Radoslav S. Nedovic, Pantelija Vasovic: ZATAMNJENA ISTINA
| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
POSLEDICE
SUKOBA U
noći izmeću 1. i 2. novembra, po naredbi Vrhovne četničke komande, sve
njihove jedinice napuštaju zajedničko ratište u blokadi Kraljeva, ali i na
drugim mestima gde su do tada vodili zajedničku borbu protiv Nemaca. Umesto na
okupatora, sada sva vojna dejstva četnici usmeravaju na zauzimanju gradova. Žestoke
borbe počinju da se vode za osvajanje Užica, Čačka, Požege, Gornjeg
Milanovca, Guče, Kosjerića... U isto vreme jedan broj partizanskih odreda se
povlači sa fronta kod Kraljeva radi sprečavanja da četnici preuzmu ove
gradove. Posle nekoliko dana žestokih borbi četnici bivaju poraženi i svi ovi
gradovi ostaju u rukama partizana. U tim mećusobnim borbama bilo je mrtvih na
obe strane, kao i zarobljenih. I dok partizani sve zarobljene četnike po razoružanju
puštaju kućama, četnici za zarobljene partizane organizuju zatvore, koji
postaju prava mučilišta. U mnogim mestima dolazi do masovnog ubijanja
zarobljenih partizana, a jedan veći broj se predaje Nemcima u zamenu za
municiju i naoružanje. Neobuzdani četnički komandanti vršili su masovan
pokolj i nad partizanskim borcima. Brajići, Kosjerić, Venac u Lisi su prava mučilišta
i stratišta partizanskih boraca. Pored tih mesta, na čitavoj teritoriji u
novembru vrše se pojedinčna ubistva; naročito su stradali pozadinski radnici.75 75. Čačanski kraj u NOB - hronologija događaja", koji se odnose
na novem-bar, str. 138-180. O
ovim zločinima koje su četnici izvršili prema borcima Čačanskog
partizanskog odreda u novembru kao i decembru 1941. godine autori nisu hteli da
pišu. Zbog toga, radi istine i rasvetljenja "Zatamnjene prošlosti",
osvrćemo se na te žrtve, radi naših građana, da saznaju pravu istinu, a da
pomognemo autorima da dođu do prave istine, jer više puta rekoše da im je to
jedini cilj - istina. Krvavi
pir nad zarobljenim partizanima počeo je žandarmerijski narednik Filip Ajdačić.
On je 31. oktobra, pet dana posle sporazuma o zajedničkoj borbi protiv
okupatora koje su u Brajićima potpisali Tito i Draža Mihailović, zauzevši
Kosjerić, zarobio 80 partizana. Grupu od 70 boraca je sproveo u Brajiće, gde
je bio zatvor četničke Vrhovne komande, a njih 10 je osudio na smrt. Njih je
streljao u Mionskim Ridovima 2. novembra. Posle nekoliko dana, kada su partizani
ponovo zauzeli Kosjerić, leševi pobijenih su pronađeni. Posebna komisija građana
sačinila je zapisnik koji svedoči kakav je masakr izvršen nad streljanim. U
zapisniku piše: "Po telima žrtava bile su vidljive modrice, tela
izbodena, primećuju se tragovi paljenja kod žena po vratu i dojkama, izbijeni
zubi, otsečeni nosevi i uši, kosti ruku i nogu prebijane, slomljene vilice,
izbijene oči..."76 76. "Užička republika", knj. 2, Beograd, 1978, str. 154. Tu
su ubijeni: Milivoje
M. Kević, veterinar, borac Užičkog NOP odreda, rodom iz Kosjerića; Jelena -
Jela Gmizdović tuvić, učiteljica, rodom iz Zemuna, službovala u Sečoj Reci;
Mileva Kosovac, učiteljica, učesnik NOP-a, rodom iz Otočca, službovala u
Taoru kod Kosjerića; Prvoslav Gmizdović, sudija, saradnik NOP-a, rodom iz Užica,
živeo u Kosjeriću; Maksim Marković, zemljoradnik, saradnik NOP-a iz Kosjerića,
Velimir Joksimović, metalski radnik, borac Valjevskog NOP odreda, rodom iz
Ljubiša; Dragoljub Lukić, zubotehničar, borac Valjevskog NOP odreda, rodom iz
Bugojna, živeo u Valjevu, i Dragoljub - Dragi Marković, kamenorezac, borac Užičkog
NOP odreda iz Kosjerića. Drugog dana, odnosno 3. novembra, u Skakavcima je
ubijen Jordan Đukanović, rodom iz Kosjerića.77 77. Gojko Škoro, "Istina je u imenima", Čačak, 2003, str.
