| Sadržaj | Prethodni dokument | Sledeći dokument |
|
Napad
na Banja Luku 26. decembra 3. krajišku brigadu je na ovim položajima smijenila 1. proleterska brigada, a ona je krenula na dug marš od Travnika preko Donjeg Vakufa, Jajca, Mrkonjića, Čađavice i Sitnice da bi zajedno sa drugim krajiškim brigadama uzela učešća u napadu na Banja Luku. 30. decembra komandant 5. korpusa Slavko Rodić došao je da lično saopšti odluku štaba korpusa štabu 3. krajiške brigade i štabovima njenih bataljona o napadu na Banja Luku. Tom prilikom on je objasnio da je molio druga Tita da i 3. krajiška učestvuje u ovom napadu, rekavši mu da je 3. krajiška jedina krajiška proleterska brigada, da posjeduje veliko iskustvo u oslobađanju većih naselja i gradova i da će njeno učešće u napadu za ostale krajiške brigade biti od velikog značaja. Drug Tito je prihvatio ove razloge i naredio da i mi učestvujemo u napadu na Banja Luku. 3. krajiška brigada u napadu na
Banja Luku — koji je trebalo da počne noću 31. decembra 1943/1. januara
1944. godine — kao treća napadna grupa bila je ojačana sa još tri odredska
bataljona i tri artiljerijske baterije. Cijela
grupa bila je podijeljena u tri napadne kolone. Jedna napadna kolona, koju su sačinjavala tri odredska bataljona, napadala
je Han-Kola. Druge dvije kolone, podržane artiljerijom, napadale su na Banja
Luku sa juga preko Gornjeg Sehera, i to: desna kolona do rijeke Vrbasa, a lijeva
do Željezničke stanice. U toku pokreta, 31. decembra, od Sitnice prema Bunarevima neprijateljski
avioni su otkrili kolonu brigade i zasuli je bombama. Tom prilikom je poginulo i
ranjenu nekoliko drugova. U toku daljeg pokreta prema Banja Luci, avioni su sve
do noći dolijetali nastojeći da otkriju brigadu, koja se sada dobro maskirala. Na prilazima gradu bataljoni su u selima, kroz koja su prolazili u prvim večernjim
časovima, iznenadili i razoružali više četničkih grupa. U toku dana neprijateljski avioni su otkrili približavanje gradu svih naših
kolona. Pa ipak, prema onome što smo zatekli po selima u blizini grada, kako
smo iznenađivali i razoružavali četnike i relativno lako slomili spoljnu
odbranu grada, moglo bi se zaključiti da nam se barem te večeri nisu nadali.
3. bataljon, koji je nastupao preko Donjeg Šehera, otpočeo je napad u 23 časa,
dok su 4. i 5. koji su bili na lijevom krilu stigli kasnije i napali grad oko
23,20 časova. U prvom naletu naših bataljona spoljna odbrana grada bila je
slomljena. Bataljoni su produžili prodiranje prema centru. U toku noći oslobođeno
je nekoliko zgrada koje je neprijatelj utvrdio i iz njih pružao otpor.
Neprijateljske jedinice koje su sačinjavale spoljnu odbranu povukle su se u
centar grada: u Kaštel, Sokolski dom i još u nekoliko tvrđih zgrada. Mišo Ćulibrk sa svojim vodom slučajno je upao u zgradu u kojoj je spavalo
oko 30 vojnika. Razoružao ih je bez ikakvog otpora i zaplijenio cjelokupnu
njihovu opremu i naoružanje. Razoružani vojnici dali su podatke partizanima
gdje njihovi oficiri dočekuju Novu godinu. Zahvaljujući tom obavještenju
partizani su u samu ponoć upali u jednu zgradu gdje se u veselom raspoloženju
dočekivala Nova godina i zarobili veći broj oficira. Međutim, sve veće i tvrđe zgrade u centru grada, kao što su hoteli »Palas«
i »Bosna« i bivši Sokolski dom bile su posjednute i pripremljene za odbranu.
