Radoslav S. Nedovic, Pantelija Vasovic: ZATAMNJENA ISTINA
| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
PREDGOVOR Istoričari Goran Davidović i Miloš Timotijević podariše nam 2002. i 2003. godine knjige "Zatamnjena prošlost - istorija ravnogoraca čačanskog kraja", kojima su želeli da rasvetle mnoge događaje koji su se odigrali u ovom delu Srbije u Drugom svetskom ratu od 1941. do 1945. godine. Izdavači su: Međuopštinski istorijski arhiv, Narodni muzej u Čačku, Narodni muzej u Kraljevu i Muzej rudničko - takovskog kraja u Gornjem Milanovcu. Recezenti su: dr Kosta Nikolić i mr Bojan B. Dimitrijević. Sam naziv ove publikacije upućuje daće autori ukazati da je naša prošlost bila u mnogome drugačija od one koja je prikazivana kroz razne knjige i da će uneti više svetlosti u našu ratnu prošlost. Pored toga, na prvoj stranici knjige naveden je citat koji nas upoznaje da ćemo saznati pravu istinu i da ćemo tako biti oslobođeni mnogih zabluda. Citat glasi: "I upoznaćete istinu iistina će vas osloboditi" (Jov, 8, 32). Naziv
knjige, i nosebno navedeni citat iz Jevanđelja, treba da bude zavet autora da
će se u svojim prikazivanjima ratnih prilika služiti istinom, i samo istinom,
što bi moglo da obraduje svakog ko želi prava saznanja u ovim zbivanjima, koja
nisu dovoljno rasvetljena, ili su prikazana drugačije od onoga kako su se
odigrala. Ta nada - da će se sazcati prava istina - bila je povećana saznanjem
da su autori istoričari, pa, u ime te nauke, treba da imaju obavezu da javnosti
saopšte prave istorijske činjenice, u kojima neće biti mesta emocijama i
zluradostima zbog ideoloških i političkih opredeljenja ili drugih odrednica
koje se, nažalost, u noslednje vreme sve više pojavljuju kod mnogih pisaca. Suprotno
obećanjima, autori na stranicama knjiga serviraše mnogo toga što nije u
skladu sa obećanjima i tako, ne samo da ne rasvetliše našu ratnu prošlost,
već je mnogo više zatamniše. Poznavaocima naše ratne prošlosti nije teško
uočiti da je trotomna knjiga satkana na poluistinama, obmanama, podvalama,
izmitiljotinama, insinuacijama, mnogim lepo ispričanim manipulacijama i zamenom
teza. Svega je toga mnogo u ovim prikazima, pri čemu autori nisu vodili računa
o svom ugledu i dostojanstvu kao ljudi, a posebno kao istoričari, jer sama
profesija ih poziva da govore istinu kada pišu o prošlosti. Nije
teško uočitida su Davidović i Timotijević opterećeni idejnim opredeljenjima
i ostrašćenošću prema komunistima i tekovinama koje su komunisti ostvarili u
toku Drugog svetskog rata, što ih je navelo da njihova kazivanja izgube svaku
objektivnost, ljudsko poštenje i dostojanstvo. Nošeni tim (mračnim) pobudama,
tražili su neku svoju istinu, pa nisu bežali da se posluže svim mogućim
sredstvima u ljaganju komunista, NOR-a i istaknutih učesnika tog pokreta. U tom
nastojanju obilato su koristilirazne publikacije i članke stvarane i
objavljivane u okupatorskim glasilima i glasilima njihovih vernih saradnika, čiji
je jeidni cilj bio satanizacija komunista i pokreta kojimje rukovodila KPJ.