65-67. Ajdačić
je ponovio zločin 9. novembra ubivši u Divčića potoku kod Kosjerića još
osam boraca. To su: Vladeta Rosić, obućar, komesar čete, rodom iz Užica;
Tanasije - Tasa Milosavljević, učitelj, komandir čete u Račanskom odredu,
rodom iz Brestovca kod Negotina, živeo u Bajinoj Bašti; Milomir Dimitrijević,
zemljoradnik, borac Užičkog NOP odreda iz Borotine kod Bajine Bašte; Milomir
Kovačević, trgovac, borac, rodom iz Čigote kod Kosjeri-ća; Svetozar Savić,
trgovac, saradnik NOP-a iz Kostojevića; Dobrinko Vukašinović, zemljoradnik,
borac Užičkog NOP odreda iz Dragosine kod Bajine Bašte, i Milomir Mićović,
učitelj, borac Užičkog NOP odreda, rodom iz Godovika. Autori
u svojim kazivanjima a na strani 358 saopštiše da je ovde streljano samo devet
osoba, umesto 18! U
jesen 1941. godine Brajići su bili središte za pravu stravu u mučenju
zarobljenih partizana. To je bio zatvor Četničke vrhovne komande, kojim je
rukovodio Ilija Orelj. Sa njim su bili oficiri koji su u tim prvim danima činili
najveće zločine prema zarobljenicima: Milojko Borovnjak iz Brezne, Milomir
Maksimović iz Užica, Sreten Čutović iz Pranjana i Milisav Radović iz Ljubića.
Prve žrtve na ovom stratištu bili su zarobljeni partizani u bolnici u Gornjoj
Gorevnici, i deo partizana zarobljen u takovskom kraju. Njih ukupno 14 streljano
je 5. novembra na Drenovom vrhu, u neposrednoj blizini Brajića. Autori na
stranicama svoje knjige napisaše da su streljana samo osmorica. S obzirom na
ovu razliku, nužno je videti ko su streljani. To
su: Blagomir M. Buđevac, zemljoradnik, borac Čačanskog NOP odreda, rodom iz
Gornje Gorevnice, Milenko S. Jevtović, zezemljoradnik, borac Takovskog
bataljona, rodom iz Leušića; Stojan Koraksić , učitelj, upravnik bolnice,
borac Podrinjskog NOP odda. rodom iz Gornje Gorevnice; Dragoslav Krdžić,
zemljoradnik, predsednik NOO u Gornjoj Gorevnici; Radoljub Krdžić,
zemljoradnik, sekretar Okružnog komiteta SKOJ-a za Čačak, rođen u Gornjoj
Gorevnici; Milovan Paunović, zemljoradnik, borac Takovskog bataljona iz Leušića;
Stanko Petrinič, izgnanik iz Slovenije, borac Čačanskog partizanskog odreda,
živeo u Gornjoj Gorevnici; Ratko Petrović, stolar, komesar Kolubarskog
bataljona Valjevskog NOP odreda iz Mionice; Hristivoje Petrović, krojač,
politički komesar Kosmajskog NOP odreda, rodom iz Katrge, živeo u Beogradu;
Vukosav Popović, učenik, borac Čačanskog NOP odreda iz Gornje Gorevnice; Živorad
Popović, učenik, borac Čačanskog NOP odreda, rodom iz Gornje Gorevnice, i
Sekula Šajinović, zemljoradnik, borac Čačanskog NOP odreda, rodom iz Gornje
Gorevnice.78 78. "Čačanski kraj u NOB - pali borci i žrtve". Četvrtog
novembra četnici su na putu od Mionice ka Ravnoj gori presreli jednu grupu
boraca koja je upućena iz Beograda na slobodnu teritoriju da bi popunila
sanitetsku službu u partizanskim odredima. Grupa je brojala 33 borca, među
kojima i 19 žena. Neki su bili ranjenici, a drugi su obezbeđivali grupu na
putu. Čitavu ovu grupu su sproveli na Ravnu goru, a zatim u Brajiće. Posle
saslušanja izdvojeno je 14 žena, koje su na Drenovom vrhu streljane. Njihova
imena su: Ljubinka Atanacković - Dikić, tekstilna radnica - bolničarka, rođena