Kaštel, koji je sam po sebi predstavljao tvrđavu, bio je preuređen i pun
vojske. Zanesen prvim uspjesima kapetan Stevo Miljuš, komandir 3. čete 5.
bataljona, brzo je prodirao sa svojom četom u grad. Na putu im se ispriječio
Sokolski dom, koji je bio dobro branjen. Miljuš se uputio sa zamjenikom
komesara ćete i vodom Bojana Polovine da zaobiđe zgradu i ispita mogućnost
njenog zauzimanja sa suprotne strane. Pošli su okolo i došli do suprotne strane Sokolskog doma. Zatim su ušli u jednu trošnu kuću, jer su mislili da će sa sprata moći bolje osmatrati. U kući nije bilo svjetla. Miljuš je upalio baterijsku lampu. Time su otkrili svoje prisustvo Švabama. Nekoliko njemačkih »šaraca« koncentrisalo je vatru kroz prozore zgrade
na ovo svjetlo. Miljuš i zamjenik komesara čete bili su pokošeni rafalom, dok
je Bojan Polovina zadobio 7 rana. Borba je nastavljena nesmanjenom žestinom do svanuća i u toku cijelog
narednog dana. Dok su se ostale jedinice kad je svanulo povlačile iz grada na
polazne položaje, 3. krajiška proleterska brigada je ostala u gradu i tri noći
i dva dana nije izlazila iz njega. Uzaludni su bili protivnapadi Nijemaca i ustaša.
Svi su bili razbijeni. Ostale brigade koje su učestvovale u napadu i u zoru
bile povučene na položaje izvan grada bile su iznenađene dok su slušale
borbu proletera u Banja Luci koja cijeli dan nije prestajala. Mnoge njihove
jedinice vratile su se u grad još u toku dana da bi ponovo osvojile dijelove
grada koje su prošle noći bile zauzele, a u zoru nanustile. 3. krajiška je bila vična uličnim borbama. Za nju je glavni problem bio
da u toku noći slomi spoljnu odbranu i da se dokopa prvih tvrdih zgrada u
gradu. U toku dana njeni borci su vješto osvajali objekat za objektom, zgradu
za zgradom i čak čitave blokove kuća. U ovim borbama u Banja Luci ona je širila svoja dejstva i na područje
drugih jedinica koje su se ujutru povukle da bi na taj način zaštitila svoje
bokove i pozadinu. Uspjela je da zauzme i zloglasnu banjalučku crnu kuću
(kaznionu) iz koje je oslobođeno 207 zatvorenika. Za vrijeme jednog neprijateljskog protivnapada Đokina Babić sa jednim
vodom bio je odsječen i sabijen u dvije prostorije i cio dan je izdržao napade
Nijemaca i ustaša sve dok im 2. bataljon nije pritekao u pomoć i omogućio im
da se vrate u sastav svog bataljona. Prve noći i na Novu godinu snage neprijatelja bile su sabijene u centar
grada, u Kaštel, Sokolski dom i nekoliko većih tvrdih zgrada. U toku noći,
1/2. januara komandanti 4. i 5. bataljona napravili su zajednički plan o
zauzimanju Sokolskog doma. 2. januara pozvan je Milivoje Pajević da dođe u grad sa dva topa i da iz
neposredne blizine gada kroz prozore u dom. Za to vrijeme oba bataljona
blokirala bi izlaze iz Doma, zatvorila ih mitraljeskom vatrom, a one u prizemlju
i podrumu tukla bi ručnim bombama. Ćup je pripremio bombaše i spremio se da i sam sa njima baca bombe u zgradu. Kad je sve bilo spremno, javljeno je Pajeviću da može početi sa gađanjem. Prve granate napravile su veliki lom, izazvale iznenađenje i stvorile paniku među Nijemcima i ustašama u Domu. Dim i prašina kroz prozore i vrata kuljali su napolje. A onda je naišlo još nekoliko eksplozija topovskih granata, još je jače pokuljao dim i prašina, a zatim se začulo zapomaganje po cijeloj zgradi. Mitraljezi su nestali sa prozora a ustaše i Nijemci su počeli da bježe kroz vrata. »Šarci« i puškomitraljezi su ih obasipali žestokom vatrom. Neprijateljski