Mnoge te publikacije nosile su pečat fašističke ideologije, zasšvane na lažima
i obmanama, kojima narod od njihove pojave nije nikada verovao. Nažalost,
autori "Zatamnjene prošlosti" poslužiće se tim pisanim ostacima fašističke
propagande uzimajući ih kao verodostojne, pa sebe približiše njihovimidejama
ipobudama. Za tu svrhu im poslužiše kazivanja onih koji su u ratnim godinama
bili pripadnici vojnih ili civilnih organizacija koje su bile u sprezi sa
okupatorom. Njihova kazivanja su bila u mnogome ostrašćena i na neki način
dopunjavala su ono što se nije moglo naći u pisanim dokumentima. Služeći se
takvim sredstvima, stranice knjige okitiše mnogim bestijalnim lažima, nad
kojima čitalac može da se zgražava. Među mnogim lažima
nađe se i ona o zločinačkom ubijanju ljudi u podrumima Katastarske uprave,
Sokolskog doma i zatvora u Čačku, gde su, prema njihovim navodima, nađeni leševi
i sa odsečenim glavama - čak preko 80 ubijenih - a da o tim
žrtvama ne ponudiše ni jedno ime - ko su ti ubijeni. Ne nađoše za shodno da
kažu čitaocima da li ti koji ih pronađoše utvrdiše njihov identitet, ili da
kažu gde pokopaše njihove leševe. Zašto ih ta nova vlast negde ne pokopa -
da to ostane obeleženo kao mesto komunističkih zločina. Mnoga od ovih pitanja
autori izbegoše da objasne čitaocima, a okarakterisaše to kao zločin
komunista. Tu je i priča o nekakvom masakru koji partizani počiniše nad
telima poginulih Nemaca na Prokopu u Milićevcima, a to zapisaše na osnovu
nekakvog izveštaja popa Dragutina Bulića, ljotićevca, vernog saradnika
okupatora i ostrašćenog antikomuniste. Nadalje je tu i priča preuzeta iz
knjige Slavka Maslara, koju je on posvetio vojvodi Milutinu Jankoviću, gde se
"svedoči" da vlast u Dragačevu nije dozvolila da se ubijeni četnik
sahrani i da je u dvorištu jedne porodice bio zatrpan u sneg, gde je ostao do
ranog proleća. Ili - priča o nekom navodnom streljanju dragačevskih regruta
na Palisadu, prilikom nasilne mobilizacije, a da se ne kaže koji su to regruti,
iz koga su sela, jer bi njihovim imenima potvrdio ovu priču. Nađoše se tu i
mnoge nebuloze Žike Ilića iz Sokolića, koji autore provede kroz čitav ratni
period i oni sve njegove priče, kojih je bilo mnogo, uzeše kao verodostojne i
one nađoše mesto na stranicama njihove publikcije. Podsetimo na njegovu priču
o posleratnim mučenjima zatvorenika u zatvorima OZN-e kada kaže da su mučitelji
u tom nasilju nad zatvorenicima upotrebljavali struju visokog napona, "koja
nije ubijala, ali je kidala živce, rastresala telo". Ili - kako suženama
stavljali usijano gvožđe u vaginu, pa zatim zalivali sonom kiselinom. I ovu
bestijalnu priču autori prihvatiše kao dokaz o tom kako su mučeni zatvorenici
od komunista. Nije im ni palo na pamet da sebi postave pitanje: Da li struja
visokog napona ubija ? Ili:šta bi bilo sa ženom nad kojom se vrši ovakva
tortura ? Tu sui izmišljotine iz pera jednog od četničkih komandanata o tome
kako su u Čačku 1941. godine vođene teške ulične borbe sa tenkovima, sa
stotinama mrtvih i ranjenih. Ili - priča jednog od tih kazivača kako su te,
1941. godine, četnici vodili žestoke borbe pri oslobođenju Čačka, a da su
partizani samo "davali podršku". Evidentno
je da su autori pri pisanju ove publikacije koristili veliki broj objavljenih
knjiga i druge autore, kao i veliki broj druge građe i dokumenata o mnogim
zbivanjima koji su bili predmet ove rasprave. Primetno je da u korišćenju te
građe, citirajući neke delove, nisu ih stavljali pod navodnice, već su ih