u Ritopeku kod Grocke; Olivera Banjak - doktorka Olja, student - borac - bolničarka
u Posavskom NOP odredu, rođena u Beogradu; Milena Velimirović - Ilić Milena
Bosanka, učiteljica, rođena u Jahovcu kod Vlasenice, bolničarka u Kosmajskom
NOP odredu; Lota Ejdus, lekar, rođena u Beogradu, lekar u Kosmajskom NOP
odredu, živela u Beogradu: Olga - Olava - Jojić, službenica, borac kosmajskog
NOP odreda; Ljubica Rakić - Korošec, tekstilna radnica iz Beograda, bolničarka
u Kosmajskom NOP odredu, Draginja - Draga Todorović - Milošević, profesor iz
Velike Gradiške, bolničarka u Kosmajskom NOP odredu; Zora Čalenić, krojačka
radnica iz Srbobrana, živela Beogradu, bolničarka Kosmajskog NOP odreda; Beba,
tekstilna radnica iz Beograda, bolničarka; Boba, učenica gimnazije, bolničarka
u Kosmajskom NOP odredu; Dara Tadić - Popović, službenik, rođena na Kosovu,
živela u Beogradu, bolničarka u Posavskom NOP odredu. Sa njima je streljan i
Dragoljub Dobošarev Ilić, učitelj iz Valjeva, komesar Komande mesta u
Mionici.79 79. "Čačanski kraj u NOB - pali borci i žrtve". Na
ovom stratištu su 9. novembra usmrćeni: Dragiša Radović Kalajdžija,
limarski radnik iz Berkovca kod Mionice, borac Kolubarskog NOP odreda; Boško
Stojanović, železničar iz Gorića kod Valjeva, komesar čete u Kolubarskom
NOP odredu; Milan Stojanović - Brka, potkivač iz Mionice, predsednik NOO u
Mionici; Miodrag Dragan Stuparević, lekar iz Mionice, saradnik NOP-a; Milutin
Ćosić, zemljoradnik, član NOO u Mionici, Šerif Husrefović, bravarski radnik
iz Smederevske Palanke, borac Drugog šumadijskog NOP odreda, i Despot Sekulić,
opančarski radnik, iz Mionice, član NOO u Mionici.80 80. "Čačanski kraj u NOB - pali borci i žrtve". Teško je opisati načine mučenja kroz koje su prošli zatvorenici u Brajićkom zatvoru. Preživeli su svedočili: "Najpre
su sa svakog na kome je bilo šta od vredne odeće sve skinuli, a zatim su
tukli,tukli do besvesti, divljački, satanski. U tome se isticao četnički
oficir Reljić. On je uz svako pitanje tukao motkom. Premlaćene su potom opet
vraćali u podrum... Zarobljeni kojima je posle saslušanja skinuta skoro sva
odeća drhtali su u blatnjavom podrumu od novembarske hladnoće i od straha pred
neizvesnošću. U jednom malom podrumu gde je najpre jedva stalo šest
zarobljenih "školaca" (đaka i studenata), naknadno je ubačeno još
sedam. Njih 13 u tom prostoru nisu mogli ni stojeći da se okrenu. ...Četvrtog
dana četnici su otvorili podrum i isterali sve napolje. Odnekud se pojavi četnik
Milisav Radović iz okoline Čačka, doneo je mokre konopce i počeo da vezuje
zarobljene i isprebijane. Razmeću
se meću zarobljenim partizanima četnički oficiri Dušan Topalović i Ilija
Orelj."81 81. Rade Poznanović, Milan Raonić i Milorad Radojičić, "Tragom
izdaje". Valjevo, 1987, str. 163. Krvavi
tragovi četničkih zlodela ostali su iz tih dana i u Dragačevu, na Vencu u
selu Lisi, gde se, posle povlačenja sa Kraljeva i poraza na Čačku, sa svojim
odredom povukao Miloje Mojsilović. Tu je formiran zatvor, koji je, po onome što
se u njemu činilo nad zarobljenim partizanima, bio poznat u ovom kraju. Ovde su
vršena neviđena mučenja i grupna i pojedinačna ubistva. U
borbama izmeću partizana i četnika na području Kaone 18. novembra 1941. četnici