vojnici su padali kao snoplje. Partizani su jurišali i Dom je ubrzo bio očišćen od neprijatelja. Mrtvi i ranjeni neprijateljski vojnici ležali su na vratima i ispod prozora. Unutra po spratovima čitave gomile polomljenog materijala, mrtvih i ranjenih sa polomljenim rukama, nogama i ko zna šta su sve tu učinile eksplozije artiljerijskih granata. Zadovoljni komandanti bataljona i Pajević počeli su da stvaraju plan za zauzimanje preostalih zgrada. Neposredno dejstvo artiljerije bilo je garancija da će sva naredna uporišta do Kaštela brzo biti zauzeta, na isti način kao što je zauzet Sokolski dom. Ali dalje se nije moglo. Stigla je vijest da su se jake neprijateljske snage
probile preko Save, da naše jedinice nisu srušile most kod Bosanske Gradiške
i da nisu mogle da zadrže nastupanje njemačkih tenkova. Tenkovi su se ubrzo našli na ulicama Banja Luke, a partizani su podizali
barikade. Zapaljive flaše i ručne bombe letjele su kroz prozore, sa krovova i iza ćoškova
zgrada. Tenkovi su se povlačili da sačekaju pješadijske jedinice, koje su
pristizale za njima. 3. krajiška brigada ostala je u utvrđenim zgradama, po ulicama i na
uglovima, odbijajući napade Nijemaca i ustaša. Spremna je bila da se
suprotstavi i jačim snagama, da na dostignutim položajima dočeka noć i naređenje
za dalji rad. Povlačiti se danju pred njemačkim tenkovima značilo bi izložiti brigadu
najvećoj opasnosti. To se desilo 13. krajiškoj brigadi koja se nalazila na
lijevom krilu 3. bngade. Napadnuta njemačkim tenkovima sa boka i leđa,
napustila je osvojene položaje i tvrde zgrade, okrenula leđa njemačkim
tenkovima i u toku dana povlačila se iz grada. Međutim, 3. krajiška brigada je gotovo cijelu narednu noć ostala u gradu,
obezbjeđujući evakuaciju svega onog što je zaplijenjeno u toku borbe. Položaj 13. brigade preuzeo je 4. bataljon 3. krajiške i na taj način
obezbijedio lijevi bok i leđa brigade. Tek 3. januara, noću, dobivši prethodno naređenje komandanta 5. korpusa
3. krajiška preduzima povlačenje iz Banja Luke, i to pošto su cio
zaplijenjeni materijal, oprema i naoružanje bili evakuisani i posljednje
jedinice povučene iz grada. Tek tada, obezbjeđujući se sa začelja, brigada
naoušta grad i kreće u pravcu Han-Kola. U toku napada na Banja Luku 3. krajiška brigada je ubila 480
neprijateljskih vojnika i oficira, zarobila 370 vojnika i 38 oficira i ranila
preko 400 neprijateljskih vojnika i oficira. Oslobodila je iz kaznione 207
zatvorenika. Crnu kuću i upravu policije spalila je. U Upravi policije nađena
je crvena, radnička zastava sa datumom izrade: 1. maj 1911. godine.
Zaplijenjene su ogromne količine oružja, municije, razne opreme i materijala
koji je u toku borbe kolima evakuisan iz grada. U toku ovog napada 3. krajiška brigada je imala 26 poginulih i 60 ranjenih
boraca. Među poginulima je i komandir 3. čete 5. bataljona Stevo Miljuš. Svojim učešćem u napadu na Banja Luku 3. krajiška je u potpunosti izvršila
svoj zadatak, ispunila očekivanja, opravdala proletersko ime i za sve to dobila
posebnu pohvalu komandanta 5. korpusa Slavka Rodića. Noću 2/3. januara, prije povlačenja, komandanti 4. i 5. bataljona prošetali
su se ulicama Banja Luke. To se dogodilo ovako: kad je stiglo naređenje za
povlačenje i kad je organizovano obezbjeđenje jedinica koje su vršile
evakuaciju, komandant 4. bataljona Milan Ćup, predložio je komandantu 5.
bataljona Iliji Raduloviću da se prošetaju. i da vide kakvo je stanje u gradu.