obeležavali različitim slovima, pa u mnogim slučajevima ti citati nisu
dovoljno jasno obeleženi, što dovodido nejasnoća. Pored toga, primetno je da
su mnogi citati, ili navodi, istrgnuti iz konteksta i da njihova suština
odudara od onoga što sadrže originalni tekstovi, čime se njihova suština
drugačije prikazuje. S obzirom na broj fus - nota kojima su obeleženi ti
citati, nema mogućnosti da se mnogi navodi provere. Neke navode koji su nam se
činili drugačiji od onoga što nam je poznato, provereli smo, pa smo utvrdili
da pojedini citati ne odgovaraju tekstovima uzetim iz drugih publikacija. Evo
nekih: Na
stranici 116. prve knjige "Zatamnjene prošlosti" sa pozivom na
Zbornik NOR-a (I -,
str. 46 - 47) citirano je: "Svaku antipartijsku rabotu, svaki
neprijateljski istup protiv Partije i njene linije ili njenih funkcionera, u
bilo kojoj formi, treba na licu mesta osuditi i neprijatelja na licu mesta
likvidirati za uvek". Deo citata, koji je navodno uzet iz pisma
Pokrajinskog komiteta KPJ, upućen kao uputstvo u radu Okružnom komitetu KPJ u
Užicu, bio nam je sumnjiv po sadržini, zbog čega smo hteli da proverimo
njegovu autentičnost. Mogli smo samo da konstatujemo da ovakav tekst ne postoji
u tom pismu. Verovatno da je odnekuda pozajmljen ili su ga autori konstruisali
kako bi prikazali kako su se komunisti obračunavali sa svojim neprijateljima i
protivnicima. Na
stranicama 356. i 357. prve knjige, pozivajući se na publikaciju Aleksandra Hadžipopovića
i Radovana M. Marinkovića "U ime slobode i pravde" (strana 73 i 74)
povodom više ubistava partizana na frontu kod Kraljeva, pominje se ubistvo
predsednika opštine u Tamniku i ubistvo Pećančevog četnika Hristivoja,
zvanog Ćoro, iz Guberevaca. Međutim, uvidom u pomenutu publikaciju, na koju se
pozivaju, utvrđeno je da se ova imena ne nalaze u toj knjizi na stranicama koje
su naveli, šti smo to mogli da nađemo na drugim njenim stranicama, što navodi
na zaključak da su autori njihova imena izmislili da bi svojim kazivanjima o
zločinima komunista dali veću vrednost. U
prvoj knjizi, koja je posvećena ratnim događajima u 1941. godini, autori
lansiraše priču o nekim teškim zločinima komunista obeleženim i kao početak
građanskog rata. Ova teza se uporno provodi kroz druge dve knjige prikazujući
to kao uzročnike svih nesreća, koje su se dešavale u Drugom svetskom ratu na
našim prostorima. Davidović i Timotijević se ne trudiše da pruže više
podataka o tim teškim zločinima komunista, zbog čega smo, u cilju
rasvetljavanja ovih navoda, pogledali podatke koji pružaju jasniju sliku o tom
vremenu. Oni kazuju da su partizani u ustaničkoj 1941. godini, po podacima koji
nisu sakrivani, ubili 53 osobe, među kojima osam lopova, 11 žandarma, 30
saradnika okupatora (predstavnici vlasti, agenti nemački, posebno ljotićevci)
i četiri pripadnika četničkih odreda. Upoređujući ove podatke, koji potiču
iz publikacija stvaranih u vreme komunističke vladavine, sa onima iz spiskova
koje su sačinili autori po kojima je iskazano da je 71 čovek usmrćen, uočljivaje
razlika za 18 osoba. Mogli smo da konstatujemo da ova razlika u najvećem broju
potiče kod usmrćenih četnika,
jer su Davidović i Timotijević deo četnika koji su poginuli u borbama
uvrstili među streljane, uz neke civile iz Čačka za koje niko ne zna da su
postojali! Ako
se zna da su četnici u septembru 1941. godine, što se može videti iz spiskova
poginulih, usmrtili pet osoba koje su pripadale Ljotićevom "Zboru"
