo mnogo lakše, ako su želeli neke osvete ili izazivanja.

Posebno zlu nameru su imali ovi istoričari kod sastavljanja spiskova ubijenih i njihovim oglašavanjem mrtvim. Nezamislivo je da se na tim spiskovima ubijenih nalaze osobe koje su i sada u životu, one koje su umrle pre Drugog svetskog rata, ili su umirale prirodnom smrću od kada su oglašavane mrtvim po jednu, dve, tri, četiriili čak pet decenija od tada, ilida se na spiskovima nalaze osobe koje su po dva puta ubijane u različitim vremenskim periodima. Tu su i imena mnogih ljudi za koje je utvrđeno da uopšte nisu postojala, čija su imena izmišljena, kao imnoge za koje se tvrdida su ubijene a imaju samo ime i prezime, naročito iz Čačka, a da niko ne zna da su ta lica postojala. Razgovore koje smo vodili sa mnogim ljudima iz te generacije kažu da su im takve osobe nepoznate. Sve ovo govorida su autori imali cilj da pronađu što veći broj žrtava koje su usmrtili komunisti, ne bežeći ni od ovakvih groznih podvala.

Sačinjavanjem pojedinačnih spiskova autori su vodili računa da mnoga četnička i ubistva žandarmerije pripišu Nemcima. Time su želeli da umanje njihove zločine i da ih prenesu na svoje saveznike. Tako su streljanja u Mojsinju i Donjoj Trepči pripisali Nemcima, a i streljanja na stadionu Fudbalskog kluba "Borac" u Čačku Nemcima i ako su to izvršili žandarmi u prisustvu Nemaca.

Pored ove vrste podvala, autori se poslužiše i sa mnogim drugim zluradim radnjama kako bi, gde je god to bilo moguće, umanjili zločine četnika i da ih prikažu što više nevinim. Prema podacima, četnici su u jesen 1941. godine zarobili i predali Nemcima 449 partizana Čačanskog NOP odreda "Dr Dragiša Mišović". Oni su streljani na Krušiku kod Valjeva, u Vojno-tehničkom zavodu u Čačku i Mišovića gaju, a jedan broj je umoren na Banjici u Beogradu. Davidović i Timotijević su napisali da su to žrtve Nemaca, kao da četnici za ova ubistva nisu ništa krivi. Nisu ni postavili pitanje: Da li bi ti slobodari bili usmrćeni da ih četnici nisu uhvatili i predali svom gospodaru? Streljanja koja su četnici nad partizanima izvršili na Orlovaku u Donjoj Trepči a u Mojsinju pripisaše opet Nemcima iako su Nemci bili prisutni samo u Donjoj Trepči.

Nisu se autori mnogo trudili da otkriju pravu istinu o tome ko je koga ubijao. Više su im odgovarale poluistine, koje bi se kasnije prihvatile kao istina. To govore mnogi drugi podaci. A da nije tako, ne bi se u tim spiskovima našlo 735 osoba za koje se ne zna ko su njihove ubice, ili ne bi se našlo 84 osobe za koje se kaže da su "nestale". Među ovim za koje se ne zna ko su njihove ubice, najvećije broj civila, zatim pripadnika SDS i SDK, dok se kod "nestalih" u zbirnim podacima kaže da su to sve pripadnici JVuO. Ali, u pojedinačnim spiskovima se vidi da su tu u najvećem broju opet, pripadnici SDS i SDK, što kazuje da su ovi podaci u koliziji. Među usmrćenim u 1944. i 1945. godini najveći broj ubistava pripisuje se OZN-i. Njoj su pripisana mnoga ubistva, čak i ona kada se ginulo u međusobnim sukobima, pa i ona koja su sprovedena po presudama sudova. Za autore, u tim slučajevima, nisu postojale sudske presude, niti legalna suđenja u kojima su okrivljeni mogli da se brane, već je to OZN-a po kratkom postupku izvodila, hvatala ljude i ubijala prema svome nahođenju.

Na osnovu takvih, šticovanih, pojedinačnihpodataka, autori sačiniše zbirni bilans o tome koliko je koja vojna formacija učinila zločina, a ti podaci nemaju nikakve veze sa stvarnošću, sa činjenicom, koju bi autori želeli da utemelje kao istinu. Doista, ovde nema više njihovih ranijih tvrdnji da je na obali Morave streljano 12.000 četnika, nema više ni onih podataka o 3.500 do 4.500 streljanih. Na njihovim spiskovima se nađe nepunih 250, a u tom broju su neki koji su dva puta streljani ili izmišljena imena ljudi koji nisu postojali.

Čitaocima nije teško da primete ostrašćenost autora kroz različit tretman o ubistvima ili kod drugih zločina koje su činile različite vojne formacije. Kod njih postoje različiti standardi ako se radi o ravnogorcima ili partizanima. Primetno je, kada se prikazuju ubistva ili drugi zločini četnika i kada su oni bili bezočni i sadistički, da se samo konstatuje da je izveršeno ubistvo ili klanje, bez dodatnih komentara ili osude. Kod njihovih zločina često postoji i objašnjenje - pravdaju se ili ublažuju. Kaže se da je postojao "izazov", ili se radi o "osveti", ili pak"odmazdi", što bi značilo da je uvek postojao uzročnik tog zločina. Na drugoj strani, kada se radi i o običnom ubistvu koje su izvršili partizani ili komunisti, to gotovo ne ostaje bez komentara i teških reči - kako bi se te radnje, sve, pretočile kao zločinačke. Često se upotrebljavaju kvalifikacije tipa: "komunistički zločini", "sadistička ubistva", "krvave ubice", "bezočna ubistva", "gnusna ubistva"...


Sadržaj Prethodni dokument Sledeći dokument