BR. 282 IZVEŠTAJ KOMANDE ABVERA U BEOGRADU OD 17. DE CEMBRA 1941. O STANJU NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA I O ČETNIČKIM JEDINICAMA DRAŽE MIHAILOVI-CA OD 7. DO 17. DECEMBRA 1941. U POJEDINIM DELOVIMA JUGOSLAVIJE1 Poverljivo 2 Beograd, 17. 12. 1941. KOMANDA ABVERA U "BEOGRADU I, H Prilog 1 uz pov. br. 8894/12. 41. L. Predmet: Izveštaj o pokretu otpora na području bivše Jugoslavije. Stanje razvoja u vremenu od 7. do 17. 12. 1941. Izvor: Sopstvena saznanja i sopstvena obaveštajna mreža. Za obaveštavanje sa hrvatskog područja: K.O. Zagreb Sabotaže na saobraćajnim objektima i sredstvima veza kao i napadi na civilna lica su bitno smanjeni u izveštajnom periodu. U Banatu je vladao mir. 1 Snimak dokumenta (pisanog na mašini) u AVII, NAV-T-77, r. 1314, s. 877-82. Na margini rukom je dopisano nekoliko parafa. 2 Izostavljen štambilj primaoca, jer je na snimku originala nečitljiv. 3 Štambilj primaoca. SEVEROZAPADNA SRBIJA:4 U rejonu oko Šapca nisu nastupile neke značajne promene. Manji ostaci partizana iz rejona Užice — Čačak sakupljaju se kod Medvednika i izgleda da nastoje da se povuku prema planini Cer. Usled toga je komunikacija Valjevo — Loznica ponovo izložena stalnim diverzijama. U rejonu severozapadno od Valjeva ponovo su se pojavile bande u ukupnoj jačini od oko 500 ljudi. One su se u rejonu Oglađenovac — Antića Brdo — Bresnica (19 km severozapadno od Valjeva) sukobile sa četnicima odanim vladi i povukle su se preko Dragodola (22 km zapadno od Valjeva) prema Poćuti (14 km jugozapadno od Valjeva). Jedna druga banda partizana drži Leskovicu (16 km južno od Valjeva). Vranjača (10 km jugozapadno od Valjeva) takođe je u rukama partizana. SEVEROISTOČNA SRBIJA:5 Formiranje bandi u severoistočnoj Srbiji je u porastu, naročito u rejonu Tekija — Kladovo; javljeno je o jednoj jačoj bandi partizana južno od Tekije. U Kladovu pojačana komunistička propagandna aktivnost. Tamo je bila otkrivena jedna dobro organizovana grupa komunista. Južno od Donjeg Mila-novca došlo je do sukoba između četnika vernih vladi i manje bande partizana, nakon čega su se partizani povukli u pravcu Mosna — Miroč. O aktivnosti i pokretu bandi u Homoljskim planinama nema novih izveštaja.6 5 Na ovom području akcije je izvodio Požarevački NOP odred (Ivan Džina Gligorijević, n. d., str. [102—121; Slobodan Bosiljčić, »Istočna Srbija«, 1963, Nolit — Prosveta, Beograd, str. 41—59). REJON KRUŠEVAC — ČAČAK — UŽICE:7 Naše oružane snage u saradnji sa četnicima vernim vladi, u izveštajnom periodu, vrše uspešne akcije čišćenja kako u rejonu Kruševac — Čačak — Užice tako i u rejonu Raška — Novi Pazar. Partizani nisu ni u jednom mestu u ovim rejonima pružali jači otpor i povukli su se prema jugozapadu, preko planine Zlatibor prema Sandžaku i Crnoj Gori, u kojem pravcu su već prethodno evakuisali municiju i namirnice. Četnici verni vladi u stopu su gonili partizane. Kod Dobrače (15 km južno od Arilja) došlo je do borbe između jedne izvanredno jake grupe partizana i jednog slabijeg odreda četnika. Jedna druga grupa partizana zadržala se kod Srednje Reke (15 km jugoistočno od Ivanjice). Na svom putu povlačenja obe bande su uništavale sela i do smrti mučili pripadnike četnika. Jedna