Kad mu je ovaj odgovorio da bi to bila najveća glupost koju bi sada mogli učiniti,
Ćup je odvratio da je to glupost zato što je on kukavica pa zato ne smije da
pođe s njim u grad. Na to je komandant 5. bataljona pristao i oni su pošli u
grad i prošetali ulicama, a niko na njih nije otvorio vatru. Možda je to bilo
što su obojica bili obučeni u njemačke uniforme pa izdaleka niko nije mogao
da zapazi da su to partizanski oficiri. Sličan podvig je napravio i komandir
voda Mile Bulajić koji je sa svojim vodom promarširao kroz grad. Tek kada su
se vraćali Nijemci su shvatili da su to partizani i otvorili vatru na njih. Međutim,
bilo je već kasno. Od silne municije koju su ispucali samo je jedno zrno
pogodilo Bulajićevu kapu i skinulo mu je s glave. Borba
na cesti Banja Luka — Jajce 3. januara 3. krajiška brigada je boravila u rejonu Han-Kola, a sutradan je
odmaršovala na prostoriju Kadine Vode. Padao je snijeg i borci su sa još svježim
utiscima komentarisali postupke pojedinaca za vrijeme borbi u Banja Luci. U štabovima
se takođe razmatrao rad jedinica i pripremale konferencije na kojima će se
detaljnije analizirati iskustva i ukazati na propuste da se ne bi ponavljali. 5. januara sve do podne padao je gust snijeg. Zbog snijega i magle koja se bila zgusnula vidljivost je bila veoma ograničena i jedinice su organizovale samo neposredno obezbjeđenje. Tog jutra Nijemci su sa 10 tenkova i oko 100 kamiona krenuli iz Banja Luke preko Han-KoIa, Sitnice i Čađavice za Mrkonjić-Grad i Jajce. Dobivši podatke da se u blizini nalazi naš 6. italijanski bataljon, Nijemci su skrenuli sa ceste i tenkovima došli u samo selo, iznenadili talijanski bataljon i ranili oko 20 Talijana. Pošto se približavala noć, a magla i snijeg su prekrili cestu, Nijemci su obustavili dalji pokret. U toku noći glavnina brigade se povukla preko Kočića Hana i Stričića, istočno od ceste Banja Luka — Čađavica, na teren Manjače i smjestila se lijevo od ceste u rejonu sela Lokvare, dok su 4. i 5. bataljon ostali pored ceste u selu Sajići i Jakovljevići da bi spriječili dalji prodor neprijatelja preko Bunareva, ukoliko bi nastupao u toku noći. Međutim, Nijemci su tek sutradan produžili pokret i to veoma oprezno. Došli su do ispred Kočića Hana i tukli naše položaje artiljerijskom vatrom, ali dalje nisu kretali, plašeći se naših jakih zasjeda kod Bunareva i dalje uz cestu. Borba se produžila sutradan. I dok su 2, 4. i 5. bataljon bili angažovani u borbi protiv Nijemaca koji su pošli prema Sitnici, 1. bataljon je morao da se angažuje u borbi protivu četnika, koji su počeli da pripucavaju na naše jedinice s leđa. I ostali su bataljoni morali dio snaga odvojiti za obezbjeđenje leđa, jer su četnici-mještani željeli da dođu svojim kućama da proslave Božić. U toku dana njemačka kolona je tenkovima i kamionima uspjela da se probije do Sitnice i pored toga što je duž cijeloga puta bila tučena bočnom vatrom naših bataljona. Tada se brigada sa pet bataljona (bez Petog koji je ostao u borbi sa Nijemcima na pravcu Sitnice) prebacila preko Trijebova na sektor Čadavica-Mrkonjić, da tu sačeka neprijateljske snage ukoliko naiđu i da dejstvuje u njihov bok. Slijedećeg dana, tj. 8.
januara, Nijemci su produžili za Mrkonjić, ali su duž čitavog puta bili
napadani snažnom vatrom naših bataljona. Dva kamiona su spaljena i 6 oštećeno,
dok je ubijeno 35 njemaćkih vojnika. Ipak
su uspjeli da se probiju u Mrkonjić. U toku ovog dana nestala su naša 2
brigadna kurira. Najvjerovatnije je da su ih četnici uhvatili ili ubili dok su
odlazili u bataljone. 9. januara tri bataljona 3. krajiške prebacila su se na sektor Mrkonjić
— Jajce, dok su se dva zadržala u Trijebovu, a zatim prešla u Magaljdo.
Slijedeće noći 5. bataljon se preko Čađavice prebacio u selo Krivokuće,
gdje je stavljen pod neposrednu komandu štaba 5. korpusa do ponovnog povratka
brigade na ovaj teren. Prilikom dolaska u selo Krivokuće 5. bataljon je rastjerao grupice mjesnih
četnika, koje su izviđale pokrete naših jedinica, hvatale kurire i vršile
prepade na manje, izdvojene jedinice. Drugi dan bataljon se prebacio u selo
Gornja Podrašnica da bi kontrolisao put prema Mliništima i obezbjedio teren i
prelaz preko ceste do dolaska čitave brigade na ovaj teren. Ostali bataljoni 3.
krajiške, u toku 9. i 10. januara, vršili su izviđanje u pravcu Jajca. Postupajući prema naređenju štaba 5. korpusa 3. krajiška brigada se u
toku 11. januara prikupila na prostoriji Trijebovo — Podbrdo i noću 11/12.
prebacila preko ceste na područje Podrašnice.
|