ili su bili nemački agenti ida su već polovinom 1942. godine počeli masovno
da ubijaju pripadnike Ljotića i Nedića. Nejasno je kako se ubistva koja su vršili
partizani upravo pripadnika tih formacija mogu nazvati teškim zločinom. Ili za
taubistva tvrditida su označili početak građanskograta, a četnička drugačije
kvalifikovati. Autori
su izbegli da pišu o ubistvima koja su četnici u istom tom periodu izvršili
nad partizanima i drugim pripadnicima NOP-a. O tome kasnije. Važno
je pomenuti neke činjenice kada se radi o bratoubilačkomratu. Autori su
zaboravili činjenicu da je tajrat lično započeo Draža Mihailović kada je
31. avgusta u Planinici, sa grupom četnika kojima je on lično komandovao,
napao grupu partizana Kolubarskog odreda, kada su ubijena dva partizana, a više
njih je ranjeno. Kod optuživanja partizana za bratoubilački rat zaboravili su
da je Milutin Janković još 22. septembra, dok su partizani vodili borbu sa
Nemcima prilikom njihovog povlačenja iz Požege, na svirep način ubio
Vojislava Pajića. Zaboravili su na početak masovnih ubijanja partizana 2.
novembra u Kosjeriću, istog dana kada su svoje jedinice povukli sa bojišta
prema Nemcima, a neki dan kasnije nastavili streljanje boraca u Brajićima i
Vencu u Lisi. Umesto tih činjenica, Davidović i Timotijević plasiraju svoje
fraze o želji komunista da sprovedu proletersku revoluciju, pa da su, zbog
toga, navodno počeli da kidišu i ubijaju svoje protivnike. Nisu se ni trudili
da uđu u suštinu tih sukoba. Činjenica je da komunisti nisu voleli
monarhiste, ali, isto tako, monarhisti, pored mržnje prema komunistima, ili su
opsednuti strahom da u uzavreloj ratnoj situacijiu državi komunisti preuzmu
vlast. To stanje je u mnogome bilo pothranjeno činjnicomdaje veliki broj
radnika i intelektualaca pristupao partizanskim odredima. Taj strah kod četnika
- da komunisti preuzmu vlast - bio je mnogo bolniji nego želja komunista da dođu
do vlasti. U takvoj situaciji je bilo više prostora za netrpeljivost i mržnju,
nego za traženje dobrih prisnih odnosa. Koliko je koja strana bila opterećena
netrpeljivošću i mržnjom, pokazaće, nešto kasnije, i veličina zločina
koje je ko kome priređivao. Pravo
lice i jedne i druge ustaničke organizacije će se pokazati već početkom
decembra kada su jake nemačke jedinice napale slobodnu teritoriju. Četnici su,
svi, bez razlike, pristupili nemačkim jedinicama, neki kao legalizovani, drugi
nisu, ali su i jedni i drugi uništavali partizane, hvatali borce, ubijali ih
pojedinačno i masovno, a u najvećem broju pohvatane predavali Nemcima, koji su
ih lišavali života na stratištima. U
napadima na partizanske odrede četnici su u jesen 1941. godine uhvatili i
predali Nemcima 449 partizana koje su Nemci streljali. Ovo odgovara broju boraca
koji su streljani, dok je broj Nemcima predatih partizana mnogo veći. Pored
ovih boraca predatih Nemcima, u toku decembra na čačanskom području četnici
su ubili 97 partizana. Tako da je ukupan broj ubijenih od strane četnika od
prvih dana ustanka do kraja 1941. godine - 166, a ako se uzmu oni koje su četnici
predali Nemcima pa ih oni streljali, taj broj čini 615 boraca, usmrćenih u
1941. godini. Kad se ovo zna, smešno je govoriti o nekakvim komunističkim zločinima
u 1941. godini, sa kojima autori "Zatamnjene prošlosti" zamagljuju
stvarnost. Jer, istina je: ove žrtve su u velikoj nesrazmeri u odnosu na one
druge. Pored ovih
konstatacija, da su četnici u vreme rasturanja ustaničkih odreda ujesen 1941.
