IX VOJNIČKO RAZMIŠLJANJE O UNAPRED IZGUBLJENOM RATU – RATOVIMA “Srbija je najviše bila protiv reformi, ukinula je pokrajine (autonomije), prekinula veze sa drugim delovima Jugoslavije i Evrope, vodila ratnu politiku i rezultat svega toga bio je rat. Srpski nacionalni rat je izgubljen, jer ga nije trebalo ni voditi.” Mirko Tepavac ŠTA JE TREBALO, A ŠTA NIJE TREBALO DA SE ČINI ? Šta je trebalo, a šta nije trebalo (smjeo) da čini armijski vrh, sam ili sa svojom Vrhovnom komandom, prije izbijanja rata? Po mojem saznanju i uvjerenju, to bi se moglo sažeti u više pretpostavki i odgovora: – Prije ovog rata nije trebalo ići na svojevrsnu radikalnu reviziju koncepcije odbrane, planova razvoja i sistema komandovanja u oružanim snagama. Trebalo je ići na manji obim ratnih oružanih snaga - na manju JNA i manju Teritorijalnu odbranu. Ne stvarati krupne sisteme naoružanja, već lakše i jevtinije - više transportera a manje tenkova, više lakih a manje krupnih artiljerijskih oruđa, više helikoptera a manje supersoničnih aviona. – Nije trebalo ulaziti u najveću reorganizaciju oružanih snaga u špicu jugoslovenske krize (1987-1990) i tako “reorganizovani” biti faktički dezorganizovani, pogotovo onda kada je većina republika i veliki broj kadrova u oružanim snagama bio protiv te i takve reorganizacije. Takođe, nije trebalo ukidati divizije i na taj način rušiti tradicije jedinica iz NOR-a, niti uvoditi korpuse sa istorijski neosnovanom numeracijom. Nije trebalo stvarati komande (oblasti) vojišta već ostaviti armije. Nije bilo potrebno ukidanje 7. (sarajevske) i 9. (ljubljanske) armije i potčinjavanje jedinica u Sloveniji Zagrebu, a jedinica u Bosni Beogradu. Teritorijalnu odbranu nije trebalo potcjenjivati, već je smanjivati i više razvijati u skladu sa specifičnostima republika. Takve radikalne promjene nije smjelo odobriti Predsjedništvo SFRJ. – Očekivalo se da će savezni sekretar za NO, poslije admirala Branka Mamule, kome je za dvije godine produžen mandat, biti civil, demokratske i jugoslovenske orijentacije. Bilo je govora o tome da bi to mogao biti neko iz Slovenije, Bosne i Crne Gore. Bilo je to i ranije predlagano. Veljko Kadijević nije ispunjavao osnovne uslove važećih kriterija za funkciju saveznog sekretara. Kada je postao savezni sekretar (1988) imao je 63 godine i, po tadašnjim propisima, trebalo je da ide u penziju 1987. (sa 62 godine). Njemu rukovodstvo države produžava mandat do 67 godina starosti. To je greška Predsjedništva SFRJ, Predsjedništva SKJ i onih republičkih i armijskih rukovodilaca koji su mu pružili podršku i predlagali ga za ovu funkciju. Najviši čin, generala armije, nije trebalo da dobije ni Veljko Kadijević, kada taj čin već nisu imali Koča Popović, Peko Dapčević, dr Mihailo Apostolski, Rade Hamović i Stane Potočar. – Armijski vrh (SSNO, Generalštab i komandne oblasti) morali su se ranije izdići iznad republičkih i pojedinih nacionalnih interesa kategoričkim izjašnjavanjem za mirno rješenje svih problema, a naročito u fazi pregovaranja i šetanja republičkih lidera od Ohrida do Brda. Uz stav da se priznaju i odbrane raniji i novi suvereniteti republika. – Na rastuće nacionalizme u zemlji, JNA je s pravom upozoravala, ali jednostrano. Ipak su neki nacionalizmi bili i ostali agresivniji (srpski i hrvatski), a i tradicionalno su drugačiji. Jedni se (slovenački i makedonski) zadržavaju unutar svojih nacija i na manjem prostoru, a drugi prelaze okvire svojih država i opasniji su za jedinstvo i međunacionalne odnose - što je pokazao i ovaj besmisleni rat i stanje poslije njega. Dio armijskog vrha je posljednjih godina situaciju vidio suviše crno, bez obzira na stanje jugoslavenske krize. Takvu sliku prenosio je u šire armijske redove, na Predsjedništvo SFRJ i SIV. U promjenama koje su bile nužne, vidio je, u prvom redu, samo raspad sistema - bojao se ili