su uspeli da zarobe grupu od 18 partizana. Odmah po završenoj borbi zarobljene
partizane su sproveli na Venac u Lisu. Tu je usledila odluka Mojsilovićevog štaba
da se svi zarobljenici pobiju, što je i učinjeno 19. novembra. Štab Kopaoničkog
NOP odreda, pošto je kod njih bilo zarobljenih četnika, 19. novembra, po
kuriru šalje ponudu štabu četničkog odreda u Lisi da izvrši zamena
zarobljenika. Štab četničkog odreda iz Lise odgovara: "Mi smo vaše
pobili, vi radite sa našim šta hoćete".82 82. "Partizanski odredi Kopaonički, Šaljski, Ibarski",
Kosovska Mitrovica, 1981, str. 185. Tu
je život na svirepi način okončan borcima Kopaoničkog NOP odreda. Streljani
su: Svetozar Andrejević, limar iz Prizrena Ljubo Janković, zemljoradnik iz Jarčujaka
- Kraljevo; Đorđe Milojević, zemljoradnik iz Kosovske Mitrovice; Ilija
Borjan, zemljoradnik, B. Polje (Korenica); Ilija Vuković, zemljoradnik iz
Komorana; Aleksandar Đorđević, ćak, selo Vražgoranac, Krajina; Marko Živković,
zemljoradnik iz Korenice; Ljubomir Lalatović, zemljoradnik, Kranjci, srez drenički;
Strahinja Tomašević, zemljoradnik, selo Prilužje - Vučitrn; Boško Živković,
zemljoradnik, Binići - studenički srez; Blagoje Laković, zemljoradnik iz
Kosovske Mitrovice; Nikola Pešterac, zemljoradnik iz Vrdila, Kraljevo; Miroslav
Milovanović, pekar iz Novog Pazara i Mašan Vuletić, poreznik iz Crne Gore.83 83. "Partizanski odredi Kopaonički, Šaljski, Ibarski",
Kosovska Mitrovica, 1981, str. 182. Tragična
je sudbina Milića Glavinića, opančara iz Gliječe (Ivanjica) i Draga Žarkovića,
bravara iz Kosovske Mitrovice, koji su prilikom izvođenja na
streljanje uspeli da pobegnu. Glavinića su uspeli sutradan da uhvate i njega je
streljao Milan Milićević, sin kapetana Milićevića, dok je Drago Žarković
naknadno uhvaćen u Kaoni, pa pošto je u bekstvu bio ranjen, sproveden je u gučku
bolnicu, gde ga je kasnije sekirom usmrtio Milan Vukosavljević, zvani Zver.84 84. "Partizanski odredi Kopaonički, Šaljski, Ibarski",
Kosovska Mitrovica, 1981, str. 183. Kako
su ovi partizani mučeni i kako su nad njima izvršena ubistva, posle rata je
svedočio Nikola Šuluburić, pre rata opštinski pisar i blagajnik u Lisi, a za
vreme ovog zločina pisar kod kapetana Milića Milićevića, komandanta mesta u
Lisi. Svedočio je o samom činu izvršenja kazne: kada je konstatovano da u
raci ima još živih, Milan Milićević i pop Miodrag - Dragan Šolajić okončavaju
život preživelim. Čine to tako: "Milan uskače u raku, a za njim pop Šolajić
i iz pištolja gađaju u glavu. I tako svakog koji je ostao u životu..."85 85. "Partizanski odredi Kopaonički, Šaljski, Ibarski",
Kosovska Mitrovica, 1981, str. 183. Opisujući
pojedinosti ovog zločina, Nikola Šuluburić navodi da je bio prisutan kada se
ubica Milan Milićević vratio posle zločina, opisivao prizor koji je ugledao
posle pucnja u glavu zarobljenika. Šuluburić mu je, na njegovo traženje,
doneo rakije, a smirivali su ga i tešili pop Šolajić i otac Milić. Pop je
govorio: "Nisi učinio nikakav greh što si ubio komunistu, već dobro delo
za hrišćansku veru, gospoda Boga i kralja". A otac ga je prekorevao:
"Šta ti je, šta si se zbog toga uzbudio... Pa ti si vojnik!"86
|