godine, partizane ubijali iz osvete za navodno učinjene njihove zločine,
autori otkriše još jedno njihovo "naučno" saznanje: da su četnici
u 1942, 1943. i 1944. godini ubijali i klali partizane, njihove porodice i
simpatizere vršeći odmazdu: Navodno, komunisti su njih "izazivali"
vršeći ubistva istaknutih pripadnika četničkog pokreta. Da ironija bude veća,
ovi istoričari saopštiše da su ta
ubistva komunisti vršili iz taktičkih razloga, žrtvujući i svoje porodice u
cilju kompromitovanja četnika. Čitaoci mogu da primete da se ove njihove teze
o "izazivanjima" i "odmazdama" povlače na mnogim stranicama
druge i treće knjige. Te njihove konstatacije nisu plod činjeničnog stanja.
One su osmišljene radi ublažavanja zločina koje su četnici vršili masovnim
ubistvima i klanjem u najvećem broju nevinih građana. Nije bilo smelostiinačina
da se na druginačin stave u odbranu takvih zločina, u kojima su uništavane čitave
porodice, među kojima su stradali i žene, starci i mladi ljudi, koji su tek
stupili u život. Hteli su ostaviti poruku - da ti što su klali, nisu bili
krvoloci, već da su bili izazivani da to urade. Ali, u izvođenju tih svojih
zaključaka autori nisu imali na umu da u Dragačevu čitavo vreme rata nije
bilo takvih "izazivača", a da je na tom prostoru ubijeno i zaklano
1942, 1943. i 1944. godine više od 90 osoba, među kojima je veliki broj žena.
Milutinu Jankoviću i drugim vojvodama na tom prostoru nije bilo
"izazova"- oni su svoj zločinački posao radili bez toga. Ubijali su
i klali sve one za koje su znali da nisu njihovi, ili da su "crveni",
kako su znali da nazivaju sve pripadnike partizanskog pokreta, bez obzira da li
su bili komunisti ili ne. Zaboravili su Davidović i Timotijević, kada su
dolazili do ovakvih zaključaka, da postoje mnoge naredbe Vrhovne četničke
komande, Draže Mihailovića i mnogih nižih komandanata koje govore o ovim zločinima,
kao i konstatacije Draže Mihailovića na izveštajima svojih potčinjenih
komandanata u duhu "tako treba" ili "odličan rad". Inače,
to što su partizani napadali i ubijali istaknute četnike, koji su ubijali
njihove drugove i vršili nasilje nad njihovim porodicama, to je bio njihov
stalni način borbe protiv okupatora i svih njihovih saradnika. Nisu partizani
vršili likvidaciju i ubistva njihovih porodica, kao što su četnici činili, a
tim putem je bilo mnogo lakše, ako su želeli neke osvete ili izazivanja. Posebno
zlu nameru su imali ovi istoričari kod sastavljanja spiskova ubijenih i
njihovim oglašavanjem mrtvim. Nezamislivo je da se na tim spiskovima ubijenih
nalaze osobe koje su i sada u životu, one koje su umrle pre Drugog svetskog
rata, ili su umirale prirodnom smrću od kada su oglašavane mrtvim po jednu,
dve, tri, četiriili čak pet decenija od tada, ilida se na spiskovima nalaze
osobe koje su po dva puta ubijane u različitim vremenskim periodima. Tu su i
imena mnogih ljudi za koje je utvrđeno da uopšte nisu postojala, čija su
imena izmišljena, kao imnoge za koje se tvrdida su ubijene a imaju samo ime i
prezime, naročito iz Čačka, a da niko ne zna da su ta lica postojala.