jača banda partizana koja se nalazila u odstupanju naišla je na četnike verne vladi 4 km severozapadno od Duge Poljane pa je bila primorana na povlačenje. Štab vrhovnog komandanta četnika Jugoslovenske vojske, Draže Mihailovića, mogao je biti boljom planskom i koncentričnom akcijom u Ravnoj gori od strane naših oružanih snaga razbijen, odnosno zarobljen.8 Mihailović se upravo u zadnje vreme suočavao sa pojavama rasula u njegovim redovima. Neki od njegovih nižih starešina prešli su sa svojim odredima Nedićevim jedinicama, drugi odredi su upućeni od strane Mihailovića u svoja zavičajna područja da bi se tamo samostalno borili protiv partizana. Draža Mihailović je uspeo da se na jedan dan pre početka akcije skloni na sigurno mesto, dok se jedan veći broj njegovih oficira i ljudstva predao bez otpora. Jedan jači odred Draže Mihailovića povukao se, pod komandom majora Paloševića,9 iz sela Ba u pravcu planine Rudnik. JUŽNA SRBIJA:10 Delatnost bandi je u porastu u rejonu oko Leskovca. Nisu retki slučajevi da bivši četnici prelaze partizanima. Područje Lebana je osobito komunistički zaraženo. Partizani su zauzeli rudnik Lece, gde im je u ruke pala veća količina eksploziva.11 Javljeno je da se 24 km južno od Kruševca, kod mesta Ribnik, nalazi jedna druga banda, koja je pre kratkog vremena napala sela Počekovinu i Stopanju i potpuno ih opljačkala. Situacija oko Niša nije se promenila u izveštajnom periodu. Jedna manja banda upala je u jedno selo kod Bele Palanke, ali se povukla nakon razaranja telefonskog voda. Manje bande partizana, koje vrše akcije pretežno u grupama po troje (trojke), i koje su radi toga neobično pokretne i koje se veoma teško mogu uhvatiti, i dalje čine nesigurnim rejon bugarske granice. One se pretežno pojavljuju u uniformama bivše jugoslovenske vojske, razaraju telefonske vodove i uništavaju opštinske arhive. Ove bande razvijaju na ovom području živu komunističku propagandu, odvlače i ubijaju ispravne Srbe nacionaliste. 4, 5, 7 i 10 O situaciji na ovim područjima od 7. do 17. decembra 1941. opširnije vidi dok. br. 267, 268, 270—272, 275—276, 27« i 280; Zbornik, tom I, knj. 1, dok. br. 91, 92, 277', 278, 280, 281—288, 294 i 295, knj.2, dok. br/70—80, 150—153, knj. 20, dok. br. 30, knj. 21, dok. br. 12; tom II, knj. 1, str. 11^—129, knj. 2, dok. br. 45, 46, 50, 51, 55—57; tom IX, knj. 1, dok br. 21 i 22; »Oslobodilački rat naroda Jugoslavije 1941—1945«, knj. I, str. 128—132. 8 Vidi dok. br. 270. 9 Miodrag 11 Na tom području su dejstvovali Jablanički i Kukavički NOP odred (vidi dok. br. 268, objašnjenje 4).   HRVATSKA: Nemačko interesno područje:12 U izveštajnom periodu općenito i nadalje ofanzivna aktivnost ustanika. Težište aktivnosti u industrijskom rejonu Zenica — Olovo — Vareš, pre svega dalje pojačanje pritiska na Zenicu jakim bandama sa istoka.13 I dalje se vrše napadi na saobraćajne objekte i na sredstva veza kao i na vodove visokog napona. Neprijateljska mitraljeska vatra doseže već do Zenice. Neprijateljski napadi na Vareš14 bili su odbijeni, mesta istočno od Vareša pala su u ruke ustanika. Ustanici vode borbe oko Sarajeva svim sredstvima koja im stoje na raspolaganju. Ustanici su više puta vršili snažne napade na Pale, ali su ih