nije imao dovoljno vjere u demokratiju. – Pred rat, sve više se srećemo sa pojedinačnim, površnim i zlobnim ocjenama o NOV i POJ i o JNA. Počelo se obezvrjeđivati dostignuća jedne i druge. Tu su bili sve glasniji nekadašnji domaći pripadnici ili poštovaoci kvislinških vojski, koji su pokušali svoju izdaju opravdati blaćenjem partizana. Javljaju se i pojedinci iz redova JNA, koji su ranije bili kažnjeni ili su u procesu razvoja oružanih snaga imali neka “svoja viđenja”. Napadi na narodnooslobodilačku borbu i Vrhovnog komandanta su rasli. Armijski vrh i državna rukovodstva su neenergično reagirali na te napade. – Ponašanje SSNO-a prema SIV-u u Saveznoj skupštini trebalo je biti drukčije. SIV Ante Markovića imao je oponente u saveznom sekretaru za narodnu odbranu i saveznom sekretaru za unutrašnje poslove. Oba ova ministra (generale) izabrao je pri konstituisanju svog kabineta Ante Marković, ili je morao da pristane na njihov izbor. Obojica su, u jednom trenutku, prešli u ekipu Predsjedništva SFRJ, čiji je kapiten bio Borisav Jović. Da li su pomenuta dvojica igrača od početka igrala i za timove van SIV-a, to znaju oni i kapiteni timova u SIV-u, Skupštini SFRJ i Predsjedništvu SFRJ. Pokazalo se da su imali kapitene i van ovih saveznih institucija. Najvjerovatnije je da tada Savezna vlada gubi ingerencije po vojnim pitanjima, iako su formalno u njenom sastavu oba sekretarijata. Dakle, odnosi na relaciji SIV-JNA i SIV-Predsjedništvo SFRJ su konačno uzdrmani s ciljem da se obori Ante Marković i dobiju Armija i SUP. – Sve više naglašavanoj, glupoj i anahronoj tezi da ne mogu živjeti zajedno Srbi i Hrvati i Muslimani, armijski vrh se nije najenergićnije suprotstavljao. Armijska propaganda se nije dovoljno borila protiv ovakvih shvatanja, protiv svih nacionalističkih ideologija, homogenizacija i hegemonija. – Prisjetimo se Gazimestana (1989), gdje su postrojeni J. Drnovšek, V. Kadijević i A. Marković - vrhovni komandant, načelnik Štaba i premijer. U sredini je S. Milošević. Ni jedan od njih nije trebalo da bude tamo. – Nije trebalo (1990) oduzimati oružje Teritorijalnoj odbrani većine republika i pokrajina. Trebalo je istrajati u sprečavanju, zabrani i razoružanju, u saradnji sa milicijom, svih paravojnih snaga u svim djelovima zemlje. – Ako armijsko rukovodstvo nije (1990) podržalo Savez komunista u Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Makedoniji, onda to nije trebalo učiniti ni u odnosu na Savez komunista u Srbiji i Crnoj Gori. – JNA se trebala više osloniti i podržati antinacionalističku i antiklerikalnu inteligenciju. – U oblasti privrede, nije se razmišljalo o vezama među republikama, o gubicima odnosa sa Zapadom i nesvrstanim zemljama, o nafti, o izvozu sopstvene energije, o činjenici da glavne željezničke i druge veze sa Evropom i svijetom idu preko Hrvatske, Slovenije i preko Jadrana, o značajnim sirovinama u Bosni, o blokadi Dunava i brzim prugama preko Beča i prema Italiji, o međuzavisnosti industrija, posebno vojne (namenske) industrije. – U spoljnopolitičkim odnosima zaboravljena je procjena da se u Evropi ne može ništa rješavati silom. – Najveća i neoprostiva greška armijskog vrha je to što su u rat uvučene oružane snage, koje su kao zajednička sila svih naroda i narodnosti, mogle ostati neutralne. Nije trebalo zaratiti u Sloveniji, Hrvatskoj i Bosni. Nije trebalo da u rat uđu Srbija i Crna Gora. Većina generala koji su ratovali u ovom besmislenom ratu nisu ni znali šta je rat ili su ga tek tada upoznali. Da li su toga bili svjesni i da li su to sada? – Treba otvoreno priznati suštinu konflikata u bivšoj Jugoslaviji, posebno priznati suštinu i besmislenost ratova u nizu – od Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i, na kraju, na Kosovu (u Srbiji). Kad se i ako se to prizna, biće olakšan proces pomirenja do kojeg kad-tad mora doći.