Razgovore koje smo vodili sa mnogim ljudima iz te generacije kažu da su im
takve osobe nepoznate. Sve ovo govorida su autori imali cilj da pronađu što veći
broj žrtava koje su usmrtili komunisti, ne bežeći ni od ovakvih groznih
podvala. Sačinjavanjem
pojedinačnih spiskova autori su vodili računa da mnoga četnička i ubistva žandarmerije
pripišu Nemcima. Time su želeli da umanje njihove zločine i da ih prenesu na
svoje saveznike. Tako su streljanja u Mojsinju i Donjoj Trepči pripisali
Nemcima, a i streljanja na stadionu Fudbalskog kluba "Borac" u Čačku
Nemcima i ako su to izvršili žandarmi u prisustvu Nemaca. Pored
ove vrste podvala, autori se poslužiše i sa mnogim drugim zluradim radnjama
kako bi, gde je god to bilo moguće, umanjili zločine četnika i da ih prikažu
što više nevinim. Prema podacima, četnici su u jesen 1941. godine zarobili i
predali Nemcima 449 partizana Čačanskog NOP odreda "Dr Dragiša Mišović".
Oni su streljani na Krušiku kod Valjeva, u Vojno-tehničkom zavodu u Čačku i
Mišovića gaju, a jedan broj je umoren na Banjici u Beogradu. Davidović i
Timotijević su napisali da su to žrtve Nemaca, kao da četnici za ova ubistva
nisu ništa krivi. Nisu ni postavili pitanje: Da li bi ti slobodari bili usmrćeni
da ih četnici nisu uhvatili i predali svom gospodaru? Streljanja koja su četnici
nad partizanima izvršili na Orlovaku u Donjoj Trepči a u Mojsinju pripisaše
opet Nemcima iako su Nemci bili prisutni samo u Donjoj Trepči. Nisu
se autori mnogo trudili da otkriju pravu istinu o tome ko je koga ubijao. Više
su im odgovarale poluistine, koje bi se kasnije prihvatile kao istina. To govore
mnogi drugi podaci. A da nije tako, ne bi se u tim spiskovima našlo 735 osoba
za koje se ne zna ko su njihove ubice, ili ne bi se našlo 84 osobe za koje se
kaže da su "nestale". Među ovim za koje se ne zna ko su njihove
ubice, najvećije broj civila, zatim pripadnika SDS i SDK, dok se kod
"nestalih" u zbirnim podacima kaže da su to sve pripadnici JVuO. Ali,
u pojedinačnim spiskovima se vidi da su tu u najvećem broju opet, pripadnici
SDS i SDK, što kazuje da su ovi podaci u koliziji. Među usmrćenim u 1944. i
1945. godini najveći broj ubistava pripisuje se OZN-i. Njoj su pripisana mnoga
ubistva, čak i ona kada se ginulo u međusobnim sukobima, pa i ona koja su
sprovedena po presudama sudova. Za autore, u tim slučajevima, nisu postojale
sudske presude, niti legalna suđenja u kojima su okrivljeni mogli da se brane,
već je to OZN-a po kratkom postupku izvodila, hvatala ljude i ubijala prema
svome nahođenju. Na
osnovu takvih, šticovanih, pojedinačnihpodataka, autori sačiniše zbirni
bilans o tome koliko je koja vojna formacija učinila zločina, a ti podaci
nemaju nikakve veze sa stvarnošću, sa činjenicom, koju bi autori želeli da
utemelje kao istinu. Doista, ovde nema više njihovih ranijih tvrdnji da je na
obali Morave streljano 12.000 četnika, nema više ni onih podataka o 3.500 do
4.500 streljanih. Na njihovim spiskovima se nađe nepunih 250, a u tom broju su
neki koji su dva puta streljani ili izmišljena imena ljudi koji nisu postojali.
|