hrvatske jedinice, potpomognute našim oružanih snagama, uspele da odbiju.'5 Pobuna komunistički nastrojenih hrvatskih vojnika u Palama mogla je biti savladana a pobunjenici učinjeni bezopasnim jedino angažovanjem nemačkog Vermahta. Potvrđeno je dovlačenje ustaničkih odreda iz rejona Višegrada radi napada na hrvatske položaje istočno od Sarajeva. Na nekadašnjem jugoslovenskom pomoćnom aerodromu Ljuburić Polje kod Sokolca (severozapadno od Sarajeva), koji se nalazi u rukama ustanika, primećeni su signali u obliku bele petokrake zvezde i jednog položenog slova »T« koje je načinjeno od dasaka kao i 150 m duge bele linije koja služi za ateriranje aviona. Ne postoje još nikakvi izveštaji o tome da li su stvarno aterirali britanski, sovjetsko-ruski ili svojevremeno odbegli jugoslovenski avioni. Prema izveštajima od 13. 12, napadi usmereni na Pale i Vareš samo su demonstracije koje treba da zamaskiraju nameru ustanika da napadnu Sarajevo. Snažnija akcija na Sarajevo očekuje se iz pravca planine Jahorine prema jugoistočnom delu grada. Ustanici i dalje pokušavaju da prekinu železničku prugu Brod — Sarajevo, pre svega između Broda i Maglaja. Pritisak ustanika na Jajce — Banja Luka traje i dalje uz pojedinačno dobijanje terena.16 Dalja razaranja mostova na putu Banja Luka — Prnjavor. 12 O situaciji u tom rejonu od 7. do 17. decembra 1941. vidi opširnije dok. br. 267, 268, 271, 273, 275, 276, 279 i 280; Zbornik, tom V, knj. 2, dok. br. 43, 45—68, 136—144; tom IV, knj. 2, dok. br. 70-80, 86, 17(8-48). 13 Na tom prostoru je dejstvovao Zenički bataljon NOP odreda »Zvijezda« (Zbornik, tom IV, knj. 2, dok. br. 187). 14 Te napade je izvršio NOP odred »Zvijezda« (vidi dok. br. 276, objašnjenje 6). 15 U noći između 9. i 10. decembra 1941. napad na Pale su izvršili Romanijski i Kalinovički NOP odred i delovi Zlatiborskog četničkog odreda. Veći deo Pala je bio zauzet, ali, usled pristizanja pojačanja iz Sarajeva, partizansfco-četničke snage su se morale povući (Zbornik, tom IV, knj. 2, dok. br. 82, 180 i 183; AVII, a. NOP, reg. br. 10/7 i 8/4, k. 1998, CA, reg. br. 14/1, k. 30). 16 Na tom području su dejstvovali delovi 3. krajiškog NOP odreda (Zbornik, tom IV, knj. 3, dok. br. 6, 93 i 140). Italijani su, posle odlaska hrvatskog garnizona, 9. 11. zaposeli Višegrad.17 Nisu potvrđeni izveštaji da se Višegrad nalazi u rukama nacionalnih ustanika majora Dangića. Italijansko interesno područje: Nikakvo poboljšanje situacije. Naročito na području južne Hercegovine situacija se zaoštrila. Dok su ustanici do sada skoro uvek dobro izlazili na kraj sa Italijanima putem pregovora (tako su oni tolerisali da ustanici u Donjem Lapcu svečano proslave rođendan ekskralja Petra), nastala je u periodu izveštaja promena i zaoštravanje situacije zbog toga što su Italijani uhapsili komunističke vođe, posle čega su ustanici počeli da napadaju i na Italjjane. U Hercegovini ustanici i nadalje dobijaju pojačanja iz Crne Gore. Italijani su napustili Goražde i Foču.'8 Topovi i kamioni hrvatske vojske sa tog područja pali su u ruke ustanicima. Italijani su se u Kalinoviku organizovali za odbranu, pregovaraju sa ustanicima. Put Mostar — Nevesinje kao i do sada nesiguran usled napada ustanika. Radi toga poteškoće u snabdevanju isturenih garnizona, pre svega onoga u Gacku. Iz Crne Gore nema novih izveštaja. Situacija na dalmatinskom srednjem području nepromenjena. U rejonu južno od Karlovca ustanički pokret dalje uzima maha. Ustaničke grupe koje su akcijom čišćenja u rejonu Petrinje bile potisnute dolaze kao pojačanje. Izgleda da se iz Crne Gore utiče na rukovođenje ustaničkim pokretom u rejonu Karlovca, ali to još nije tačno potvrđeno. Na ustaničkom području u rejonu Karlovca, pre svega na području Glina — Petrova gora — Slunj — Ogulin,'9 postoje dve različite grupe ustanika, jedna je nacionalna, četnička a druga komunistička, pod jedinstvenom komandom u akciji, te vrše sabotaže na uređajima veza i sredstvima saobraćaja, kao i napade na manje italijanske i hrvatske jedinice. Ustanici pojedinačno, u ustaškim uniformama, vrše napade. 17 Italijanske jedinice su ušle u Višegrad 7. novembra 1941 (vidi dok. br. 235, objašnjenje 5). 18 Vidi dok. br. 273, objašnjenje 5. U vezi s napuštanjem ovih mesta, Italijani su, 30. novembra 1941, s komandantom četničkih operativnih jedinica istočne Bosne Boškom Todorovićem sklopili sporazum daim četnici obezbede slobodan prolaz putem Foča — Goražde (AVII, Ča, reg. br. 7/5, k. BI). 19 U tom rejonu su dejstvovali Kordunaški i Banijski NOP odred (Zbornik, tom V, knj. 2, dok. br. 36, 83, 84; AVII, a. NOP, reg. br. 612, k. 1612). Akcija čišćenja u rejonu Sisak — Petrinja završena je uspešno. U rejonu Bosanski Novi — Kostajnica samo manje akcije ustanika radi snabdevanja namirnicama. U Krajini ustanici ne poduzimaju veće akcije usled nedostatka municije. U rejonu planine Kozara (severozapadno od Banje Luke) ustanici su dobro organizovani,20 imaju jednoobrazne crne uniforme, svrstani su u čete po 160 ljudi. Pojedine čete formiraju poterna odeljenja od po 20—50 ljudi, koja imaju zadatak da nabavljaju hranu, dalje — udarne grupe, koje su namenjene da vrše napade na pripadnike hrvatskih i nemač-kih oružanih snaga, kao i akcije na saobraćajne objekte. Bosansko-hercegovački muslimani, koji smatraju da su ih Nemci ostavili na cedilu a da ih Hrvati zloupotrebljavaju, razvijaju u poslednje vreme veliku aktivnost sa ciljem da se prema njima vodi novi kurs. Vodeći muslimanski krugovi, na područjima okupiranim od strane Italijana, poduzeli su bliže kontakte sa italijanskim vojnim i civilnim vlastima. Počinju da zauzimaju opozicioni stav prema ličnostima koje su postavljene od strane hrvatske vlade. Osim toga, postoje znaci da se muslimansko stanovništvo približava stavovima srpsko-pravoslavnog stanovništva u Bosni. Postoje izjave vodećih muslimana da su današnje prilike mnogo lošije nego što su bile u staroj Jugoslaviji, da bi se Srbi, pored svih njihovih mana, pristojnije držali nego Hrvati. (Dodatak: slična izjašnjavanja postoje takođe od makedonskih muslimana i pravoslavnih Makedonaca sa različitih područja Makedonije). Pored toga, Hrvati su se pokazali nesposobnim da ikako postanu gospodari situacije kod celokupnog bosanskog stanovništva usled povećanih poteškoća u ishrani.  20 Na prostoru planine Kozare dejstvovali su delovi 2. krajiškog NOP odreda (vidi dok. br. 279, objašnjenje 4). Sadržaj Prethodni dokument Sledeći dokument